Gitarre

Gitarre

Klassifikation	Saiteninstrument (Chaste-Halslaute) Zupfinstrument
Donumfang
Doonbischbil	Tonleitere uf erä Konzärtgitarre
Notation	Tabulatur Note im oktavierte Violinschlüssel
Verwandti Instrumänt	Hawaiigitarre, Ukulele, Luute, Banjo, Mandoline

D Gitarre isch e Saiteninstrument, wo zu de Zupfinstrument grechnet werd. Si ghört zo de Familie vo de Luute.

Name

De Name Gitarre isch usem spanische guitarra ([giˈtarra]) entleent, wo selber usem arabisch qīṯāra chunnt und schlussendli usem altgriechische kithára (κιθάρα) stammt. D Etymologie vom griechische Wort isch nöd bikannt. Gsait were mue no, as die antiki Kithara zo de Laiere ghört und kann Vorloiffer vo de moderne Gitarre isch.

Uufbau

D Gitarre bistoot baulich us zwee Tail, de Korpus und de Hals. De Korpus oder Schallchaste werd us Holz gmacht, typischi Hölzer sind Pinie, Fichte, Zedere, billigeri Modell verwendet Sperrholz oder Kunststoff, wa aber e weniger schööne Too gitt, do d Holzart en Iifluss uf de Chlang hett. D Schalldeggi und de Bode vom Schallchaste sind flach, de Zarge isch achtföörmig gschwunge, de underi Buug isch braiter as de oberi. Uf de Schalldeggi isch d Brugg uufgliimet, wo d Saitehalter und de Steg mit de Steegiilaag druufgmacht sind. De Schallchaste isch ine verstrebt, bi bessere Modell empfillt sich, as d Verstrebige för liggshändigi Gitarre andersch isch as bi Gitarre för Rechtshänder. S Etigett vom Hersteller werd im Schallchaste ine uufgchlebt, so asmers dör s Schalloch gsie und lese cha. Da Schalloch isch zentrisch aabrocht und werd i de Regle mitere Rosette verziert.

De Hals werd oben am Schallchaste aagmacht, de Aasatz werd Halsfuess oder Absatz gnennt. Uf de Hals werd s bundierti Griffbrett bifestigt. Mengi Gitarre hend bim föfte, sibete und nünte Bund wiissi Pünggt oder anderi Laagemarkierige, bi de spanische Gitarre isch da aber nöd de Bruuch. S Griffbrett fangt bim Schalloch aa. Am oberen End vom Griffbrett isch de Sattel aabrocht, wo d Saite dröber lauffed. D Längi zwösched em Sattel und dem Steg werd Mensur gnennt, da isch de Tail vo de Saite wo schwinge tuet und de Chlang erzügt. Bi de gwönliche Gitarre messt d Mensur öppe 65 Santimeeter, chan aber o chlinner sii. De oberi Tail vom Hals isch d Chopfplatte oder s Wirbelbrett mit de Stimmechanik, wo hütt i de Regle us Metall oder emene herte Kunststoff gmacht isch, well Holz sich z starch biwegt. D Wirbelchnöpf zom aaspane und lööse vo de Saite sind hinderständig. Bi de klassische Gitarre hend d Wirbelplatte hüüffig zwai Fenster, wo d Wirbel döregönd. Die hend e Loch, wo d Saite draagmacht wered. Do wege demm d Chopfplatte weniger stabil isch, döred Gitarre mit Fenster nöd mit Staalsaite uufgspannt were.

E Gitarre het sechs Saite, die drei Saite wo tüüffer tööned wered Bassaite gnennt, die drai hööchere Melodii- oder Diskantsaite. Früenner sind d Saite us Därm oder Seene vo Tier gmacht wore, hütt bi de klassische Konzertgitarre us Nylon, wobi die drai Bassaite miteme fiine Silberdroot umwigglet sind. D Stimmig vo de Saite isch E – A – d – g – h – e’ .

D Flamencogitarre unterschaidet sich nu wenig vo de klassiche Konzertgitarre. Si isch liechter baut, de Zarge isch öppe e Santimeeter schmööller. Bruucht werd Holz vo de Zypresse und Pinie. D Saite lieged nöcher am Griffbrett. Zuedem isch uf de Schalldeggi e Schlagschutz (span. golpeador) aabroocht, well im Flamenco rhythmisch mit de Finger uf de Korpus gschlage werd. D Stimmig vo de Flamencogitarre isch gliichig wie bi de klassische.

D Westerngitarre isch tendenziell echli chlinner as di spanischi Konzertgitarre. De Schallchaste hett obe uf de aint Siite en Iibuchtig und d Saite sind us Metall. Da gitt e härtere Chlang. Well Metallsaite e staarche Zuug uf de Hals geend, werd de inedraa mioteme Metallstaab verstärcht. Mitere Schruube chha den d Saitespannig uf s Holz uusgliche were. Wege de Metallsaite werd d Westerngitarre mitem Plektrum gschlage, wääred d Konzertgitarre mit de Finger zupft werd. Westerngitarre hend dromm au e Schlagschutz, demit s Plektrum d Schalldeggi nöd verletzt. Möcht mer d Konzertgitarre mitem Plektrum spile, mue druf gachtet werde, as s Plektrum useme waichere Material gmacht isch, well sös d Nylonsaite schnell kaputt gönd wered.

D Elektorgitarre oder chorz E-Gitarre het sich us de klassische Gitarre entwicklet, isch aber aigetli en aignigs Instrument, wo no äänlich gspillt werd. Well de Schall elektronisch erzügt werd, fallt de Schallchaste ewegg, dromm hend d E-Gitarre föligi Fraihait bi de Gsaltig vom Korpus.

Gschicht

As Ursprungsland vo de Gitarre werd Spanie agnoo. Offebar isch dai d Vorloifferi vo der Gitarre wie bi de Luute vo de Araber öbernoo woore und denn em europäische Musiggschmack apasst wore. Aber scho vo Aafang aa, isch d Gitarre nöd nume z Spanie sondern o z Frankriich verbraitet gsii und spööter ono z Italie. Erst abem 19. Joorhundert isch d Gitarre immer mee und mee vo anderne Kulture öbernoo wore. Well d Gitarre e liisligs Instrument isch, da isch früenner mit de Darmsaite no mee de Fall gsii, isch si nöd gaignet för grossi Orchester und Uuffüerige voreme grosse Publikum ooni Mikrophon. Drumm isch si immer en Instrument vom Volch gsii und het drumm hüffig en eender schlechte Ruef ghaa, grad bi de Bruefsmusiger, und da isch e Grund, wege wa da Instrument gschichtlich historisch ase schlecht bizügt isch.

Mittelalter

S git kai Zügnis för d Gitarre vorem Mittelalter. Di ältiste Nennige vo de Gitarre stamed usem 13. und 14. Joorhundert und zwoor us Spanie und Frankriich, wobii zwösched ere „latiinische Gitarre“ (sp. guitarra ladina) und ere „maurische Gitarre“ (sp. guitarra morisca, fr. guitare moresche) underschide woren isch. Wie nööch die baide Instrument a de moderne Gitarre gstande sind und öb si tatsächlich Vorloiffer vo dere sind, isch nöd bikannt. Jedefalls isch mitem Musiginstrument, wo im Mittelalter as Giterne, Quiterne u.ä. bikannt isch, e chliini Luute bzw. e Mandola gmaint. So isch nochem Tinctoris d Guiterre oder Guiterne e katalanisches Instrument, wo wie ne Luute bisaitet und gspillt woren isch und si het e buuchige Schallkörper ghaa. Sicheri Zügnis för d Gitarre feeled bis is früeni 16. Joorhundert. Mengisch werd agnoo, as underem Name Vihuela verschidnigi Instrument gmaint wered, drunder o d Gitarre. Debii hetses zwoo Variante ggee, d Vihuela de peñola, wo mitem Plektrum (sp. peñola) grisse woren isch und d Vihuela de arco, wo mitem Boge (sp. arco) gstriche woren isch. Erst i de zwoot Hälfti vom 15. Joorhundert isch d Vihuela de mano öberliferet, wo mit de blosse Hand (sp. mano) gspillt woren isch.

Rennaissance-Gitarre (16. Joorhundert)

Ane 1507 isch z Venedig zerstmool e Buech druggt wore mit Musigstugg för d Luute, d Melodie sind i de italienische Tabulatur widergee wore. Ane 1536 het de Spanier Luys Milan e Musigbuech för d Vihuela useggee. I dem Werch hets sechs Stugg för d Gitarre, wo die ältiste bikannte Gitarrestugg sind. O de Spanier Miguel de Fuenllana het ane 1554 i sis Musigbuech för d Vihuela sechs Gitarrestugg uufgnoo. Ab de Mitti vom 16. Joorhundert sind denn vor alem z Paris Musigbüecher för d Gitarre elai usecho.

Ahand vo de Erchlärig und Zaichnige i de druggte Musigbüecher vom 16. Joorhundert waiss mer, as doozmool d Gitarre vierchörig gsii isch. Maistens het si nämmli sibe Saite ghaa, je zwoo Saite sind nebenand uufgpannt wore und sind uf de gliich Too gstimmt wore, dem sait mer e Chor. Di tüüfsti Saite isch hüffig elai uufgspannt wore. Isch si chöörig gsii, isch d Zwillingssaite en Oktaav höcher gstimmt wore. De Grund isch de, as tüüffi Saite stärcher schwinget und zwoo tüüffi Saite wööred bim Spile anenand aatetsche. D Stimmig vo de Renaissance-Gitarre isch i de Regle c-f-a-d’ gsii. D Musigbüecher hend o de Underschidd zo de Vihuela aggee, nämmli, as d Gitarre chlinner sai und di höchst und die tüüfst Saite feelid. Zaichnige i dene Büecher zaiget oo, as d Renaissance-Guitare – so werd si i de Forschig hüüffig gnennt – a de hüttige Gitarre zimmli gliche hett.

Die Musigbüecher usem 16. Joorhundert bischriibet o d Spillwiis. Bis is uusgendi 15. Joorhundert nämli, sind d Zupfinstrument mitem Plektrum grisse wore. Drom het mer nume chöne en anzelne Too ufzmool zupfe, oder me hett meriri Saite geschrummt. Im Aafang hett mer bim Fingerspiil nume de Tuume und de Mittelfinger bruucht, so as mer zwee Töö gliichzittig het chöne spile. De Spanier Miguel de Fuenllana het as erste denn de Wechselschlag bischribe und o gmaint, ass da di besti Spilltechnik sai. De Wechselschlag, wo de Zaig- und de Mittelfinger abwechsligswiis e Saite zupfet, isch no hütt d Grundlaag vom Gitarrespiil.

Spanischi Gitarre oder Barock-Gitarre (17. Jh. bis Endi 18. Jh.)

So geg 1600 isch di fööfchöörigi Gitarre uufchoo. Zwoor hets scho früenner mengisch Gitarre ggee mit mee Saite, aber um 1600 het sich di „Spanischi Guitarre“ (sp. Guitarra Española, it. Chitarra Spagnuola) – wie si ab dere Zitt gnennt woren isch – döregsetzt. D Stimmig vo de Saite isch wi di hüttigi gsii, nume as di tüüfsti E-Saite gfeelt hett, aso A-d-g-h-e’.

De Spanier Joan Carles y Amat hett ane 1596 e musigtheoretisches Buech useggee för Gitarreakkörd. Er hett mit Zaichnige, Tabulature und Erchläärige die 24 Akkörd vo de je 12 Dur- und Moll-Tonarte bischribe wiemersi uf de föfchörige Gitarre spillt. Da Buech isch z Europa zimmli vill nochedruckt wore. D Italiener hend drufabe s Alfabeto erfunde, wo di verschidnige Akkörd mit de Buechstabe vom Abece bizaichnet wore sind. Im Gegesatz zom systematisch-theoretische Buech vom Amat, hend si die wichtigste Akkörd mit der erste Buechstabe bilait, so A för G-Dur, B för C-Dur, C för D-Dur, D för A-Moll etc. E paar Akkörd vom Amat sind nöd uufgnoo wore, well si i de Musig nume selte vorchömed oder praktisch nöd hend chöne ggriffe were, deför hets no Variante vo de wichtigste Akkörd ggee, wie C-Dur. Die Akkörd hend chöne vo oben abe – aso vom tüffste Too zom höchste – gschrummt were oder vo une ufe. Die Akkördbüecher sind vor alem för Laie denkt gsii, wo nöd hend chöne Noote lese, zom Biglaite vo Lieder und Tänz.

Ab de Mitti vom 17. Joorhundert hend den Komponiste aafange gschrummti Akkörd mit Melodie verbinde oder o d Akkörd zerlegge, da haisst, en Akkord isch nöd aifach gschrummt wore, sondern ali Töö vom Akkord sind anzel nochenand zupft wore. Somit isch de Grundstai vom hüttige Gitarrespiil glait wore.

Klassischi Gitarre (Mitti 18. Jh. & 19. Jh.)

Um 1750 isch di Spanischi Gitarre um e Choor erwitteret woore, aber scho bald het me aafange, d Saite anzel uufzüche, so ass si numeno sechs statt zwölf Saite ghaa het, o d Form vo dere Gitarre isch a de hüttige klassische Gitarre scho zimmli äänlich gsii.

Geg s End vom 18. Joorhundert het di Klassischi Musig o d Bruefsgitarriste inspiriert und Paris het sich im iigende 19. Joorhundert zomene Zentrum för klassischi Gitarre entwicklet. Die namhaftiste Gitarriste hend doozmool z Paris glebt, so d Italiener Ferdinando Carulli (1770–1841) und Matteo Carcassi (1792–1853), d Spanier Fernando Sor (1778–1839) und Dionisio Aguado (1784–1849) und de Franzoos Napoleon Coste (1806–1883). De Italienner Mauro Giuliani (1781–1829) degege het lang z Wien glebt.

Die akustischi Gitarre

Die modärni akustischi Gitarre het sich sit em spoote 19. Johrhundert nüme vil veränderet. Si wird immer no zum groosse Deil us Holz baut, d Stäg si us Elfebai, Horn, Holz oder Plastik und d Mechanik us Metall, Plastik oder Holz. Bi de Saite het s Nylon d Darmsaite verdrängt.

Die elektrischi Gitarre

Die erste elektrische Gitarre si akustischi Gitarre gsi, wo mit emä Mikrofon usgrüstet gsi si. Hützudag wird im allgemeine uf ä Resonanzkörper verzichtet, wil d Schwingige vo de Saite vom ä Donabnähmer ufgnoh und denn elektronisch versterkt wärde. Dr Korpus isch dorum hüfig nüm hohl, und au si Form wird nüm vo dr Akustik bedingt.

Dr Elektrischi Bass

Dr elektrischi Bass (E-Bass) isch e bsunderi Form vo dr elektrische Gitarre. Wie bi dr E-Gitarre wird au do ganz uf e Resonanzkörpr vrzichtet. Als Bassinstrumänt übrnimmt är in de Lieder meistens d Bassspur. Zum Spiile zupft dr Gitarrist d Saite (meistens vier, alternativ au bis zu siebe Saite) mit de Finger, wobi s do mehreri Möglichkeite zum Spiile git.

Weblingg

Wikibooks: Gitarre — Lern- und Lehrmaterialie

Commons: Guitars – Sammlig vo Multimediadateie