Strossèbahn Schaffhuusè–Schlaatè

Neuhausen–Oberwiesen-Stühlingen
Motoorwaagè vo dè StSS vor èm Depoo z Siblingè 1905 Motoorwaagè vo dè StSS vor èm Depoo z Siblingè 1905
Streckelengi:	16,421 km
Spurwyti:	1000 mm (Meterspur)
Stromsystem:	900 Volt =
Maximali Neigig:	60 ‰
Minimale Radius:	17 m
Legende Stroossebahn Schaffhuusè 0,000 Hochrhybahn 430 m ü. M. 0,384 Neuhuusè Krüzstrooss 440 m ü. M. 1,888 Ängihof 455 m ü. M. 4,046 Beringè StSS 456 m ü. M. 5,942 Lööningè 470 m ü. M. 8,882 Siblingè 508 m ü. M. 9,120 Depot Siblingè 10,827 Siblingerhöchi 555 m ü. M. 12,539 Hohbrugg 502 m ü. M. 14,551 Schlaatè 467 m ü. M. Depot Schlaatè 15,540 Bartèmülli (spöter uffgloo) 16,421 Oberwisè-Stüèlingè 456 m ü. M.

Diè Strossèbahn Schaffhuusè–Schlaatè, abkürzt StSS, isch è Vokeersunternää im Schwizer Kanton Schaffhuusè. Es hèt è elektrischi, meterspurigi Überlandstroossèbahn betribbè, welli vom 8. August 1905 aa Neuhuusè mit èm Schlaatèmer Ortsdeil Oberwisè verbundè hèt. Diè Züège vo dè StSS hèn dodèby durchgängig vo un bis i di Kantonshauptschtadt Schaffhausen vokeert. Dodèby hèn si d Gleis vo dè ehemaligè Stroossebahn Schaffhuusè gnutzt, welli vo dè Schaffhuuser Strossèbahn (SchSt) betribbè worrè sin. Am 1. Oktober 1964 hèt mo diè Züüg uff dè Überlandstrecki durch Autobuss ersetzt. S Unternemmè hèt ab dört als Autoverbindung Schaffhausen–Schleitheim (ASS) firmyrt, sit 2001 heisst s Regionale Verkehrsbetriebe Schaffhausen (RVSH). Diè Aktiègsellschaft tretet meischt unter dè Marketingbezeichnig SchaffhuusèBus uff un betrybt usserdèm no diè Linniè 22 bis 25.

Streggèbeschrybig

D Kilometryrig vo dèrè Überlandstreggi hèt bi dè Durchfahrt unter dè Hochrhybaan aagfangè; selli isch er im Zuug vo dè Klettgauerstrõss erfolgt. Es isch witter d Halteschtell Kreuzstrasse koo, bevor aaschliessend d Beringer Ängi durchfaarè worrè isch – so würd èm Yschnitt zwischèm Buechbüel un èm Galgèbuck gsait. Bim Ängihof hèt sich diè erschti Uuswychi bfundè, diè offizièlli Stationsbezeichnig hèt uff Engehof glutet. Diè Streggi füürt dört entlang vo dè Hauptstrõss 14 übber Beringè un Lööningè noch Siblingè. Lööningè hèt èn eigne Baanhof ghaa, z Beringè un Siblingè hèt mò d Station am Aafang in èrè Wǜrtschaft ygrichtet. D Beringer Station isch zuè dè Abgränzig vo dè Station Beringen Bad Bf a dè Hochrhybaan denn au Beringen StSS dauft worrè. Für dè Güètervokeer sin in beidi Dörfer separati Güèterschöpf baut worrè. Näb sèllèm Siblinger Güèterschopf stòt au s Siblinger Depot, wo au d Wärchschtatt vo dè StSS lokalisyrt gsi isch.

Bi dè Passhöchi Sibblingerhöö, wo au è glychnamigi Halteschtell mit offenem Wartehüsli exischtyrt, lyt dè Scheitelpunkt vo dè StSS-Strèggi. Im witerè Volauf füürt si ooni Zwǜschèhalt a dè Sidlig Näppèdaal vorby bis zuè dè Halteschtell Hohbrugg, wo è bekannti Wǜrtschaft stòt un ußerdèm dè Wäg vo dè einzigè Alp am Randè obbè abbè chunnt. Well d Hohbrugg am Fuèss vo dè Stygig uff d Siblinger Höö lyt, isch dört è Uuswychi blazyrt worrè. Aaschlǜssènd gòt d Strèggi im Daal nõch fürrè zuè dè Station Schlaatè. Schlaatè hèt näbbè Lööningè è eigènès Stationshuus ghaa, braktischerwys hèt mò è Woonhuus am unterè Dorfrand zuè dè Station umgmodlèt. In Richtig Obberwisè isch z Schlaatè è Depot baut worrè, wo öppè 200 m näb dè Station am rächtè Ufer vum Dorfbach hèrrèbaut worrè isch. D Strèggi gòt vo dört durch s Dal vum Schlaatemer Dorfbach a dè Sägi vorby. Churz vor dè Mündig vum Schlaatemer Dorfbach i d Wuètè, bim Flüèli, isch d Trassè i d Obberwisè durrè zogè un zum schwyzer-dütschè Gränzübbergang Obberwisè-Stüèlingè gfüürt worrè. Bim dörtigè schwyzer Gränzhüsli isch d Endschtation Oberwiesen-Stühlingen aaglait gsi. Dè Clou vo dèrrè Strèggi, dè Aaschluss a dè Baahof vo Stüèlingè a dè Wuètèdalbaan, wo vo dört us öppè èn halbè Kilometer entfèrnt isch, sowiè d Witterfüürig bis zuè dè Stüèlinger Ortsmitti isch zwar blaant gsi, aber niè realisyrt worrè. Dõdemit isch d StSS è Stichschtrèggi blibbè, è Karrièrè als internationali Baanschtrèggi hèt si niè ghaa.

Gschichtè

Vorgschichtè

Im Johr 1863 isch d Hochrhybaa vo Basel gu Konschtanz eröffnet worrè. Si füürt durch dè Chläggi im Kanton Schaffhuusè. Diè Streggèführig vo dè Hochrhybaa im Chläggi versuècht èn Kompromiss z ermöglichè, well diè verschidnè Gmaandè um èn Baanaaschluss konkurryrt hèn. Nõchdèm vor allem d Hallauer als woolhabendschti Wyybaugmaand erfolglos d Trassè vo dè Hochrhybaan uff an rächtè Rand vum Chläggidal durrè ziè hèn wellè, isch d Trassè i dè Mitti im Unterchläggi resp. ehnder am linkè Dalrand im Obberchläggi durrè zogè worrè. Folgendi Gmaandè entlang èm Randè un èm nördlichè Dalrand vum Chläggi hèn mit Uusnaam vo Beringè nit brücksichtigt wörrè chönnè :

• Lööningè
• Siblingè
• Schlaatè
• Beggingè
• Gächlingè
• Obberhallau
• Hallau

Bi Hallau muè dèzuè gsait wörrè, dass d Hallauer irèn Baanaaschluss mit èm Bf. Wilchingè-Hallau schu 1863 übberchò hèn, dèsèll Baanhof isch abber èn unglièbtè Kompromiss gsi, well d Station bim Wilchinger Wyler Unterneuhuus un dõdemit im Abschtand vo öppè je 2 km zwǜschè dè Wyybaudörfer Hallau un Wilchingè lyt.

Als 1870 dè Bau vo dè Sauschwänzlèbaan bschlossè worrè isch, hèt mo d Idee von èrè normalschpurigè Vobindig vo Stüèlingè noch Beringè kaa. D Idee isch abber nit gsi, è Alternatyvroutè für dè Chläggi-Abschnitt vo dè Hochrhybaan übberzchò, sondern è Witterfüürig vo dè aadenktè Bõõdorfer Baan. Dõdemit wär è durchgängigi Vobindig zwǜschè Fryburg un Schaffuusè als Zuèlauf vo dè immer no blaantè Alpèdransversalè i dè Bündner Alpè (Splügèpass/Lukmanièrpass) entschtandè. D 1872 hèt d Schwizerische Eidgnossèschaft è Konzession erdeilt zum Bau von èrè Vobindig vo Stüèlingè nõch Beringè, 1875 isch sogar èn Staatsvotraag abgschlossè worrè. Uffgrund vom abflauendè Ysebaaboom un dè Alpèdransversalè übber dè Gottard isch d Idee abber niè realisyrt worrè.

Grossi Deil vom Kanton Schaffuusè sin bis zum Änd vom 19. Johrhundert zuè nèm Baanaaschluss chò. È Uusnaam isch dè rächte, nördlichè Rand vum Chläggi-Dal un s Schlaatemer Dalbeggi gsi. Dõher hèt s dè Regyrigsrôt vom Kanton Schaffhuusè es für aagmessè ghaaltè, dè Kanton bim Bau von èrè Schmalspurbahn sèlber a d Kandarrè z nää. Am 14. Februar 1904 hèn diè Stimmberechtigtè vom Kanton s Dekreet übber dè Bau un Bedryb von èrè Übberland-Drämli Schaffhuusè–Schlaatè befürwortet. S Übberland-Drämli isch vo Aafang aa als Lokalbaan blaant un èntschprèchend budgetyrt gsi.

Am 4. Februar 1904 isch s blaante Drämli vor s Volk chò un mit 4267:2861 Stimmè aagnõ worrè. Bi dè Gegner vum Drämli isch s vor allem um diè hochè Köschtè gangè, s Brojèkt isch nämli mit 1,1 Mio. Stutz, also ènèrè guètè Kischtè, voaaschlat worrè.

Bau vum Drämli

Im Mai 1904 isch d Streggi abgschteggt gsi, d Baublään sin ygraicht worrè. Ändi Septembèr 1904 hèt mò aagfangè, d Schinnè uff èm Abschnitt Siblingè-Obberwisè z volegè, èn Monèt spôter hèt mò wèg èm Winterybruch nu 200 m vor dè Ändschtation, also öppè bim Rank am Fuèss vum Flüèli, uffhörè müèsè. Schu Aafang Februar 1905 isch s Gleis fèrtig volait gsi, dènõch sin d Delegraphèleitungè un dè Räscht vo dè Strèggi draa chò. S bedryblichè Zèntrum schu bim Bau isch s Depot am weschtichè Dorfrand vu Siblingè gsi, wèll vo dört no èn Streggèascht gu Gächlingè/Obberhallau blaant gsi isch. Aafang Juni 1905, nõch uugfäär ènèm Johr Bauzit, isch d Jungfèrèfaart vo Siblingè bis Obberwisè unternõ worrè. Am 8. Auguscht 1905 isch diè gsamt Strèggi ygweyt un im Bedryb übbergää worrè. D Schlaatemer hèn extra für sèll Fäscht èn Triumphbogè us Holz näb dè Schlaatemer Station baut.

Bedryb

Diè Infraschtrukturgränz zwischè SchSt un StSS isch aafangs bi dè Unterfüürig vo dè Hochrhybaan obberhalb vo dè Neuhuuser Ortsmitti voloffè. Dè 780 Meter lange Abschnitt zwischè dè Halteschtell Neuhuusè-Scheidegg un dè Hochrhybaa-Brugg hèt aafangs zu dè SchSt ghört un isch erst 1908 a d StSS übbergää worrè. Trotzdäm isch sèllè Abschnitt scho vo Aafang aa mit dè uff dè Überlandstreggi üblichè 900 Volt Glychschtrom elektrifizyrt. Uff dè 1,74 Kilometer langè Streggi zwǜschèm Baanhof Schaffhuusè un Neuhuus Scheidegg sin d StSS-Züüg dõgegè unter dè im Stadtbetryb üblichè 600 Volt Glychschtrom gfaarè. Wèll sowoll d Rhyfallbaan, d Eglisauer Baan un d Seelinniè èrscht mit dè Elegtrifizyrigs-Kampagnè vo dè SBB nõch èm Èrschtè Wältchrièg unter dè Faardròòt chò sin, sin d Züüg vo dè StSS un dè SchSt diè èrschtè elegtrischè Faarzüüg gsi, wo dè Schaffuuser Baanhof bediènt hèn. Nit alli Zwǜschèhalteschtellè vo dè städtischè Strõssèbaa sin vo dè StSS bediènt worrè, ghaaltè worrè isch nu a dè Stationè Schaffhuusè Chrütz un Neuhuusè Rhyhof. Diè Güèterzüüg sin dodèby nu no 0,6 Kilometer übber dè Personèbaanhof usè zum Güèterbaanhof wittervokeert. Mit sellè Züüg hèt 1905 au dè Güètervokeer uff èm Netz vo dè Strõssèbaan Schaffhuusè aagfangè.

Vo dè Neuhuuser Brugg èwäg isch d StSS bis Obberwisè mit 900 Volt Glychschtrom unter Obberleitig vo Aafang aa bedribbè worrè. Dõdemit isch d StSS diè èrscht elègtrischi Baanschtrèggi im Kanton gsi. Insgsamt sin 13,7 Kilometer vo dè 16,421 Kilometer langè Übberlandschtrèggi strõssèbündig voloffè. Nu zwǜschè Siblingè un dè Siblingerhöchi hèt s zwei churzi Abschnitt uff dè eigènè Trassè gää, wa hauptsächlich im grösserè Kurvèradius vo dè Bahn gegèübber dè Strõss begründet gsi isch. Grösseri Kunschtbautè sin nit vorhandè gsi. Grossdeils sin Vignolschinnè vowendet worrè, nu i dè Ortsdurchfaartè hèt d Baan uff Rilleschinnè vokeert.

Faarzüüg

Motoorwagè

Diè Schwizerischi Induschtry-Gsellschaft (SIG) hèt am Betrybsbeginn zämmè mit dè Maschinèfabrik Örlikè (MFO) vir Trybwäggè CFe 4/4 1–4 glifferèt. Sie hèn Platz für 36 Passagyr botè un zuèsätzlich è Gepäckabteil kaa. Si wared urschprünglich 25 km/h schnell, sin abber spööter uff 40 km/h umgrüschtet worrè. Si hèn è Längi vo 15 Metern un hèn 20 Tonnè gwogè. Uffgrund vo dè positivè Vokeersentwicklig hèn diè glychè Unternemmè 1907 dè füüfte Drybwagè gliferèt CFe 4/4 5. È Johr nooch Bedrybsuffnaam hèn diè obbè gnenntè Firmè dè Gepäckdrybwagè Fe 2/2 51 gliferèt. Er isch spôter als Xe 2/2 51 umzeichnèt worrè. 1921 isch dè Drybwagè CFe 4/4 6 gliferèt worrè.

uusgschtelltè Museumswaggon vor èm ehemòligè StSS-Depot z Siblingè

Aahänger

Diè Baan hèt übber acht zweiachsigi Personèwaggè C 11–18 un übber èn virachsigè Personèwaggè C4 61 vofüègt. S sin usserdèm nüü deggti Güèterwägè K 21–29, füuf offeni Güèterwägè L 31–35, vir zweiachsigi Holzdransportwägè M 41–44 un èn vyrachsigè Holzdransportwagè M 46 zur Vofüègig gschtandè. Wôrènd vill Wägè nõch dè Bedrybsyschtellig 1964 voschrottet odder vokauft worrè sin, hèt mò d C 11-18 uff offener Strèggi zwǜschè Siblingè un dè Siblinger Höö abgfacklèt resp. vobrännt .

Relikt

Ort	Streggèkilometer	Gebäude	Bildli
Beringè	km 4,05	Wartehüsli mit Billett-Agentur im Gaschthuus Sunnè	ehemòligè StSS-Haltepungt mit Wartesaal im Aabau bi de Sunnè z Beringè
Lööningè	km 5,94	Stationsgebäudi	ehem. Station z Löhningè
Siblingè	km 8,88	Güèterschuppè	dè ehemòlige StSS-Güètèrschuppè näbbèm Siblinger Depot
Siblingè	km 9,12	Depot	s ehemòlige StSS-Depot Siblingen bräsentyrt sini Ruggsitè im Hochsummer
Siblingerhöchi	km 10,827	Wartehüsli	Siblingerhöchi
Schlaatè	km 14,55	Station un Güèterschuppè	d Schlaatemer Station vo dè früènèrè StSS un spötèrè ASS
Schlaatè	ca. km 14,7	Depot	s früènère StSS-Depot

Literadur

• Florian Inäbnit: Elektrische Strassenbahn Schaffhausen–Schleitheim. Prellbock Druck & Verlag, Leissigen 2000, ISBN 3-907579-14-3
• 75 Jahre StSS / ASS. Byylaag vo dè Schaffuuser Nõchrichtè, dè Schaffuuser AZ, vo dè Chläggi Ziting un èm Schlaatemer Bot. Volaag Stamm + Co, Schlaatè 1980

Weblinggs

 Commons: Strassenbahn Schaffhausen–Schleitheim – Sammlig vo Multimediadateie

• Die Strassenbahn Schaffhausen–Schleitheim (uf den alte Website vom Tram-Museum Züri) (Memento vom 29. Dezämber 2008 im Internet Archive)
• Straßenbahn Schaffhausen - Schleitheim (StSS) uf www.vergessene-bahnen.de
• Bildergalerii uf www.stadtarchiv-schaffhausen.ch
• Strassenbahn Schaffhausen–Schleitheim uf www.eingestellte-bahnen.ch

Einzelnõchwys

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vu dere Version vum Artikel „Strassenbahn_Schaffhausen–Schleitheim“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.