Voradelbärger Sprochatlas

Dr Voradelbärger Sprochatlas heißt mit vollständigem Namme Vorarlberger Sprachatlas mit Einschluss des Fürstentums Liechtenstein, Westtirols und des Allgäus; Abkirzung: VALTS. Des Atlas-Projäkt het Sprochmatrial üs dr agäbene Landschafte gsammlet un vereffentligt.

Dr Eugen Gabriel, wu vu Dorebire z Voradelbärg stammt, isch vum Rudolf Hotzenköcherle, vum Grinder un Rüsgäber vum Sprochatlas vu dr ditsche Schwiz (SDS), am Afang vu 60er Johr gschuelt wore un het drno d Arbete am VALTS gleitet. Un zwar meischtens vu Friiburg üs – derte het dr Gabriel e Brofessorestell an dr Uni gha. (Im gliche Hüüs isch aü dr Südweschtditsch Sprochtatlas (SSA) entstande – mit Unterstitzung vum Prof. Gabriel.)
Ab 1964 sin z Voradelbärg un im Liächtestei d Erhebunge gmacht wore; bis alli Landschafte erhobe gsii sin, ischs 1985 wore. Anne 1985 isch aü scho dr erscht Band mit 210 Karte vum Eugen Gabriel un vum Hubert Klausmann rüsgä wore; aü diä andere vu dr blante witere fimpf Bänd sin in dr Zwischezit scho husse.

Dr VALTS het mit dr andere alemannische Sprochatlante gmeinsam:

S Sprochmatrial isch in verschiidene Ortschafte erhobe wore; do drzue sin ältiigsässini Gwährslit üs däne Ortschafte Red un Antwort gstande.
Dr Frogeboge, wu in dr Ortschafte mit Gwährslit durchgschafft wore isch, oriäntiärt sich am Schwizer SDS-Frogebuech mit sinene 2.500 Froge.
S Sprochmatrial isch mit em Transkriptionssystem Teuthonischta erhobe un vereffentligt wore.

Bsunders am VALTS isch, ass er iber d politische Gränze vu einem Land nüs goht.

Si Kernbiät isch natiirlig Voradelbärg un dr Liächtestei
Im Norde goht er bis Raveschburg (Oberschwabe) un Kempte (Allgai). Dodermit sin aü Landschafte dargstellt, wu s Schwebisch un s Alemannisch im ängere Sinn anenander agränze oder konkurriäre (lueg zum Biispiil Kart II 57 "bleiben, Eisen ..." un Kart II 68 "Haus, Maus ...")
Im Nordweschte goht er bis Friidrichshafe, in dr Schwiz bis Rorschach; im Süde isch e große Deil vu Graubünde mit iigschlosse.
Im Oschte isch dr bairisch Dialäkt vu Weschttirol un im Nordweschtecke vu Südtirol erfasst.

So zeige d Karte vum VALTS e Biät, wu vu Chur bis Raveschburg im Weschte un im Oschte bis Meran un fascht bis Innsbruck längt. Bsunders sin aü d Kommentar zu dr Karte (in äxtra Bänd), wu iber des nüs gehen, was mer vu andere Atlante gwehnt isch. S isch au ne eigene Band uusegää wore mit Bilder, wu im Laüf vu dr Ufnahme gmacht wore sin vu Hiiser un allne meglige Gegeständ.

Dr VALTS het – wiä aü dr Sprochatlas vu Bayerisch-Schwabe (SBS) – e hochi Ortsdichti, im Liächtestei sin alli Ortschafte erfasst, z Voradelbärg fascht 90% vu dr politische Gmeine. In dr Schwizer Ortschafte sin aber normalerwiis kenni neije Erhebunge meh gmacht wore, s Matrial isch üs em SDS ibernumme wore. S glich gildet fir diä 17 Ortschafte üs em Bereich vum SSA, wu uf dr VALTS-Karte mit druf sin.

Dr Voradelbärger Sprochatlas isch guet zum Handhaa, üs däne Ringbiächer ka mer aü emol e Kart rüsnämme; d Belegort-Nämme sin iizeichnet un nit numme Kännzahle, wiä bi dr eltere Atlante.

Lueg aü

Literatür

Vorarlberger Sprachatlas. Rüsgää vum Eugen Gabriel, Bregenz 1985–2006.
Werner König, Renate Schrambke: Die Sprachatlanten des schwäbisch-alemannischen Raumes. Bühl/Baden 1999 (D wichtigscht Informationsgrundlag vu dr erschte Version vu däm Artikel).
Arno Ruoff: Eugen Gabriel und der Vorarlberger Sprachatlas. In: MONTFORT, Vierteljahresschrift für Geschichte und Gegenwart Vorarlbergs, 49. Jahrgang 1997, Heft 1.

Weblink

Iber dr VALTS