Toggeburger Möbelmolerai
| Dialäkt: Alttoggeburgerisch |
D Möbelmolerai isch ä ländleche, püürleche Kunscht, wos i ganz Europa get. Innerhalb vo de Schwiz fendt mer im Toggeburg ond im Appezellerland di richhaltigschte Bischpil vo de püürleche Möbelmolerai. Im Toggeburg isch d Blüetizit vo de Möbelmolerai zwöschet 1730 ond 1850 gsi.[1] A de püürleche Möbelmolerai gset mer de früenerig grenzöberflüssend Kulturruum mit Vobindige is Vorarlbergisch, is Tirol ond uf Bayern.[2]
Epoche
[ändere | Quälltäxt bearbeite]
Scho im 17. Johrhondert häts die erschte Bemolige uf Oschtschwizer Puuremöbel ghä. S Fichteholz hät mer maischtens mit äre näfache Schablonemolerai voziert. Debi hät mer die schtädtische Intarsie-Möbel als Vorbild gno.[3]
Barock (om 1750 bis 1790)
[ändere | Quälltäxt bearbeite]
Om 1730 häts im obere Toggeburg die erschte bekannte Möbelmoleraie ghä. Zerscht hät mer hauptsächlech True (Trög) agmoltet, well mer zor säbere Zit no kum Chäschte gha hät. Als Motiv hät mer zerscht Dekor vo Pflanze gno, aso Blueme, Frücht ond Rankewärch, schpöter sind Darschtellige vo Tier dezuecho – vor allem Vögel – und au Mensche.[4]
De Kunschthischtoriker Joscht Kirchgraber schribt zor Toggeburger Molerai, dass d Frog schpannend seg, öb nöd de Pietismus gholfe heg, d Wält vo de Reformierte farbiger zmache. Äs seg aber sehr schwär, de Gedanke zbelegge.[5] De Pietismus isch ä Schtrömig gsi, wo im 17. Johrhondert innerhalb vom Proteschtantismus entschtande isch[6] ond im Toggeburg rächt vill Ahänger gha hät.[7]
Rokoko (om 1790 bis om 1820)
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Noch äm Johr 1760 isch us äm Barockschtil de Rokokoschtil entschtande. Devo gets i de Toggeburger Puuremolerai vill voschideni ond richhaltegi Bischpil. Än Hufe vo de Möbel sind preussischblau. Tüpisch sind Rocaille, Chaschteföllige mit fantasyvolle Landschafte ond Hüser – aber au Ornament, vor allem mit Blueme als Motiv. Näbscht de Möbel hät mer au d Wänd i de Hüser, d Husorgle ond Husfassadene bemolt. Om 1820 isch de Rokokoschtil in Bidermaier-Schtil öberegange.[8]
Bidermaier (om 1820 bis om 1850)
[ändere | Quälltäxt bearbeite]
Noch de oruebige Zite hät s Toggeburg 1803 mit de Gründig vom Kanto Sanggalle ä Schtruktur öbercho, wo sich d Lüt händ chöner druf voloo. Uf äm Land isch ä neus Bürgertum entschtande. I de vilne Fabrike, wo neu baut worde sind, hät mer d Arbätszite reglementiert, wa am Familieläbe zguet cho isch. Ornig ond än äfachi Beschädenhait isch zom gsellschaftleche Massschtab worde.[9]
Ab äm Johr 1820 händ denn d Möbelmoler bidermaierliche Schtilelement öbernoh, was im Toggeburg bis öppe 1850 gmacht händ. D Landschafte i de Törföllige sind phantasyvoll blibe, aber d Mensche sind konkreter dargschtellt worde.[10] Da sind Azääche gsi vonäre Individualität, wo i dä säbe Zit entschtande isch ond vonäre Gesellschaft, wo d Cherche noch äm Zämebroch vom sanggallische Chlosterschtaat a Yfluss volore hät.[11]
Bi de Puure hat sich ab 1800 parallel zo de bidermaierliche Möbelmolerai d Senntumsmolerai entwicklet.[10]
Moler
[ändere | Quälltäxt bearbeite]D Moler sind Ygsässni gsi, wo no innerhalb vo de engschte Regio tätig gsi sind – vilfach sogär no innerhalb vomäne änzige Dorf. Signyrt händ die verschidene Künschtler ehri Wärch nie, aber jede hät sin äägne Schtil gha.[1] D Künschtler us de Epoche vo de Toggeburger Möbelmolerai, wo öppe hondert Johr lang gange isch, kennt mer nöd mit Name. Me hätäne drom Notnäme ghä. D Ähnlechkäte in ehrne Moleraie hät Zueornige mögli gmacht. Mer hät de Barock-Moler Näme ghä wie de Moler vo de Soldate, de Moler vo de Leue mit Bluemeschwänz, de Moler vo de schöne Chöpf, de Pfingschtrosemoler, de Moler vo de fromme Sinnschpröch oder de Moler vo de Päärliszene.[4]
Pfingschtrosemoler
[ändere | Quälltäxt bearbeite]
Pfingschtrosemoler säät mer säbe Möbelmoler, wo immer irgendwo ä Pfingschtrose gmolet hät. D Föllige vom abbildete Betthaupt zääget die zwo Johreszite Früehlig ond Sommer i de Gschtalt vo zwoo Dame. Als Vorlag hät de Pfingschtrosemoler än Chupferstich vo de italienische Moleri Rosalba Carriera gno.[12]
Moler vo de fromme Sinnschpröch
[ändere | Quälltäxt bearbeite]
Vo käm andere Moler werd s Bild so schtark vo de Schrift behärrscht wie vom Moler vo de fromme Sinnschpröch. D Schrift erschynt mäschtens omrahmet ond schtoht voräre Omgebig, wo mit Ornament usgschmückt isch. Nöd vill Wärt hät är uf di richtig Raiefolg vo de Buechschtabe gläät, so dass d Richtigschrybig gschtomme heti.[4]
Moler vo de Päärliszene
[ändere | Quälltäxt bearbeite]D Toggeburger Möbelmoler us de Rokoko-Epoche sind gnau so wenig bekannt wie die vom Barock. Charakteristisch sind de Ächhörnlimoler, de Moler vo de Jagde ond de Moler vo de Päärliszene.[8]
S Hauptthema vom Moler vo de Päärliszene isch d Bezüchig zwöschet Mann ond Frau. Bi de Möbel vom Päärlimoler isch immer irgendwo än Anemone. Von ihm sind mehr als 100 Arbäte bekannt – käm andere Toggeburger Möbelmoler werdet meh Wärch zuegordnet. Wellewäg hät de Moler vo de Päärliszene sini Wärchschtatt z Ebnet-Kappel gha.[13]
Die vier Wärch wärdet dem Moler vo de Päärliszene zuegschrebe:
Motiv
[ändere | Quälltäxt bearbeite]
Die farbige Toggeburger Chäschte us äm 18. Johrhondert händ i de Regel än drüschtufige Ufbau. Obe sind d Uftraggeber ond d Johreszahl ufgfüehrt. Öber vilne Töre vo Toggeburger Chäschte flügt än Chopf vomäne Engel, wo gäge s End vom Johrhondert ähnlech wien äs Portrait usgseht. I de Mitti sind Läbesbilder platziert:[11] Blume – vor allem Tulpe, wells Rychtum voschprächet – Frücht, Vögel oder Mensche. Gern händ sich d Toggeburger mit äre Bakpfyfe oder mit ämene Dege abbilde loh.[15] Im Fäld onder de Chaschtetör häts Szene, wos oms Uugüri oder om de Tod goht. S vobrääteschte Motiv im säbe Fäld isch d Jagd. Aber au Soldateheer, Junker wo rittet[11] ond Brogge tauchet uf.[16]
Als Vorlag händ d Toggeburger Möbelmoler vilfach Chupferschtich gnoh. Die sind im 18. Johrhondert populär ond sehr vobrätet gsi.[12]
Ab 1750 chonnt d Farb Blau immer hüfiger vor. Blau hät im 17. Johrhondert no de Adel vomöge. Noch de Erfindig vom Preussischblau, wo mer chemisch härschtellt, isch de Prys abekät.[17]
Do ond döt gseht mer ä Himmelszält oder ä Himmelsschtadt. Äs git Himmelbetter, wo di onder Site vom Himmel blau agmolet isch ond wos goldigi Schtärne druf hät.[18] Zor Himmelsschtadt schrybt de Joscht Kirchgraber, s Baue seg letschendli än Schatte gsi vom Beschträbe, s neu Jerusalem is Wärch zsetze. Da segi de Mensche vom 18. Johrhondert no bewusst gsi.[15]
D Möbelmolerai uf äm Land hät vo Afang a ä gschpässig Flair gha för Darschtellige vo Schtädt.[19] Obwohl d Arkaderaihe vom Schtil här mit de Renaissance vobunde isch, isch si sit äm Mittelalter au än allgemän voschtändlechs Sümbol för d Schtadt. D Arkaderaihe uf True ond Chäschte isch nöd zwingend mit de Renaissance vobunde. Si taucht au im schpote 18. Johrhondert uf.[15]
Weblinks
[ändere | Quälltäxt bearbeite]
Commons: Toggenburger Möbelmalerei – Sammlig vo Multimediadateie- Internet-Site vom Museum Ackerhus z Ebnet-Kappel (hochdütsch)
- Internet-Site vom Toggeburger Museum z Liechteschtäg (hochdütsch)
Änzelnachwys
[ändere | Quälltäxt bearbeite]- ↑ 1,0 1,1 Toggenburger Möbelmalerei. Beschrybig im Museum Ackerhus z Ebnet-Kappel, bsuecht am 13. April 2019
- ↑ Hans Büchler: Bauernmalerei rund um den Säntis. (Memento vom 2. Jänner 2019 im Internet Archive) Uf: Lebendige Tradizione, än Internet-Site vom Bundesamt för Kultur. 31. Mai 2018 (PDF; 0,5 MB)
- ↑ Die Anfänge der bäuerlichen Möbelmalerei. Beschrybig im Toggeburger Museum z Liechteschtäg, bsuecht am 25. Juli 2019
- ↑ 4,0 4,1 4,2 Die Barockmöbel (um 1750 bis um 1790). Beschrybig im Toggeburger Museum
- ↑ Jost Kirchgraber: Das bäuerliche Toggenburger Haus und seine Kultur im oberen Thur- und Neckertal in der Zeit zwischen 1648 und 1798. VGS Verlagsgenossenschaft, Sanggalle 1990, ISBN 978-3-7291-1056-4, S. 60–61.
- ↑ Kirchgraber, S. 60
- ↑ Kirchgraber, S. 62–63
- ↑ 8,0 8,1 Die Rokoko-Möbel (um 1790 bis um 1820). Beschrybig im Toggeburger Museum
- ↑ Biedermeier im Toggenburg. Beschrybig im Museum Ackerhus Ebnet-Kappel, bsuecht am 13. April 2019
- ↑ 10,0 10,1 Die Biedermeier-Möbel (um 1820 bis um 1850). Beschrybig im Toggeburger Museum
- ↑ 11,0 11,1 11,2 Kirchgraber, S. 79
- ↑ 12,0 12,1 Der Pfingstrosenmaler. Beschrybig im Museum Ackerhus
- ↑ Der Maler der Pärchenszenen. Beschrybig im Museum Ackerhus
- ↑ Alperosen. Beschrybig im Museum Ackerhus
- ↑ 15,0 15,1 15,2 Kirchgraber, S. 55
- ↑ Kirchgraber, S. 81
- ↑ Kirchgraber, S. 77
- ↑ Kirchgraber, S. 55–56
- ↑ Kirchgraber, S. 56
|
Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vu dere Version vum Artikel „Toggenburger_Möbelmalerei“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde. |