Iris von Roten

D Iris von Roten (* 2. April 1917 z Baasel as Iris Meyer; † 11. Septämber 1990 eebe deert; haimetberäächtigt z Araro) isch e Schwyzer Jurischti, Schurnalischti un Fraueräächtleri gsii.

Lääbe

D Iris von Roten isch us ere guetbuurgerlige un guetsituierte Familie gsii. Ire Vatwerisch dr Inschenieer Johann Walter Meyer gsii, iri Mueter d Bertha geb. Huber. D Matuura het si z Züri gmacht. As aini vu dr weenige Frau in ire Zyt het si an dr Universideete Bärn, Gämf un Züri studiert un isch in Räächtswisseschafte promoviert woore.

Si het anne 1946 dr Peter von Roten ghyroote, ne Arischtokraat un Grooßroot, speeter Nazionaalroot us em Kanton Wallis. Mit im het si ne gmainsaami Doochter ghaa, d Hortensia. D Iris von Roten het s ab dr Voorschtellig gruust, «nume» Huusfrau un Mueter z syy. Si isch d Paartneri vu irem Mann in ere gmainsame Aawaltschanzlei woore, s Aawaltsbatänt het si 1946 iiberchuu. In iire Ee sich ere iri Säbschtbstimmig wiichtig gsii. Dur di negatiiven Erfaarige uf dr Aarbet – si isch ständig fir d Sekreteeri ghalte woore – isch si zuen ere engaschierte Feminischti woore.

Vu 1943 bis 1945 het si as Redaktoori fir d Zytschrift Schweizer Frauenblatt gschafft. In dr Joor 1948 un 1949 isch si zue me Stuudienufenthalt ín dr USA gsii un het no ire Rugcheer vu 1950 bis 1951 as Wäärbeschefi bi Hanro gschafft.

Wu s Simone de Beauvoirs Wäärch Das andere Geschlecht uusechuu isch, het si aafange ne aige Buech schryybe, wu anne 1958 erschiinen isch. Frauen im Laufgitter het d Iris von Roten iber Naacht zur maischtkritisierte Persoon vu dr Schwyz in ire Zyt gmacht. S Buech het eso ne Skandal uusgleest, ass «die Emanze der Schweiz» au vu Fraue gäächtet wooren isch, wu sii un nit di waalberäächtige Schwyzer Manne fir d Abläänig vu dr eerschte Volksabstimmig iber s Frauenstimmräächt in dr Schwyz im Februar 1959 verantwoortli gmacht hän.

«Zu Recht fühlte sich Iris von Roten völlig verkannt», het d Susanna Woodtli im Voorwoort vu dr Biografy iber sii zämmegfasst: «Sie schrieb im folgenden Jahr – nach der massiven Ablehnung des Frauenstimmrechts – noch das kluge und weniger drastische Frauenstimmrechts-Brevier" /.../, das ihr wieder einige Sympathien einbrachte. Dann wandte sie sich enttäuscht von der feministischen Thematik ab.»

D Iris von Roten het mit dr wieschte Kritik schläächt chenne umgoo. Wu au Frauenorganisazioone si gäächtet hän, het si si zrugzooge un isch anne 1960 elaai mit irem Öutoo segs Moonet lang dur d Tirkei graist. Iber die Rais het si bi ire Rugcheer e Buechgschriibe, wu aber aafangs vu kaim Verlaag aagnuu wooren isch. Wiider isch si uf langi Raise gange, des Mool in Nooche Oschte, dr Maghreb, Sri Lanka un Brasilie. In dr 1970er Joor het si aagfange nit nume iber iri Raise z schryybe, nai, si het au aagfange, was si erläbt het, in Bilder z moole.

All mee isch d Iris von Roten vu gsundhaitlige Broblääm bloogt woore. Si het als schläächte gsääne, un het schwääri Schloofschteerige ghaa. Wu si nimi het chenne moole, het si bschlosse, ass si minuziös blaant si sälber umzbringe. «Wie ein Gast wissen muss, wann es Zeit ist zu gehen, so sollte man sich auch rechtzeitig vom Tisch des Lebens erheben», het si in eme Interview chuurz vor irem Dood gsait. Am 11. Septämber 1990 het si irem Lääbe ne Änd gsetzt.

Frauen im Laufgitter

In irem Wäärch Frauen im Laufgitter, wu anne 1958 uusechuu isch, het d Iris von Roten d Laag vu dr Frau in dr Schwyz analisiert. Radikaal het si d Glyychstellig vu dr B´Frau in allne Beryych gfoorderet. Si het au sexuäll-erootisch Frooge dischpetiert un di sognännte dradizionäll wyyblige Wäärt entmythologisiert.

D von Roten het aber vor allem volli wiirtschaftligi Unabhängigkait fir Fraue gfoordert, ass die wiirli frei iber ire Lääbe chenne bstimme: «Das ‹Bettle, hungre, stirb!›, mit dem der Vater in Shakespeares Romeo und Julia der Tochter ihrer Liebe wegen die Existenzgrundlage entzieht, indem er sie aus dem Hause stösst, soll eine Julia der Gegenwart und Zukunft nicht mehr ins Verderben stürzen können. Davor aber ist das junge Mädchen grundsätzlich nur geschützt, wenn es wirtschaftlich auf eigenen Füssen steht.»

Nääbe dr Foorderig, ass Fraue voll chenne schaffe, het d von Roten au d Externalisierig vu Huus- un Familienaarbete gfoorderet: Chinderchripfe, Hoort un Daagesschuele un uf Huusaarbete spezialisierti Gwäärb. «Für die private Atmosphäre des Familienlebens ist es nicht nötig, dass die ‹Frau und Mutter› als des Weibes natürliches Los stundenlang mit Geschirr klappert und Staub wedelt.»

Die hite no aktuälle feministische Foorderige sin in dr spoote 1950er Joor – au fir progrässiivi Fraue – vyl z wyt gange. D 3000 Exemplaar vu Frauen im Laufgitter sin in nume elf Wuche uusverchauft gsii. 1959 isch e zwooti Uflaag erschiine, 1991 derno eerscht e Neiuusgaab, wu ne grooße Erfolg wooren isch un dr Iris von Roten postum di vu iire alliwyl gsuecht Wäärtschetzig broocht het.

Rezepzioon

• Verliebte Feinde. Dokumentarfilm, Reschy Werner Schweizer un Katja Früh. Mit dr Mona Petri, em Fabian Krüger u. a., Schwyz 2012, 108 Min.

Wäärch

• Frauen im Laufgitter. Offene Worte zur Stellung der Frau. Hallwag, Bern 1958.
  • Neuausgabe: 5. Auflage. eFeF, Zürich 1997, ISBN 3-905561-09-3.
• Frauenstimmrechtsbrevier. Vom schweizerischen Patentmittel gegen das Frauenstimmrecht, den Mitteln gegen das Patentmittel, und wie es mit oder ohne doch noch kommt. Frobenius, Basel 1959.
• Vom Bosporus zum Euphrat. Türken und Türkei. Goverts, Stuttgart 1965.
  • Neuausgabe: Vom Bosporus zum Euphrat. Eine Reise durch die Türkei. eFeF, Zürich 1993, ISBN 3-905493-49-7.
• Blumenblicke. Kunstband (Text: Hortensia von Roten). eFeF, Zürich 1993, ISBN 3-905493-50-0.

Literatuur

• Yvonne-Denise Köchli: Eine Frau kommt zu früh. Das Leben von Iris von Roten. Weltwoche-ABC, Zürich 1992.
• Eleonora Bonacossa: Der weibliche Sinn in der Welt: Iris von Roten. Neue Aspekte aus Sicht der Geschlechterdifferenz. Helmer, Königstein im Taunus 2003, ISBN 3-89741-128-8.
• Wilfried Meichtry: Verliebte Feinde. Iris und Peter von Roten. Ammann, Zürich 2007, ISBN 978-3-250-10487-2 (Neiuflaag: Nagel & Kimche, München 2012, ISBN 978-3-312-00524-6).
• Elisabeth Joris, Patricia Purtschert, Heidi Witzig: Offene Worte. Zur Aktualität von Iris von Rotens „Frauen im Laufgitter“. Olympe. Feministische Arbeitshefte zur Politik, 2009, Nr. 28, ISSN 1420-0392.
• Vojin Saša Vukadinovic: Öffentliches Ärgernis: Feministin. Zum Skandal um Iris von Rotens „Frauen im Laufgitter“. In: Traverse. Zeitschrift für Geschichte/Revue d’histoire, Nr. 3/2015, S. 87–101.

Weblink

• Regula Ludi: Roten, Iris von. In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.
• FemBiographie
• Gescheiterte Galionsfigur, WOZ, 24. Juli 2008
• Websyte vum Film Verliebte Feinde (2013)
• Uusstellig Iris un Peter von Roten
• Iris von Roten in dr Schwyzerische Nazionaalfonothek

Fueßnote

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vu dere Version vum Artikel „Iris_von_Roten“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.