Chloschterchile Wettige

d Chloschterchile vo obe

d Chloschterchile vom Chloschterhof här gseh

D Chloschterchile Wettige isch s Chilegebäud vom ehemolige Zischterzienserchloschter Wettige im Kanton Aargau. Si bstoht us ere Mönchs- und ere Konversechile, wo durch en Lettner und es Gitter vonenand trännt sind.

Hüt isch si d Pfarrchile vo de Chrischtkatolische Chilegmeind Bade-Brugg-Wettige.

Gschicht

s Chloschter mit de Chloschterchile anne 1832

Di erschti Chloschterchile isch im 13. Johrhundert, vermuetlich ab em 1227, nach de Gründig vom Chloschter bauet und im 1256i gweiht worde. D Chile het me mehrmols umbauet und erwiteret und im 1440 isch si im Toggeburger Erbschaftschrieg kabut gmacht worde. Bim Chloschterbrand vo 1507 het d Chile einisch me schweri Schäde erlitte, und aaschlüssend isch si wider gflicktworde.

Sit em 18. Johrhundert isch s Chileschiff innen im Stil vom Barock gstaltet. Wo nachem Aargauer Chloschterstritt s Chloschter im 1841i isch ufghobe worde, isch d Chile mit em Chloschter in Bsitz vom Kanton Aargau übergange. De Kanton het allne drü Landeschillene d Nutzig vo de Chile erlaubt, also de römisch-katholische, de reformierte und nach de Entstehig vo de chrischtkatholisch Chile in de 1870er-Johr und ihrer Aaerkennig als Landeschile, au dere. Bis hüt findet in de Chloschterchile regelmässig römisch-katholischi und christkatholischi Messe und Gottesdienscht statt. Di reformiert Chilegmeind Wettige-Noiehof het nach em Bou vo de eigede Pfarrchile im Jahre 1939 uf ihres Nutzigsrächt verzichtet. D Chloschterchile cha hüt au für Hochzite gmietet werde.

s Chileschiff vo de Konversechile, i dr Mitti dr Lettner

D Chile

Di urschprünglichi Chile het us em Langhuus, em schmale Querhuus, wo uf beide Siite usladend gsi isch, em rechteggige Presbyterium und ere Querhuuskapelle bschtande. D Ursprüng vo dere zisterziensische Chilearchitektur chömmed us em Burgund, wo im 1135i z Clairvaux di erscht Chloschterchile mit dem Grundriss bauet worde-n-isch. D Ufriss vo dere Chile het sich an de romanische Architektur vo Schwabe orientiert, wo vo eifache Baukörper prägt isch gsi. D Wänd sind nid glideret und unverziert gsi, de Inneruum numme durch eifachi Spitzböge underdeilt und d Tili isch flach gsi. Scho vo Aafang aa isch d Chile zweiteilt gsi; zwüsche de Mönchs- und de Konversechile isch e meh wi vier Meter höchi Schranke gsi. Di witeri Usschtattig vo de Chile vor em Brand vo 1507 isch unbekannt.

S Langhus het drü Schiff, s git eis Querhuus, wo jewils an de End e Kapelle hei und es git am Langhuus e Vorhalle, wo über di ganzi Breite vom Chileschiff goht. In de Johr 1596 und 1597 het me über de Flügel vom Querhuus zwei Holztürm errichtet, wo mit Zwiibelhuube krönt si gsi.

De hütig Lettner isch unterm Abt Peter Schmid, wo vo 1594 bis 1633 im Amt gsi isch, entstande zum di weschtlichi Konversechile vo de öschtlich Mönchschile z trenne, und er het au en überwölbte Chrankechor und en Orgelbühni. Au d Figure an de Hochwänd, di früheschte in dere Art in de Schwiiz, sind us sinere Amtszit, wi au s Chorgschtüehl in de Mönchschile, wo in de Forme vo de spote Gotik und de nordische Renaissance gschnitzt isch. Au d Verlängerig vo de innere Querhuuskapelle isch in de Ziit vom Abt Peter realisiert worde, wo in de Art vomene Chorumgang hinter em Presbyterium mitenand verbunde sind.

D Dreifaltigkeitskapelle, wo im Winkel zwischem Langhuus und em nördliche Querhuusflügel bauet worde-n-isch, stammt us em Johr 1705, und unter em Abt Peter Kählin (reg. 1751-1757) sind di vergoldete Altär, de Thonsessel, d Kanzle, Deckemalereie und d Taflegmälde im Langhuus und im Querhuus gschaffe worde. Au de Hochaltar, wo d Himmelfahrt vo de Maria zeigt, isch us dere Ziit.

D Decki vom Mittelschiff isch es Korbbogegwölb, si isch im 19. Johrhundert an d Schtell vo de ursprüngliche polygonale Holziideckig träte, wo unterm Abt Peter Schmid iizoge worde-n-isch. Wil im 1821i d Gfahr bschtande het, dass di Holzdecki chönnti iischtürzt, isch si durchs Korbbogegwölb ersetzt worde, wo im Johr 1833 mit Freske bemalt worde-n-isch.

De hütig Dachreiter isch us em Johr 1773. Me het ihn in dem Johr noi gmacht, wil de alt vom eme Blitzschlag zerstört worde isch.

Sarkophag

In de Chile stönd zwei grossi Sarkophag us Schtei, eine vo de Habsburger und einer vo de Kyburger. Im Habsburger-Sarkophag isch de König Albrecht dr Erschti nach sinere Ermording am 1. Mai 1308 z Windisch zunächscht bestattet worde, bevor er einige Johr schpöter uf Speyer in de Kaiserdom isch überführt worde. Uf em Sarkophag isch en Inschrift z lääse, wo uf Latin da druf duet hiwiise. De Sarkophag isch agmoolet, uf de einte Siite mit em Albrecht in sinere Rüschtig und uf de andre Siite mit Arkade. Au e chlini Ritter-Statue mit ere Habsburgfahne isch derbi. Dodermit isch de Sarkophag in de ganze Gstaltig dütlich ufwendiger gschmückt wi de Kyburger-Sarkophag. Bi dem isch uf em Deckel s Kyburger Wappe im ene Chrüüz und am Fuess- und em Kopfend sind Böge usegmeislet.

• 
  dr Kyburger-Sarkophag
• 
  dr Habsburger-Sarkophag

dr Turm und d Jalousie uf de linke Siite vom Turm

Glocke

D Chloschterchile isch mit acht Glocke usgschtattet, wo e c-Dur-Tonleiter bilde. Siibe vo dene Glocke sind im 1639i vom Abt Christoph Bachmann in de Glockegüsserei Rossier bschtellt worde. Di achti Glocke, wo in G' gschtimmt isch, stammt us em Johr 1938 und isch z Aarau bi de Firma H. Rüetschi gosse worde. Vier vo dene acht Glocke sind im Zwiebelturm, wobi di beide tüfere unte im Turm sind (G' und A'), di beide höchere drüber (H' und C'). Die andere vier sind hinter de Jalousien im Dach vo de Chile unterbrocht. D Glocke schlaget alli Viertelstund mit C'-A'-G' und für de Schtundeschlag wird di tüf C'-Glocke bruucht.

S Iilüte vom Sunntig macht me sit em Joor 2011 jewils am Samschtig um füfi am Abed, gliichzitig mit de andre Wettiger Chile. Im Herbscht 2015 sind alli acht Glocke revidiert worde und hei noii, lichteri Klöppel übercho. Das erhöht d Haltbarkeit vo de Glocke. Nach de Revision hei sie am 1. Advent 2015 s erschti Mol wider glütet.

d Orgle uf de Empore

Orgle

Scho ab em 1475i het es uf em Lettner en erschti Orgle gäh. De Abt Peter Schmid het am Aafang vom 17. Johrhundert zwei noii Orgle la baue, vo dene di ei s Inschtrument uf em Lettner ersetzt het. Di uf em Lettner het de Hans Werner Muderer vo Friburg im Brisgau für 300 Gulden bauet, di uf de Empore sin Sohn Hans. Die isch ab em Mai 1610 brucht worde und het 3'100 Gulden koscht, wo ratewis zahlt worde-n-isch. Di erscht Reparatur vo de Lettner-Orgle isch im Johr 1860 nochzwiise, wo vom Samuel Furter vo Ammerswil durchgfüert worde-n-isch. Für s Johr 1865 isch d Reparatur vo de Orgel uf de Empore beleit. Di Orgle isch ums Johr 1904 umme durch e noii ersetzt worde, wo vo Friedrich Goll vo Lozärn bauet worde-n-isch. S Rückpositiv vo de vorherige Orgle, wo noch umme isch gsi, het me in Form vonere Attrappe übernoh. Wil d Chile ums Johr 1949i ineme schlächte Zuschtand gsi isch, het me die Goll-Orgle müesse ersetzte. Di noii Orgle isch vo de Firma Metzler bauet worde. Di Orgle isch aber sehr aafällig und hüfig verschtimmt gsi, wil di direkt Lichtiiwürkig und s offene Pfiiffewerch Probläm gmacht hei. So het me si bi de Renovation vo 1990-1995 wider ersetzt und zwar durch e Bossard-Orgle, wo scho einisch in de Chile isch gsi und wo de Armin Hauser vo Chlidöttige rekonschtruiert het. Bi dere Renovation isch uf em Lettner vo de Firma Graf vo Sursee au e noii Orgle baut worde.

Weblink

 Commons: Klosterkirche Wettingen – Sammlig vo Multimediadateie

Einzelnochwis

47.4565548.315671