Futhark

Ob dy Browser d Rune uff derre Site richtig darstellt, chasch do lüege.
	ᚠᚢᚦᚨᚱᚲ
Dä Tekscht (rächts) soll ungfähr eso usseh wie uff em Bild (links). Wenn säll nit eso isch, no müesch e Zeichesatz neh, wo de Unicode abdeckt.

Futhark isch e Name für e runischs Alfabeet. D Rune sin e germanischs Alphabet, wo zur Schrybig vo germanische Dialäggt und em Latynische benutzt worden isch. Dr Urschprung oder dr Urschprüng vo de Rune sin umschtritte; zimmlig verbraitet isch aber d Teory, d Rune sige us emene norditalische Alfabeet entschtande. Vili Forscher näme au aa, ainigi Rune syge us latynische Buechschtabe entschtande. Anderi Teorye:

• D Rune syge us em griechische Alfabeet entschtande. S griechischy Alfabeet isch vo Kelte im südliche Gallie benutzt worde.
• D Rune syge alli us em latynische Alfabeet entleent worde.
• D Rune syge us em e norditalische Alfabeet entwicklet worde.
• D Rune spyse sich us merere Alfabeet, s isch aber nid mööglig, das im ainzelne z rekonschtruiere.

Di elteste sichere Rune stond uf eme Kamm us Vimose z Dänemark und stammed us em 2. Johrhundert n. Chr.

S eltere Futhark

Rune	Nome (rekon- schtriert)	Lut- wärt	Rune	Nome (rekon- schtriert)	Lut- wärt	Rune	Nome (rekon- schtriert)	Lut- wärt
ᚠ	fehu („Vieh“)	f	ᚻ / ᚺ	haglaz („Hagel“)	h	ᛏ	tiwaz („Gott; Tyr“)	t
ᚢ	uruz („Auerochs“)	u	ᚾ	naudiz („Not“)	n	ᛒ	berkana („Birkelaub“)	b
ᚦ	þurisaz („Riis“) oder þurnaz („Dorn“)	/θ/ (englisches th)	ᛁ	isaz („Is“)	i	ᛖ	ehwaz („Ross“)	e
ᚨ	ansuz („Ase“)	a	ᛃ	jera („Johr“)	j	ᛗ	mannz („Mänsch“)	m
ᚱ	raido („Wagä“)	r	ᛇ	iwa („Iibe“)	ï (div. i-äänlichi Luut)	ᛚ	laguz („Wasser“)	l
ᚲ	kauna („Geschwir“)	k	ᛈ	perþo („Fruchtbaum“ ?)	p	ᛜ	ingwaz („Ing“)	/ŋ/
ᚷ	gibo („Gabe“)	g	ᛉ	algiz („Elch“)	/z/ (stimmhafts s)	ᛞ	dagaz („Tag“)	d
ᚹ	wunjo („Wonne“ ?)	/w/	ᛊ / ᛋ	sowelo („Sunni“)	s	ᛟ	Oþalam („Ärbbsitz“)	o

Dialäkt: Bodeseealemannisch (Linzgau)

Rune z Alemannie

Fir d altalemannische Sprooch sind Rune vom 5. bis is 7. Johrhundert n. Chr. bruucht wore. Me hot die Runeinschrifte vilmool uf de Hintersiite vu Fiible (Brosche) iigritzt und eher fir private Sache, also Name oder kurze Glickwinsch. D Forschung goht devu uus, das d Alemanne d Rune vu de Nordgermane ibernumme hond. Bi de andere Westgermane (Franke, Langobarde, Thüringer) giits Runeiischrifte degege vil seltener.

Wenn au d Iischrifte meistens bloos ganz kurz sind, sind se doch wichtig, wel se fast di onzige Rest vu de domoolige germanische Sprooche sind.

Us de alemannische Kleester Riichenau und St. Galle giits us em 9. Johrhundert i Biecher iberlieferte Futharks und e paar Schriibversuech i Rune gschribe. Des sind denn aber eher altertumskundliche Beschäftigunge vu de Mench. Suscht wird im alemannische Ruum siit em 7. Johrhundert mit lateinische Buechstabe gschribe.

S jingere und s angelsächsische Futhark

Später hond sich dur sproochliche Veränderunge d Lautwert vu mänge Rune veränderet und s au d Zaiche hond sich gänderet. Bi de Nordgermane hot me d Runezaiche im 7. bis 8. Johrhundert uf 16 reduziert, d Angelsachse hond seit em 9. Johrhundert e Futhark mit 33 Zaiche ghet.

Z Skandinavie hot me im hohe Mittelaalter punktierte Rune entwicklet und dert sind Rune i mänge ländliche Gegende no bis i s 19. Johrhundert benutzt wore.

Ruunenäme

E Liste vode wichtigste öberlifrete Ruunenäme und de erschlossne urgermanische Forme. Bidütig vo ainzelne Näme isch bis hüt nöd erchlärbar.

Urgermanisch

Bidütig

Altnordisch

Altdänisch

Altenglisch

Iisruna-  traktat

De Inventione

Gotisch

ᚠ

fehu n.

"Veech"

ᚠ

fé

ᚠ

fiu

ᚠ

feoh

ᚠ

feh

ᚠ

fech

𐍆

fe

ᚢ

ûruz m.

"Uurochs"

ᚢ

úrr

ᚢ

urR

ᚢ

úr

ᚢ

uur

ᚢ

hur

𐌿

uraz

ᚦ

þurisaz m. þurnuz m.

"Riis" "Torn"

ᚦ

þurs

ᚦ

þhurs

ᚦ

ðorn

ᚦ

dorn

ᛞ

thorn

𐌸

thyth

ᚨ

ansuz m.

"Gott" (Ase)

ᚬ ᚭ

óss

ᚨ

aus

ᚩ

ós

ᚩ

oos

𐌰

aza

ᚱ

raiðô f.

"Wage"

ᚱ

reið

ᚱ

raidu

ᚱ

rád

ᚱ

rat

ᚱ

rehit

𐍂

reda

ᚲ

kaunan kênaz

"Gschwüer" ? "Chie"

ᚴ

kaun

ᚴ

kaun

ᚳ

cén

ᚳ

cen

ᚴ

chen

𐌺

chozma

ᚷ

gebô f.

"Goob"

ᚷ

gyfu

ᚷ

gebo

ᚷ

gibu

𐌲

geuua

ᚹ

wunjô f.

"Froid, Wunne"

ᚹ

wynn

ᚹ

huun

𐍅

uuinne

ᚻ

haglaz m.

"Hagel"

ᚼ ᚽ

hagall

ᚼ

hagal

ᚻ

hægl

ᚻ

hagal

ᚷ

hagale

𐌷

haal

ᚾ

nauðiz f.

"Noot"

ᚾ ᚿ

nauðr

ᚾ

nauþr

ᚾ

nead, nyd

ᚾ

nod

ᚾ

not

𐌽

noicz

ᛁ

eisa, îsa n.

"Iis"

ᛁ

íss

ᛁ

is

ᛁ

ís

ᛁ

iis

ᛁ

his

𐌹

iiz

ᛃ

jêra n.

"Joor"

ᛅ ᛆ

ár

ᛅ

ar

ᛄ

gér

ᛄ

ger

𐌾

gaar

ᛇ

eiwaz, îwaz m.

"Iibe"

ᛦ ᛧ

ýr

ᛦ

ir

ᛇ

eoh

ᛇ

ih

ᛈ

perþô f.

"?"

ᛈ

peorð

ᛢ

perd

ᛈ

perth

𐍀

pertra

ᛯ ᛉ

algiz m. elhan m.

"Elch"

ᛘ

eolhx

ᚷ

elux

ᛠ

helach

𐌶

ezec

ᛊ

sôwelô f.

"Sune"

ᛋ ᛌ

sól

ᛋ

solu

ᛋ

sygil

ᛋ

sigi

ᛋ

suhil

𐍃

sugil

ᛏ

teiwaz, tîwaz m.

"Gott, Ziu"

ᛏ ᛐ

týr

ᛏ

tiuR

ᛏ

tí, tír

ᛏ

ti

ᛠ

ziu

𐍄

tyz

ᛒ

berkana n.

"Birchelaub"

ᛒ ᛓ

bjarkan

ᛒ

biarkan

ᛒ

beorc

ᛒ

berg

ᛒ

birich

𐌱

bercna

ᛖ

ehwaz m.

"Ross"

ᛖ

eoh

ᛖ

eh

ᛖ

ech

𐌴

eyz

ᛗ

mannz m.

"Maa"

ᛘ ᛙ

maðr

ᛘ

manR

ᛗ

mann

ᛗ

man

ᛞ

man

𐌼

manna

ᛚ

laguz m.

"Wasser

ᛚ

lögr

ᛚ

laugR

ᛚ

lagu

ᛚ

lago

ᛚ

lagu

𐌻

laaz

ᛜ

ingwaz m.

"Gott Ing"

ᛝ

ing

ᚬ

inc

𐍇

enguz

ᛞ

dagaz m.

"Taag"

ᛞ

dæg

ᛞ

tag

ᛏ

tac

𐌳

daaz

ᛟ

ôþala, ôþila n.

"Erbbsitz"

ᛟ

œðel

ᛟ

odil

ᚩ

othil

𐍉

utal

(aiks m.)

"Aiche"

ᚪ

ác

ᚫ

ac

(askiz m.)

"Esche"

ᚫ

æsc

ᚪ

asc

ᚫ

asch

"Boge" ?

ᚣ

ýr

ᚪ

yur

ᛉ

huyri

"?"

ᛠ

ear

ᛠ

aer

"?"

ᛡ

ior

(kwerþraz m.)

"Köder"

ᛢ

cweorð

ᛩ

chon

𐌵

quertra

(lat. calix)

"Chelch"

ᛣ

calc

(gaizaz m.)

"Geer"

ᚸ

gár

ᛡ

gilch

ᛤ

-

(stainaz m.)

"Stai"

ᛥ

stán

(hweraz m.)

"Chessi"

𐍈

uuaer

Lueg no

• Kontinentali Runeinschrifte
• Runetrückli vo Auzon