Tony Troxler
| Dialäkt: Mìlhüüserisch |
Dr Tony Troxler, mìt sim rìchtiga Nàmma Antoine Troxler, (* 26. Hornung 1918 z'Riaschpàch; † 9. Hornung 1998 z'Milhüüsa) ìsch a elsassischer Dìchter, Theàterstìck-Schrìftsteller un -Schàuispìeler gsìì.
Ar ìsch einer vu da meischta beriahmta Mìtglìeder vum "Herre-n-Owe" gsìì, a Kabarett numma fer d Manner, ìm Elsasser Theàter vu Milhüüsa.
Dur s Theàter, àwer àui dur Television un Radio Sandunga un dur s Engagement fer s Elsassischa ìn da Kìnder halfa z'lehra, ìsch'r a großer Unterstìtzer vum elsassischa Dialekt gsìì.
Kìndheit un Jugend
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Ar ìsch àm 26. Hornung 1918 z'Riaschpàch, ìm Sundgàui, uf d Walt kumma. Sina Eltra, dr Antoine Troxler un d Anna Burget, sìn Hüssbeàmta gsìì.[1]
Ar ìsch z'Milhüüsa ìn dr religiösa "Ecole des Frères" ìn d Schüal gànga, dernoh ìn Pension ìn s "Collège Saint Jean Bergams" z'Florennes ìn Belgia. Do hàt'r Làtinisch glehrt un frànzeescha Àuitora (wia Ronsard, Corneille, Molière, Victor Hugo) entdeckt, so hàt sina Leidaschàft fer Gedìcht un Litteratur ààgfànga.
Wittera Studia hàt'r noch z'Gawiller, ìn dr nàtionàla Polizèischüel z'Saint-Cyr un ìm Mont d'Or z'Lyon gmàcht.[2]
Fer si Berüef ìsch'r zeerscht Bànka-Ààgstellter gsìì. Ìn dr gliicha Zitt hàt'r fànga-n-à Theàter z'spìela, ìm TAM (Théâtre Alsacien de Mulhouse, uf Elsassisch: Elsasser Theàter vu Milhüüsa).
Kriagszitt
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Zwìscha 1939 un 1940 ìsch'r àls frànzeescher Militär àn dr Kriag gànga.
Ànna 1943, hàt'r müeßa, wia àlla Elsasser ìn dara Zitt, àls Soldàt ìn d ditscha Wehrmàcht geh. Do, ìn dam Nàzisystem, ìsch'r àwer nìt làng blìewa: ei Monet noochhar ìsch'r ìn d Schwitz gflìchta. Z'Buren-an-der-Aar hàt'r sìch bis àm And vum Kriag versteckt un ìsch ìn dr Wìederstànd gànga.
Ànna 1944, ìsch'r wìdder ìn s Frànkrìch zruck kumma un hàt ìn da Frèiheitskampfa vum Elsàss mìtgmàcht.
Dr "milhüüser Wàckes"
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Noh-n-em Kriag ìsch'r uf Milhüüsa kumma ku wohna. Ar ìsch a rìchtiger "Milhüüser Wàckes" worra, so nennt ma tràditionnel d Milhüüser, wo-n-a stàrker Chàràkter hann.
Ànna 1945 hàt'r d Yvonne Vix ghiirota. Ar ìsch ìn dr Polizèi ge schàffa. Ar ìsch ìm Unterstìtza vum Elsassischa scho sehr Aktiv gsìì: ar hàt ìm Elsasser Theàter vu Milhüüsa (TAM) gspìelt, ar hàt Radio Sandunga ìn Dialekt vorgstellt.
Ìm Elsasser Theàter vu Milhüüsa gìtt's Owa wo fer d Manner - d Herra - reserviart sìn: "dr Herre-n-Owe". Do gìtt's luschtiga Stìckla, nìt direkt grobb, àwer rìchtig mìt em Humor vu da Milhüüser Wàckes. Ìn da Johra wo dr Tony Troxler, mìt em Freddy Willenbucher un àndra Frìnd, sìch drum bekìmmert han, hàt's wìrklig vìel Erfolg ghàà.
Dr Tony Troxler hàt zum Beispiel a Clochi gspìelt, "dr Seppi vu dr Wàlz"; ìn dara Rolla hàt'r d "güeta Gewìssa" vu da Litt a bìtsi känna stupfa.[3]
Ar hàt zwei Maidla bikumma: s Evelyne ànna 1950 un s Sylvie ànna 1956. Beida wara speeter àui a wìchtiga Rolla ìn dr elsassischa Kültür spìela.
Ànna 1971 hàt'r fànga-n-à Television Sandunga z'regiara: "E Amel", "Wia Allewil", usw.
Vu 1972 bis 1983 ìsch'r Dirakter vum "Groupement des Hôteliers-Restaurateurs" (Verein vu da Hotel un Restaurants) vum Owerelsàss gsìì.
Ànna 1981 hàt'r a Lehrbüech, fer ìn da Kìnder Elsassisch z'lehra, gschrìewa: "S'Elsàss isch a Ragaboga".
Ànna 1982 hàt'r mìt dr Marithé Bienz a "Kìnder Theàter" grìnda.
Ànna 1992 ìsch si Büech "Mémoires d'un Saltimbanque"[4] üssa kumma, un ànna 1994 s zweita Teil[5] vu dam Wark.
Àm 9. Hornung 1998 ìsch'r z'Mulhüüsa gstorwa, knàpp vor ebb s Théàterstìck "Toni", wo dr Francis Haas extrà fer'na gmàcht hàt, gspìelt worra ìsch.
Speeter, ànna 2002, ìsch noch a Sàmmlung vu sina Text, ìm Büech "TONY TROXLER, hinter'm Spiegel", veräffentligt worra.
Ehra un Priisa
[ändere | Quälltäxt bearbeite]- Médaille d’honneur de la Police (Ehramedaille vu dr Polizèi), ànna 1963
- Croix d’Alsace du Réseau Martial, ànna 1967
- Chevalier de l’ordre du Mérite, ànna 1970
- Officier des Arts et des Lettres, ànna 1985
- Chevalier de la Légion d’honneur (Ritter vu dr Ehralegion), ànna 1986
- Prix Tony Koch, ànna 1993
Referanz
[ändere | Quälltäxt bearbeite]- ↑ Livre "TONY TROXLER hinter'm Spiegel", éditions HIRLE (fr)
- ↑ Tony Troxler, uffem Websitt vum CRDP vum Elsàss (fr). Archiviert vom Original am 17. April 2015; abgruefen am 21. April 2014.
- ↑ A DNA-Àrtìkel, mìt'ma Foto vum Freddi vu dr Wàlz (fr)
- ↑ Büech "Mémoires d'un Saltimbanque", uffem Websitt alsatica.eu (fr) Archivlink (Memento vom 23. April 2014 im Internet Archive)
- ↑ Büech "Mémoires d'un Saltimbanque. Deuxième partie", uffem Websitt alsatica.eu (fr) Archivlink (Memento vom 22. April 2014 im Internet Archive)