Gion Gieri Barbisch

De Gion Gieri Barbisch (* 6. Oktober 1641 z Bludaz as Johann Georg Barbisch; † 1687 z Luven oder z Cumbel, Bürger vo de Stadt Bludenz im Vorarlbärg) isch eine vo de erschte Buechdrucker vom Bündnerland gsi. Är het dütschi, latynischi und rätoromanischi Druckwärch useggä.

Läbe

Dr Johann Georg Barbisch isch z Bludenz im öschtriichische Walgau uf d Wält cho. Syn Vater isch de Thomas Barbisch, e Gärber, gsi und syni Mueter d Maria Gundalatsch, d Ehefrau vom Thomas Barbisch. De Johann Georg Barbisch het d Katharina Hederlin vo Luzärn ghürotet. Als Drucker het är z Fäldchirch vo 1666 bis 1672 verschideni Büecher gmacht, zum Bischpiil d Läbensgschicht vom Chaiser Ferdinand II.

Als erschte Buechdrucker isch dr Barbisch vo Fäldchirch ane 1672 i d Stadt Chur cho. Er het syni kompletti Trukerpräss mitprocht. Är het denzmol di rätoromanischi Sprooch scho kennt; als erschts romanischs Buech het de Barbisch ane 1668 In cuort Musament trukt gha. Das Wärch het syni Druckersignatur, gmacht het er s aber den no i sym Atelier z Fäldchirch.

Spöter het de Barbisch e Zyt lang i verschidene Dörfer im Piet Imbode und i de Surselva gwoont; z Luven isch er ane 1687 gstorbe.

sys Wärch i de Drei Bünd

Titelsyte vo de Rhetische Cronica vom Fortunat Sprecher von Berneck

Wo de Barbisch ane 1672 mit synere Druckeryrichtig uf Chur cho isch, het är so wien er ghoffet het gly gueti Uuftreg übercho. Schliessli isch er dennzmol der äinzig Drucker uf em Piet vo de Drei Bünd gsi. Vorhär het s im ganze Bündnerland Drucker im Puschlav und im Engadiin ggä gha. Vil Lüt im Land händ no gar nit chönne läse; und truckti Büecher in dütscher Sprooch sind denn vor allem vo Züri und vo Basel cho. Derzue isch d Sproochsituazion vo de Rätoromane so gsi, ass s bi ine kei gmäinsami Schriftsprooch ggä het, und drum isch s wirtschaftleche Risiko vo de Buechdrucker do psunders gross gsi. Au het me im Piet vo de Drei Bünd no gar kei Papiir chönne chaufe; nur z Schuls isch den vo 1670 bis 1740 afe en Papiirmüli gsi.

Z Chur het dr Druker em Fortunat Sprecher vo Bernegg sys grosse Wärch Rhetische Cronica / Oder / kurtze und warhaffte Beschreibung Rhetischer Kriegs / unnd Regiments-Sachen / Darinnen begriffen der ersten Alpischen Rhetiern herkommen / Lands-Art / Regiment / Thaten und Geschichten / … useprocht. Das isch s erschte trukte Buech im dütsche Deil vom Bünderland gsi, es isch ane 1672 usecho und vermuetli deilwys no z Fäldchirch trukt worde. Die grossi Arbet het am Hof vom Bischof Ydruk gmacht, und so het s Bischtum Chur em Barbisch wyteri Uuftreg ggä. Psunders het de jetz di erschte rätoromanische Büecher vo Chur trukt, mit em Vermerk Gion Gieri Barbisch, wien er sech jetz uf Romanisch gnent het. Dank der Empfälig vom Bischof Ulrich het dr Barbisch ane 1674 zwo Wärch vom Balzer Alig vo Vrin chönne truke, d Liedersammlig Enzacotas canzuns spiritualas und s liturgische Buech Epistolas ad Evangelia sin tuttas domeingias.

Öpe ane 1675 isch dr Barbisch vo Chur wägg is Bündner Oberland zoge. Zerscht isch er z Riichenau bi Tamins blibe, won er e Schrift über s Baad vo Pfäfers trukt het. Für de Pfaarer vo Panix, de Pater Gion Jenelin, het er es grosses Buech i dr romanische Sprooch über d Läbensgschicht vom Häilige Valentin lo truke, wo de Chilchepatron vo Panix isch. Das Wärch isch ane 1680 usecho under em Titel La Bealla vita, a Beada Mort de S. Valentin, Glorius Patrun della Baselgia de Pigniu, mess en Ramonsch da Pader Gion Jenelin. Banaduz, Barbisch 1680. Dr Drukvermerk zeigt, ass dr Barbisch jetz syni Drukerei z Bonaduz, wo uf Romanisch Panaduz heisst, gha het.

Z Bonaduz het dr Barbisch, wo als Pionier vom Buechtruk vo dr Surselva giltet, nur bis is Joor 1683 wyter gschaffet. Bekannt sind drü Büecher vo dere Zyt. I sym Atelier het de Pieder Moron, wo vo Bonaduz gsi isch, d Leer as Druker gmacht, und ane 1687 het im de Meischter Barbisch syni Drukwärchstatt gloo.

Vo 1684 bis 1687 het de Barbisch z Cumbel gwoont; das Dorf ghört sid 2014 zu dr grosse Gmäind Ilanz. Zäme mid em Pieder Moron het är di grossi Sammlig vo Legände, wo dr Zacharias vo Salò denn gschribe het, trukt mit em Titel La Glisch sin il candelier invidada. Ane 1686 het de Barbisch im Dorf Luven, wo sid 2014 zu dr Gmäind Lumnezia ghört, es reformierts Buech useggä: Soings Discurs dad ünn'Olma fideivla, cun Deus a cun saseza, per sa muentar si tier ünne vera Temma da Deus. Ussa mess giù in Rima Rumonscha, tras Johann Moeli, F.V.D.M.. Ane 1687 höre d Drukerstämpfel vom Barbisch i de Büecher uf, und dr Meischter isch im Alter vo 46 Joor gstorbe.

Literatur

• Hermann Strehler, Remo Bornatico: Der Wanderdrucker Johann Georg Barbisch. In: Librarium: Revista da la Societad Svizra da Bibliophils. 1975.
• Hermann Strehler, Remo Bornatico: Die Buchdruckerkunst in den Drei Bünden. Chur 1971, Syte 83–97.
• Norbert Schnetzer: Zur Buchdruckgeschichte Feldkirchs im 17. und 18. Jahrhundert. In: Rheticus, 30, 2008, Syte 53–138. Do drin zum Barbisch uf Syte 57–81.

Fuessnoote

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vu dere Version vum Artikel „Gion_Gieri_Barbisch“ vu de rätoromanische Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.