Zum Inhalt springen

Tuba

Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy
Dä Artikel handlet übber s Musiginschtrumènt Tuba; zu anderè glychnamigè Bedütungè luèg bi Tuba Begriff
Tuba
ängl.: tuba, ital.: tuba, fran.: tuba
Klassifikation Aerophon
Blèchblõsinschtrumènt
Donumfang
Verwandti Instrumänt Ophikleidè, Baridòn, Tenorhorn, Euphonium
Musiker
Lischtè vo Tubaschpiller

D Tuba (lat. ‚Roor‘ ‚Röörle‘), Meezaal Tubè odder Tubas[1], isch s düèfschte vo allnè gängigè Blèchblõsinschtrumänt. Si hèt drei bis sechs Ventyl un zellt wegè irer witè Mensur un dè entschprèchend stark konisch volaufendè Boorig zu dè Familliè vo dè Bügelhörner.

Historischs

[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Tuba isch im Römischè Rych d Bezeichnig für è Blõsinschtrumänt uss Messing odder Bronze. S hèt d Form von èrè gradè, langgschtreggtè Röörè mit schmalem Schallbecher gha, ähnlich ènèrè Fanfarè, un isch wòòrschinlich glych wiè d grychischè Salpinx gsi.

Moritz-Wieprecht-Basstuba in F

Hüt voschtòt mò unter enèrè Tuba s Bassinschtrumänt vo dè Familliè vo dè Bügelhörner. Diè èrschtè Tubè sin z Berlin um 1835 kurz nõch dè Erfindig vo dè Ventyltechnig entwicklet. Wilhelm Wieprecht un Carl Wilhelm Moritz hèn i sellèm Johr è Patent uff è Basstuba in F mit füüf Ventyl chriègt .

Dank ires vorteilhafterè Dòn un dè präziserè Intonation hèt sell Inschtrum$nt in Orcheschter schu bald iren Vorläufer, dè Serpent beziehigswys s Basshorn un d Ophikleidè ersetzt.

Im Orcheschter wörd Basstuba un Kontrabasstuba glychermaßè vowendet. D Tuba isch im Orcheschter meischtens eifach, seltener au zweifach bsetzt. Ob è Party mit dè Bass- odder Kontrabasstuba gschpiölt wärd, entscheidet meischtems dè Tubaschpiller selber ahand vo einigè Gsichtspunkt wiè öppè dè gfordertè Dònlaag, Lutschtärki odder Klangfarb, èm Wunsch vom Dirigentè, dè Raumakuschtik un ähnlichem. Einigi Komponischtè wiè öppè dè Richard Wagner schrybed d Bauform abber vor. Èn Orcheschtertubischt muè im dütschsprõchigè Ruum beidi Bauformè virtuos behèrrschè. I dè skandinavischè Länder, z Ängland un deilwys z Amerika sowiè z Australiè wörd hauptsächlich d Kontrabasstuba in C vowendet. D Alternativè zu dè Basstuba in F bildet i sellnè Länder è Es-Tuba.

I sinfonischè (Concert Band) wiè au volkstümlichè Blõsorcheschter wörred meischtens mindeschtens zwei Tubè bsetzt. Wenn selli nit unisono spilled, sin stôn si i dè Regèl i dè Oktaav zuènand. Hüüfig wörd dõdezuè è F-Tuba im sinfonischè odder è Es-Tuba im volktümlichè Berych bsetzt, welli è Quintè bzw. è Quartè höcher sin, un d Luggè zum ei Oktavè höcherè Euphonium/Baritonhorn bzw. dè 3. Bosuunè zuèmached. Im sinfonischè Berych macht je nõch Stilrichtig au s Fagott dè Tubè Konkurrenz, well s Fagott èn drochenè Holzdòn hèt, wellè mit èrè Tuba nit broduzyrt wörrè cha, dõ chunnt dè Gegèsatz vo dè konischè zu dè zũlindrischè Mensur zum Dräägè.

Im Jazz isch d Tuba bis ca. 1925 i dè Bassrollè gsi, bevor si vom Kontrabass abglöst worrè isch. Nõch èm Zweitè Wältchrièg hèt si im Amateur-Dixieland è Comeback.gfièrèt[2]. In anderè Jazz-Variantè hèn d Tuba un dè Kontrabass ab dè 1960er-Johr massyvi Konkurrenz vom E-Bass chriègt, die sit ugfäär zwei Johrzehnt au uff d Blõsmusig durrègschlagè hèt, wo dè E-Bass bi moderne Stüggle d Tuba arg bedrängt, Dè Stròmbass wörd vo dè Tubaschpiller sitdèm wèg dè Konkurrenz im öfters skeptisch beäugt.

Technig

[ändere | Quälltäxt bearbeite]
Kontrabasstuba in B

S Hauptmerkmòl vo dè Tuba isch diè starki Erwiterig vo dè Boorig (witi Mensur) in èm Vohältnis von bis zuè 1:20 vom Mundschtugg bis zum Schallschtugg vom Inschtrumänt.

Im Sitzè ruèt d Tuba auf dè Obberschenkel vom Blôser, bi chlynerè Tubischtè mit bsunders großè Inschtrumänt ( meischtens Kontrabasstubè ) au uff èm Stuèl sèlbscht. Zum Spyl im Stand isch è spezièllè Ständer, èn Schulterrièmè odder èn Tubagürtel (Tubabelt) nötig. Dè Drichter wyst i dè Regèl nõch obbè un meischtens lycht nõch links bi Uusfüürig mit Drèèventyl, bzw. nõch rächts bi Uusfüürig mit Périnet-Ventyl (vom Spiller uus gsää).

D Finger vo dè rächtè Hand ligèd uff dè èrschtè drei bis füüf Ventyl. Mit dè linkè Hand wörd s Inschtrumènt gschtützt un je nõch Konschtruktion wörred bis zu drei witeri Ventyl, wo dè besserè Intonation diènèd, druggt.

D Tuba wörd mit èm Kesselmundschtugg gschpillt.

D Naturdöön vo dè B-Tuba sin:

B2 – B1 – F – B – d – f – (as) – b – c1 – d1 – (e1) – f1 usw.

Es-Tuba:

Es1 – Es – B – es – g – b – (des1) – es1 – f1 – g1 – (a1) – b1 usw.

F-Tuba:

F1 – F – c – f – a – c1 – (es1) – f1 – g1 – a1 – (h1) – c2 usw.

Diè in Klammerè uffgfüürtè Döön sin nur ygschränkt z bruuchè, well si dütlich vo dè entsprèchendè glychschtufig gschtimmtè Döön abwychè düèn, voeifacht gsait stimmt dè 7. un 11. Naturdòn nit. Diè Reiè vo nit stimmendè Naturdön gièng nò witer, desèll Berych vo dè Dònskala wörd abber bim Tubaschpillè braktisch nit bruucht. Diè betreffendè Döön wörred au als kranki Döön benamst, un sin au bi allnè anderè Blèchblõsinschtrumänt zimli krank.

Dè Grunddòn odder düèfschte Naturdòn wörd au als Pedaldòn benamst. Sellè isch nu deshalb uff dè Tuba indonyrbar, well si è witti Mensur uffwyst. Inschtrumänt, uff dènnè mò dè Pedaldòn chriègt, nennt mò Ganzinschtrumänt, dezuè ghöred nebbè dè Tuba au dè Baridòn un s Euphonium. I dè Braxis bruucht dè Spiller enorm vill Luft un è guèt uusbrägti Stütze, um diè stehendi Wèllè uff èm Grunddòn i dè Tuba aazregè.

D Tuba hèt ein bruuchbarè Dònumfang vo guèt vir Oktavè.

D Notationswys isch international nit einheitlich: Z Dütschland, Italiè un Ängland wörd klingend (also nit transponyrend) im Bassschlüssel notyrt, sichtbar a dè Stimmbezeichnig Tuba in C.. Z Frankrych, Belgiè un Holland wörd transponyrend im Bassschlüssel notyrt (Basstuba in F klingt è Quintè duèfer als notyrt, d. h. è notyrts c isch è klingends F). I dè Schwiz un deilwys z Südbaddè wörd transponyrend im Violynschlüssel notyrt (Basstuba in F dönt è Oktavè plus Quintè düèfer wiè notyrt)[3].. Dè praktische Grund für sell dõdrin, dass Tubaschpiller hüüfig Umschtyger vo höcherè Blèchblõsinschtrumänt sin, z. B. Drumbeetè, für diè s Notèläsè asè bedütend lychter isch, obwoll bi nèrè Kontrabasstuba in B d Differènz zwûschè notyrtem un klingendem Dòn übber zwei Oktavè bedrait.

Bauformè

[ändere | Quälltäxt bearbeite]
Kaiserbass
„Normali“ Tuba un Marschtuba
Tuba i dè gschtrecktè Form
  • Basstuba: in Es odder F, hüüfigschti Bauwys, hèt öppè diè glych Laag wiè dè Kontrabass un s Fagott
  • Kontrabasstuba: in B odder C, gröschti un düèfschti vo normalè Tubè. È zimli wit mensuryrti Form vo dè Kontrabasstuba in B isch dè „Kaiserbass“. Selli Tuba in B hèt è Grundroorlängi vo 580 Zentimetèr, yschlièßlich vo allnè Ventylbögè volängerèt mò diè schwingendi Luftsüülè uff 966 Zentimeter (ooni Quartventyl).
  • Doppeltuba: in B/F odder C/F, Kombination uss Kontrabass- un Basstuba (mit Stimmventyl).
  • Helikon: um dè Obberkörper ligendi Bass- odder Kontrabasstuba, wo chreisrund isch (in Blõskapellè un früèner in kirchlichè Bosuunèchör bruucht; vomuètlich zerscht im Johr 1845 z Russland baut; meischtens in Es gschtimmt) „Riterinschtrumènt“ bim Milidär, sonorè Klang. Bis zu dè Uusbreitig vom Sousaphon diè europäischi Standard-Marschtuba.
  • Sousaphon: Abwandlig vom Helikon mit ènem Schallbecher, wo è bitzeli größer isch un fürsi abschtraalt (meischtens zweideiligs Inschtrumènt mit Mundroor/Maschinnè + Schallbecher)) D Urform vom Sousaphon, mit nõch obbè zeigendem Schallbecher, isch vom John Philip Sousa für d Brass- un Bigbands vom amrikanischè Milidär agregt worrè, well dè Sousa dè Bass klanglich besser vodeilè hèt wellè.
  • Bombardon bezeichnèt hüt generèll è düèfi, chräftigi Basstuba. Dè Inschtrumentèbauer Joh. Riedl uss Wyn hèt 1820 asè sini 12-klappigi Ophikleidè benamst. Durch Ybau vo Ventyl hèt er spôter s Batent vom Carl Wilhelm Moritz ghaa un dòmit è engmensuryrts, durchgängig konischs Bassinschtrumènt gschaffè. Vo allem im volksdümlichè un literarischè Berych hèt sich bis hüt diè Benamsig vofeschtigt.
  • Als Tornischtertuba wörd eini um 1915 bruuchti Tuba benamst, derrè iri engi Wicklig è chlynes Inschtrumènt ergää hèt, welles wegè sinèrè kompaktè Bauwys wòrschinlich vo allem vo Milidärmusiger blõsè worrè isch.
  • Als Marschtuba odder Marching Tuba wörd è Tuba benamst, wo dè wiè nèn Bügel gformt isch, abber è aabassts Mundroor hèt, um si uff dè rächtè Schulter ligend z spillè, woby dè Schallbecher fürsi uusgrichtet isch. Selli Bauform wörd bevorzugt i dè Milidärmusig odder in Marching Bands vowendet.
  • Subkontrabasstuba in B, sell Inschtrumènt döönt nómól è Oktav düèfer wiè d B-Kontrabasstuba. Dè düèfschti Naturdòn isch d B3. Dõmit gön diè düèfschtè Döön vom Inschtrumènt schu unter d Hörgränz, wo i dè Subsubkontraoktavè liget. Subkontrabasstubè wörred nu zimli seltè als Einzeluffdrääg baut. D Grundroorlängi bedrait 1160 cm, mit allnè Ventylbögè gwaaltigi 1932 cm (ooni Quartventyl), wa immerhy öppè sibbè Etagè von ènèm Hochhuus entschpricht.

Kurligs:

  • È Tuba in gschtreckter Form ooni Ventyl git s im Musiginschtrumäntèmuseum z Marktneukirchè. S übberdimensionali Schallschtugg isch 1913 von èm Markneukirchner Meischter als Meischterschtugg gmacht worrè. Als Uusschtellungsschtugg denkt, isch s spillbari Inschtrumènt uff Feschtumzüüg mitgfüürt worrè.

Bsetzig in Orcheschterformationè

[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Kompositionè für d Tuba

[ändere | Quälltäxt bearbeite]
„Tubaschpiller“
(Kunscht im öffentlichè Ruum: Plaschtig vom Arne Ranslet z Hamburg-Harburg, 1982)

Wält-Tuba-Dàg

[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Im Johr 1979 hèt dè amrikanische Musiger Joel Day dè International Tuba Day uusgruèfè, wo sit èm Johr 1982 jöhrlich am èrschtè Fritig im Mai gfyèrèt wörd.[4] Am Wält-Tuba-Dàg findè Konzärt, Vordrääg un Uusschtelligè rund um s Inschtrumènt statt.

Lut Joel Day findet dè Tubaschpiller nit s Maß a Reschpèkt un Aaerkennig, wo ym zuèschtòò würd. D Tuba würd hüüfig als unwichtig abduè un als „imposants“ Aahängsel aagsöö.

Literadur

[ändere | Quälltäxt bearbeite]
  • R. Winston Morris und Edward R. Goldstein: The Tuba Source Book. Indiana University Press, 1996, ISBN 0-253-32889-6.
  • Hans Kunitz: Die Instrumentation 9. – Die Tuba. Breitkopf & Härtel, 1994, ISBN 3-7651-1020-5.
  • Bruce Holcomb, Mozarteum Salzburg: Die Verbesserung der Stimmung. Bernd Katzbichler 1981, ISBN 3-87397-475-4.
  • Winfried Pape: Instrumentenhandbuch Streich-, Zupf-, Blas- und Schlaginstrumenten in Tabellenform, Musigvolaag Hans Gerig Köln, TB 264, Theoretica Band 11, 2. Ufflaag 1976 (1. Uffl. 1971), ISBN 3-87252-055-5

Weblingg

[ändere | Quälltäxt bearbeite]
 Commons: Tuba – Sammlig vo Multimediadateie

Einzelnõchwys

[ändere | Quälltäxt bearbeite]
  1. ↑ http://www.duden.de/rechtschreibung/Tuba_Blasinstrument
  2. ↑ Martin Kunzler, Jazz-Lexikon Band 2, Hamburg, 2002
  3. ↑ Winfried Pape: Instrumentenhandbuch, S.148
  4. ↑ Joel Day: The History of International Tuba Day. 1996, abgruefen am 18. September 2013 (englisch).
Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vu dere Version vum Artikel „Tuba“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.
Vun "https://als.wikipedia.org/w/index.php?title=Tuba&oldid=1015849"