Schinnèbus

Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy
Dä Artikel befasst sich mit èm Ysèbaafaarzüüg. Für d Zitschrift dè schinnèbus luèg dört.
D Baureiè VT 95, VT 97 un VT 98 (Bild; mit Stüèrwagè) vo dè Waggonfabrik Uerdingè sin zuè dè Zit vo dè Dütschè Bundesbaan dè Inbegriff vom Schinnèbus

Als Schinnèbus, Schinnènomnibus bezièigswys Schinnèautobus wörrèd im dütschè Sprõchruum lychti zweiachsigi Vobrènnigsdrybwägè vo dè Ysèbaan bezeichnèt, wo für dè koschtègünschtigé Bedryb vo allem uff Näbbèbaanè entwicklèt worrè.[1] Bi dè Dütschè Bundesbaan hèt s dõdefür d Abchürzung Schom gää.[2][3][4] Schinnèbus sin nit z vowechslè mit dè seltènèrè Schi-Strõ-Bus, wo sowoll uff Schinnè wiè au uff dè Strõß faarè chönnè.

Begriff[ändere | Quälltäxt bearbeite]

1908: Draisinè vo dè New York Central Railroad, früèner als Gasolene Rail Omnibus[5] benamst

Schinnèbus sin urschprünglich uss Umbautè vo Strõßè-Chraftfaarzüüg entschtandè. Im Unterschyd zu sellnè hèn Faarzüüg, wo vo vornèiè für dè Schinnèvokeer konzipyrt worrè sin, meischtens zwei Füürerschtänd un chönnèd in beidè Faartrichtungè mit glycher Gschwindigkeit faarè. Schinnèbüss sin im dütschè Sprõchruum als Lychtvobrènnungsdrybwagè (LVT) klassifizyrt. Dè Begriff Lychtvobrènnungsdrybwagè schließt witteri Faarzüügtǜpè mit iè, byschpillswys èn Deil vo dè vyrachsigè Drybwägè.[6] Lut Bertelsmann Universal-Lexikon cha-nèn Schinnèbus sowoll zwei- wiè au vyrachsig syy.[7]

Näbbè dè Kurzform Schinnèbus sin andri Begriff wiè Schinnèomnibus odder Schinnèautobus vobreitet.[8] Dè Uusdrugg Schinnèauto exischtyrt für èn „Chraftwagè mit Vobrènnungsmotor für Güèter- un Personèvokeer mit Radchrantzräder für s Faarè uff Schinnè, ungeignet zum Yschtellè in Züüg“.[9]

In andrè Sprõchè exischtyrèd äänlichi Bezeichnungè für Schinnèbüss, asè benamst d New York Central Railroad schu 1908 è Draisinè i dè änglischè Sprõch als railbus. Witterhy sin d Uusdrügg ferrobús bezièungswys buscarril (spanisch), autobus su rotaia (italiènisch), autorail[10] bezièungswys autocar sur rails (französisch), rälsbuss (schwedisch), skinnebus (dänisch), kiskobussi (finnisch), kolejový autobus (tschechisch), šinobus (serbokroatisch), sínautóbusz bezièungswys sínbusz (ungarisch), autobus szynowy bezièungswys szynobus (polnisch) odder Relsowye Awtobus (russisch). D Faarzüüg, wo asè bezeichnèt sin, wisèd abber kei gmeinsami, durchgängig einheitlichi Bauwys uff.

Entwicklungsgschichtè[ändere | Quälltäxt bearbeite]

„Autorail“ vom Saurer bi dé Voies ferrées du Dauphiné, 1920

Diè èrschtè Schinnèbǜs sin umbauti Omnibǜs mit Ysèbaaräder. Au hüt nò isch sèlli Konschtruktionsart in lateinamrikanischè Staatè tǜpisch. Vordeil gegéübber èm klassischè Drybwagè sin vor allem diè gringè Inveschtitions- un Bedrybskoschtè sowiè s reduzyrte Gwicht. Sèlli Yrichtungsfaarzüüg hèn deils beidersitigi Yschtyg sowiè deilwys au fescht unter m Chassis montyrti Yrichtungè zum Hebbè un Drüllè vom ganzè Faarzüüg, um d Faartrichtung uff Strèggègleis umkeerè z chönnè.[11][12]

Urschprünglich sin Schinnèbǜs glych dèhèr chò wiè Huubè-Omnibüs, wiè si i dè 1920er- un 1930er-Johr normal gsi sin. Èrscht nõch èm Zweitè Wältchrièg sin uusgwäälti Baudeil uss dè Nutzfaarzüüginduschtry, wiè Motorè, Gedrybe odder Karosseryelemänt, aabasst un mit Drybwagèelemänt kombinyrt worrè. Fortschritt im Faarzüügbau hèn bi Schinnébǜs zuè unterflur aagordnetè Motorè un sèlbschtdrägendè Wagèkäschtè gfüürt. È witteres hüüfigs Merkmòl vo Schinnèbǜs isch d Großruumbauwys ooni Drènnwänd zwǜschè dè Yschtygsberych sowiè èm Faargaschtruum un ooni abdrènntè Füürerschtand gsi. Älteri Faarzüüg hèn zuèsätzlich oft èn Dachgepäckdräger ghaa.

Schinnèbǜs hèn tǜpischerwys keini odder voeifachti Kupplungè, well si meischtens nu allei odder mit bauglychè By-, Mittel- odder Steuerwägè zum Ysatz chömmèd.[1] Sin si dègegè mit normalè Zug- un Stoßyrichtungè vosää, isch s Mitfüürè vo normalè Personè- odder Güèterwägè möglich.

Europa[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Dütschè Sprõchruum[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Dütschland[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Wismarer Schinnèbua vo dè OHE
VT 95 mit Beiwägè im Bhf. Dillèburg

Èn èrschtè Schinnèbus isch kurz vor èm Èrschtè Wältchrièg vo dè Königlich Sächsischè Staatsysèbaanè teschtet worrè. Èn Strõßèbus vo dè Firma Nacke z Coswig isch mit Spurchrantzräder un baantǜpischè Signaalyrichtungè (Druggluftpfiifè, Warnschällè) vosää. S Faarzüüg mit dè Baannummèrè 9015 hèt èn Motor vom Saurer un hèt 18 Personè Blatz botè. Mit èm Chriègsuusbruch hèt vomuètlich sin Ysatz uffghört.[13]

Im Johr 1927 isch è meterschpurigs Faarzüüg entschtandè, wo èbbèfalls us ènèm Strõßèbus un als Gmeinschaftsbroduktion vo dè Waggonfabrik Werdau un dè VOMAG uff d Wält chò isch. Ab 1929 isch es bi dè Gera-Meuselwitz-Wuitzer Ysèbaa ygsetzt worrè. S Yrichtungsfaarzüüg hét 38 Sitzblätz un hèt è Druggluftbräms uffgwisè. Dè Vyrzǜlinder-Ottomotor, wo 44 kW hèt, macht è Högschtgschwindigkeit vo 35 km/h möglich. Wegè m großè Achsschtand vo 5700 Millimeter isch d Vorderachsè beweglich uusgfüürt worrè, si hèt wiè bi nèm Strõßèfaarzüüg übber s Lenkrad drüllt wörrè chönnè. A vyr Stellè vo dè Baan sin Wendemöglichkeitè ygrichtet worrè. Zum Umdrüllè chönnèd d Vorderräder hǜdraulisch glupft wörrè un s Faarzüüg im Halbchrais um d Hinterachsè gschwenkt wörrè. Ab 1948 isch sèll Faarzüüg bi dè Franzburger Chraisbaanè dèheim gsi, sèlli Baangsellschaft isch 1949 vo dé Dütschè Rychsbaan übbernõ worrè. Dè Schinnèbus hèt d Bedrybsnummèrè VT 133 521 chriègt, isch 1950/51 abgschtellt un 1962 voschrottet worrè.[13]

D Firma Henschel hèt im Auguscht 1931 èn èrschtè Schinnèbus bi dè Grifte-Gudensbärger Chlybaan uff d Gleis brocht. Obwoll sélli Baan mit èm Yrichtungsfaarzüüg, wo ooni witt vorschpringèndem Vorbau mee inèm „richtigè“ Ysèbaafaarzüüg glych gsää hét, zfriddè gsi isch, sin Folgeuffdrääg wittgehend uusblibbè. Nu diè Dütschi Rychsbaan hèt im selbè Johr drei Drybwägè aagschafft – allerdings in Zweirichtungsuusfüürung, um s unwǜrtschaftliche Umdrüllè a dè Èndbaanhööf z vohindèrè.[13] Sèlli Faarzüüg, wo als 133 006–008 benamst worrè sin un nu 11,9 t schwèr gsi sin, hèt mò bi dè RBD Rägensburg stationyrt. Si hèn als entgleisungsgfôrdèt goltè, un sin im Zweitè Wältchrièg nu no vo Obberleitungsmeischtereiè uus ygsetzt worrè. Sit dèm gältèd si bis hüt als nǜmmi eksischtent.[14]

Ab dè 1930er Johr hèt d Waggonfabrik Wismar Schinnèbǜs baut. Irèn bekannteschtè Vodrètter isch dè Wismarer Schinnèbus vo dè Bauart Hannover, wo èrschtmòls als „Schinnèomnibus“ aaprisè worrè.[14] Amtlich isch er znägscht als 2achsigè Lychtbau-Schinnè-Omnibus benamst worrè, spôter als Lychtdrybwagè.[15]

D Waggonfabrik Ürdingè hèt 1933 èn „Schinnè-Autobus“ mit èm Opel-Motor für d Lübeck-Segebärger Ysèbaan un 1936 èn wittèrè Drybwagè (mit Beiwagè) für d Lübeck-Büèchemer Ysèbaan. Diè beidè Faarzüüg hèn retour luègènd schu vill Elemänt vom spôtèrè Ürdinger Schinnèbus vo dè Dütschè Bundesbaan vornè wèg gnõ.[14] Im sèlbè Johr hèt d Gardelegen-Haldensläbbè-Weferlinger Ysèbaan vo dè Bèrliner Vokeersgsellschaft nüün gebruuchti Doppeldeggerbüs kauft un hèt si zuè Schinnèbüs umbaut.[14] Zwǜschè 1939 un 1941 sin sèbbi Deggsitzwägè durch moderni Drybwägè ersetzt worrè.[16]

I dè Nõchchriègszit sin z Weschtdütschland flächendeggend un in großer Aazaal d Ürdinger Schinnèbüs vo dè Dütschè Bundesbaan (DB) ygsetzt worrè. Si hèn dõdeby zwǜschè dè einmotorigè Baureiè VT 95, dè zweimotorigè Baureiè VT 98 un dè Zaaradvariantè VT 97. Nu für sèlli Baureiè hèt diè Dütsch Bundesbaan i dè 1950er Johr vorübbergehend vyr neui Zuggattungè ygfüürt, woby s "t" für Trybwagè un s "o" für Omnibus gschtandè isch:[17]

Bi vill nitstaatlichè Ysèbaanè z Dütschland sin MAN-Schinnèbüs zum Ysatz chò. Beschränkti Finanzmittel hèn chlyni Baanè abber au zuè eigèwilligè Lösungè uss dè eigènè Wärchschtatt zwungè. So hèt diè Schwôbischi Ysèbaa-Gsellschaft èn aaltè Büssing-Bus vo dè Vokeersbedryb Hannover zuè nèm Schinnèfaarzüüg umbaut. Bis Aafang 1960er Johr isch dè T 35 uff dè Baanschtreggi Amschtettè-Laichingè ygsetzt worrè.[18]

I dè DDR hèt diè DR sit dè 1960er Johr d Baureiè VT 2.09 ygsetzt. Si sin technisch als Lychtvobrennigsdrybwägè (LVT) klassifizyrt un hüüfig ebbèfalls als Schinnèbus benamst worrè.[1][19]

Drübber usè exischtyrèd no é baar Prototǜpè un Chlyseriè. Dèzuè zellèd diè füüf SVG Lychtdrybwägè vo dè Sǜlter Inselbaan, wo uss Sattelschlèpper umbaut worrè sin (1953–1970, uss Borgward B 4000).[20] Ußerdèm isch uff dè Baanschtreggi Amschtettè–Laichingè dè Drybwagè T 35 ygsetzt worrè, wo us ènèm Omnibus bschtòt un è Einzelschtugg gsi isch. Fèrner isch es è feschtkupplèti dreideiligi Ürdinger-Einheit mit Faltèbalgübbergäng bi dè Hèrsfälder Chraisbaan.

In dè 1990er Johr isch vo voschiddèné Hèrschteller Nõchfolge-Bauartè für diè inzwǜschè voaaltètè Schinnèbüs vorgschtellt worrè. Vo dè DB-Baureiè 670, wo umgangssprõchlich als Doppelschtogg-Schinnèbus benamst wörd, sin byschpillswys sechs Exemplaar hèrgschtellt worrè. D Erfaarungè, wo bim Bau vo sèbbè Faarzüüg gmacht worrè sin, hèt diè Dütschi Waggonbau aaschlièßend bi dè Entwicklung vom Lychtdrybwagè vo dè Baureiè LVT/S brofityrt, vo dènnè öppè 20 Stugg baut worrè sin.

Öschterrych[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Drybwägè vo dè Baureiè 5081 vo dè ÖBB im Bf. Attnang-Pucheim

Z Öschterrych isch èbbèfalls dè Ürdinger Schinnèbus im Ysatz gsi. 1953 isch dè èrschte Ürdinger Schinnèbus, wo mit zwei Motorè baut worrè isch, 1968 mit èm VT 10.09 dè letschte z Dütschland baute Ürdinger Schinnèbus a d Graz-Köflacher Ysèbaan (GKB) gangè. Diè nüü Drybwägè vo dè Baureiè VT 10 sin glych wiè dè VT 95 vo dè DB baut worrè, hèn abber zwei (statt einem) Motorè ghaa. Ab 1970 hèt d GKB vo dè DB vyr einmotorigi VT 95 übbernõ, wo si als VT 50 ygreyt hèt. Dèzuè hèt s dotal 21 Beiwägè gää.

Diè Montafonerbaan hèt 1955 diè beidè einmotorigè Drybwägè VT 11 un VT 12 aagschafft, wo sich nu durch d Fenschter vo dè Baureiè VT 95 unterscheidè duèt, d Sitèfenschter hèt mò abbè duè chönnè. Dõdèzuè isch 1956 dè passende Stüèrwagè VS 21 chò.

Bi dè Öschterrychischè Bundesbaanè (ÖBB) sin diè Ürdinger Schinnèbüs als Baureiè 5081 gfüürt worrè. Si sin meischtens Lizenzbautè gsi, wo vo dè Simmering-Graz-Pauker un dè Jenbacher Wärch baut worrè sin. Von è baar Abweichungè wiè Sitèfenschter, wo mò abbèduè cha, un abgsènkti Dritt èmòl abgsää, sin d 5081er fascht glych gsi wiè dè VT 98. 30 söttigi Drybwägè sowiè glych vill Stüèr- un Beiwägè sin vo dè ÖBB kauft worrè.[21]

Ußerdèm hèt s Ysätz bi dè Montafonerbaan, bi dè Steiermärkischè Landesbaanè (StLB) un bi dè Südburgèländischè Regionalbaan (SRB) gää.

Schwiz[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Saurer-Schinnèmobil uff dè Rorschach-Heidè-Bärgbaan, 1908
Einzelgänger Be 2/2 14 vo dè Orbe-Chavornay-Baan

Bi dè schwizer Ysèbaagsellschaftè git s keini Faarzüüg, wo als Schinnèbus benamst worrè sin. S sin abber dütschi Schinnèbüs uff dè Baanschtreggi Koblänz–Waldshuèt gränzübbnerschreitend i d Schwiz (guèt 2 km bis in Bf. Koblänz) vokeert. Für d Füürig vo schwach frequèntyrtè Züüg hèt d Firma Saurer é „Schinmèmobil“ baut, wo im Winter 1908 uff dé Rorschach-Heidè-Bärgbaan teschtet worrè sin. D Sicherheitsvorschriftè hèn dèm sini Inbedrybnaam uff dè Zaanschtangèschtreggi vohinderèt.[22] 1920 hèt für Wèrbezwèck èn aabasstè Saurer-Strõßèbus uff dè Schinnè vo dè französischè Schmalschpurbaan Voies ferrées du Dauphiné vokeert.[23]

I dè Blaanungsphasè für dè Rote Pfyyl hèt diè Schwizerischi Bundesbaan 1932 Blaanskizzè vo dè lychtè zweiachsigé Drybwägè in èrè elegtrischè un ènèrè Disel-Variantè aagfèrtigt. Sèlli Ideè sin nit witter vofolgt worrè.[24]

D Soorsi-Trièngè-Baan (ST), wo nit elegtrifizyrt isch, hèt 1953 Vosüèch unternõ mit èm Ürdinger Schinnèbus. È Aaschaffig isch unterblibbè, 1971 isch dè Personèvokeer uff d Strõß volagerèt worrè.[25]

D Oensigè-Bauschtu-Baan (OeBB) hèt sich 1955 vo dè Schwizer Lokomotyv- un Maschinnèfabrik (SLM) èn elegtrischè Schinnèbus offeryrè lõ, wo lut Zeichnig öppè füüf Tonnè schwèr un 9,5 Meter lang worrè isch. D Köschtè sin übber diè finanzièllè Möglichkeitè vo dè Gsellschaft gangè.[26]

Im Raamè von èrè Revision vo dè Bedrièbsform vo dè Wollè-Mäisterschwande-Baan (WM) hèt d SWS 1977 zwei vyrachsigi elegtrischi Schinnèbüs offeryrt. Well si keini normalè Zug- un Stossvorrichtungè ghaa hettèt, wärèd separati Züüg für dè Stüggguètvokeer nötig gsi, sèllèwäg isch sèbbi Variantè als unrentabel voworfè worrè.[27]

D Orbe-Chavornay-Baan (OC) hèt d Bschaffig von èm gebruuchtè Ürdinger Schinnèbus evaluyrt, wo è elegtrischi Uusrüschtung vo èm Trolleybus hèt söllè übberchò. Diè dörtzmòl nò chlyni Firma Stadler, wo dörtzmòl no chlyni Umbautè un Einzelaafèrtigungè broduzyrt hèt, hèt è zweiachsigs Neubaufaarzüüg mit voglychbarer Dimension offeryrt, wo 1990 als Be 2/2 Nummèrè 14 in Bedrièb gangè isch.

Weschteuropa[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Luxèmburg[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Prototǜpfaarzüüg Z 151 (ehem. CFL) bi dè Museumsbaan AMTF Train 1900 in Bois de Rodange

D Chemins de Fer Luxembourgeois (CFL) hèt 1951 zee Dryb- un zee Beiwägè vo dè VT 95-Prototǜpseriè kauft, wo d Bedrybsnummèrè 151 bis 160 bzw. 1051 bis 1060 chriègt. È Garnitur isch bi dè Museumsysèbaan AMTF Train 1900 z Fond-de-Gras konservyrt. Èn elftè Wagè mit dè Nummèrè 161, wo dè Serièfaarzüüg entschprochè hèt, isch anno 1956 dè andrè nõch Luxèmburg gfolgt.

Belgiè[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Zwei museal erhaaltènè Schinnèbüs vo dè NMBS/SNCB-Reiè 554

Z Belgiè sin vyr Baureiè vo Schinnèbüs im Ysatz, wo zwǜschè 1939 un 1952 hèrgschtellt worrè sin un mit Motorè vo Brossel uusgschtattet gsi sin. D NMBS/SNCB-Reiè 551 hét è Längi vo öppè 16 Meter; im Volauf vom Johr 1939 sin 56 Einheitè broduzyrt worrè. Im Gegèsatz zuè dè andrè belgischè Schinnèbus-Reiè mit vyr Achsè hét d Reiè 551 nur zwei Achsè ghaa.[28] Noch im sèlbè Johr sin 6 Faarzüüg vo dè NMBS/SNCB-Reiè 552 gfolgèd, wo mit nu 11 Meter Längi dütlich chürzer gsi sin. Beidi Seriè hèn èn 127 kW starkè Diselmotor mit mechanischer Chraftübberdragung chriègt.[29] 1942 sin 50 Drybwägè vo dè NMBS/SNCB-Reiè 553 mit èrè Längi vo 16 Meter un 166 kW starkem Motor uusgliferèt worrè.[30] Nõch Èndi vom Zweitè Wältchrièg isch sèllè Motor au i diè 20 Drybwägè vo dè NMBS/SNCB-Reiè 554 ybaut worrè, sèbbi sin im Johr 1952 baut worrè .[31]

D Schinnèbüs vo dè Reiè 553 sin 1971 in Reiè 49 umzeichnèt worrè un bis Mitti vo dè 1970er-Johr ygsetzt worrè, d Faarzüüg vo dè Reiè 554 hèn d Bezeichnung Reié 46 chriègt un sin èrscht i dè spôtè 1990er-Johr uusgmuschterèt worrè. Vill Drybwägè sind museal konservyrt un wörrèd vo voschiddènè brivatè Museumsysèbaanè odder Vorein bedrybsfähig ghaaltè un für Sonderfaartè ygsetzt.[32][33]

Frankrych[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Diè èrschtè Schinnèbüs z Frankrych sin Schöpfungè vom Ingenieur Georges Tartary, Vowalter vo dè Baangsellschaft Tramways des Deux Sèvres. Er hèt nõch èm Èrschtè Wältchrièg 20 ehemòligi Krankèdransportbüs vo dè United States Army kauft un hèt si umbaut in meterschpurigi Schinnèfaarzüüg. Diè zweiachsigè Yrichtungsfaarzüüg vom Typ „A“ hèn 16, diè zee Exemblaar vom volängertè Tǜp „Ai“ 24 Faargäscht Blatz botè. Bim folgendè Tǜp „B“ isch dè Motor schu i dè Innèruum integryrt worrè. 1934 hèn è baar Drybwägè, wo deilwys mit einachsigè Beiwägè vokeert hèn, neui „stromlinnièförmigi“ Karosseriè chriègt, mindeschtens einè isch in èn fenschterlosè Güèterdrybwagè umbaut worrè. D Faarzüüg sin au bi sechs wittèrè französischè Baangsellschaftè ygsetzt worrè.[34]

JM4 der Chemins de fer des Côtes-du-Nord bim Drüllè vom Faarzüüg
„Autocar sur rails“: Autorail Floirat X 5700
Èn A2E vo Soulé

Witteri früènè Byschpill stellèd d Baureiè JA, JM1, JM2, JM3 un JM4 in Yrichtungsbauwys i dè Art vo dè Huubè-Autobüs mit dè Achsfolgè 1A sowiè d Baureiè JB un KG dar (letschteri i dè Art von èm Frontlenker-Autobus) mit dè Achsfolgè 2'A, d. h. ènèm Art vorlaufendem Drèègschtell (Tartary-De-Dion-Spurfüürungssischsteem) un èrè nõchlaufendè Achs, wo aadribbè isch. Si sin vom De Dion-Bouton i dè Johr 1923 bis 1932 baut worrè. Sèlli zee Exemblaar JA, wo für acht Baanè baut worrè sin, sin i vill Aschpèkt è Kopy vom Tartary A gsi. Diè insgsamt 66 Drybwägè vo dè JM-Baureiè hèn u. a. è voschtärkts Faargschtell un è Drèèmechanik chriègt, wo unter m Wagèboddè aabrocht gsi isch, sèllèwäg hèn si zweiachsigi Beiwägè ziè chönnè.[35]

In frankophonè Sprõchgebièt, also au z Frankrych, git s kein gängigè Begriff èn Schinnèbus, wo dè dütschè Bezeichnung glych chunnt. Schinnèbüs, Lychtdrybwägè sowiè Drybwägè mit thermischem Aadryb sin i dè Regel als autorail benamst worrè. Voeinzelt, byschpillswys bi dè SNCF-Baureiè X 5700 (Autorail Floirat), wörd au dè Begriff „autocar sur rails“ bruucht.[36] Dõdeby handlèt s sich um è Faarzüüg, wo braktisch i dè glychè Bauwys auch im Strõßèvokeer ygsetzt worrè isch.

Im gschichtlichè Kontegscht exischtyrt dè Begriff Micheline,[37][38] au wenn s sich nit um richtigi Michelin-Drybwägè ghandlèt hèt. Obwoll insgsamt nu öppis mee wiè 100 Exemblaar baut worrè sin, hèn d Micheline-Schinnèbüs[39] z Frankrych un sinè Yflussgebièt übber Johrzeentè wèg è witti Vobreitung gfundè. D Michelines sin Schinnèbüs gsi, wo mit Pneus uusgschtattet gsi sin, welli vom Reifèhèrschteller Michelin in Zämmèarbèt mit è baar Baangsellschaftè entwicklèt worrè sin. D Michelines hèt s unter andrèm in füüf-, sechs-, acht- un zwölfachsiger Uusfüürung gää. Witteri Hèrschteller vo französischè Schinnèbüs sin Saurer, Berliet, De Dion-Bouton, Verney un Renault gsi.

Gly nõch èm Zweitè Wältchrièg sin zee Floirat-Strõßèbüs zuè Schinnèbüs umbaut worrè. In 63 Exemblaar hèt diè zweiachsigi Baureiè X 5600, wiè diè vyrachsigè „Picassos“ (Baureiè X 3800), èn asǜmmetrisch aagordnetè, höchèrè Füürerschtand ghaa. Für d Strèggè i dè Bretagne, wo vo dè CFTA bedribbè worrè sin, hèt d Soulé 1990 drei innovatyvi zweiachsigi Drybwägè vom Tǜp A2E gliferèt, welli abber keini Nõchfolger gfundè hèn.[40]

  • Füüfachsigi Yrichtungs-Micheline vom Tǜp 11
    Füüfachsigi Yrichtungs-Micheline vom Tǜp 11
  • De Dion-Bouton Yrichtungs-Drybwägè Seriè ND vo dè Chemins de Fer Départementaux
    De Dion-Bouton Yrichtungs-Drybwägè Seriè ND vo dè Chemins de Fer Départementaux
  • Achtachsigi Micheline vom Tǜp 21
    Achtachsigi Micheline vom Tǜp 21
  • Èn X 5600 vo dè èrschtè Serièliferung
    Èn X 5600 vo dè èrschtè Serièliferung

Großbritanniè[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Ehemòligè Ürdinger-Railbus vo dè British Rail

Schinnèbüs hèn z Großbritanniè schu i dè 1920er Johr eksischtyrt. D Derwent Valley Light Railway (DVLR) hèt 1924 zwei Faarzüüg in Diènscht gschtellt, wo uff ènèm Ford-LKW-Faargschtell uffbaut worrè isch, un 1926 nõch Irland vokauft worrè isch.[41]

Schu ab 1958 hèt s widder chlyni Seriè vo Schinnèbüs gää. Drunter sin füüf Faarzüüg gsi, wo z Dütschland baut worrè sin un witgehend im Ürdinger Schinnèbus entschprochè hèn, abber im britischè Lichtruumbrofyl aabasst worrè sin. Witteri Abwychungè vum dütschè Modell sin unter andrem dè Mittelyschtyg un s Zylschild unterhalb vo dè Stirnlampè gsi. D Drybwägè, wo vo WMD z Donauwörth für British Rail baut worrè sin, hèn normali Zug- un Stoßvorrichtungè uffgwisè, sèll isch im Gegèsatz zuè dè britischè Pendants asè gsi.[42] Vyr vo füüf Faarzüüg sin erhaaltè blibbè, drunter d Nr. 79964 bi dè Keighley and Worth Valley Railway vo Keighley nõch Oxenhope z West Yorkshire.

Nõch è baar Prototǜpè vo dè zweitè Generation wiè èm zweiachsigè BRE-Leyland Railbus R3[43], wo ab 1976 entwicklèt worrè sin, sin i dè Johr 1984 bis 1987 diè zwei- un dreideiligè Baureiè 140 bis 144 aagschafft un als Pacer benamst worrè. Mit dè Aawèndung vo technischè Lösungè uss èm Bussektor hettèt uff Näbbèschtreggè Koschtè ygschpart wörrè söllè. Anderscht wiè in andrè Länder sin britischi Schinnèbüs wèg dè höchèrè Baanschteig ebbèso hoch baut worrè wiè andri Schinnèfaarzüüg. Èn Nõchdeil sin diè schlèchtè Laufeigèschaftè vo dè zweiachsigè Faarwärch gsi. D Drybwägè, wo uff zwanzig Johr Läbbensduèr uusglait worrè sin, sin deilwys no im Ysatz. Si söllèd bis 2019 uusgmuschtert wörrè.

  • Railbus bi dè Colne Valley Railway
    Railbus bi dè Colne Valley Railway
  • Railbus bi dè Leeds Middleton Railway
    Railbus bi dè Leeds Middleton Railway
  • R3 vo dè Northern Ireland Railways (NIR) z Ballymena, 1982
    R3 vo dè Northern Ireland Railways (NIR) z Ballymena, 1982
  • RB004 bi dè Telford Steam Railway
    RB004 bi dè Telford Steam Railway

Irland[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Railbus vo dè GNR im Ulster Folk and Transport Museum

D Baangsellschaft Great Northern Railway (GNR) hèt i dè 1930er Johr è Seriè vo Schinnèbüs, u.  a. au für anderi Gsellschaftè wiè d Sligo, Leitrim and Northern Counties Railway (SL&NCR).[44] D Faarzüüg sin für dè Schinnèvokeer adaptyrti Strõßèbüs, wo uff dè Schinnè gloffè sin, fascht glych wiè diè französischè Michelines mit gasgfülltè Gummireifè (Howden-Meredith patent wheels). D Vorderachsè hèn spôter normali Ysèbaaräder uffzogè chriègt, um d Stromchrais vo dè Signalisation z beyflussè z chönnè.[45]

Au Schmalschpurbaanè hèn Faarzüüg ygsetzt, wo uss Strõßèbüs abgleitet worrè sin. Schu 1926 hèt d County Donegal Railway (CDR) zwei bruuchti, zweiachsigi benzinbedribbèni Schinnèbüs vo dè änglischè Derwent Valley Light Railway (DVLR) kauft un si umgschpurt. Si sin bis 1934 im Diènscht gschtandè.[41] 1930 isch bi dè GNR z Dundalk mit èm Schinnèbus Nr. 7 für d CDR dè èrschte diseldribbèni Drybwagè uff dè britischè Inslè ygsetzt worrè.[46]

Südeuropa[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Spaniè[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Zweideiligè Ferrobús vo dè RENFE, 1981

Èn èrschtè Schinnèbus isch 1933 als Autovía nº 1 a d Ferrocarril de Valencia a Villanueva de Castellón glifèrèt worrè, im Johr druff hèt er d Bedrybsnummèrè 4 chriègt. S schmalschpurigi, dreiachsigi Yrichtungsfaarzüüg hèt unter m Vorbau èn Dreizilindermotor mit 75 PS ghaa, wo vo Junkers lizenzyrt gsi isch. D Drybwägè 2, 3 un 5 sin 1934 dèzuè chò, im glychè Johr sin alli vyr Faarzüüg als 102 bis 105 umzeichnèt worrè. 1935 isch dè stärker motorisyrte Drybwagè 106 dèzuè chò.[47] Si alli hèn Beiwägè ziè chönnè. Ebbèfalls uss dè 1930er Johr hèn diè meterschpurigè Schinnèbüs vo dè Tǜpè A-1 (elf Faarzüüg, dèvò èn Güterdrybwagè) un A-2 (zwei Faarzüüg) vo dè Ferrocarril de Villena a Alcoy y Yecla (VAY) gschtammt, wo d Motorè i dè Innèruum integryrt gsi sin. Diè üßerlich ènand äänlichè Faarzüüg sin sämtlich i dè Wärchschtättè vo dè VAY entschtandè. Sibbè Drybwägè vom Tǜp A-1 sin 1974 zuè dè Ferrocarriles de Vía Estrecha (FEVE) chò.[48]

Diè spanischi Staatsbaan Red Nacional de los Ferrocarriles Españoles (RENFE) hèt 1954 für yr Breitschpurnetz (Spurwitti 1676 Millimeter) bi dè Waggonfabrik Ürdingè èn dreideiligè Zug kauft, wo uss èm zweimotorigè Dryb- un zwei Beiwägè bschtòt. Wiè dè VT 95 hèt er lychti Scharfèbärgkupplungè ghaa, diè meischtè Sitèfenschter sin abber als Übbersetzfenschter uusgfüürt. Diè obbèrè Drittel vom Toilettèfenschter un dè Stirnfenschter hèt mò usè klappè chönnè. D Achsschtänd vo dè beidè Beiwägè isch 6 m gsi.[49]

Ürdingè hèt schu 1953 èn Glyderdrybzug mit Faltèbalg-Übbergäng entworfè, vo sellnè hèt d RENFE 1962 15 Züüg uss Dütschland chriègt. Aafang 1963 sin nòmòls 15 sèbbigi Züüg bschtellt worrè, wo bis Januar 1964 uusglifèrt worrè isch. 30 bauglychi Züüg sin i dè Zwischèzit i dè einheimischè Fabrikation in Lizènz entschtandè. S handlèt sich um Kompositionè uss èm Dryb- un èm Stüèrwagé uff Basis von èm VT 98 mit jewyls nur eim Füürerschtand un èm aadrybslosè Beiwagé i dè Mitti. D Züüg hèn Übbersetzfenschter sowiè Klappfenschter i dè Frontschiibè un hèn uffgrund vo dè normalè Zug- un Stoßvorrichtungè mit andrè Ysèbaawägè kupplèt worrè. Alli Drybwägè hèn aafangs Motorè vom Tǜp Büssing U 10.[49]

Nõch 1966 hèt d RENFE witteri Halbzüüg vo dè Reihung VT-VM un einzelni VT ghaa, drunter 30 bi dè Waggonfabrik Ürdingè. Uff d Klappfenschter i dè Frontschiibè isch ab denn vozichtet worrè. Insgsamt sin es 229 Drybwägè (VT), 136 Mittelwägè (VM) un 101 Stüèrwägè (VS), wo als VT-VM-VS odder VT-VM-VT ygreyt worrè isch. Diè meischtè Mittelwägè sin i dè 1970er Johr zuè Stüèrwägè umbaut worrè. S sin mee un mee zweideiligi Züüg ygsetzt worrè, s hèt abber au 20 Vyrwagèzüüg zämmé gschtellt worrè.[49]

Dié spanischè Schinnèbüs sin zitèwys im zuèschlagpflichtigè Eilzugvokeer übber Dischtanzè vo mee wiè 300 Kilometer ygsetzt worrè.[2] Irè blaanmäßigè Diènscht hèt im Johr 1991 uffghört, zwei für s Ysèbaamuseum Saragossa uffgschaffti Züüg sin bis 1992 vorübbergehend nòmmol bi nèrè regionalè Baangsellschaft zum Ysatz chò.

Bortugal[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Bortugal: Yrichtungs-Schinnèbus vo dè Baureiè MEyf

Uss drei Strõßèbüs vo dè französischè Firma Panhard sin am Aafang vo dè 1940er Johr diè drei Schinnèbüs AR 101 bis 103 für d Linha do Vouga zämmègfrickèlt worrè. D Front vo dè meterschpurigè Faarzüüg hèt è Drèègschtell chriègt, wo mit èm Motor aadribbè worrè isch, wo z vorderscht vornè montyrt gsi isch. Dè Motor hèt übber è LaschtwagÈ-Kardanwällè d Hinterachsè aadribbè. Znägscht hèn d Drybwägè, wo nè Toilèttè ghaa hèn, 23 Sitzblätz i dè uusschlièßlich 1. Klassè ghaa hèn. Si sin in d AMyf 101 bis 103 umbenamst worrè, 1944 hèt s mit dè AMyf 104 è vyrts Faarzüüg mit èm Chrysler-Benzinmotor gää. Mit dè Voschtaatlichung vo dè Streggi 1946 sin si dè CP zuègschlagè worrè. Anno 1947 isch è füüfts Exemblaar in Bedryb gangè, d Drybwägè hèn d Nummèrè MEyf 51 bis 55 chriègt. Spôter sin alli Motorè durch Chevrolet-LKW-Motorè ersetzt worrè. Bis 1979 sin si im Ysatz gsi, i dè früènè 1980er Johr sin zwei Drybwägè voschrottet worrè.[50]

16 Garniturè vo dè Ürdinger Schinnèbüs, wo uss Dryb- un Stüèrwägè bschtandè hèn, sin vo dè spanischè Staatsbaan 1979 un 1980 gebruucht nõch Bortugal vokauft worrè, wo diè letschtè drei Züüg sin bis 1985 ygsetzt worrè.[2]

Italiè[ändere | Quälltäxt bearbeite]

M1c Nr. 82 vo dè MCL

D Ysèbaagsellschaft Mediterranea-Calabro-Lucane (MCL) hèt insgsamt 32 schmalschpurigi Schinnèbüs vo dè Baureiè M1 mit Diselmotor kauft. Diè zweiachsigè Yrichtungsfaarzüüg für d Spurwitti 950 mm sin zwǜschè 1933 un 1953 in Form vo vyr Bauseriè uusgliefèrèt worrè, drunter sin zwei (mit Zuèsatz „c“ für cremagliera – Zaanschtangè) mit Zaaradaadryb gsi. Diè èrschtè 17 Drybwägè sin uff ènèm Laschtwagèchassis vo Officine Meccaniche (OM) uffbaut worrè, d Uffbautè sin vo dè Carminati & Toselli chò.[51]

Sibbè Dryb- un vyr Stüèrwägè vo dè Ürdinger Bauart sin z Italiè gloffè. Die von der Firma Macchi-Fer in Varese in Lizenz gebauten Fahrzeuge entsprachen weitgehend dem VT 98, waren jedoch einmotorig. Die als ALn 1201–1205 bezeichneten Triebwagen sowie die Steuerwagen RP 2001 und 2002 liefen bei der Azienda Consorziale Trasporti (ACT) in Reggio nell’Emilia, zwei Trieb- (AD 21 und 22) und zwei Steuerwagen (RP 221–222) bei der Ferrovie del Sud Est (FSE) im Bereich Bari.[52]

Jugoslawiè un Nõchfolgeschtaatè[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Šinobus vo Gosa z Banatsko Miloševo, 2011

Wèg èm akutè Fäälè vo Näbbèbaadrybwägè hèt diè jugoslawischi Staatsbaan Jugoslovenske Železnice (JŽ) uff dè Ürdinger Schinnèbus zrugggriffè. Im Früèling 1955 hèt si uss Dütschland zee Drybwägè chriègt, wo dè Baureiè VT 95 glych chò isch un d Bedrybsnummèrè Dmot 126 001 bis 009 chriègt hèt. Diè zee Beiwägè, wo dèzuè basst hèn, hèn èn Achsschtand vo 6 m ghaa hèn, wo vo dè DB-Version abgwichè isch.

Well sich sèlli Faarzüüg, wo als „Šinobus“ benamst worrè sin, bewäärt hèn, sin bis 1967 264 Dryb- un ebbèsovill Bei- bzw. Stüèrwägè nõchbschtellt worrè. Sèlli sin bi dè Firma Gosa z Smederevska Palanka in Lizänz baut worrè – im Gegèsatz zuè dè rotè original Ürdinger – silbrig lackyrt gsi. Iri Sitèfenschter hèt mò bis zuè dè Hälfti abbèlõ chönnè, d Zuègäng sin mit èm zuèsätzlichè unterè Dritts vosää worrè. Im Lauf vo dè Zit sin sämtlichi vorhandènè Beiwägè zuè Stüèrwägè umbaut worrè, d Baureièbezeichnung hèt sich in B 812 (Drybwagè) bzw. B 818 (Stüèr- un Beiwagè) gänderèt.[53]

Im hütigè Serbiè sin i dè Vojvodina nò è baar von-ènè im Ysatz gsi.[54]

Nordeuropa[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Dänemark[ändere | Quälltäxt bearbeite]

VGJ SM 6

D Lokomotyvfabrik un Waggonhèrschteller Scandia z Randers hèt für diè dänischè Privatbaanè vo 1947 bis 1952 Schinnèbüs baut, wo als Reiè SM bezeichnèt worrè sin. Aadribbè sin si vo dè 8-Zylinder Scania-Vabis Diselmotor D802 odder vom Frichs Diselmotor 8115cc. Ab 1949 isch au dè 6-Zylinder Hercules Diselmotor ybaut worrè. D Schaltung isch mit èm mechanischè Vyrganggedrybe gmacht worrè un isch mit Druggluft brèmst worrè. Èn Schinnébus hèt 48 Blätz ghaa un isch 14,200 mm lang gsi. Meischtens hèt er è Gwicht vo 13 t un è Högschtgschwindigkeit vo 70 km/h ghaa. Bi einzelnè Schinnèbüs hèt s Abwychungè gää; bim Gwicht zwǜschè 12,9 un 14 t, bi nèrè Gschwindigkeit vo 60 bis 75 km/h. Diè 6 Schinnèbüs, wo 1952 für d Lyngby - Nærum Jernbane baut worrè sin, hèn bi nèrè Längi vo 14.280 mm 52 Blätz ghaa. [55]

Schweden[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Ab 1932 hèt d Hilding Carlsson è Faarzüüg, wo z Schwedé als Umeå-bussen dauft worrè isch, in è Huufè Exemblaar hèrgschtellt. Dõdeby hèt s sich um èn Drybwägè ghandlèt, wo nè blèchvokleideti Holzkonschtruktion gsi isch. I dè 1950er-Johr isch d Form mit rund uusgfüürtè Eggè modernisyrt worrè. Sèll Modèll isch komplètt uss Metall gmacht worrè. Ab 1953 bis 1961 sin insgsamt 378 lychti normalschpurigi Diseldrybwägè vo dè Baureiè Y6 und Y7 baut worrè – urschprünglich YCo6 bezièungswys YBo6 un YBo7, è baar dèvò sin spôter zuè nèrè Y8 umbaut worrè. Si sin als „rälsbuss“ bezeichnét worrè. Dõdèzuè sin 321 Bei- un Stüèrwägè dèzuè chò.[56] Ab 1955 sin 30 elegtrischi Drybwägè mit glycher Dimension baut worrè, urschprünglich als YBoa6 un YBoa7, spôter als X16 un X17.[57] Si hèn bi 55 Sitzblätz nu 21 Tonnè gwogè un hèn è Högschtgschwindigkeit vo 110 km/h ghaa; d Diselversion isch zwei Tonnè lychter gsi un hèn 115 km/h schnèll faarè chönnè. Schu ab 1952 isch diè schmalschpurigi Version vo Disel-Schinnèbüs als YP baut worrè, un d NKIJ hèt èn elegtrischè Schinnèbuszug „rälsbusståg“ in zwei Exemblaar bauè lõ, dènnè iri drei Wägè je zämmè 41 Tonnè gwogè hèn.[58]

Finnland[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Finnischè Dm7 im Hauptbaanhof vo Helsinki

D „Kiskobussi“ vo dè Vorseriè-Baureiè Dm6 sin vyrachsig baut un 1954 vu Valmet nõch schwedischer Lizänz baut un gliferèt worrè. D Züüg vo dè vobessertè Version Dm7 sin vo 1955 bis 1988 durch diè finnischi Staatsbaan Valtionrautatiet im Naavokeer ygsetzt worrè.

Mittel- un Oschteuropa[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Tschechoslowakei un Nõchfolgeschtaatè[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Schinnèbus vo dè ČSD-Baureiè 810

Diè Tschechoslowakischi Staatsbaanè (ČSD) hèn 1927 un 1928 zwei Bauartè vo Schinnèbüs kauft, wo uff umbautè Omnibüs basyrt hèt. Sèlli Faarzüüg, wo vo dè tschechoslowakischè Hèrschteller Škoda (ČSD M 120.001) un ČKD/Praga (ČSD-Baureihe M 120.1) baut worrè sin, hèn sich im Bedryb bewäärt. Si sin wègè irè bauartbedingtè Nõchdeil nit witter aagschafft worrè.[59]

Ab 1928 hèn d ČSD vo dè Tatra Drybwägè mit Mittelfüürerschtand uff èm Fahrzüügdach bschafft, bi dènné nu no Motor un Gedrybe uss èm Chraftfaarzüügbau gschtammt hèn. Sèlli Faarzüüg hèt mò Tatra-Turmdrybwägè dauft, asè sin si zimli bekannt worrè. D Tatra-Turmdrybwägè sin meischtens mit normale Zug- un Stoßyrichtungè vosää gsi, sèllèwäg hèt mò si freizügig mit normalè Ysèbaafaarzüüg kupplè chönnè. Sèlli Entwicklungslinniè isch nõch èm Zweitè Wältchrièg mit dè Drybwägè vo dè ČSD-Baureihe M 131.1 witter gfüürt worrè. Jüngschti Vodrètter vo sèllrè Bauart sin d Drybwägè vo dè ČSD-Baureihe M 152.0, hüt Baureiè 810. Si sin bis hüt z Tschechiè, dè Slowakei un Ungarn im Ysatz, sèbbi sin zum gröschtè Deil modernisyrt.

Ungarn[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Zweiachsigè Schinnèbus vum DSA-Model vo 1925/26, 1941
Drybwägé vo dè MÁV-Baureiè Bzmot z Makó

I dè Johr 1925 un 1926 sin z Ungarn è chlyni Seriè vo Schinnèbüs für dé Naavokeer am Blattèsee nõch baut worrè. Diè zweiachsigè Yrichtungsfaarzüüg vo dè Duna-Száva-Adria Vasút (DSA), wo-nèm Strõßèbus è bitzeli glych chömmèd, hèn èn Vyrzylinder-Benzinmotor vo dè Ganz & Co., wo diè hinteri Achs übber è Kardanwällè aadribbè worrè isch. Mit 5700 mm isch dè Achsenabschtand vo dè normalschpurigè Drybwägè uugwöönlich lang gsi.[60] Bi dè Drybwägè vo dè Bmot 7 un 8, wo zwei Drybwägè 1934 baut worrè sin, isch dè Motor schu i s Interieur integryrt gsi.

Mit èm Tǜp Bmot, wo zwǜschè 1928 un 1931 baut worrè sin, sin füüf zweiachsigi diselmechanischi Schinnèbüs für dè Zweirichtungsbedryb zuè dè DSA chò. Sèlli Drybwägè hèn 70 PS gleischtet un sin als DSA 1–5 benamst worrè. Iri Högschtgschwindigkeit isch bi 75 km/h glègè.

Unter dè MÁV-Baureiè Cmot sin bi dè Magyar Államvasutak (MÁV) zweiachsigi Drybwägè uss dè tschechoslowakischè Broduktion ygreyt worrè, wo wèg èm Zweitè Wältchrièg uff Ungarn chò sin. Si ghörèd zuè dè ČSD-Baureiè M 120.1 (Cmot 201–202), M 122.0 (Cmot 210–215), M 130.2 (Cmot 220–224), M 130.3 (Cmot 225), M 131.0 (Cmot 230–232) un M 242.0 (Cmot 250).

D Schinnèbüs vo dè Baureiè Bzmot, wo i dè 1970er Johr zuèkauft worrè sin, hèt mò bi dè Vagonka Tatra i dè Tschechoslowakei baut. Diè zweiachsigè Drybwägè sin bauglych mit dè M 152.0.

Entwicklungè uff andrè Kontinänt[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Nordamerika[ändere | Quälltäxt bearbeite]

I dè USA isch mit èm Railbus vo dè New York Central Railways vo 1908 vomuètlich zum èrschtè Mòl èn „Schinnèbus“ baut worrè, witteri äänlichi Faarzüüg sin nõch chò, wo vor allem uss èm Laschtwagèbau abgleitet worrè sin.

Èn Hèrschteller isch d Firma Mack gsi, wo z Allentown im US-Staat Pennsylvania schu i dè 1920er Johr Schinnèbüs baut hèt.[61] Zuè dè Ysèbaagsellschaft New Heaven Railroad isch 1951 èn Brototǜp un vo 1954 bis 1957 sin witteri nüü vyrachsigi Mack FDC Railbuses chò, vo dènnè abber nu zwei im Ruum Providence zum Ysatz chò sin. Sechs vo sellnè Faarzüüg sin a d Langreo-Baan nõch Nordschpaniè wittervokauft worrè.[62]

Südamerika[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Dié uruguayischi Staatsbaan Administración de Ferrocarriles del Estado (AFE) hèt Aafang vo dè 1980er Johr vo dè Dütschè Bundesbaan 16 eimotorigi un zwölf zweimotorigi Schinnébüs sowiè insgsamt 27 Bei- un ein Stüèrwagè kauft. Irèn Ysatz hèt 1987 uffghört, well dè gsamte Schinnèpersonèvokeer in Uruguay ygschtellt worrè isch. 1993 sin zwei Schinnèbüs zum Ysatz chò, well dè Vorortvokeer i dè Hauptschtadt Montevideo uffgnõ worrè isch.[2]

Asiè[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Japan[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Schinnèbus 101 vo dè ehemòligè Nanbu Jūkan Railway (Japan)

Bi nèm Bsuèch i dè Bundesrepublik Dütschland im Johr 1953 hèt dè Bräsidènt vo dè staatlichè japanischè Ysèbaagsellschaft JNR d Ürdinger Schimnèbüs kennè gleert. 1955 isch vo dè Fuji Heavy Industries dè Prototǜp von èm japanisché Schinnèbus für d Spurwitti 1067 mm (Kapschpur) vorgschtellt worrè. D Schinnèbüs vo dè JNR sin i dè 1970er Johr abgschtellt worrè.

1982 hèt Fuji mit dè Entwicklung von èm Schinnèbus für brivati Näbbèbaanè aagfangè, wo èn Huufè Elemänt vo Strõßèbüs übbernõ worrè sin.

Indiè[ändere | Quälltäxt bearbeite]

  • Dreiachsigè indischè Schmalschpurschinnèbus
    Dreiachsigè indischè Schmalschpurschinnèbus
  • Schinnèbus vo dè indisché Schmalschpurbaan Kalka-Shimla Railway
    Schinnèbus vo dè indisché Schmalschpurbaan Kalka-Shimla Railway

Auschtraliè[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Diè britischi Firma Associated Equipment Company (AEC) hèt für diè australischi Victorian Railways zwǜschè 1922 un 1925 19 zweiachsigi Schinnèbüs für dè Yrichtungsbedryb un 24 Beiwägè gliferèt, wo als „Railmotors“ bezeichnèt worrè sin. Diè Drybwägè hèn è Spurwitti vo 5 ¼ Fuèß (Irischi Breitschpur, 1600 mm) ghaa un sin mit èm 34 kW starkè Benzinmotor uusgschtattet gsi. Im Lauf vo dè 1950er Johr sin d Faarzüüg abgschtellt worrè.

  • Vo AEC bautè Schinnèbus Nr. 10 im Baanhof Mornington
    Vo AEC bautè Schinnèbus Nr. 10 im Baanhof Mornington
  • AEC Railmotor Nr. 9 bi Fawkner, 1953
    AEC Railmotor Nr. 9 bi Fawkner, 1953

Literadur[ändere | Quälltäxt bearbeite]

  • Joachim Seyferth: Erinnerungen an den Schienenbus (Schinnè-Photo Band 1). Joachim Seyferth-Volaag, Wysbaddè 1987, ISBN 3-926669-01-2.
  • 50 Jahre Uerdinger Schienenbusse. EK-Volaag, Fryburg 2000. Ysèbaa-Kuryr Special Nummèrè 56.
  • Jürgen Krantz, Roland Meier: Alles über den Schienenbus. Transpräss-Volaag, Bèrlin 2007, ISBN 978-3-613-71313-0.
  • Christoph Riedel: Schienenbusse und Akkutriebwagen – Die letzten Einsatzjahre in Westdeutschland. Volaag Podszun, Brilon 2009, ISBN 978-3-86133-496-5.
  • Bernd Friedrichs, Andreas Stange: Die Leichtverbrennungs-Triebwagen (LVT) der Deutschen Reichsbahn: VT 2.09 (BR 171/172, 771/772) und VT 4.12 (BR 173). 1. Ufflaag. EK-Volaag, 2010, ISBN 978-3-88255-231-7.
  • W. J. K. Davies: The Light Railway Railcar in Western Europe. Plateway Press, East Harling 2004, ISBN 1-871980-52-6.
  • Rolf Löttgers: Der Uerdinger Schienenbus. Franckh’sche Volaagsbuèchhandlung, Stuègètt 1985, ISBN 3-440-05463-2.

Weblinggs[ändere | Quälltäxt bearbeite]

 Commons: Schienenbusse – Sammlig vo Multimediadateie

Einzelnõchwys[ändere | Quälltäxt bearbeite]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Schienenomnibus. In: Lexikon der Eisenbahn. Transpräss, Motorbuèch Volaag, Stuègètt 1990, ISBN 3-344-00160-4, S. 658.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Eisenbahn JOURNAL-Sonderausgabe 1/2012: VT 95 – 98: Uerdinger Schienenbus (Memento vom 5. März 2016 im Internet Archive) (PDF; 3,9 MB)
  3. ↑ Abkürzungen aus dem Bahnbereich uff www.bahnseite.de. Archiviert vom Original am 4. September 2018; abgruefen am 11. September 2018.
  4. ↑ Die DB-Klassiker V 100 und Schienenbus uff www.eisenbahnwelt.de. Archiviert vom Original am 26. Februar 2014; abgruefen am 11. September 2018.
  5. ↑ US Library of Congress (Site cha nüme abgrüeft wärde; Suche im Webarchiv)[1] [2] Vorlage:Toter Link/hdl.loc.gov
  6. ↑ Leicchtverbrennungstriebwagen. Im: Lexikon der Eisenbahn. Transpräss, Motorbuèch Volaag, Stuègètt 1990, ISBN 3-344-00160-4, S. 490.
  7. ↑ Bertelsmann Universallexikon. Bertelsmann Lexikon-Volaag, Münchè 2004, ISBN 3-577-10496-1.
  8. ↑ Diesellleichttriebwagen. Im: Meyers Neues Lexikon. VEB Bibliographisches Institut, Leepzisch 1961–64.
  9. ↑ Schienenauto. Im: Meyers Neues Lexikon. VEB Bibliographischs Inschtitut, Leepzisch 1961–64.
  10. ↑ Langenscheidts Handwörterbuch Französisch. ISBN 3-468-05159-X.
  11. ↑ Bilddarschtellig uff dè Websitè freneydoisans.com. Archiviert vom Original am 2. März 2014; abgruefen am 11. September 2018.
  12. ↑ Bilder 16, 19, 20, 23, 26 uff dè Websitè vom „passion-metrique.net“. Archiviert vom Original am 13. Januar 2016; abgruefen am 11. September 2018.
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 Ysèbaa Kuryr Special 16: Die Schienenbusse der DB – VT 95 / VT 98, S. 18 f.
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 14,3 Omnibusse auf Schienen im: VT 95–98 Uerdinger Schienenbus (Ysèbaa Journal Sonderheft 1/2012), S. 14 f.
  15. ↑ Dütschi Rychsbaan: Ausgemusterter Wismarer Schienenbus Bauart „Hannover“. Im: Eisenbahn-Jahrbuch 1970. Transpräss, nõchdruggt im: Horst Regling (Hrsg.): Schienenverkehr in der DDR. Band II, transpräss, Stuègètt 2001, ISBN 3-613-71174-5, S. 56.
  16. ↑ Preußè hèt dè Bau vo dè Baan Neuhaldensläbbè – Gardelegen finanzyrt (Memento vom 5. Augschte 2018 im Internet Archive) bi volksstimme.de, abgruèfè am 5. Auguscht 2018
  17. ↑ Die Nebenbahnretter uff www.epoche-3.de. Archiviert vom Original am 15. Oktober 2013; abgruefen am 11. September 2018.
  18. ↑ Ysèbaa Kuryr Special 16: Die Schienenbusse der DB – VT 95 / VT 98, S. 21.
  19. ↑ Hans-Joachim Kirsche, Hans Müller: Eisenbahnatlas DDR. 1. Ufflaag. VEB Tourist Volaag, Bèrlin/ Leepzisch 1987, ISBN 3-350-00293-5, S. 73.
  20. ↑ syltiges.de
  21. ↑ Rolf Löttgers: Der Uerdinger Schienenbus. Franckh’sche Volaagsbuèchhandlung, Stuègètt 1985, ISBN 3-440-05463-2, S. 121 ff.
  22. ↑ Peter Eggenberger: Pionierleistung vor 110 Jahren. I dè Appèzäller Ziting (Online-Uusgaab) vum 5. Januar 2018
  23. ↑ Une étrange machine arrive en gare du Bourg-d’Oisans (Site cha nüme abgrüeft wärde; Suche im Webarchiv)[3] [4] Vorlage:Toter Link/freneydoisans.com bi freneydoisans.com, abgruèfè am 31. Januar 2013
  24. ↑ Zitschrift Semaphor. Summer 2006, S. 27 un 28.
  25. ↑ Daniel Zumbühl: 75 Jahre Sursee–Triengen-Bahn (offizielle Festschrift). Bahnportrait 2, Ernst B. Leutwiler, Volaag, Züri 1987, ISBN 3-906681-05-X.
  26. ↑ Zitschrift Semaphor, Sonderuusgaab 2012, S. 34, 35 un 38.
  27. ↑ Ernst B. Leutwiler: Wohlen-Meisterschwanden-Bahn; Geschichte Rollmaterial. Volaag Ernst B. Leutwiler, Züri, 1986, ISBN 3-906681-02-5, S. 25.
  28. ↑ David De Neef: Autorails du type 551 uff belrail.be (französisch), abgruèfè am 25. Dezembèr 2014.
  29. ↑ David De Neef: Autorails du type 552 uff belrail.be (französisch), abgruèfè am 25. Dezembèr 2014.
  30. ↑ David De Neef: Autorails du type 553 uff belrail.be (französisch), abgruèfè am 25. Dezembèr 2014.
  31. ↑ David De Neef: Autorails de la série 46 (type 554) – Fiche technique uff belrail.be (französisch), abgruèfè am 25. Dezembèr 2014.
  32. ↑ David De Neef:Autorails de la série 46 (type 554) – Description uff belrail.be (französisch), 1. Novembèr 2004, abgruèfè am 12. Dezembèr 2014.
  33. ↑ David De Neef: Autorails de la série 46 (type 554) – Attribution des dépôts uff belrail.be (französisch), 6. Novembèr 2004, abgruèfè am 12. Dezembèr 2014.
  34. ↑ W. J. K. Davies: The Light Railway Railcar in Western Europe. Plateway Press, East Harling 2004, ISBN 1-871980-52-6, S. 85 f.
  35. ↑ W. J. K. Davies: The Light Railway Railcar in Western Europe. Plateway Press, East Harling 2004, ISBN 1-871980-52-6, S. 103 ff.
  36. ↑ passionlocos.e-monsite.com, Autorail X 5700 (Memento vom 26. Februar 2014 im Internet Archive) abgeruèfè am 31. Januar 2013.
  37. ↑ www.leo.org micheline entschpricht Schinnèbus bezièungswys Drybwagè abgruèfè am 31. Januar 2013.
  38. ↑ Stefan Hooß, Gabriel Emde, Jean-Louis Rochaix: Meterspur in der Corrèze, Von Tulle nach Ussel. Zweischpur Volaag, 2012, DNB 1028602588. Zitat von èrè Bildlegèndè vom De Dion-Bouton ML uff Sitè 140: Die Micheline in Tulle […]
  39. ↑ Neuer Micheline-Schienenbus. I dè: Schweizerische Bauzeitung. Band 102 (1933), Nummèrè 8.
  40. ↑ X 97150 A2E bi autorails.free.fr, abgruèfè am 23. Dezembèr 2017
  41. ↑ 41,0 41,1 The Derwent Valley Railway (Memento vom 13. Juni 2016 im Internet Archive) bi irsociety.co.uk, abgruèfè am 19. Dezembèr 2017
  42. ↑ Railways Illustrated. Heft Februar 2012, S. 66.
  43. ↑ Neuer Schienenbus für den Nahverkehr in: Stadtverkehr 3/1982 S. 122 f.
  44. ↑ Tom Ferris: Irish Railways in colour: From Steam to Diesel 1955–1967. Midland Publishing, ISBN 1-85780-000-1, S. 44 un 68.
  45. ↑ Kevin McCormack: Irish Railways in the 1950s and 1960s: A Journey Through Two Decades, S. 15 (Memento vom 18. Septämber 2018 im Internet Archive) bi Google Books, abgruèfè am 18. Dezembèr 2017
  46. ↑ Tom Ferris: Irish Railways in colour: From Steam to Diesel 1955–1967, S. 111.
  47. ↑ El Ferrocarril de Valencia a Villanueva de Castellón. 100 Años (III) (Memento vom 18. Septämber 2018 im Internet Archive) bi caminosdeferro.blogspot.com, abgruèfè am 3. Juni 2018
  48. ↑ W. J. K. Davies: The Light Railway Railcar in Western Europe. Plateway Press, East Harling 2004, ISBN 1-871980-52-6, S. 97.
  49. ↑ 49,0 49,1 49,2 Rolf Löttgers: Der Uerdinger Schienenbus, S. 135 ff.
  50. ↑ W. J. K. Davies: The Light Railway Railcar in Western Europe. Plateway Press, East Harling 2004, ISBN 1-871980-52-6, S. 99 f.
  51. ↑ W. J. K. Davies: The Light Railway Railcar in Western Europe. Plateway Press, East Harling 2004, ISBN 1-871980-52-6, S. 133 ff.
  52. ↑ Rolf Löttgers: Der Uerdinger Schienenbus, S. 118 ff.
  53. ↑ Rolf Löttgers: Der Uerdinger Schienenbus, S. 113 ff.
  54. ↑ Fèrnexpress 1/2010 D Vojvodina – iri Ysèbaanè – iri Schinnèbüs (Site cha nüme abgrüeft wärde; Suche im Webarchiv)[5] [6] Vorlage:Toter Link/www.fern-express.de (PDF; 73 kB)
  55. ↑ [7], Lokomotivfabrik und Waggonhersteller Scandia (dänisch)
  56. ↑ www.jarnvag.net, guiden till Sveriges tåg och järnväger, Y6/Y7/Y8 med släp- och manövervagnar (Zuègriff am 8. Novembèr 2012)
  57. ↑ Tore Nordin: Svenska Elmotorvagnar. Svenska Järnvägsklubben (SJK), Stockholm 2003, ISBN 91-85098-97-3.
  58. ↑ Från Ånghästen till Uddeholmaren, Bilder från NKLJ. Hagfors Järnvägs- och Industriemuseum 1987.
  59. ↑ Beschriibung vo dè Baureiè M 120.0 un M 120.1 uff www.pshzd.cz (Memento vom 18. Septämber 2018 im Internet Archive) (tschechisch)
  60. ↑ W. J. K. Davies: The Light Railway Railcar in Western Europe. Plateway Press, East Harling 2004, ISBN 1-871980-52-6, S. 118.
  61. ↑ Mack Railbus Model AC (Memento vom 28. Augschte 2018 im Internet Archive) bi wvrailroads.net, abgruèfè am 19. März 2016
  62. ↑ Peter E. Lynch: New Heaven Railroad. MBI, St. Paul 2003, ISBN 0-7603-1441-1, S. 97 ff.
Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vum Artikel „Schienenbus“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.
Vun "https://als.wikipedia.org/w/index.php?title=Schienenbus&oldid=981950"