Zum Inhalt springen

Carl Wilhelm von Nägeli

Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy
dr Carl Wilhelm von Nägeli

Dr Carl Wilhelm von Nägeli oder Karl Nägeli (* 27. Meerz 1817 z Chilchbèèrg; † 10. Mai 1891 z Minche; haimetberäächtigt z Chilchbèèrg) isch e Schwyzer un speeter dytsche Botaaniker un Zällfoorscher gsii. Sy offiziäll botaanisch Autoorechiirzel isch „Nägeli“.

Lääbe

[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Dr Nägeli isch as Suun vum Hans Caspar von Nägeli, eme Dokter un Zürcher Regierigsroot, un dr Susanna von Nägeli geb. Sigrist uf d Wält chuu. Är het z Züri ab 1836 Mediziin studiert, isch aber bal zue dr Botaanik gwagslet un het unter anderem bim Lorenz Oken un em Oswald Heer studiert. Ab 1839 het er an dr Uniwersiteet Gämf bim Alphonse Louis Pierre Pyrame de Candolle studiert. Är isch anne 1840 z Züri mit ere Aarbet iiber Die Cirsien der Schweiz zum Dr. phil. bromewiert woore. Nodäm er 1841 zeerscht z Berlin studiert ghaa het, het er ab 1842 bim Matthias Schleiden an dr Uniwersiteet Jena gschafft. Anne 1845 het er d Elisabetha Henriette Ott ghyroote.

Anne 1849 isch dr Nägeli as usseroordelige Brofässer an d Uniwersiteet Züri gruefe woore un anne 1852 het er en Ruef uf dr Leerstuel fir Botaanik an dr Uniwersiteet Fryburg im Brysgau iiberchuu. Deert het er bis 1856 gfoorscht un gleert un isch druf Brofässer fir Allgmaini Botaanik am Aidgnessische Polytäschnikum (dr Voorgängeri vu dr ETH Züri) un glyychzytig an dr Uniwersiteet Züri woore.

Di lengscht Zyt vu sym akedeemische Wiirke het dr Nägeli an dr Uniwersiteet Minche verbrocht, wun er vu 1857 bis zue syre Emeritierig 1889 as Brofässer fir Allgmaini Botaanik un Mikroskopy gschafft het, är isch deert au Diräkter vum Botaanische Gaarte gsii. Är isch Mitgliid vu dr Gsellschaft vu Dytsche Natuurfoorscher un Dekter gsii.[1] Syt 1862 isch er oordeli Mitgliid vu dr Bayrische Akademy vu dr Wisseschafte gsii. 1877 isch er zum uuswäärtige Mitgliid vu dr Göttinger Akademy vu dr Wisseschafte gweelt woore.[2] Syt 1865 sich er korreschpondierend Mitgllid vu dr Russische Akademy vu dr Wisseschafte gsii.[3] 1878 isch er in d American Academy of Arts and Sciences ufgnuu woore.

Dr Carl Wilhelm von Nägeli het zue dr wiichtige Botaaniker vum 19. Jorhundert gheert. In dr Zyt vu sym Wiirke het si d Biology aarg gwandlet. Dr Matthias Schleiden un dr Theodor Schwann hän noogwiise, ass alli Organisme us Zällen ufböue sin un si us Zälle entwickle. Dr Charles Darwin het sy Deszendenztheory formuliert. Mit Hilf vu mikroskoopische, biocheemische un biofisikaalische Metoode sin neii Yysiichte in Struktuure un Funkzioone vu Zälle un Gwääb gwunne woore. Doodermit het me vyyl Voorgäng in dr Natuur uf natyyligi Uursache chenne zruggfiere. Di natuurfilosoofisch-spekulatiive Teorie, wu bis deert verbraitet gsii sin, unter anderem au vu s Nägelis Leerer Lorenz Oken, hän iren Yyfluss uf s bioloogisch Dänke verloore.

Ass dr Carl Wilhelm von Nägeli wiichtig gsii isch fir d Entwicklig vu dr gnaze Botaanik zaige au syne Hufe Schueler, wu speeter uf verschiidene Fälder beriemt woore sin: Dr Algefoorscher Karl Eduard Cramer (1831–1901); dr Grinder vu dr Anatomy vu dr Miesch, Paul Günther Lorentz (1835–1881); dr Hubert Leitgeb (1835–1888), wu d Entwicklig vu dr Lääbermiesch erfoorscht het; dr Simon Schwendener, wu as Grinder vu dr „fisioloogische Anatomy“ beriemt wooren isch; dr Carl Prantl, dr Faarnfoorscher; dr Julius Oscar Brefeld, wu dr Entwickligsgang vu vyyl Schwimm ufgchleert het; dr Carl Correns, ain vu dr Mitgrinder vu dr Vereerbigsleer. Au dr Anton Rehmann het fir syni Habilitazioon bim Nägeli Bflanzenanatomy studiert.

Foorschig

[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Dr Carl Wilhelm von Nägeli het scho im Alter vu 25 Joor e Aarbet iber d Bildig vu Polle gschriibe un het d Zälldailig mit großer Gnauigkait bschriibe. Di „transitorischen Zytoblasten“, wun er bschbriibe het, sin speeter as Chromosoome idäntifiziert woore. Är het au dr BRozäss vu dr Osmoose in aizällige Alge untersuecht. Zäme mit em Hugo von Mohl het er as eerschte Botaaniker di bflanzli Zällwand vum Innere vu dr Bflanzezälle unterschiide un het s Wagsdum vu sällere dur Intussusception (Yylaagerig) erkleert.

Är het zum eerschte Mool dr Böu un d Funkzioon vu dr Spermatozoid bi dr Kryptogaame bschriibe un het, d Bedytig vu niidere Schwimm fir s Entstoo vu Infäkzioonschrankete untersuecht. Bis hite gheert d Monografy Die Hieracien Mitteleuropas, wun er 1885 bis 1889 zäme mit em Albert Peter verfasst het, zum wisseschaftlige Bstand vu dr Botaanik

Bsundersch intänsiiv het si dr Nägeli mit dr Mikroskopy bscheftigt, wun er zäme mit em Simon Schwendener 1865 Das Mikroskop. Theorie und Anwendung desselben driber gschriibe het. Derzue het er in sym Handbuch der Mikroskopie unter anderem di eerscht greeßer Daarstellig vu dr Polarisazioonsoptik mit ire Aawändig uf bfanzligi Objäkt verfasst.

Us syne geneetische un zytoloogische Foorschige het dr Nägeli gschlosse, ass „bei der Fortpflanzung des Organismus die Gesamtheit seiner Eigenschaften als Idioplasma vererbt wird“. Är het dr Uusdruck „Idioplasma“ in d Botaanik yygfiert. Des Idioplasma het där Aadail am Plasma vum Protoplascht solle syy, wu di „wiirklige Aalaage“, hit deet me saage, de Genotyp, din het. Dr Nägeli schrybt dooderzue: „In jeder Keimzelle sind die Merkmale aller Vorfahren als Anlagen eingeschlossen“.

Mit syre Micellartheory (as Mizellartheorie des Protoplasmas au 1877 publiziert[4]) het er 1858 e Hipotees iber di submikroskoopisch Architäktuur vu Biostruktuure, wu anisotrop schyyne, voorgstellt un het dr Uzusdruck „Meristem“ breegt. Är het dooderby poschtuliert, ass alli Plasmasubschtanze „aus den verschiedenen Modificationen der Albuminate“ bstiende. D Molekiil vu dääne solle dooderno „zu krystallinischen Molekülgruppen vereinigt, in löslicher und unlöslicher Form gemengt, eine meist halbflüssige schleimartige Masse bilden“. Derzu: „Im befeuchteten Zustande ist jedes mit einer Hülle von Wasser umgeben; im trockenen Zustande berühren sie sich gegenseitig“. D Molekiilgruppe, wun er dervu aagnuu het, ass si 72 C-Atom hän, het er „Micellen“ gnännt. Bi däre Hipotees het si uusegstellt, ass si in vyly Pinkt zuedräffe duet, zum Byschpel bi dr Krischtalliniteet vu dr Cellulosefibrille un dr Amorfy un dr staarke Quällbarkait vu dr „Intermicellarsubstanz“, wu dr Zällwand-Grundsubschtanz entspräche duet.

Im Wäärch Mechanisch-physiologische Theorie der Abstammungslehre (1884) het dr Nägeli syni evoluzioonsbioloogische Aasiichte niiderglait. Dr Nägeli isch scho, voreb er s Wäärch vum Darwin gchännt het, vun ere natyyrlige Entwicklig vu dr Aarte (Evolution) iberzygt gsii, so in syre Schrift Die Individualität in der Natur vu 1856.[5] Wu em Darwin sy "Entstehung der Arten" (1859) uusechuu isch, het er si intänsiiv mit dr Deszendänzleer ussenandergsetzt un het er au zuegstimmt. Iim het aber d Dytig vum Darwin vu dr Yywiirkig vu dr Umwält uf dr Organismus (wie au sälle sälbscht) noonig glängt un är het e Zwische-Agens poschtuliert, s „Idioplasma“ (lueg doobe), doodermit het d Seläkzioon uf Iniwidue chenne wiirke, wu dur „innere Ursachen“ gstaltet sin – doodermit het er d di speeter endeckt Eerbsubschtanz vorwäggnuu! Dr Nägeli het aber d Bedytig vu dr Aarbete vum Gregor Mendel doderzue nit gchännt: Där het em 1866 ain vu dr 40 Sunderdruck vu syne Versuche über Pflanzen-Hybriden gschickt ghaa, d Ergeebnis doodrus hän dr Teorie vum Nägeli widersproche, wel dr Nägeli noonig mit mit dischtinkte Geen grächne t ghaa het. In eme Brief derzue het dr Mendel syni Baschtardierigsversuech mit Muusoore (Hieracium), wu dr Nägeli bsundersch guet gchänn ghaa het. Schyyns het dr Nägeli dr Wäärt vu dr Untersuechige vum Mendel selig ring gschetzt, wel si vun eme „Praktiker“ chuu sin: „Praktiker“ hän si no syre Aasiicht z aarg uf d Erfaarig verloo, ooni d Riichtigkait z briefe – was jo nume „durch den wissenschaftlichen Versuch, der mit dem sogenannten Versuch der Praktiker nichts gemein hat“ (Nägeli, 1877), meegli sei. Dr Nägeli het sälber umfangryychi Chryzigsexperimänt mit Hieracium gmacht zum Iberbriefe vu syre Abstammigsleer.

Dr Nägeli isch zäme mit andere Foorscher vu syre Zyt e Verfächte vum „Pleomorphismus“-Konzäpt gsii, wu in dr Zyt druf an Bedytig verloore het. Är het zem Byschpel – im Geegesatz zum Robert Koch – gmaint, är heeb chenne sää, ass Bakteerie dur Verfall un Nei-Zämedrätte vu dr Dail zue andere Aarte chennte wääre.

Uf dr Nägeli goot au dr Uusdruck vu dr „Oligodynamie“ zrugg, wu di schäädli Wiirkig bschrybt, wu Metall-Katione (positiiv eläktrisch glaadeni Metallione), bsundersch Schwäärmetall, uf lääbigi Zälle hän.

Eerige

[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Zue Eere vum Nägeli isch am 8. Februar 1955 z Köln e Strooß in dr Neechi vu dr Kölner Flora no iim gnännt woore. [6] Au d Bflanzegattig Naegelia Zoll. & Moritzi us dr Familie vu dr Chryzdoorngwägs (Rhamnaceae) un d Algegattig Naegeliella Schroet. sin no iim gnännt woore.[7]

Uusglääseni Schrifte

[ändere | Quälltäxt bearbeite]
  • Zur Entwicklungsgeschichte des Pollens bei den Phanerogamen. Orell, Füssli und Comp., Zürich 1842 (Google Books)
  • Die Individualität in der Natur mit vorzüglicher Berücksichtigung des Pflanzenreiches. Meter & Zeller, Zürich 1856 (Google Books)
  • Das Wachsthum des Stammes und der Wurzel bei den Gefässpflanzen und die Anordnung der Gefässstränge im Stengel. In: Beiträge zur Wissenschaftlichen Botanik, 1, Wilhelm Engelmann, Leipzig 1858 (Google Books)
  • Entstehung und Begriff der Naturhistorischen Art. München, 1865 (Archive)
  • mit em Simon Schwendener: Das Mikroskop: Theorie und Anwendung desselben. Wilhelm Engelmann, Leipzig 1867 (Archive)
  • Theorie der Gärung: ein Beitrag zur Molekularphysiologie. R. Oldenbourg, München, 1879 (Archive)
  • Mechanisch-physiologische Theorie der Abstammungslehre. R. Oldenbourg, München und Leipzig 1884 (Archive)
  • mit em Albert Peter: Die Hieracien Mittel-Europas. Monographische Bearbeitung der Piloselloiden mit besonderer Berücksichtigung der mitteleuropäischen Sippen. R. Oldenbourg, München 1885 (Archive)

Literatuur

[ändere | Quälltäxt bearbeite]
  • Karl Eduard Cramer: Leben und Wirken von Carl Wilhelm von Nägeli: Professor der Botanik in München, Ehrenmitglied der Zürcher und Schweiz. Naturforschenden Gesellschaft etc. Gest. 10. Mai 1891. F. Schulthess, Zürich 1896.
  • Brigitte Hoppe: Nägeli, Carl Wilhelm von. In: Neue Deutsche Biographie (NDB). Band 18, Duncker & Humblot, Berlin 1997, ISBN 3-428-00199-0, S. 702–704.
  • Ilse Jahn (Hrsg.): Geschichte der Biologie. 3., neubearb. und erw. Auflage. Nikol, Hamburg 2004, ISBN 3-937872-01-9.
  • Thomas Junker: Charles Darwin, Carl Nägeli und das Rätsel der ‚neutralen Merkmale’. In: Jürg Stöcklin und Ekkehard Höxtermann (Hrsg.): Darwin und die Botanik. Beiträge eines Symposiums der Schweizerischen Botanischen Gesellschaft und der Basler Botanischen Gesellschaft zum Darwin-Jahr 2009. Basilisken-Presse, Rangsdorf 2009, S. 192–211. Online.
  • Thomas Junker: Carl Nägeli und der Anti-Darwinismus – Von der Vervollkommnungstheorie zur Makroevolution. In: Menso Folkerts, Stefan Kirschner und Andreas Kühne (Hrsg.): Pratum floridum. Festschrift für Brigitte Hoppe. Rauner, Augsburg 2002. (Algorismus; Heft 38), S. 205–219.
  • Karl Mägdefrau: Geschichte der Botanik. Leben und Leistung großer Forscher. 2. Auflage. G. Fischer, Stuttgart 1992, ISBN 3-437-20489-0.
  • Erwin Neuenschwander: Nägeli, Carl Wilhelm von. In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.
  • Ernst Wunschmann: Nägeli, Carl von. In: Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Band 52, Duncker & Humblot, Leipzig 1906, S. 573–582.
[ändere | Quälltäxt bearbeite]
 Commons: Karl Wilhelm von Nägeli – Sammlig vo Multimediadateie


Fueßnote

[ändere | Quälltäxt bearbeite]
  1. ↑ Mitglieder der Gesellschaft Deutscher Naturforscher und Ärzte 1857
  2. ↑ Holger Krahnke: Die Mitglieder der Akademie der Wissenschaften zu Göttingen 1751–2001 (= Abhandlungen der Akademie der Wissenschaften zu Göttingen, Philologisch-Historische Klasse. Folge 3, Bd. 246 = Abhandlungen der Akademie der Wissenschaften in Göttingen, Mathematisch-Physikalische Klasse. Folge 3, Bd. 50). Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen 2001, ISBN 3-525-82516-1, S. 176. Vgl. au Nachruf von Carl Wilhelm von Naegeli (PDF). Abgruefen am 17. Februar 2017.).
  3. ↑ Korrespondierende Mitglieder der Russischen Akademie der Wissenschaften seit 1724: Нёгели Карл Вильгельм (Nägeli, Carl Wilhelm). Russische Akademie der Wissenschaften, abgruefen am 17. November 2021 (russisch).
  4. ↑ Paul Diepgen, Heinz Goerke: Aschoff/Diepgen/Goerke: Kurze Übersichtstabelle zur Geschichte der Medizin. 7., neubearbeitete Auflage. Springer, Berlin/Göttingen/Heidelberg 1960, S. 41.
  5. ↑ Iltis, Johann Gregor Mendel, Springer 1924, S. 126
  6. ↑ Rüdiger Schünemann-Steffen: Kölner Straßennamen-Lexikon. Jörg-Rüshü-Selbstverlag, Köln 2006. S. 381.
  7. ↑ Lotte Burkhardt: Verzeichnis eponymischer Pflanzennamen – Erweiterte Edition. Teil I und II. Botanic Garden and Botanical Museum Berlin, Freie Universität Berlin, Berlin 2018, ISBN 978-3-946292-26-5 doi:10.3372/epolist2018.
Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vu dere Version vum Artikel „Carl_Wilhelm_von_Nägeli“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.
Vun "https://als.wikipedia.org/w/index.php?title=Carl_Wilhelm_von_Nägeli&oldid=1060380"