S Aadelsgschlächt vo de Länzburger

S Schloss und d Stadt Länzburg 1642

Dr Machtberiich vo de Länzburger im 11./12. Joorhundert

D Länzburg hüte

D Groofe vo Länzburg si e Schwizer Aadelsgschlächt gsi, 20 zum riichsummiddelbare Hoochaadel ghöört het. Dr Schwerpunkt vo iire Bsitz isch in dr hütige Ostschwiz und im Aargau glääge. Iire Stammsitz isch d Länzburg im hütige Kanton Aargau gsi. D Häärkumft vom Gschlächt isch zum grösste Däil nid kläärt. Es stammt woorschinlig über d Kastvögt vom Chloster Schänis vom Groof Hunfrid vo Räzie ab. D Familie und iire Sitz wärde 1077 zum erste Mol urkundlig erwäänt. 1173 isch s Gschlächt mit em Ulrich IV. im Mannesstamm usgstorbe.

Gschicht

Dr Ursprung vo de Länzburger lit in dr hütige Ostschwiz. Die eltiste Bsitz vo dr Familie si in Churräzie gsi, därt häi si woorschinlig im Daal vom Hinterrhii und im Gasterland über Allod verfüegt. As erste Länzburger wird e Vogt Ulrich vo Schänis in dr Stammdaafele gfüert († vor 972). Si Soon Arnold het si Iifluss in dr domoolig Züürigau usdeent und wird 976 urkundlig as Vogt vo de Chlööster Schänis, Grossmünster und Fraumünster erwäänt, und si Iifluss het über d Güeter vo dene Chlööster vom Linthgebiet bis in die hütige Kantöön Aargau, Uri und Züüri glängt. In dr erste Helfti vom 11. Joorhundert häi d Länzburger au no d Vogtei über s Chorherrestift Beromünster übernoo, wo über umfangriichi Güeter und Rächt im Aargau und in dr Innerschwiz verfüegt het.

Dr Ulrich I. († 1045–1050) het dank dr Hüroot vo sim Soon Ulrich II. mit dr Richenza vo Habsburg (* um 1020 † am 27. Mai 1080), dr Dochder vom Werner I. vo Habsburg, in d Familie vo de Groofe vom Aargau dr Ditel vom ene Groof überchoo und het si Sitz uf d Länzburg im Aargau verläit. Vo denn aa isch dr Schwerpunkt vo de Bsitz vo dr Familie därt glääge. Noch em Inwestiturstrit häi d Länzburger für iiri Understützig vom dütsche Köönig Heinrich IV. d Groofschaft im Züürigau überchoo, spööter isch no d Groofschaft über e Frickgau, d Vogtei über d Chlööster Seckinge und Rhiinau und d Riichsvogtei über Züüri drzue choo. Ass dr Heinrich IV. uf em Fürstedaag vo Ulm 1077 d Groofschaft über e Züürigau de papstdröije Nelleburger wähhnoo und de Länzburger gee het, isch woorschinlig d Beloonig drfür gsi, ass dr Ulrich II. dr päpstlig Legat, Abt Bernhard vo Marseille, wääred säggs Möönet in dr Länzburg gfange ghalte het, wil dä d Waal vom Rudolf vo Rhiifälde zum Gegeköönig understützt het. Dr Machtberiich vo de Länzburger het denn über s östlige Middelland und d Innerschwiz bis uf Graubünde und ins Wallis glängt. Aaghöörigi vo dr Familie si as Bischöf in Lausanne und Gämf iigsetzt worde.

Noch em Dood vom Ulrich II. noch 1077 het sich d Familie vo de Länzburger in zwäi Linie däilt. D Groofe vo Länzburg, wo vom Rudolf I. abgstammt si, häi d Bsitz im südlige Aargau und in dr Innerschwiz übernoo, wääred d Groofe vo Baade, wo vom Arnold II. abgstammt si, d Bsitz im Züürigau gha häi. Iire Hauptsitz isch d Burg Stäi in Baade gsi. Dr Baadener Zwiig vo dr Familie het en ängi Beziejig zu de Staufer ghaa. Im Zuug vo dr Italiepolitik vom Kaiser Friedrich I. häi si näbe dr Groofschaft Züürigau d Groofschafte über d Dääler Blenio und Leventina überchoo.

Wo d Linie vo de Groofe vo Baade mit em Arnold IV. 1172 im Mannesstamm usgstorbe isch, si d Allodie vo dere Sitelinie an dr Hartmann III. vo Kyburg gange, dr Maa vom Arnold sinere Dochter Richenza. D Lääche si aber an dr Länzburger Familiezwiig gange. Zu däm Zitpunkt isch die Linie allerdings mit em chinderlose Ulrich IV. au churz vor em Usstärbe gstande. Dr Ulrich IV. het si Bsitz testamentarisch em Kaiser Friedrich I. vermacht, und dä het e Däil vo de Riichslääche an dr Albrecht III. vo Habsburg witergee. So si d Landgroofschafte über en Aargau und über e Züürigau westlig vo dr Limmat und d Vogtei über s Chloster Seckinge, Luzärn und Underwalde an d Habsburger choo. Dr rästlig Bsitz, d Vogtei über s Stift Beromünster und s Chloster Ängelbärg und d Länzburg und dr grösst Däil vo de Allodie isch an Pfalzgroof Otto vo Burgund gange, wo sich e Zitlang au as Groof vo Länzburg bezäichnet het.

S Wabbe

S Wabbe vo de Groofe vo Länzburg isch e Muure in Silber uf blauem Fäld mit zwäi zinnekröönte Eggedürm. Dr rächt Eggedurm het drei Boogefänster, dr lingg äins. Under em rächte Eggedurm isch e Boogedüüre, wo gege linggs uswärts ufdoo isch. E Chüssi mit silbrige und roote oder blaue Wecke isch dr Helmschmuck.

Wichdigi Verdräter

• Ulrich I. «dr Riich» († vor 1050): dr erst «Groof vo Länzburg», Groof im Aargau, Riichsvogt vo Züüri, Vogt vo Schänis und Beromünster
• Arnold I. (1036–1064): Groof im Aargau und Frickgau, Vogt vo Züüri, Seckinge und Beromünster
• Heinrich vo Länzburg († 1051 oder 1056): Bischof vo Lausanne 1039–1051/1056
• Ulrich II. († noch 1077) ∞ Richenza vo Habsburg: Brueder vom Arnold I., Groof im Züürigau, Vogt vo Züüri
• Wernher († vor 1167): Riichsvogt vo Züüri, Landgroof im Züürigau, isch am Zwäite Chrüzzug drbii gsi, Groof vom Bleniodaal und dr Leventina.
• Ulrich IV. (* vor 1125; † 5. Januar 1173): dr letscht Länzburger, het bim Italiezug vom Kaiser Lothar III. und am Zwäite Chrüzzug mitgmacht, isch en änge Verdraute vom König Konrad III. und Berooter vom Kaiser Friedrich I. gsi, Groof vom Bleniodaal

Ritter vo Länzburg, wo nid zum Groofefschlächt ghööre

D Bürgerfamilie Ribi isch im 14. Joorhundert zu Aasee und Riichdum choo und zum Ritterstand zelt worde. Dr Konrad Ribi isch Schulthäiss vo Länzburg gsi. Iim und sine Noochkomme säit mä wäge iirer Härkumft mänggisch vo Länzburg. Si si nit mit em Gschlächt vo de Groofe, wo im 12. Joorhundert usgstorbe isch, verwandt.

• Ulrich Ribi vo Länzburg, Bischof vo Chur (erwäänt ab 1325; † 1355)
• Johann Ribi vo Länzburg, Bischof vo Gurk (* 1310-1320; † 1374)

Litratuur

• Herbert Weis: Die Grafen von Lenzburg in ihren Beziehungen zum Reich und zur adligen Umwelt, Diss. phil. Freiburg im Breisgau 1959.
• Georg von Wyß: Ulrich II. (Graf von Lenzburg). In: Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Band 18, Duncker & Humblot, Leipzig 1883, S. 280–282.

Weblingg

• Franziska Hälg-Steffen: Lenzburg, von. In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.

Fuessnoote

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vum Artikel „Lenzburg_(Adelsgeschlecht)“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.