D Baasler Briiswärks

Dialäkt: Baseldütsch

D Briiswärks si e meebesseri Baasler Familie vom Daig gsi, wo iir Vermööge mit dr Strumpfmanufaktuur gmacht het.

Gschicht

Briiswärks het s im 15. Joorhundert z Colmar und z Freiburg im Brisgau gee. Dr Stammvater vo de Baasler Briiswärks isch dr Mathias Brysswerck vo de Colmarer Briiswärks gsi. Er isch vor 1517 woorschinlig z Colmar uf d Wält khoo. Am 13. Juni 1540 isch er uf Baasel khoo. Er isch scho am 14. August 1540 Baasler Bürger worde und am Daag druf Zumftbrueder zu Spinnwätter und het öbbe e Wuche spööter e Husstand gründet. Er isch e Dischler gsi, wie au dr jüngst vo sine Buebe, dr Hans Jakob, wo aber ooni Chinder gstorbe isch.

D Hooselismer

Dr eltischt Soon vom Mathias, dr Johannes, isch scho kä Händwärker me gsi, sondern Schaffner vom ehemoolige Johanniterklooster worde, und sini Chinder häi Karriere z Dütschland gmacht. Dr middleri Bueb, dr Andreas, isch dr erst Strumpffabrikant vo dr Familie worde und d Briiswärks si as Hooselismer im 16. und 17. Joorhundert berüemt gsi. Es isch in dere Zit zum ene Lismer«chrieg» zwüsche de Baasler und de Vorderööstriicher cho, wo si sich geegesitig mit alle mööglige Mätzli bekämpft häi. Gege s Ändi vom 16. Joorhundert isch in dr Stadt dr Strickstuel ufchoo, uf em Land isch aber immer no vo Hand gstrickt worde.

Dr Andreas isch 1627 gstorbe und alli sini vier Söön, dr Mathias, dr Johannes, dr Andreas und dr Niklaus, si Strickermäister gsi.

D Verleeger

Dr Niklaus het aber hööcheruuse welle und isch zu Saffre zümftig gsi, und si Soon Johannes (1628-1699) isch Fabrikant und Händler worde. Mit iim häi sich d Briiswärks afo uufeelleböögele. Verleeger wie dr Johannes Briiswärk und anderi häi die ermere Handwärksmäister in dr Stadt vo sich abhängig gmacht und häi in dr Umgääbig vo dr Stadt überall e chli Häimarbäiter gha, wo für sä gschafft häi. 1671 het dr Briiswärk 70 Strickstüel uf em Land verströit gha. Aber au anderi häi dr Brofit gsee und dr Hans Heinrich Gernler het e Strumpfmanufaktur ufdoo, wo nume mit Stümpler (Akkordarbäiter) gschafft het. So het er au d Waisechinder chönne usbüte, wil s Waisehuus in dr Kartause sich sälber het müesse drääge. D Baasler Strickmäister, und mit iine au dr Johann Briiswärk, häi gege d Strumpffabrik im Waisehuus reklamiert, aber dr Root het iiri Supplication abgleent. D Handwärker häi druf dr Briiswärk zwunge, ganz zum Fabrikant z wärde, und as sonige het er in dr Stadt sälber sini Brodukt nüm döfe verkaufe.

S Ufchoo vom wirtschaftlige Liberalismus

Ass d Fabrikante in dr Stadt sälber nüme mit ene häi chönne konkurriere, het de Strickermäister aber uf lengeri Zit nit ghulfe, bsundrigs wil under em Louis XIV. z Frankriich Siidestrümpf Moode worde si und d Verleger sich de nöije Bedingige uf em internazionaale Määrt besser häi chönne aabasse. Au in dr Zumftstadt Baasel isch d Laag vo de Zümft immer schwiiriger worde und wirtschafts-liberaali Idea häi sich mee und mee bräit gmacht. So het 1670 dr Achterusschuss vom Root in s Brobleem vo de Strickstüel in dr Siidebandfabrikazioon gluegt und in sim Bricht uuseghoobe, ass d Industrii sich nume in Freihäit chönn entwiggle. Die wirtschafts-liberaali Iistellig het sich schliesslig duuregsetzt und im 19. Joorhundert s Masseneländ vom Pauperismus verursacht.

D Familie Briiswärk chunnt aa

Im Johannes sini Noochkomme häi scho zum Daig ghöört und Fraue us de Patriziergschlächter ghürootet. Si Soon Niclaus het e Dochder vom Hans Rudolf Faesch-De Barry ghürootet und isch zum Stammvater vo alle Briiswärk worde, wo im 19. und 20. Joorhundert gläbt häi. Drei vom Niclaus sine Änkel häi s Familiegschäft «Johannes Preiswerk und Söhne» an dr Schniidergass witergfüert. Uf s Ändi vom Ancien Régime zue isch d Blüetezit vo dr Strumpffabrikazioon ume gsi. Dr Johannes Briiswärk-Buurget het d Familiefirma de nöije Bedingige aabasst und sich afo uf e Siidehandel konzentriere.

En anderi Linie vo dr Familie het mit em Lucas Briiswärk-Buurget as Speditöör und Bankiee Karriere gmacht. 1805 het er sis Gschäft vo dr Freije Strooss in dr Andlauerhoof am Münsterblatz züüglet. D Familiemitgliider häi sich denn mee und mee mit dr Siidebandfabrikazioon abgee und d Firma «Lucas Preiswerk» isch uf dr ganze Wält bekannt worde. Die Linie isch am Ändi vom 19. Joorhundert usgstorbe.

D Familie hüte

Zwäi Linie vo de Briiswärks häi bis ins 21. Joorhundert überläbt, die vom Johann Rudolf Briiswärk-Stäächeli und die vom Alexander Briiswärk-Buurget, wo nüt me mit Handel z due ghaa het. 17 Theolooge si vom Alexander abgstammt, dr bekanntist von ene isch dr Antistes Samuel Briiswärk gsi.

Kwelle

• Ernst Schopf-Preiswerk: Die Basler Familie Preiswerk, Friedrich Reinhardt Basel, 1952 (Site cha nüme abgrüeft wärde; Suche im Webarchiv)[1] [2] Vorlage:Toter Link/www.preiswerk.com, abgrüeft am 28. Merz 2016