Basile Luyet

Dr Basile Joseph Luyet (* 10. Juli 1897 z Savièse im Wallis; † 29. März 1974) isch e Schwiizer Volkskundler, Naturforscher und Ordensprieschter gsi.

Dr Luyet isch im chlyne Dorf Chandolin bi Savièse als Soon vom Müller Joseph Frédéric Luyet und vo dr Wäberin Marguerite Héritier uf d Wält cho. Er isch ane 1909 is Gimnasium vo de Missionaar vom häilige Franz vo Sales im fryburgische Givisiez ggangen und het sit 1917 z Fryburg d Theology studiert. Er isch em Oorde vo de Missionaar vom Franz vo Sales byträtte und het 1921 d Prieschterweih übercho.

Er het z Gämf studiert und i de Fächer Biology und Füsik dokteriert. 1929 isch er uf Amerika ggange, won er als Forscher und Hochschuellehrer gschaffet het, zerscht no a dr Uni Yale und am Rockefeller Institute und sit 1931 a dr Jesuiten-Uni z Saint-Louis im Bundesstaat Missouri als Profässer für Biology und Biofüsik. 1934 het er e Zytschrift gründet, wo Biodynamica gheisse het, und do drin isch vom Forschigsgebiet vo der Zälle d Reed gsi, wo immer im Zäntrum vom Luyet synen Undersuechige gsi isch. Sys spezielle Forschigsgebiet isch d Kryobiology gsi, also d Forschig über läbigi Zälle bi ganz tüüfe Tämperatuure. Er het als Pionier vo däm Fach wältwyt d Ergäbnis vo synere Arbet bekant gmacht. Di amerikanischi Wüsseschaftshistorikerin Joanna Radin vo dr Uni Yale seit, em Walliser Naturforscher syni nöjen und grundlegenden Experimänt siget wichtig gsi wo men agfange het läbigs Material möglechscht chalt ufzbwaare bis mes wider bruucht, s Biobanking, öppe bi de Bluetresärve für Notfäll oder bim Soome vo Dier i dr Veezucht; und hüt spilt das e grossi Rolle bim Uufbou vo Bioarchiv.

1935 isch dr Basile Luyet amerikanische Staatsbürger worde. Vo 1956 bis 1974 isch er dr Scheff vom Departemänt Biofüsik vo dr American Foundation for Biological Research z Madison, Wisconsin, gsi und vo 1959 bis zu sym Läbensändi dere ire Diräkter. 1964 isch er dr erscht Presidänt vo dr Internazionale Gselschaft für Kryobiology und Herusgäber vo dr Fachzytschrift Cryobiology woorde.

I syne junge Joore, bevor er mit Zwöiedryssgi uf Amerika isch, het dr Basil Luyet Sache vo dr Walliser Natur und Volchskund am Bischpiil vo synere Heimetgmeind aglueget und er het psunders übere wälsch Underwalliser Patois gschribe, die regionali Form vo dr Frankoprovänzalische Sprooch im middlere Wallis. Er het, teils zäme mit anderne Forscher, Arbete zum Patois gschribe, emol über dä vo Savièse, dänn zäme mit em Lehrer Emile Gillioz (1886–1935) über dä vo Isérables und mit em Lehrer und Journalischt René Jaquemet (?–1976) über d Mundart vo Conthey. Dr Luyet isch dr Gründer und e Zyt lang dr Heruusgäber vo de Cahiers valaisans du folklore gsi. Me het en als Gwäärsmaa füre Dialäkt vo Savièse bi dr Redakzioon vom Wälschschwiizer Mundartwörterbuech Glossaire des patois de la Suisse romande gschetzt.

Am 29. März 1974 isch dr Basil Luyet im Spital z Madison gstorbe. Zu Eere vom bekante Forscher het me 1997 z Sitten es wüsseschaftlichs Koloquium organisiert und vor em Gmeindhuus z Chandolin es Tänkmool für iin ugfgstelt.

Wäärch

• Légendes de Savièse. Recueil de contes valaisans publiés dans leur texte original en dialecte de Savièse avec une traduction française, 1924
• Dictons de Savièse, 1926
• Cahiers valaisans de folklore
• Devinettes de Savièse, 1928
• La médecine populaire à Savièse, 1928
• Un «bâton à marques» à Savièse en 1821, 1928
• Contes de Savièse, 1929
• Bouts rimés de Savièse, 1929
• L' art culinaire à Savièse, 1929
• Système phonétique du patois de Savièse, 1929
• zäme mit em Emile Gillioz: Système phonétique du patois d’Isérable, 1929
• zäme mit em René Jaquemet: Système phonétique du patois de Conthey-Premploz, 1929
• Cantiques populaires de Savièse, 1930
• Le coutumier annuel de Savièse, 1930
• Les marques domestiques à Savièse en 1887, 1930
• Jeux de Savièse, 1931
• The vitrification of organic colloids and of protoplasm, 1937
• zäme mit dr Marie Pierre Gehenio: Life and death at low temperatures, 1940
• Ultra-rapid freezing as a possible method of blood preservation, 1949
• Dictons du calendrier… En patois de Savièse, 1959

Literatur

• Béatrice Pellegrini Saparelli, Thomas Antonietti, Jacques Duvochet: Basile Luyet (1897–1974), une vie pour la science. Sion 1997.
• Paul J. Schmidt: Basile J. Luyet and the Beginnings of Transfusion Cryobiology. In: Transfusion Medicine Reviews, 20, S. 242–246.
• Paul J. Schmidt: Basile J. Luyet and the Beginnings of Cryobiology. In: Problems of cryobiology, 2000, S. 7–8.
• Curriculum vitae: Prof. Basile J. Luyet. In: Cryobiology, 12, 1975.
• Rev. Basile Luyet, Expert On Freezing of Living Cells. In: The New York Times, 12. April 1974.
• Joanna Radin: Life on Ice. A History of New Uses for Cold Blood. Chicago 2017.