Dr Baasler Fischmäärt

Des isch einer vo de läsige Artikel.
Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy
Fischmäärt
Blatz z Basel
Fischmäärt
Dr Fischmäärtbrunne
Basisdaate
Ort Basel
Aagläit Middelalter
Stroosse, wo in Blatz iinechömme Spiegelgass
Määrtgass
Roothuusgass
Bauwärk Dr Fischmäärtbrunne, e Woon- und Gschäftshuus im Jugendstiil
Nutzig
Nutzergrubbe Verkeer
Dialäkt: Baseldütsch
Usschnitt us dr Stadtaasicht vo Basel vom Matthäus Merian, 1642.[1] Dr Fischmäärt isch öbbe in dr Middi vo däm Bild. Zmidz uf em Blatz stoot dr grooss Fischmäärtbrunne, nääben em het s non e chliinere Brunne.

Dr Fischmäärt isch e Blatz z Baasel in dr Nööchi vom Rhii, wo d Spiegelgass, d Määrtgass und d Roothuusgass zämmekömme.

Dr historisch Fischmäärt[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Vom Middelalter bis ins 19. Joorhundert häi d Fischer iiri Waar dört döfe und e langi Zit sogar dört müesse verchaufe. Fisch häi im Middelalter in dr Baasler Chuchi e wichdigi Rolle gspiilt. Im Rhii und sine Nääbeflüss het s e Hufe Fisch ghaa, wo vo dr Bevölkerig vor allem in dr Fastezit gärn gässe worde isch. Im 19. Joorhundert, wo Baasel wider e jüüdischi Gmäind ghaa het, si die vilmol am Fritig Fisch für s Schabatmool kho khaufe.

Dr Fischmäärt isch emol äins vo de politische Zentrum vo dr Stadt gsi. Dört isch s Baasler Roothuus gstande, bis dass es noch em Bau vo dr Rhiibrugg im 13. Joorhundert an dr Määrtblatz züüglet worde isch.

Dr Määrtblatz[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Dr Baasler Fischmäärt isch näben em Birsig öbbe fuffzig Meter bachuf vo däm sinere Mündig in Rhii glääge. Bis 1359 isch dr Birsig dört offe gsi, denn het men e Gwölb drüüber baut und dr hütig Blatz isch enstande, aber no 1378 si bi Hoochwasser Wäidling uf em Fischmäärt umegfaare, wie s scho 1271 bassiert isch; und 1446 si säggs Hüüser am Blatz wägen em Wasser zämmegheit.[2] In dr Middi vom Blatz isch sit em Ändi vom 14. Joorhundert e groosse Brunne gstande. In däm Brunne häi d Fischer iiri Fisch lääbig in Cheefig ghalte, bis si no am gliiche Daag verchauft worde si. Das het im Root nid eso gfalle, wo sit 1447 dr imposant Brunne uf sini Chöste het lo butze. 1513 het er verbote, d Fischkäste in Brunne z stelle, aber schliesslig isch s zum ene Kompromiss choo, und d Fischer häi d Erlaubnis bekhoo, d Fisch in Brunne z due, wenn s Wasser im Rhii drüeb sig.[3]

Nääbe em Brunne häi si Bänk ufgstellt, wo si die lääbige Fisch druf verkhauft und usgnoo häi. Für dooti Fisch het s e bsundrige Bank ghaa. Das isch s Schelmebänkli[4] gsi. Uf daas Schelmebänkli het d Obrikäit bsundrigs ufbasst, wil dooti Fisch schnäll schlächt worde si. Dorum het mä noch ere Verordnig us em Joor 1623 dooti Fisch nume drei Stunde lang döfe zum Verkhauf aabiete. Denn het sä dr Stuubechnächt vo dr Zumft ze Fischer abgruumt und furtgheit.

In dr Nöizit isch dr Fischmäärt weeniger wichdig worde. D Zumft het iiri Monopoolstellig und Kontrollfunkzioone verloore. Am Ändi vom 19. Joorhundert hets nume no am Fritig Määrt gee. Öbbe no zwanzig Händler us dr Stadt und us em Elsass häi am sibni am Moorge iiri Waar afo aabiete und scho am zääni isch Schluss gsi.

Dr Blatz wird scho lang nüme as Fischmäärt brucht, nume dr Naame und dr Brunne si no bliibe.

D Määrtornig[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Sit dr Middi vom 15. Joorhundert isch d Zumft zu Fischer im Huus «Zer Goldige Büggse» am Fischmäärt dehäi gsi, und die het dr Handel mit Fisch genau kontrolliert. Under anderem häi noch dr Määrtornig vo 1557 Fisch nume dört döfe verkhauft wärde und z Oostere si jeedes Joor die acht iihäimische Fischverkhöifer bestimmt worde, wo s Rächt drzue ghaa häi. Es het au Verkhöifer vo uswärts gee, so dass Konkurränz bestande het.[5] Es isch genau kontrolliert worde, was verkhauft wird. So het mä zum Bischbil alle doote Laggs, wo uf em Määrt nid verkhauft worde si, dr Schwanz abgschnitte, so dass jeede het khönne gsee, ass d Fisch nüme früsch si,[6] und d Händler vo uswärts häi nume mit eme abgstämplede Zeddel wider us dr Stadt uuse döfe. Au isch s verbote gsi, Fisch uszfüere.

D Brünne uf em Fischmäärt[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Dr grooss Brunne isch gege s Ändi vom 14. Joorhundert für d Fischverkhöifer dört baut worde, wo iiri Fisch in Cheefig in s Wasser iinegstellt häi, so dass si lääbig bliibe si. D Bevölkerig het sit 1615 Wasser us eme chliinere Brunne chönne go hoole, wo us em «Huus zem kalte Käller» (sit 1875 s «Marthastift») am Källergässli gspiist worde isch. Sit 1952 bekhunnt dr Brunne si Wasser us em stedtische Drucknetz.

Dr Fischmäärt as öffentlige Blatz[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Dr Fischmäärt het im Middelalter acht Zuegäng gha mit entsprächend vilem Verkeer: d Kronegass (hüte dr underi Abschnitt vo dr Määrtgass), s Danzgässli, s Helmgässli, d Storchegass (hüte d Stadthuusgass), s Källergässli, s Fischbrunnegässli, dr Salzbärg (Petersbärg und Spiegelgass) und d Schwanegass (wo die alti Börse denn spööter emol gsi isch). E Zit lang isch dr Blatz s Zentrum vo dr Stadt gsi und het eso au e politischi Rolle gspiilt. Wo sich im 13. Joorhundert dr Baasler Root us em bischöflige Gricht entwigglet het, isch dä zerst am Fischmäärt dehäi gsi. S Geböid het verschiideni Nääme ghaa: 1250 het s domus judicii ghäisse, 1257 domus communitatis und 1290 praetorium civium.[7] 1290 het sich denn s Machtzentrum zum Määrtblatz verschoobe, aber noch ere Verordnig us em Joor 1520 häi die bäide Vorsitz vom Root oder iiri Statthalter denn immer no jeede Daag im Summer vom zwäi bis am vieri am Noomiddaag uf em Fischmäärt müesse si, so dass sich d Lüt an si as Verdräter vo dr Obrikäit häi chönne wände. Im Winter häi si im «Huus zem Süfze» oder in äim vo de Zumfthüüser für s Volk müesse zuegänglig si.[8]

Bauwärk am Fischmäärt hüte[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Vo de alte Geböid, won emol um e Fischmäärt umegstande si, isch nüt me ume Wääg. Nid emol dr middelalterligi Brunne isch dört im Originaal, das het mä in s Historische Museum brocht und e Kopii uf e Blatz gstellt.

S Siidehuus Hoch[ändere | Quälltäxt bearbeite]

S Siidehuus Hoch vom Rudolf Sandreuter am Fischmäärt 5

S Siidehuus Hoch isch 1904 vom Rudolf Sandreuter as Gschäfts- und Woonhuus für d Firma Siidehuus Hoch vom Baasler Siidefabrikant Ärnst Hoch-Bihrer[9] am Fischmäärt 5 baut worde. Es isch e Chopfbau us rootem Sandstäi im Juugedstiil zwüsche dr Määrtgass und dr Stadthuusgass. Es het vier Stöck und en usbauts Mansardedach mit eme groosse Atelieefänster. Im Bardeer het s uf alle drei Fassaade hoochi Boogefänster und dr Booge über em Iigang isch im erste Stock. Linggs und rächts vom Iigang hets Erker vom erste bis zum dritte Stock, und zwüschene im zwäite und dritte Stock Balköön. D Fassaade isch mit geometrische Ornamänt gschmüggt, wo au klassizistischi und barocki Elimänt häi.[10]

S Geböid stoot am Blatz vo zwäi eemoolige Hoofstett, s zum Laggs (Fischmäärt 7), wo diräkt am Birsiggwölb baut isch, wo immer no under em Fischmäärt duuregoot, und s zum Goldige Stäärn (Nr. 8), wo vor 1345 e Wäggsellaube gsi isch und doorum au Zur Alte Münz ghäisse het.[11]

Kwelle[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Fuessnoote[ändere | Quälltäxt bearbeite]

  1. Uf dr Aasicht vom Merian vo 1642 gseet mä dr Fischmäärt uf dr Groosbaasler Site zwüsche dr Schiffländi e chli bachab vo dr Rhiibrugg und em Määrtblatz.
  2. Johann Jacob Scheuchzer: Helvetiae historia naturalis oder Natur-Historie des Schweitzerlandes: Hydrographia Helvetica, Beschreibung der Seen, Flüssen, Brünnen, Warmen und kalten Bäderen und anderen Mineralwasseren des Schweitzerlands, Bodmer 1717, Band 2 , S.99-100
  3. Helmut Bräuer, Elke Schlenkrich, Karl Czok (Hsg.): Die Stadt als Kommunikationsraum: Beiträge zur Stadtgeschichte vom Mittelalter bis ins 20. Jahrhundert: Festschrift für Karl Czok zum 75. Geburtstag, Leipziger Universitätsverlag, 2001, S.716
  4. Schelm im Sinn vo Aas («Fischmarkt» uf altbasel.ch, abgrüeft am 11.1.2013)
  5. Alter Fischmarkt (Memento vom 8. März 2016 im Internet Archive) uf basler-bauten.ch, abgrüeft am 12.1.2013
  6. Basel im vierzehnten Jahrhundert uusegee vo dr Basler Historische Gsellschaft, H. Georg, 1856, S. 84
  7. Michael Bärmann: Herr Göli: Neidhart-Rezeption in Basel, Walter de Gruyter 1995, S.38
  8. Peter Ochs: Geschichte der Stadt und Landschaft Basel, Decker 1821, 5. Band, S. 370
  9. E Mäldig im «Schweizerisches Handelsamtsblatt» Band (Joor): 19 (1901) Heft 154 , abgrüeft am 11/06/2022
  10. Rose Marie Schulz-Rehberg, Architektur des Fin de Siècle - Bauen in Basel um 1900, Christof Meriaa Verlaag, Baasel, S. 146
  11. Martin Möhle vo dr Kantonaale Dänggmolpflääg Baasel: «Jugendstilhaus am Fischmarkt Basel», abgrüeft am 11/06/2022

Koordinate: 47° 33′ 33,5″ N, 7° 35′ 12,8″ O; CH1903: 611159 / 267633

Dr Artikel „Fischmarkt (Basel)“ isch einer vo de läsige Artikel.

Churz zämmegfasst, isch de Artikel sproochlig un stilistisch guet gschriibe, bhandlet die wichtigscht Aspekt vum Thema, isch sachlig korrekt un neutral un wenn mögli bebilderet.

Alli sin härzlich yglade wyter aa däm Artikel z schaffe, z erwiitre un z verbessre!