Zum Inhalt springen

Sachalin

Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy
Sachalin
Umgebigschartè
Umgebigschartè
Umgebigschartè
Gwässer Ochotskisches Meer
Geographische Lage 51° N, 143° OKoordinate: 51° N, 143° O
Sachalin (Oblast Sachalin)
Sachalin (Oblast Sachalin)
Sachalin
Sachalin
Lengi 950 km
Breiti 160 km
Flechi 72.492 km²
Hechschti Hebi Lopatin
1.609 m
Iiwohner 673.100
9,3 Einw./km²
Hauptort Juschno-Sachalinsk
Topographischi Chartè vo Sachalin
Topographischi Chartè vo Sachalin
Topographischi Chartè vo Sachalin

Sachalin (russisch Сахалин [səxɐˈlʲin]; übbernõ vum mandschurischè Vorlage:MongolUnicode sahaliyan ula angga hada, „Felsè vor dè Mündig vum Schwarzè Strom“, woby sahaliyan „schwarz“ bedütè duèt; Ainu kamuy kar put ya mosir, „Inslè, wo d Götter vor d Flussmündig [vum Amur] gsetzt hèn“; chin. 庫頁島 / 库页岛, Kùyè Dǎo; japanisch 樺太島, Karafuto-tō vom Ainu kar put) isch diè gröschti Inslè vo dè Russischè Föderation sowiè d Hauptinslè vum Oblascht Sachalin. D Hauptschtadt vum Oblascht isch Juschno-Sachalinsk. Uff dè Inslè lyt s bedütendschte Erdöl- un Erdgasvorchò vo Russland.

Geography

[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Sachalin lyt im Pazifik (nördlich vo Japan) un als Gränzinslè zwǜschè m Ochotskischè Meer im Oschtè un èm Japanischè Meer im Weschtè. Vom russischè Feschtland isch Sachalin durch dè 7,3 km breite Tatarèsund, vo dé japanischè Inslè Hokkaidō durch diè 43 km breiti La-Perouse-Schtrõß drènnt.

È Vokeersvobindig gu Hokkaidō isch schu vorgschlagè (Sachalin-Hokkaidō-Tunnel), abber nit umgsetzt worrè.

Gschichtè

[ändere | Quälltäxt bearbeite]
Ochotskisches Meer bim Dorf Ochotskoje, öschtlich vu Juschno-Sachalinsk
Nördlichi Gränzè vo China vor èm Vodraag vo Algun (Chartè vo 1851)
Strõfgfangèni uff Sachalin (Ändi vum 19. Johrhundert)
Juschno-Sachalinsk
Dè Spambärg, ein vo dè högschtè Bärg im Südè vu Sachalin (1021 m), benamst nõch èm Spangbärg (i dè vofälschtè Schriibwyys)
Lüchtdurm Aniva 2017

Sachalin isch schu i dè Jungschtaizyt bsidlèt worrè. Dõdevu zeugèt Fund vo Flint un aagmòltè Dònhäfè. Us dè Bronzezyt stammèd Spurè vo Stai- un Erdwäll, wo manuell gmacht worrè sin,i dènnè Deile vo Bronzehäfele, Messer un Speerschpitzè gfundè worrè sin. Zuè dè indigenè Volksgruppè, wo uff dè Inslè läbbè düèn, hèn im Südè d Ainu zellt, a dè Oschtküschtè d Orokè un im Nordé d Niwchè.[1][2]

Diè ärschti schriftlichi Erwäänig vu Sachalin stammt vom Song Lian, wo um 1370 d Yuan Shi (Gschichtè vo dè Yuan-Dǜnaschty) vofasst hèt. Dõrin isch d Unterwèrfig vo dè Sachalin-Bwooner unter d Mongolè unter dè Füürig vum Kublai Khan ab 1264 erwäänt worrè. Ab 1308 hèt Sachalin zum Hèrrschaftsberyych vo dè Yuan-Dǜnaschty ghört.[3] S git Hyywyys uff èn buddhistischè Tempel uff Sachalin, wo dè Eunuch Yishiha im Diènscht vo dè Ming-Dǜnaschty anno 1413 bauè lõ hèt. I dè Folgezyt sin d Ywooner vo Sachalin in èm Tributvohältnis mit dè voschiddènè chinesischè Kaiserhüser gschtandè. Èn Gränzschtai vo dè Ming exischtyrt no hüt uff dè Inslè.[4]

Bis is 19. Johrhundert iè hèn europäischi Kartografè un Seefahrer nò drum gschtrittè, ob Sachalin übberhaupt è Inslè sig. Im Johr 1635 sin Mitglyder von èrè Expedition vum japanischè Fürschtè vo Matsumae im Südè vo dè Inslè an Land gangè. Dè ärschte russische Entdecker isch wènniger wiè ei Johrzeent spôter uff Sachalin chò. Èn Kosakètrupp unter dè Füürig vom Wassili Pojarkow isch dè Amur abè bis zuè dè Mündig i s Japanische Meer vorgschtossè. Obwoll nit bewisè isch, ob dè Pojarkow je ein Fuß uff d Inslè gsetzt hèt, gildèt er z Russland als Entdecker vo Sachalin. I dè folgendè zwei Johrhundert sin sporadisch Japaner un Russè uffchrützt. Japanischi Fischer us dè Präfektur Hokkaidō hèn temporäri Biwaks i dè Bucht vo Aniwa uffbaut, um uusschlièßlich Hèring, Lachs un Languschtè z fangè un Seegräser z èrntè. D Fischer hèn keini Fälder aaglait un kei Vyhzucht bedribbè, well sy alles mitbrocht hèn, wa sy zum Läbbè bruucht hèn. I dè Wintermonät sin sy uff Hokkaidō zrugg gangè.[5]

An è russischi Bräsènz isch zuè sellèrè Zyt nit z denkè gsi. Dè Vodraag vo Nertschinsk (1689) hèt Russland dè Zuègang zum Amur voschpèrrt, dõdemit isch d Kontrollè übber Sachalin für Russland faktisch nit möglich gsi. Obwoll s Russland mit èm Vodraag vo Nertschinsk glungè isch, i s Gebièt zwüschè Baikalsee un Ergun vorzdringè un sèll völkerrächtlich zu legalisyrè, isch s Amur- un Ussuri-Gebièt mit dè Inslè Kùyè Dǎo (russisch: Sachalin) mit sèllèm Vodraag dè China zuègschlagè worrè.[6]

Im Johr 1787 hèt dè französische Geograf Jean-François de La Pérouse Deile vo dè Inslè erforscht. Uffgrund vo dè starkè Wind un dè seichtè Stellè isch es ym nit glungè, dè nördliche Deil z umseglè. Einèwäg hèt er ärschtmòls èn großè Deil vo dè Meeresängi kartographyrt, wo spôter Tatarè-Strõß dauft worrè isch un zwüschèm chinesischè Feschtland un dè Inslè lyt. Er hèt s Eiland als „Tchoka“ benamst. Sèlli Bezeichnig isch è zytlang in è baar französischè Chartè bruucht worrè.[7] 1805 hèt dè baltisch-russische Wältumsegler Adam Johann vo Krusèschtèrn diè nördlichi Küschtè vo China abgseglèt, hèt abber wiè dè La Pérouse Sachalin als Halbinslè abgluègèt.[8]

Zuè dè ärschtè Zämmèschtöß zwüschè Russè un Japaner isch es ab èm Aafang vum 19. Johrhundert chò. Diè japanische Truppè hèn d Inslè ab 1806 bsetzt, well sy durch diè immer stärker wörrèndi Bräsènz vo europäischè Mächt im Japanischè Meer alarmyrt gsi sin. Diè russischi Regyrig hèt sèlli Annexion nit akzeptyrè wellè. Churzi Zyt spôter isch s Intresse vo beidè Sitè a dè Inslè widder abklungè. Alaska, dè Kaukasus un dè Balkan isch für s russische Zarèreich wichtiger gsi wiè s fèrnöschtliche Sachalin. Au s japanische Milidär hèt sich ab 1814 widder zrugg zogè. Anno 1821 hèt Japan sini Hèrrschaftsaaschprüch übber d Inslè offizìèll uffgää.[9]

Nõchdèm bi Forschigsreisè vo dè Russisch Geographischè Gsellschaft am Amur un Ussuri großi Goldvorchò entdeckt worrè sin, hèt dè Zar Nikolaus I. witteri Expansionè i dè Üßèrè Mandschurei gnèmmigt. Sèlli Expeditionè sin unter dè Leitig vum Gennadi Newelskoi gschtandè, wo zwüschè 1851 un 1853 am Amur-Delta un uff Sachalin meereri russischi Sidligè gründè lõ hèt. Aafang 1854 hèt diè russischi Regyrig dè Generalgouverneur vo Irkutsk mit Nammè Nikolai Murawjow, bevollmächtigt, mit China übber dè Gränzvolauf i dè Mandschurei z vohandlè un großi Truppèkontingänt a dè Amurmündig z stationyrè. Milidärisch hèt dè Murawjow zwüschè 1854 un 1858 Newelskoi dèby unterschtützt, neui Sidligè z bauè. Ärschti Kämpf zwüschè Chinesè un Russè hèn im Mai 1854 stattgfundè. S russische Milidär isch uff 77 Chriègsschiff flussabsi zuè dè Amurmündig vorgruggt un hèt großi Deil vo dè Üßèrè Mandschurei bsetzt, inklusyv dè Inslè Sachalin.[10][11]

Wèg dè konkurryrendè Aaschprüch hèt Japan schu 1845 widder d Souveränidät übber d Kurilè un Sachalin beaaschprucht. Am 7. Februar 1855 hèn unterzeichneten Russland un Japan dè Vodraag vo Shimoda unterzeichnèt. S chinesische Kaiserhuus isch dõdeby nit involvyrt worrè un Sachalin als gmeinsamè Bsitz vo Japan un Russland deklaryrt worrè. Konkret hét sellè Handels-, Schifffaarts- un Gränzvolaufsvodraag beidè Sitè s glyche Rächt ygrummt, übber Sachalin z vofüègè, dè zuèkümpftige Status vo dè Inslè isch abber offè glõ worrè. Mit èm Vodraag vo Aigun (1858) un dè Pekinger Konvention (1860) hèt Russland vo China d Abdrèttig vo dè Üßèrè Mandschurei erzwungè. Dõdemit hèt s chinesische Kaiserhuus alli Aaschprüch uff diè Gebièt nördlich vum Amur un öschtlich vum Ussuri yschlièßlich vu Sachalin uffgää müèsè.[12][13] Für s russische un japanische Gschichtsbild vo Sachalin hèt diè chinesischi Vogangèheit ab sèllèm Zytpungt faktisch kei Roll mee gschpillt.[14]

I dè Folg hèt Japan Aaschprüch uff d Inslè erhobbè un hèt Russland dè Kauf vo Sachalin aabotè. Diè russischi Regyrig hèt s Aagebot abglèènt. Zuèdèm hèn dé Meiji-Regyrig sowoll d Gschlossèheit un diè milidärischè Mittel gfäält, um iri Intrèssè uff Sachalin durrèzsetzè. Glychzitig hèt Japan è Aug gworfè uff s klimatisch günschtigère Formosa (Taiwan), wo China nõch èm volorènè chinesisch-japanischè Chrièg näbbè dè Pescadorè a s japanische Kaiserrych abdrättè hèt müèsè. Anno 1875 hèt sich Russland un Japan im Vodraag vo Sankt Petersburg geinigt: Sachalin isch a Russland gangè, Japan hèt im Gegézug d Souveränidät übber sämtlichi Kurilèinslè erhaaltè. Russland hèt zuèdèm wittgehèndi Zuègschtändniss a Japan gmacht. Uff Sachalin hèt Japan unter andrèm s Rächt erhaaltè, è Konsulat in Korsakow uffzmachè, è befrischteti Zollfreiheit un Konzessionè für dè Fischfang chriègt. Ansässigi Japaner hèn uff dè Inslè bliibè dürfè un iri Nationalidät biibhaaltè dürfè.[15]

Uff Sachalin hèt s zuè sèllèrè Zyt eini vo dè gröschtè Strõfkolonyy im Russischè Rych gää, wo vum Tschechow Doni 1895 uusfüürlich i sim Reisebricht D Inslè Sachalin bschribbè worrè isch. S Buèch isch z Dütschland 1931 unter m Titel Russlands Schreckensinsel ufftaucht.[16]

Wôrènd èm Russisch-Japanischè Chrièg vo 1904 bis 1905 hèn d Japaner d Südhälfti vo dè Inslè bsetzt. Diè russischè Truppè, wo dört stationyrt sin, unter andrèm 50 Offizyr un 3200 Soldatè, hèn sich am 31. Juli 1905 dè Japaner ergää.[17] Nõch èm Chrièg, wo Japan gwunnè hèt, hèn beidi Staatè im Hèrbscht 1905 dè Vodraag vo Portsmouth abgschlossè. Zwüschè 1905 un 1945 isch es Gebièt südlich vum 50. Breitègrad unter japanischer Hèrrschaft gschtandè, un Toyohara isch es Vowaltigszèntrum vo Südsachalin gsi, dè sognanntè Präfektur Karafuto. Im Raamè vo dè imperialistischè sibirischè Intervention hèn Japan diè Schwächi vo dè Bolschewiki als Sowjetmacht uusgnutzt, um zwüsché 1921 un 1925 au dè dünn besidlète Nordè vo Sachalins z bsetzè.

Im Zweitè Wältchrièg hèn d Japaner d Infraschtruktur im Südè vo dè Inslè uusbaut. Bis 2019 isch d Ysèbaan mit dè japanischè schmalschpurigè Spurwitti vo 1067 mm (au bekannt als Kapschpur) bedribbè worrè. Am 8. Auguscht 1945 hèt d Sowjetunion Japan dè Chrièg (luèg au Japanisch-Sowjetischè Neutralitätspakt) erklärt. Obwoll diè japanischi Armee schu am 15. Auguscht 1945 vor dè Alliyrtè kapitulyrt hèt, sin Kapitulationsvohandligè mit dè sowjetischè Truppè ärscht am 19. Auguscht uffgnõ worrè. Schlièßlich hèt d Sowjetunion diè ganz Inslè un d Kurilè bis zum 5. Septembèr bsetzt. I dè Kämpf um d Bsetzig vo Südsachalin un dè Kurilè sin übber 8000 sowjetischi Soldatè z Dot chò. D Japaner, wo 93 % vo dè Bevölkerig vo Südsachalin bildèt hèn, sin vodribbè worrè.[18]

Vom Auguscht 1948 bis Novembèr 1954 isch z Ocha im Norddeil vo dè Inslè è Gfangenèlager mit bis zu 15.900 Personè bedribbè worrè, welli unter andrèm au bim Bau vo dè erdölvoschaffèndi Bedryyb un Pipelines ygsetzt worrè sin,[19] vo Mai 1950 bis April 1953 è witteres mit bis zu 14.200 Gfangènè bi Tymowskoje im Zentraldeil vo dè Inslè.[20]

Wèg èm Friddensvodraag vo San Francisco hèt Japan am 8. September 1951 (in chraft drättè ab èm 28. April 1952) uff d Souveränidät übber Sachalin un èn großè Teil vo dè Kurilè vozichtet. Dè Vodraag hèt abber dè Deil vo dè Kurilè, wo Japan uff die Souveränidät vozichtet hèt, nit explizit feschtglait. Ußerdèmm hèt d Sowjetunion dè Vodraag nit unterzeichnete.

Bis 1991 isch d Inslè militärisches Spèrrgebièt gsi un nu mit spezièller Gnèmmigung zu bedrättè. S Fotografyrè vo Flughäffè un andrè Objèkt, wo als milidärisch deklaryrt sin, isch wiè übberall z Russland untersait. Am 28. Mai 1995 hèt è Ärdbebbè vo dè Stärki 7,5 d Stadtsidlig Neftegorsk kabutt gmacht, dõdeby sin öppè 2000 vo dè 3500 Bewooner gschtorbè. D Sidlig isch nit widder uffbaut worrè, a sèbbèrè Stell isch è Gedènkschtätti entschtandè.

Wǜrtschaft

[ändere | Quälltäxt bearbeite]
Förderfäld Sachalin I

Bi dè Inslè Sachalin ligèd dié gröschtè bekanntè Erdöl- un Erdgasvorchò vo Russland. Im Küschtègebièt öschtlich vo dè Inslè wörrèd mindeschtens 700 Millionè t Erdöl un 2500 Mrd. m³ Erdgas uff èrè Flächi vo 20.000 km² vomuètet, äänlich großo Resärvè wiè i dè Nordsee. Sèlli Boddèschätz söllèd in insgsamt sechs Brojäkt gfördèrèt wörrè.

Sit 2001 wörrèd im Brojèkt Sachalin I Erdöl un Erdgas gwunnè. S folgèt è Flüssigärdgas-Aalaag Sachalin II im Südè vo dè Inslè sowiè Sachalin III.[21] Diè Rohschtoff wörrèd durch è Pipeline uff s russische Feschtland übber Chabarowsk bis uff Wladiwoschtok transportyrt.È witteri Pipeline füürt uff diè japanischi Inslè Hokkaido.

Sit 2004 isch mit Japan èn Vodraag übber d Liferig vo 1,5 Mio. t Flüssigärdgas abgschlossè worrè. D Umwält im Nordè vu Sachalin isch stark durch d Erdölgwinnung gschädigèt worrè.[22]

Näbbè dè Öl- un Gasförderig spillt au dè Kollèbärgbau uff Sachalin eini für diè örtliche Wǜrtschaft drägèndi Rollè.[23]

Vokeer

[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Us dè japanischè Zyt hèt uff dè Südhälfti vo dè Inslè è Ysèbaanetz i dè Kapschpur gää, wo i dè sowjetischè Zyt ab 1945 witter uusbaut un mit èm Netz uff dè Nordhälfti vobundè worrè isch. Zwüschè 2003 un 2020 isch s inzwǜschè öppè 800 km lange Strèggènetz vo dè Inslè uff d Breitschpurwitti umgschpurt worrè, wo z Russland normal isch. S Umschpurè hèt mò bi laufendè Bedryb mit ènèm Dreischinnègleis durrègfüürt.[24] Schu am 18. Juli 2019 isch dè ärschte Fèrnzug [25] uff dè umgschpurtè Strèggi vo Juschno-Sachalinsk bis Nogliki gfaarè. Dè Umbau isch im Septembèr 2020 abgschlossè worrè. Dè letschte Schmalschpurzug – èn Naavokeerszug – isch am 30. Septembèr 2020 gfaarè. Sini Lokomotyv isch im Ysèbaamuseum z Nowosibirsk übbergää worrè.[26]

Literadur

[ändere | Quälltäxt bearbeite]
  • Anton Čechov: Die Insel Sachalin. Übers. des Originals Ostrov Sachalin (1893–1894) von Gerhard Dick, hrsg. und kommentiert von Peter Urban. Diogenes, Zürich 1987, ISBN 3-257-20270-9.
  • György Dalos: Die Reise nach Sachalin. Auf den Spuren von Anton Tschechow. Europäische Verlagsanstalt / Rotbuch, Hamburg 2001, ISBN 3-434-50503-2
  • Sergey Kabenkov: 1520-mm Railway Gauge Marked Its 50th Anniversary. In: OSJD Bulletin 6 (2021), S. 39–42.
  • S. Noma (Hg.): Sakhalin. In: Japan. An Illustrated Encyclopedia. Kodansha, Tokyo 1993, ISBN 4-06-205938-X, S. 1301.
  • Sachalin – die Schreckensinsel. In: Berliner Tageblatt – Literarische Rundschau, 1905.
  • Sören Urbansky (Hrsg.): Unsere Insel – Sowjetische Identitätspolitik auf Sachalin nach 1945. Be.bra, Berlin 2013, ISBN 978-3-95410-017-0.

Weblinggs

[ändere | Quälltäxt bearbeite]
 Commons: Sachalin – Sammlig vo Multimediadateie
Rohschtoff

Einzelnõchwyys

[ändere | Quälltäxt bearbeite]
  1. ↑ John J. Stephan: Sakhalin. A History. Clarendon Press, 1971, S. 19–29.
  2. ↑ Fridtjof Nansen: Sibirien ein Zukunftsland. Brockhuus, 1914, S. 268.
  3. ↑ Brett L. Walker: The Conquest of Ainu Lands. Ecology and Culture in Japanese Expansion, 1590–1800. University of California Press, 2006, S. 133.
  4. ↑ Shih-Shan Henry Tsai: Perpetual Happiness: The Ming Emperor Yongle. University of Washington Press, 2002, S. 158–161.
  5. ↑ John J. Stephan: Sakhalin. A History. Clarendon Press, 1971, S. 31–33.
  6. ↑ Ingo Nentwig: Die Beziehungen zwischen China und Russland. i dè: AG Friddensforschig, abgruèfè am 23. September 2018.
  7. ↑ Jean François de Galaup La Pérouse: Voyage de Lapérouse. Arthus Bertrand Libraire, Paris, 1831, S. 259–266.
  8. ↑ Allgmeini Dütschi Biography: Krusenstern, Adam Johann von (1770–1846). Hischtori Komission bi dè Bayrischè Akademy vo dè Wüssèschaftè Münchn, 1883, Band 17.
  9. ↑ Sören Urbansky (Hrsg.): Unsere Insel. Sowjetische Identitätspolitik auf Sachalin nach 1945. Bebra-Wǜssèschaftsvolaag, 2013, S. 12.
  10. ↑ S. C. M. Paine: The Sino-Japanese War of 1894–1895. Perceptions, power, and primacy. Cambridge University Press, 2005, S. 133 f.
  11. ↑ Paul U. Unschuld: Chinas Traum – Chinas Stärke. Springer-Volaag, 2016, S. 48.
  12. ↑ John J. Stephan: Sakhalin. A History. Clarendon Press, 1971, S. 31f.
  13. ↑ Wolfgang Seuberlich: Zur Verwaltungsgeschichte der Mandschurei (1644-1930). Otto Harrassowitz Volaag, 2001, S. 31–33.
  14. ↑ Sören Urbansky (Hrsg.): Unsere Insel. Sowjetische Identitätspolitik auf Sachalin nach 1945. Bebra-Wüssèschaftsvolaag, 2013, S. 12.
  15. ↑ Sören Urbansky (Hrsg.): Unsere Insel. Sowjetische Identitätspolitik auf Sachalin nach 1945. Bebra-Wǜssèschaftsvolaag, 2013, S. 14.
  16. ↑ György Dalos: Die Reise nach Sachalin. Auf den Spuren von Anton Tschechow. Europäischi Volaagsanschtalt, 2001, S. 7 f.
  17. ↑ Die Kapitulation der Russen auf Sachalin, Bèrliner Volksziting, 5. Auguscht 1905.
  18. ↑ Dirk Hoerder: Migrationen und Zugehörigkeiten. In: Emily S. Rosenberg (Hrsg.): C.H. Beck/Harvard UP: Geschichte der Welt. Band 5: 1870–1945. Weltmärkte und Weltkriege. C.H. Beck, Münchn 2012, S. 432–588, dõ S. 577.
  19. ↑ Vorlage:Memorial
  20. ↑ Vorlage:Memorial
  21. ↑ Erdölförderig uff Sachalin 2016 Platts, 28. Septembèr 2016 (änglisch)
  22. ↑ Ökologen bestätigen Umweltschäden bei Energieprojekt Sachalin-2. (Memento vom 21. Februar 2014 im Internet Archive) In: International Business Times. 28. Septembèr 2006.
  23. ↑ Gerit Schulze: Bessere Infrastruktur für Russlands größte Insel Sachalin, GTAI (gtai.de), abgruèfè am 28. April 2021.
  24. ↑ Kabenkov, S. 41f.
  25. ↑ The gauge change on Sakhalin Island's railway line; abgruèfè am 22. Februar 2022.
  26. ↑ Kabenkov, S. 42.
Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vum Artikel „Sachalin“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.
Vun "https://als.wikipedia.org/w/index.php?title=Sachalin&oldid=1060182"