Landquart GR
| S GR im Lemma isch s offiziell Chürzel vom Kanton Graubünde und wird bruucht, zum Verwächslige mit Yträäg vom Name Landquart vermyde, wo öppis anders meined. |
| Landquart | |
|---|---|
 | |
| Basisdate | |
| Staat: | Schwiiz |
| Kanton: | Graubünde (GR) |
| Region: | Landquart |
| BFS-Nr.: | 3955 |
| Poschtleitzahl: | 7206 Igis 7302 Landquart 7303 Mastrils |
| UN/LOCODE: | CH LQU |
| Koordinate: | 761982 / 202076 |
| Höchi: | 563 m ü. M. |
| Flächi: | 18.86 km² |
| Iiwohner: | 9153 (31. Dezämber 2022)[1] |
| Website: | www.landquart.ch |
 Landquart | |
| Charte | |
 | |
Landquart isch e Gmaind vom Kanton Graubünde.
Di neui Gmaind, wo i de Bündner Region Landquart lyt, isch ane 2012 entstande, wo di beide ehemolige Gmainde Igis und Maschtrils zämegleit worde sind. Im nöje Gmaindwappe chunt dr Schlüssel vom Wappe vo dr alte Gmaind Maschtrils, wo scho ufem Gmaindsigel vo öpe 1600 vorchunt, und dr Schtaibock, wo es brönnends Holzschyt hät, vom früenere Igiser Wappe.
Geografii
[ändere | Quälltäxt bearbeite]S Gmaindgebiet vo Landquart isch us zwäi grosse Flechene zämegsetzt, wo sech i dr Middi, bi dr Ymündig vo dr Landquart in Rhy, genau amene Punkt träffe. Im Oschte isch s früener Areaal vo Igis mit de Wyler Landquart, Landquart Fabrigge und Igis. Das Dorf lyt am Bärgfuess underhalb vo Valzeina, uf em wyte Schuttchegel under dr Schlundrüfi.
Maschtrils isch uf dr lingge Syte vom Rhy, under de steile Häng vom Galandamassyv. Dr Wääg zwüschet de baide Dörfer füert vo Maschtrils us über en Rhybrugg – d Tardisbrugg – und dur s Gmaindgebiet vo Mäiefäld und denn über d Landquartbrugg vo dr Kantonsstraass. Zum Gmainddeil Maschtrils ghööret d Wyler Isla, Tardisbrugg und Trätsch.
Dr Pizäluun – früener «Piz Alun» – uf dr Gränze zwüschet Landquart und Pfeefers, isch en prächtige Ussichtspunkt höch über em Rhydaal.
Gschicht
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Igis isch s erschte Mol in ere Kwele öppe um 840 erwäänt, es het dän «Ovinae« gheisse. S Dorf Maschtrils erscht ane 1318 – denn no mid em Name Ponstrils gschribe. Me erklärt de Name «Mastrils» so: er chunt vom alte Wort «strigilis», was uf Latynisch «Strigel» bedüütet. Dr Fluss Landquart isch ane 1050 s erschte Mol beläit, i dr rätoromanische Form «Langorus», du druss isch erscht spoot ydüütscht «Landquart» worde, und vo däm chunt die Ortsbezäichnig, wo glych töönt, für s Dorf am Flussufer[2][3] Dr Mülibach a dr Landquart, wos dra früener es baar Wasserwärch gha het, isch 1375 s erschte Mol erwäänt. Maschtrils het im Middelalter zum Hof Zizers ghöört.
Erscht sid em spoote Middelalter isch s Rhydaal bis uf Chur düütschsproochig worde.[4] Z Mastrils sind hüt no vil romaneschi Fluernääme bekannt, wie öpe Isla, Luemen, Dalavo, Marola, Prafieb, Präschenal, Pravisaschga, Valzauda, Pizalun, Vajuoza, Plamiobs, Trätsch und Punt. Im Spootmiddelalter sind Walser is Gebiet vo Maschtrils cho und hend am Bärg obe Puuerhööf und Sidlige gmacht. Drum sind au alti düütschi Fluernääme z finde: Bärafalla, Balma, Boda, Egg, Grebi, Hohabüel, Matteli, Nussloch, Schluocht, Schluochteli, Schtei und Tanzboda.[5]
Ane 1532 isch z Igis d Reformazioon duregsetzt worde. S Gebiet vom Dorf Landquart isch früener en Frakzioon vo Igis gsi.
S Schloss Marschlins bi Igis chunt von ere Burg us em Middelalter här. I de 1630er Joore het dr Ulysses Salis die Aaalag zum ene schöne Schloss mid emene Wassergraabe lo uuspoue.
1818 hend Igis und Zizers ires gmeinsam bewirtschaftete Land ufdeilt. Ane 1854 isch Maschtrils, wo vorhär zu Zizers ghöört het, en eigeti Gmaind worde.
1858 isch dr Baanhof Landquart-Au vo de Vereinigte Schwiizerbaane ygweit worde; bi dr Fyr isch dozmol dr erscht Zuug vo Rorschach über Landquart uf Chur gfaare. 1889 isch d Baanlinie vo Landquart uf Tafaas vo dr Räätische Baan dezuechoo, wo z Landquart iry Hauptwärchstatt het.
Architektur
[ändere | Quälltäxt bearbeite]- di refermiert Chile vo Igis, wo scho im 10. Joorhundert erwäänt isch
- di katolisch Chile vo Maschtrils, wo em Sankt Antonius gweit isch, bout 1688
- di evangeelischi Chile vo Maschtrils
- s Schloss Marschlins
- s Restauarnt «Tardisbrugg», 17. oder 18. Joorhundert
- dr Baanhof Landquart – dr Afang vo dr Ysebaanlinie is Prättigä
- d Lokiremiise (Rotunde Landquart; nach Plään vom Architekt Robert Maillart vo 1905 aa bout)
- d Hauptwärchstatt vo dr Räätische Baan[6]
- s Schuelhuus Ried
- d Burgruine Falkeschtai, uf emene Felschopf oben an Igis, ane 1338 s erschte Mol erwäänt
- d Burgruine Friewies uf dr Weschtsyte vom Rhy
- di alti Müli (Underi Müli; hüt isch da drin es Museum und es Architekturbüro)
- s Huus Schtaibock z Igis
- d Papierfabrigg Landquart
- dr CEDES-Durm
- dr Plantahof, di landwirtschaftlech Schuel vom Bünderland, ggründet ane 1896[7]
- d Tardisbrugg, neu bout 2004 (do het ane 1529 dr Medardus Heinzenberger us Holz di Underi Zollbrugg bout; 1892 isch si dur ne Ysebrugg ersetzt worde)[8][9] Vor em Bou vo dr Autobaan isch über die Brugg d Hauptstrooss vom Underland und em Sargaaserland uf Chur ggange.
- d Brugge über d Landquart
- di nöi Bogebrugg i dr Au, ane 1994 für d Umfaarig vo dr Prättigerstraass um Landquart ume gmacht[10]
- d Autobaanbrugg
- Ragglettchääsi und Chääschäller Landquart
- s Zäntrum Neuguet
- d Autobaanbrugg über d Landquart
- s Hochhuus Amba
- s Naturfründehuus Jägeri
Grad bim Baanhof Landquart isch uf em Gmaindgebiet vo Zizers s grossi neue «Ychaufszäntrum Landquart».
Literatur
[ändere | Quälltäxt bearbeite]- Otto Paul Clavadetscher, Werner Meyer: Das Burgenbuch von Graubünden. 1984, S. 304-307.
- Iso Niedermann: Zur Geschichte der Katholischen Pfarrei Mastrils. 1987.
- Alexander Bernhard: Entstehung und Entwicklung der Papierfabriken Landquart. Zizers 1951.
- Georg Florin: 500 Jahre Kirche Igis, 1486–1986. Landquart 1986.
- Reto Hartmann: Streifzug in Wort und Bild durch die Geschichte von Igis-Landquart. Landquart 1996.
Weblink
[ändere | Quälltäxt bearbeite]
Commons: Landquart GR – Sammlig vo Multimediadateie- d Website vo de Gmaind Landquart
- Adolf Collenberg: Landquart. In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz..
- Adolf Collenberg: Igis. In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz..
- Maria-Letizia Boscardin: Marschlins. In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz..
- Adolf Collenberg: Mastrils. In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz..
Fuessnoote
[ändere | Quälltäxt bearbeite]- ↑ Ständige Wohnbevölkerung nach Staatsangehörigkeitskategorie, Geschlecht und Gemeinde, definitive Jahresergebnisse, 2022. Bei späteren Gemeindefusionen Einwohnerzahlen aufgrund Stand 2022 zusammengefasst. Abruf am 5. September 2023
- ↑ Albrecht Greule: Deutsches Gewässernamenbuch. Etymologie der Gewässernamen und der dazugehörigen Gebiets-, Siedlungs- und Flurnamen. Berlin Boston 2014, Syte 297.
- ↑ Johann Ulrich Hubschmied: Alte Ortsnamen Graubündens. In: Bündner Monatsblatt. Zeitschrift für bündnerische Geschichte, Heimat- und Volkskunde, 1948, Syte 33–50.
- ↑ Christian Erni: Germanisierung in Rätien. In: Bündner Monatsblatt. Zeitschrift für bündnerische Geschichte, Heimat- und Volkskunde, 1984, S. 197–217.
- ↑ Reto Hartmann: Orts- und Flurnamen von Igis-Landquart. Landquart 1988.
- ↑ Florian Huber: Die Werkstätten und Depotanlagen der Rhätischen Bahn. Darstellung der Betriebswerkstätten, Depotanlagen und Remisen der Rhätischen Bahn von 1889 – 2016. (Site cha nüme abgrüeft wärde; Suche im Webarchiv) uf rhb-info.ch
- ↑ d Gschicht vom Plantahof uf gr.ch
- ↑ Adolf Collenberg: Tardisbrücke. In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.
- ↑ Beat Meier: Die neue Tardisbrücke Landquart. In: Ingenieure im Wettbewerb, Bd. 130, 2004, S. 10–14.
- ↑ Umfahrung Landquart eröffnet Info Nr. 7 vom Oktober 1994 uf gr.ch
