Mesopotamie

Absoluti Johreszahle us em früeie Alterdum si notorisch ungenau. Johreszahle in däm Artikel si Richtlinie und sötte nid z ärnscht gnoh wärde: Für s dritte und zweite Johrduusig vor dr Ziitwändi gits verschideni Standard-Chronologie, wo aber um Johrzähnt von enander abwiiche.

Mesopotamie: die früeschte Kulture

Mesopotamie isch e Name vom Gebiet a de beide Flüss Euphrat und Tigris – drumm heisst s uf düütsch au Zweistromland.

Die grosse Flüss chöme us Anatolie und münde in Persische Golf.

Me zelt zu dere Landschaft die südöschdligi Türkei, Syrie und der Irak. Hischdorisch isch es eins vo de erschte Zentre vo dr menschlige Kultur gsi. dört si d Höchkulture vo Sumer, Akkad, Babylon, Assyrie und Mitanni entschdande.

Dr Name

Mesopotamie chunnt vom Griechische für "zwüsche (μέσος) zwei Flüss (ποταμός)", wo dr Euphrat und dr Tigris drmit gmeint si. Au in andere Schbrooche wird dr Name für d Region oder Deil drvo vo dr Exischdänz vo de beide Flüss abgleitet: die alte Ägypter hai em Riich vo de Mitanni, wo im weschtlige Mesopatamie glägen isch, Naharina (nhrn) gsait, nach em Semitische "Zweiflussland": aram. ܒܝܬܢܗܪܝܢ, hebr. ארם נהריים, arab. بلاد مابين النهرين Bilad ma bayn al-Nahrayn oder بلاد الرافدين Bilad Al-Rafidayn. D Iiwohner vo Mesopotamie sälber hai vom kalam gschwätzt, em "Land", wenn si s ganze Land, wo vo de beide Flüss bewässeret worden isch, gmeint hai.

D Topografii

Mesopotamie isch d Schwemmlandebeni vom Euphrat und em Tigris. Siini natürlige Gränze si s Zagrosgebirg im Norde und im Süde die syrischi und arabischi Wüeschti. S Klima isch rägenarm, im Norde isch s zimli chalt im Winter, im Süde isch dr Winter wermer und dr Summer heiss.

Chronologii vom alte Mesopotamie bis zur arabische Eroberig

D Gschicht vom alte Mesopotamie bis ins vierte Johrhundert vor dr Zitewändi cha me in Periode iideile nach de Schdedt, wo d Hegemonie über s Land gha hai.

In dr schboote neuschdeiziitlige Periode redet mä vo Kulture, wo denn exischdiert hai, die vo Hassuna, vo Samarra und vo Halaf. In dr Chupferziit het d Ubaid Periode vo öbbe 5900 bis 4000 BCE duurt, und denn währed dr Uruk Periode (öbbe 4000 bis 3100) si die erschte Schdedt baut worde.

Die Früechi Bronzeziit foht mit dr Dschemdet Nasr Periode (3100-2900) a, nochhär chunnt d Zit vo de Früeche Dynaschdische Schdadtschdaate (2900-2350), wo s no keini Königriich vo Bedütig ge het.

Das het sich gänderet in dr Middi vom 24. Johrhundert, wo dr Sargon vo Akkad d Schdedt in dr Umgäbig eroberet und so s Akkadische Riich gründet het (öbbe 2350 bis öbbe 2200 ). Denn si d Gutäer us em persische Hochland iigwanderet, und hai s Akkadische Riich eroberet und Akkad für immer zerschdört. Under ihrer Herrschaft isch s Land verarmt. E baar Schdedt wie Uruk, Ur und Lagasch si sälbschdändig bliibe und hai sogar e Blüeteziit erläbt. Die dritti Dynaschdii vo Ur het die Neusumerischi Periode iigleitet (21. Johrhundert).

In dr Middlere Bronzeziit hai d Assyrer s altassyrische Riich gründet (20. bis 18. Johrhundert), wo vom Amoriterkönig Shamshi-Adad I zerschdört worden isch. Es si aber d Babylonier gsi, wo underem Amoriter Hammurapi d Hegemonii über Mesopotamie währed em 18. und 17. Johrhundert asichgrisse hai.

In dr Schboote Bronzeziit het dr Assur-uballit Assyrie uf Choschte vo Babylon zur Groossmacht gmacht, aber dr babylonisch König isch wiiterhii vo de andere Groosskönig as ein vo ihne anerkennt worde (16. bis 12. Johrhundert).

D Iiseziit het agfange, wo Mesopotamie in vili Chliischdaate zerschblitteret gsi isch. Im Weschde si das die neuhethitische Schdaate gsi, im Oschde het vom 10. bis zum 7. Johrhundert s neuassyrische Riich vorgherrscht, wo sich bis uf Egypte uusbreitet het. Es isch abglöst worde vom neubabylonische Riich (7. und 6. Johrhundert), und das isch denn vom Perserkönig Kyros em Groosse zerschdört worde. D Perser hai Mesopotamie in drei Satrapie iideilt: Babylonie, Arabie und Assyrie. Im Johr 330 vor dr Zitwändi het dr Alexander dr Grooss Persie zerschdört und Mesopatamie in siis Riich ufgnoh. Nach sim Dod het s Land zum Riich vo de Seleukide ghört. D Parther hai underem Mithridates I. (171-138) under anderem über ganz Mesopotamie gherrscht. D Römer underem Kaiser Trajan (98-117) hai in de Chrieg gege d Parther zwei Brovinze in Mesopotamie gschaffe: Assyrie und Mesopotamie. Die si schböter vo de persische Sassanide eroberet worde.

D Schbrooch und Schrift

Än akkadische Teggscht in Keilschrift.

Scho in früejer Ziit het s in Mesopotamie ä Kultur ge, wo alli Schdedt gmeinsam gha hai, au wenn si enand währed Johrduusige bekämpft, underjocht und zerschdört hai. D Schbrooch und d Schrift si zwei wichdigi Beschdanddeil vo dere Kultur gsi. Die meischde Mesopotamier hai semitische Schbrooche gschwätzt, aber es isch s Sumerische, an isolierti Schbrooch wo as erschti ä regionali Bedütig übercho het. Au nochdäm s Sumerische as Umgangsschbrooch usgschdorben isch, isch s bis in die hellenischdischi Zit vo de Seleukide brucht worde as Schbroch vo dr Bildig, dr Wüsseschaft, dr Verwaltig und vom Kult. D Sumerer hai öbbe um 2900 vor dr Zitwändi d Schrift erfunde, wo nochhär vo alle mesopotamische Völker bruucht worden isch, d Keilschrift. Aber d Schbrooch, wo bis zur neubabylonische Periode (7. Johrhundert vor dr Zitwändi) vo de Mesopotamier gschwätzt worden isch, isch ä semitischi Schbrooch gsi, s Akkadische. In dr zweite Helfti vom 2. Johrduusig isch ä babylonische Dialäkt vom Akkadische d Lingua franca vom ganze Middleren Oschde worde. Im erschte Johrduusig vor dr Zitwändi isch s Akkadische vom Aramäische as Amtsschbrooch und au as Umgangsschbrooch verdrängt worde, wo bis ins 7. Johrhundert noch dr Ziträchnig bruucht und denn vom Arabische ersetzt worden isch.

D Uusnützig vom Bode

Mesopotamie formt dr nordöschdlig Deil vom enä antike Kulturgebiet, wo dr Archäolog James Henry Breasted dr "fruchtbar Halbmond" gnennt het, und wo au dr hütig Libanon, die südöschtligi Türkei, Israel und Ägypte iischliesst. Aber jedi vo dene Regione het s Broblem vo dr Fruchtbarmachig andersch glöst.

Ohni d Mensche wär Mesopotamie ä zimlig düri Savannahlandschaft bliibe. Dr durchschnittlig Räge wo hützudag im Johr am mittlere Euphrat fallt, isch öbbe 115 bis 135 mm, mit groosse Fluktuatione vo Johr zu Johr. Das isch nid gnueg für ä Landwirtschaft ohni Bewässerig, wo mindeschtens 240 mm Räge im Johr bruucht. Scho d Sumerer hai es Bewässerigssyschdem agleit mit Dämm, Kanäl und Wasserreservoir und Wasser vo de Flüss umgleitet. Vor allem dr Euphrat, wo zwar weniger as d Hälfti vom Wasser mit sich drait as dr Tigris, aber siis Flussbett isch höcher as s Land, wo mä muess bewässere. Über d Johrduusig aber isch dr Bode im ä grosse Deil vo dr alluviale Ebeni vom Salz, wo zruggbliiben isch vom Flusswasser, wo verdunschdet isch uf de Fälder, unfruchtbar worde und isch verwüeschdet.

Näbe dr Landwirtschaft het s au immer scho nomadischi Pastoraliste gä, wo die dröchnigere Gebiet vo dr Umgäbig mit ihrne Dierhärde usgnützt hai.

Literatur

• Dietz Otto Edzard: Geschichte Mesopotamiens. Von den Sumerern bis zu Alexander dem Großen. München 2004. ISBN 3-406-51664-5
• Barthel Hrouda (Hrsg.): Der Alte Orient. Geschichte und Kultur des alten Vorderasien. Gütersloh 1991. ISBN 3-570-08578-3
• Barthel Hrouda, Rene Pfeilschifter: Mesopotamien. Die antiken Kulturen zwischen Euphrat und Tigris. München 2005 (4. Aufl.). ISBN 3-406-46530-7
• Wolfgang Korn: Mesopotamien - Wiege der Zivilisation. 6000 Jahre Hochkulturen an Euphrat und Tigris. Stuttgart 2004. ISBN 3-8062-1851-X
• Gebhard J. Selz: Sumerer und Akkader. Geschichte, Gesellschaft, Kultur. München 2005. ISBN 3-406-50874-X
• Ulla Dornberg: Die blühenden Städte der Sumerer. Time-Life, Amsterdam 1993. ISBN 90-5390-519-7 (Übersetzung von Sumer, Cities of Eden.)
• Henry William Frederick Saggs: Mesopotamien. Assyrer, Babylonier, Sumerer. Kindler, Zürich 1966, Magnus, Essen 1977.
• Francis Joannès: Dictionnaire de la civilisation mésopotamienne. Robert Laffont, Paris 2001. ISBN 2-221-09207-4
• Pierre Amiet: L'Antiquité Orientale. Presses universitaires de France, Paris 2003. ISBN 2-13-053849-5
• Pierre Amiet: Introduction à l'Antiquité Orientale. Desclée De Brouwer, Paris 2003. ISBN 2-220-02213-7
• Roger Matthews: The archaeology of Mesopotamia. Theories and approaches. London 2003. ISBN 0-415-25317-9
• Roger Matthews: The early prehistory of Mesopotamia - 500,000 to 4,500 BC. Turnhout 2005. ISBN 2-503-50729-8
• Hans J. Nissen: Geschichte Alt-Vorderasiens. Oldenburg Grundriss der Geschichte. Bd 25. München 1999. ISBN 3-486-56374-2
• Michael Roaf: Mesopotamien. Bildatlas der Weltkulturen. München 1991. ISBN 3-86047-796-X
• Georges Roux, Johannes Renger: Irak in der Antike. Zaberns Bildbände zur Archäologie. Sonderheft Antike Welt. Zabern, Mainz 2005. ISBN 3-8053-3377-3
• Karin Stella Schmidt: Zur Musik Mesopotamiens. Musiktheorie, Notenschriften, Rekonstruktionen und Einspielungen überlieferter Musik, Instrumentenkunde, Gesang und Aufführungspraxis in Sumer, Akkad, Babylonien, Assyrien und den benachbarten Kulturräumen Ugarit, Syrien, Elam/Altpersien. Eine Zusammenstellung wissenschaftlicher Literatur. Albert-Ludwigs-Universität, Orientalisches Seminar. Freiburg 2006. (online)
• Waldemar Frey: Kût-el-'Amâra - Kriegsfahrten und Erinnerungsbilder aus dem Orient. Brunnen-Verlag, Berlin 1932.

Weblingg

• Zur Frühgeschichte Mesopotamiens (Memento vom 20. Mai 2014 im Internet Archive) (PDF-Datei; 1,32 MB)
• Geschichte Mesopotamiens uf mesopotamien.de