Gràmmàtik vum Milhüüser Dialekt

Milhüüser Wàppa

Dàs ìsch a Gràmmàtik vum Elsassischa üs dr Milhüüsergegend.

Ileitung

Da Text ìsch gschrìewa uf Milhüüser Elsassisch, noh-n-era ältera Vàriànta vu dr Orthal-Schrìftàrt.
Fer gànz gnàui sìì, sott ma ehnder vu dr „Milhüüsergegend“ reda, denn dr Text un d Beispìeler kämma vun era Mundàrt wo nìt direkt Stàdt-Milhüüserisch ìsch. Àlso, kè Wunder wenn a pààr Üsdrìck nìt rein Milhüüserisch sìn, dàs ìsch hàlt a mehr „därfliga“ Version.

Sàtzbàui

Affirmativ

Ìn da Barga làuifa

• Subjekt Verb
• Subjekt Verb Ergänzung(a)

Ìch làuif.  Ich gehe.  Je marche.
Ìch làuif ìn da Barga.  Ich wandere in den Bergen.  Je marche dans les montagnes.
Ìch làuif garn mìt dìr ìn da Barga.  Ich wandere gern mit dir in den Bergen.  Je marche volontiers avec toi dans les montagnes.

• Ergänzung(a) Verb
• Ergänzung(a) Verb Subjekt
• Ergänzung(a) Verb Subjekt Ergänzung(a)

Jetz wìrd gschàfft. ('s wìrd jetz gschàfft.)  Jetzt wird gearbeitet. (es wird jetzt gearbeitet)  Maintenant, on travaille.
Morn làuif i.  Morgen wandere ich.  Demain, je marche.
Morn làuif i ìn da Barga.  Morgen wandere ich in den Bergen.  Demain, je marche dans les montagnes.
Mìt dìr làuif i garn ìn da Barga.  Mit dir wandere ich gern in den Bergen.  Avec toi, je marche volontiers dans les montagnes.
Friahier ìm Elsàss sìn d Litt vìel ìn da Barga gloffa.  Früher im Elsass sind die Leute viel in den Bergen gewandert.  Autrefois en Alsace, les gens marchaient beaucoup dans les montagnes.

Ìmperàtiv (Befehl)

S Verb steht àm Ààfàng.

Kumm!  Komm!  Viens !
Geh mìr!  Gehen wir!  Allons !
Lüeg do!  Schau hier!  Regarde ici !
Gìbb mìr dàs!  Gib mir das!  Donne-moi ça !

Ìnterrogàtiv (Frog)

• Verb Subjekt
• Verb Subjekt Ergänzung(a)

Geht's?  Geht es?  Est-ce que ça va ?
Geht's güet?  Geht es gut?  Est-ce que ça va bien ?

• Ìnterrogàtivadverb Verb
• Ìnterrogàtivadverb Verb Ergänzung(a)

Wer kummt?  Wer kommt?  Qui vient ?
Wer ìsch jetz do?  Wer ist jetzt hier?  Qui est maintenant ici ?

• Ìnterrogàtivadverb Verb Subjekt
• Ìnterrogàtivadverb Verb Subjekt Ergänzung(a)

Wia geht's?  Wie geht es?  Comment ça va ?
Wo sìn sa?  Wo sind sie?  Où sont-ils ?
Wo sìn sa jetz?  Wo sind sie jetzt?  Où sont-ils maintenant ?

Sübordiniarter Nawasàtz

• Relativàdverb Verb
• Relativàdverb Ergänzung(a) Verb

Dr Mànn wo kummt  Der Mann der kommt  L'homme qui vient
Dr Mànn wo jetz andlig kummt  Der Mann der jetzt endlich kommt  L'homme qui vient maintenant enfin

Wenn mehrera Ergänzunga sìn

's ìsch nìt unbedìngt ìmmer dr Fàll, àwer wenn mehrera Ergänzunga sìn, folga sa vìelmols a gwìssa Ordnung, noh ìhra Kàtegorie.

	Zitt	Àrt	Ort
Ìch ìss	jetz	gmiatlig	ìn dr Kucha	Ich esse jetzt gemütlich in der Küche  Je mange maintenant tranquillement à la cuisine
Ìch schàff	zitter'ma Johr	allei	ìn dam Büro	Ich arbeite seit einem Jahr allein in diesem Büro  Je travaille depuis un an seul(e) dans ce bureau
Ìch hà	gescht	làng	ìn dr Kälta	müeßa wàrta   Ich habe gestern lang in der Kälte warten müssen  Hier j'ai dû attendre longtemps dans le froid

	ìndirekt Objekt	direkt Objekt
Ìch verzehl jetz	ìm Kìnd	a Gschìchtla	ìch erzähle jetzt dem Kind eine Geschichte  je raconte maintenant une histoire à l'enfant
Gìbb	ìn dr Kàtz	Mìlch!	Gib der Katze Milch!  Donne du lait au chat!
Ar sajt	mìr	's	Er sagt mir es  Il me le dit
Ìch sàgg	dìr	's	Ich sage dir es  je te le dis
Ìch sàgg	ìhm	dàs	Ich sage ihm das  je lui dis ça

Üsnàhma gìtt's àwer aui:
Ìch sàgg's ìhm.  Ich sage es ihm.  Je le lui dis.
Ìch hà's ìhra gsajt.  Ich habe es ihr gesagt.  Je le lui ai dit.
Ar hàt's ìhm gschrìewa.  Er hat's ihm geschrieben.  Il le lui a écrit.

Sàtzbàui - mehrera Satz ìn eim

Nawaordnung (mìt Konjunktion oder Adverb)

àwer  aber  mais (Kunjunktion)
denn  denn  car (Kunjunktion)
oder  oder  ou (Kunjunktion)
un  und  et (Kunjunktion)
noh  dann  alors (Adverb)

Ìch spìel Giiga un dü sìngsch.  Ich spiele Geige und du singst.  Je joue du violon et tu chantes.
Ar ìsch miad, denn ar schlooft nìt gnüe.  Er ist müde, denn er schläft nicht genug.  Il est fatigué car il ne dort pas assez.
Ar ìsch miad, àwer ar schlooft doch nìt.  Er ist müde, aber er schläft doch nicht.  Il est fatigué, mais il ne dort quand même pas.

Unterordnung mìt Relativpronomen

Dr Mànn wo redt ìsch mi Unkel.  Der Mann, der spricht, ist mein Onkel.  L'honmme qui parle est mon oncle.
Ìch redd mìt em Mànn wo do wohnt.  Ich rede mit dem Mann der hier wohnt.  Je parle avec l'homme qui habite ici.
Àlles wàs glanzt ìsch nìt unbedìngt Guld.  Alles was glänzt ist nicht unbedingt Gold.  Tout ce qui brille n'est pas forcément de l'or.

Ìch kenn s Büech wo dü leesch.  Ich kenne das Buch, das du liest.  Je connais le livre que tu lis.
Ìch seh ebbis wo fahlt.  Ich sehe etwas was fehlt.  Je vois quelque chose qui manque.
's ìsch ebbis wo ma dràà glàuibt.  Es ist etwas woran man glaubt.  C'est une chose à laquelle on croit.
's ìsch ebbis wo ma druf hofft.  Es ist etwas worauf man hofft.  C'est une chose que l'on espère.
Dr Hàns ìm Schnokeloch hàt àlles wàs'r wìll.  Hans im Schnakenloch hat alles was er will.  Jean dans le trou à moustiques a tout ce qu'il veut.

S Kìnd, fer dàs wo-n-ìch strìck, ìsch bràv.  Das Kind, für wen ich stricke, ist brav.  L'enfant, pour lequel je tricote, est sage.

Dr Mànn, mìt dam wo dü redsch, ìsch mi Brüeder.  Der Mann, mit dem du sprichst, ist mein Bruder.  L'homme, avec qui tu parles, est mon frère.

S Glàs, üs dam wo dü trìnksch, ìsch mii.  Das Glas, woraus du trinkst, ist meines.  Le verre, duquel tu bois, est à moi.

Ar sajt àlles wàs'r wìll.  Il dit tout ce qu'il veut.
Ar kummt mìt àllem wàs'r brüücht.  Il vient avec tout ce dont il a besoin.
Ar lüegt wàs fahlt.  Il regarde ce qui manque.
Ar weißt wàs'r brüücht.  Il sait ce dont il a besoin.
Ar bekìmmert sìch um dàs wo fahlt.  Il s'occupe de ce qui manque.
Ar hàt Àngscht vu dam wo stìnckt.  Il a peur de ce qui sent mauvais.
Ar fàngt àà mìt dam wo eifàch ìsch.  Il commence par ce qui est simple.

Unterordnung mìt Kunjunktion, Subjunktion oder Adverb

• Verb àm zweita Plàtz ìm Nawasàtz

so  so  ainsi (Kunjunktion)
trotzdam  trotzdem  cependant (Kunjunktion)
sunscht  sonst  sinon (Adverb)

Mìr bliiwa, so schlofa mìr do.  Wir bleiben, so schlafen wir hier.  Nous restons, ainsi nous dormons ici.
Mìr bliiwa, trotzdam schlofa mìr do.  Wir bleiben, trotzdem schlafen wir hier.  Nous restons, cependant nous dormons ici.
Mìr bliiwa, sunscht schlofa mìr do.  Wir bleiben, sonst schlafen wir hier.  Nous restons, sinon nous dormons ici.

• Verb àm Ànd vum Nawasàtz

bis  bis  jusque (Kunjunktion)
vor ebb  bevor  avant que (Subjunktion)
wenn  wenn  si (Subjunktion)
wial  weil  parce que (Subjunktion)
wo  wo  où (Ort) (Kunjunktion)
wo  als  quand (Zitt) (Subjunktion)

Mìr bliiwa bis dr Film fertig ìsch.  Wie bleiben bis der Film fertig ist.  Nous restons jusqu'à ce que le film soit fini.
Mìr gehn wenn dr Film fertig ìsch.  Wir gehen wenn der Film fertig ist.  Nous partons quand le film est fini.
Mìr mian geh vor ebb dr Film fertig ìsch.  Wir müssen gehen bevor der Film fertig ist.  Nous devons partir avant que le film ne soit fini.

Sa sotta schloofa, wenn sa miad sìn.  Sie sollten schlafen, wenn sie müde sind.  Ils devraient dormir, s'ils sont fatigués.
Ar ìsch miad, wial ar nìt gnüe schlooft.  Er ist müde, weil er nicht genug schläft.  Il est fatigué, parce qu'il ne dort pas assez.

Mìr bliiwa, wial mìr do schlofa.  Wir bleiben, weil wir hier schlafen.  Nous restons, parce que nous dormons ici.

S Hüss, wo mìr wohna, ìsch àlt.  Das Haus, wo wir wohnen, ist alt.  La maison où nous habitons est vieille.
Dr Wàld, wo mìr dura làuifa, ìsch fìnschter.  Der Wald, durch den wir gehen, ist finster.  La forêt, à travers laquelle nous marchons, est sombre.
Ànna 1980, wo d Eltra gerbt han, han sa s Hüss kàuift.  1980, als die Eltern geerbt haben, haben sie das Haus gekauft.  En 1980, quand les parents ont hérité, ils ont acheté la maison.

Nomen (Subschtàntiv)

A Subschtàntiv wìrd ìmmer mìt ema großa Büechstàwa àm Ààfàng gschrìewa.

Verkleinerungsform

Vìel Subschtàntiv känna a Verkleinerungsform hàà. Mìt dr Verkleinerungsform redt ma meischtens vu ebbis kleins, oder mankmol aui vu ebbis liabs.

Fer d Verkleinerungsform ufz'bàuia düet ma „la“ àm And vum Wort drààhanka. Mankmol düen aui Büechstàwa ìm Wort wachsla.

Beispìeler

Subschtàntiv	Verkleinerungsform	Wàs ìm Wort wachselt (+„la“ àm And)
d Ìmma  die Imme  l'abeille	s Ìmmala  la petite abeille	nit
s Fanschter  das Fenster  la fenêtre	s Fanschterla  das Fensterchen  la petite fenêtre
s Liad  das Lied  la chanson	s Liadla  das Liedchen  la chansonnette, la petite chanson
s Harz  das Herz  le cœur	s Harzla  das Herzchen  le petit cœur
dr Wag  der Weg  le chemin	s Wagla  der kleine Weg  le petit chemin
s Schìff  das Schiff  le bateau	s Schìffla  das kleine Schiff  le petit bateau
d Saui  die Sau  le cochon	s Säila  die kleine Sau  le petit cochon	„aui“ → „äi“
dr Mànn  der Mann  l'homme	s Mannla  das Männchen  le petit homme	„à“ → „a“
dr Màntel  der Mantel  le manteau	s Mantala  das Mäntelchen  le petit manteau
d Kàtz  die Katze  le chat	s Katzla  das Kätzchen  le petit chat
s Dàch  das Dach  le toit	s Dachla  das kleine Dach  le petit toit
dr Zàhn  der Zahn  la dent	s Zeenla  das Zähnchen  la petite dent	„à“ → „ee“
s Glàs  das Glas  le verre	s Gleesla  das Gläschen  le petit verre
s Àuig  das Auge  l'œil	s Aigla  das Äugchen  le petit œil	„àui“ → „ai“
dr Bàuim  der Baum  l'arbre	s Baimla  das Bäumchen  l'arbrisseau
dr Kopf  der Kopf  la tête	s Käpfla  das Köpfchen  la petite tête	„o“ → „ä“
dr Rock  das Kleid  la robe	s Räckla  das kleine (oder einfache) Kleid  la petite robe
s Ross  das Pferd  le cheval	s Rässla  das Pferdchen  le petit cheval
d Stroß  die Straße  la route	s Streeßla  die kleine Straße  la petite route	„o“ → „ee“
d Hosa  die Hose  le pantalon	s Heesla  die Unterhose, der Slip  la culotte, le slip
dr Vogel  der Vogel  l'oiseau	s Veegala  das Vögelchen  le petit oiseau
dr Hund  der Hund  le chien	s Hìndla  das Hündchen  le petit chien	„u“ → „ì“
d Mucka  die Mucka  la mouche	s Mìckala  la petite mouche
d Luft  die Luft  l'air	s Lìftla  le petit vent, la brise
d Schüpp  der Rock  la jupe	s Schippla  das Röckchen  la jupette	„ü“ → „i“
dr Strüss  der Strauß  la gerbe (de fleurs)	s Strissla  das Sträußchen  la petite branche
d Hütt  die Haut  la peau	s Hittla  das Häutchen  la peau fine, ou le débris de peau desquamée
s Tüech  das Tuch  le torchon, le tissu	s Tiachla  das kleine Tuch  le petit torchon	„üe“ → „ia“
s Büech  das Buch  le livre	s Biachla  le livret
dr Schüeh  der Schuh  la chaussure	s Schiahlala  la petite chaussure	„üeh“ → „iahla“
dr Büe  der  le garçon	s Biawala  le petit garçon	„üe“ → „iawa“
s Kàlb  das Kalb  le veau	s Kalwala  das Kälbchen  le petit veau	„àlb“ → „alwa“
d Tìra  die Tür  la porte	s Tìrla  das Türchen  la petite porte	„ra“ → „r“
d Müüra  die Mauer  le mur	s Miirla  das Mauerchen  le muret	„üüra“ → „iir“
d Müüs  die Maus  la souris	s Miisla  das Mäuschen  la petite souris	„üü“ → „ii“
s Hüss  das Haus  la maison	s Hiisla  das Häuschen  la maisonnette, la petite maison	„üss“ → „iis“

Mìt da Litt-Vornamma kààt ma aui Verkleinerungsforma ufbàuia. Ìm gliicha Sìnn: klei oder liab.

Beispìeler mìt Vornamma

Nàmma	Verkleinerungsform
dr Hàns  Hans  Jean	dr Hànsala  Hänschen  Petit Jean
d Jeanne  Johanna  Jeanne	s Jeannla  die dleine Johanna  la petite Jeanne
dr Sepp  Joseph  Joseph	dr Seppala  der klein Joseph  le petit Joseph
d Joséphine  Joséphine  Joséphine	s Finnla  die kleine Joséphine  la petite Joséphine
d Louise  Louise	s Lisala  la petite Lise

Üsnàhmswiis hàt dr Vornàmma vu'ma Biawla s Genus Maskulinum. Ìn àlla àndra Fall hat a Verkleinerungsform s Genus Neutrum.

Vor em Subschtàntiv

Vor em Subschtàntiv

	Masculin	Feminin	Neutrum	Pluràl
Bestìmmter Àrtìkel	dr Hund   der Hund  le chien	d Kàtz   die Katze  le chat	s Kìnggala   das Kaninchen  le lapin	d Veegel   die Vögel  les oiseaux
Unbestìmmter Àrtìkel	a Hund	a Kàtz	a Kìnggala	° Veegel
Demonschtràtivàrtìkel	da Hund	dia Kàtz	dàs Kìnggala	dia Veegel
	saller Hund	salla Kàtz	sall Kìnggala	salla Veegel
Possessivàrtikel	mi Hund di Hund ...	mina Kàtz dina Kàtz ...	mi Kìnggala di Kìnggala ...	mina Veegel dina Veegel ...
Ìnterrogativpronoma	weller Hund	wella Kàtz	well Kìnggala	wella Veegel

	Masculin	Feminin	Neutrum	Pluràl
Ìndefinite	àller Wii ìsch trunka worra   aller Wein wurde getrunken   tout le vin a été bu	àlla Mìlch ìsch trunka worra   alle Milch wurde getrunken   tout la lait a été bu	àll Wàsser ìsch trunka worra   alles Wasser wurde getrunken   toute l'eau a été bue	àlla Flascha sìn trunka worra   alle Flaschen wurden getrunken   toutes les bouteilles ont été bues

Uf Elsassisch, wia uf Àlemànnisch, gìtt's a bestìmmter Àrtìkel vor em Nàmma vu-n-era Person.

• Fer a Mànn: Maskulin

Dr Albert Schweitzer ìsch a beriahmter Elsasser.  Albert Schweitzer ist ein berühmter Elsässer.  Albert Schweitzer est un Alsacien célèbre.

• Fer a Fràui: Feminin

D Màdàm Meyer kummt.  Frau Meyer kommt.  Madame Meyer vient.

D Joséphine schàfft àn dr Mairie / uf dr Mairie.  Joséphine arbeitet im Rathaus.  Joséphine travaille à la mairie.

• Fer a Maidla oder a Fràui wo ma güet kennt: Neutrum (do brüücht ma nìt gàr so heeflig sìì, wia fer d Màdàm Meyer)

S Marie ìsch mi betscha Kàmeradla.  Marie ist meine beste Kameradin.  Marie est ma meilleure camarade.

• Fer mehrera Litt, zum Beispiel a Fàmìlia: Pluràl

D Meyer han a scheen Hüss.  Die Meyers haben ein schönes Haus.  Les Meyer ont une belle maison.

Pronoma

Demonschtràtivpronoma

• da ìsch groß  dieser ist groß  celui-ci est grand this one is big
• dia ìsch scheen  diese ist schön  celle-ci est belle this one is pretty
• dàs ìsch güet  das ist gut  ça, c'est bien this is good
• dia sìn luschtig  diese sind lustig  ceux-là (ou plutôt : ceux-ci) sont drôles these ones are funny

• saller kenn ìch nìt  jenen kenne ich nicht  celui-là, je ne le connais pas I don't know that one
• sallera ìsch mina Kàtz  jene ist meine Katze  celle-là est ma chatte that one is my cat
• sall ìsch ànderscht  jenes ist anders  ça, c'est différent that is different
• salla sìn tiir  jene sind teuer  ceux-là sont chers those ones are expensive

Ìnterrogativpronoma

• weller vu dana Manner?  welcher von diesen Männern?  lequel de ces hommes ?
• wella vu dana Fràuia?  welche von diesen Frauen?  laquelle de ces femmes ?
• wells vu dana Kìnder?  welches von diesen Kindern?  lequel de ces enfants ?
• wella vu dana Litt?  welche von diesen Leuten?  lequel parmi ces gens ?

Personàlpronoma

• ìch kumm  ich komme  je viens
• dü kummsch  du kommst  tu viens
• ...

Heefligkeitsforma

Uf Elsassisch gìtt's drèi Personàlpronoma wo d Heefligkeitsforma üsdrucka:

Heefligkeitsforma

Niveau	Pronom	Beispiel
Heeflig, fer Bekànnta	ìhr (2. Person pluràl)	Namma-n-ìhr dr Zug, Tànta Maria?   Nehmen Sie den Zug, Tante Maria?   Prenez-vous le train, Tante Maria?
Heeflig	Sìe (~ 3. Person pluràl, wia uf Hoochditsch)	Namma Sìe a Glàs Wii, liawer Frìnd?   Nehmen Sie ein Glas Wein, lieber Freund?   Prenez-vous un verre de vin, cher ami ?
Sehr heeflig, zu-n'ra Fràui	Sa (3. Person sìngulàr feminin)	Nìmmt Sa dr Pelzmàntel, Màdàm?   Nehmen Sie den Pelzmantel, Madame?   Prenez-vous le manteau de fourrure, Madame ?

Ìndefinitpronoma

• kenner ìsch klei (kenner vu dana Manner)  keiner ist klein (keiner von diesen Männern)  aucun n'est petit (aucun de ces hommes)
• kenna ìsch wiascht (kenna vu dana Fràuia)  keine ist hässlich (keine von diesen Frauen)  aucune n'est laide (aucune de ces femmes)
• kenns ìsch schlacht (kenns vu dana Biar)  keines ist schlecht (keines von diesen Bieren)  aucune n'est mauvaise (aucune de ces bières)
• kenna fahla (kenna vu dana Litt)  keine fehlen (keine von diesen Leuten)  aucun ne manque (aucun parmi ces gens)

• jeder ìsch groß (jeder vu dana Manner)  jeder ist groß (jeder von diesen Männern)  chacun est grand (chacun de ces hommes)
• jeda ìsch scheen (jeda vu dana Fràuia)  jede ist schön (jede von diesen Frauen)  chacune est belle (chacune de ces femmes)
• jedes ìsch güet (jedes vu dana Biar)  jedes ist gut (jedes von diesen Bieren)  chacune est bonne (chacune de ces bières)
• àlla sìn do (àlla vu dana Litt)  alle sind da (alle von diesen Leuten)  tous sont là (tous parmi ces gens)

• manker vu dana Manner  mancher von diesen Männern  beaucoup parmi ces hommes
• manka vu dana Fràuia  manche von diesen Frauen  beaucoup parmi ces femmes
• manks vu dana Kìnder  manches von diesen Bieren  beaucoup parmi ces bières
• manka vu dana Litt  manche von diesen Leuten  beaucoup parmi parmi ces gens

Possessivpronoma

• 's ìsch miner  es ist meiner  c'est le mien
• 's ìsch diner  es ist deiner  c'est le tien
• ...

Adjektiv

güet  gut  bon
schlacht  schlecht  mauvais
klei  klein  petit
groß  groß  grand
dìnn  dünn  fin
dìck  dick  épais
kàlt  kalt  froid
wàrm  warm  chaud

D Adjektiv känna noch àndra Forma hàà: Komparativ un Superlativ.

Komparativ

Mìt em Komparativ düet ma vergliicha. Do wo-n-a eifàcher Adjektiv ebbis beschribt, düet a Komparativ ebbis vergliicha, zeiga àss's vum Adjektiv mehr oder weniger betroffa ìsch, ìm Vergliich mìt ebbis ànderscht.

• Eifàch Adjektiv: D Fràui ìsch klei.  Die Frau ist klein.  La femme est petite.
  

D Fràui ìsch so klei às dr Mànn.  La femme est aussi petite que l'homme.

• Komparativ: D Fràui ìsch kleiner às dr Mànn.  Die Frau ist kleiner als der Mann.  La femme est plus petite que l'homme.
• Superlativ: Mina Fràui ìsch d Kleinschta vu dr Fàmìlia.  Meine Frau ist die Kleinste der Familie.  Ma femme est la plus petite de la famille.

• Eifàch Adjektiv: Dr Mànn ìsch groß.  Der Mann ist groß.  L'homme est grand.

Dr Mànn ìsch so groß às d Fràui.  L'homme est aussi grand que la femme.

• Komparativ: Dr Mànn ìsch greeßer às d Fràui.  Der Mann ist größer als die Frau.  L'homme est plus grand que la femme.
• Superlativ: Mi Mànn ìsch dr Greescht vu dr Fàmìlia.  Mein Mann ist der Größte in der Familie.  Mon mari est le plus grand de la famille.

Normàlerwiis heißt's ìn dr Gliicheitsform vum Komparativ „so ... às ...“. (A Üsnàhm gìtt's fer „so güet wia meeglig“, wo a Vàriànta ìsch vu dr Form „so güet às meeglig“.)

Superlativ

Mìt em Superlativ zeigt ma àss ebbis vum Adjektiv betroffa ìsch, so vìel às meeglig. As kännt's nìt mehr sìì.

• Eifàch Adjektiv: Mina Hoor sìn dìnn.  Meine Haare sind dünn.  Mes cheveux sont fins.
• Komparativ: Mina Hoor sìn dìnner às vor zeh Johr.  Meine Haare sind dünner als vor zehn Jahren.  Mes cheveux sont plus fins qu'il y a dix ans.
• Superlativ: Mina Hoor sìn d dìnnschta wo's gìtt.  Meine Haare sind die dünnsten die es gibt.  Mes cheveux sont les plus fins qui existent.

• Eifàch Adjektiv: Mina Kàtz ìsch scheen.  Meine Katez ist schön.  Mon chat est beau.
• Komparativ: Mina Kàtz ìsch scheener às dina.  Meine Katze ist schöner als deine.  Mon chat est plus beau que le tien.
• Superlativ: D scheenschta Kàtz ìsch mina.  Die schönste Katze ist meine.  Le plus beau chat est le mien.

Eifàch Adjektiv	Komparativ	Superlativ
güet  gut  bon	besser  besser  meilleur	dr/d/s bescht(a)  der/die/das beste  le/la meilleur(e)
schlacht  schlecht  mauvais	schlachter oder ärger  schlechter  pire	dr/d/s schlachtscht(a) oder ärgscht(a)  der/die/das schlechteste  le/la pire
klei  klein  petit	kleiner  kleiner  plus petit(e)	dr/d/s kleinscht(a)  der/die/das kleinste  le/la plus petit(e)
groß  groß  grand	greeßer  größer  plus grand(e)	dr/d/s greeßscht(a)  der/die/das größte  le/la plus
dìnn  dünn  fin	dìnner  dünner  plus fin(e)	dr/d/s dìnnscht(a)  der/die/das dünnste  le/la plus fin(e)
dìck  dick  épais(se)	dìcker  dicker  plus épais(se)	dr/d/s dìckscht(a)  der/die/das dickste  le/la plus épais(se)
kàlt  kalt  froid(e)	kälter  kälter  plus froid(e)	dr/d/s kältscht(a)  der/die/das kälteste  le/la plus froid(e)
wàrm  warm  chaud	wärmer  wärmer  plus chaud(e)	dr/d/s wärmscht(a)  der/die/das wärmste  le/la plus chaud(e)
stàrk  stark  fort(e)	stärker  stärker  plus fort(e)	dr/d/s stärkscht(a)  der/die/das stärkste  le/la plus fort(e)
schwàch  schwach  faible	schwächer  schwächer  plus faible	dr/d/s schwächscht(a)  der/die/das schwächste  le/la plus faible
gschèit  klug  intelligent(e)	gschèiter  klüger  plus intelligent(e)	dr/d/s gschèitscht(a)  der/die/das klügste  le/la plus intelligent(e)
dumm  dumm  bête	dìmmer  dümmer  plus bête	dr/d/s dìmmscht(a)  der/die/das dümmste  le/la plus bête
heiter  heiter  clair(e)	heiterer  heiterer  plus clair(e)	dr/d/s heiterscht(a)  der/die/das heiterste  le/la plus clair(e)
dunkel  dunkel  foncé(e)	dìnkler  dunkler  plus foncé(e)	dr/d/s dìnkelscht(a)  der/die/das dunkelste  le/la plus foncé(e)
kurz  kurz  court(e)	kìrzer  kürzer  plus court(e)	dr/d/s kìrzscht(a)  der/die/das kürzeste  le/la plus court(e)
làng  lang  long(ue)	länger  länger  plus long(ue)	dr/d/s längscht(a)  der/die/das längste  le/la plus long(ue)
jung  jung  jeune	jìnger  jünger  plus jeune	dr/d/s jìngscht(a)  der/die/das jüngste  le/la plus jeune
àlt  alt  vieux/vieille	älter  älter  plus vieux/vieille	dr/d/s ältscht(a)  der/die/das älteste  le/la plus vieux/vieille
liab  lieb  aimable, cher	liawer  lieber  préféré(e)	dr/d/s liabscht(a)  der/die/das liebste  le/la préféré(e)
flott  toll, angenehm  formidable, agréable	flätter  toller, angenehmer  mieux, plus agréable	dr/d/s flättscht(a)  der/die/das tollste, der/die/das angenehmste  le/la mieux, le/la plus agréable
süüfer  sauber  prope	siiferer  sauberer  plus propre	dr/d/s siiferscht(a)  der/die/das sauberste  le/la plus propre

Präposition

Fer a Ort

ìn  in  dans
zwìscha  zwischen  entre
hìnter  hinter  derrière
nawa  neben  à côté de
uf  auf  sur
vor  vor  devant
unter  unter  sous
um (... umma)  um (...herum)  autour de
dur  durch  à travers
üs  aus  hors de
uf  nach  à (avec mouvement, vers une ville)
zu  in  à (immobile, dans une ville)
zu  zu  chez (avec mouvement, vers une personne)
bi  bei  chez (immobile, chez une personne)

Fer a Zitt

wahrend  während  pendant
bis  bis  jusque
zitter  seit  depuis

Verschìeda

mìt  mit  avec
ohna  ohne  sans
fer  für  pour
gega  gegen  contre

Adverb

A Adverb wachselt nia, 's ìsch unveranderlig.
Zum Beispiel:

làngsàm  langsam  lentement
schnall  schnell  vite
glich  gleich  tout de suite
friahj  früh  töt
spot  spät  tard
jetz  jetzt  maintenant
sallamols  damals  à l'époque
friahjer  früher  autrefois
ìmmer  immer  toujours
nia  nie  jamais
niamols  niemals  jamais
sowiso  sowieso  dans tous les cas
unbedìngt  unbedingt  absolument
wohrschins  wahrscheinlich  probablement
leider  leider  malheureusement
do  hier  ici
därt  dort  là

ìwra  darüber (???)  de l'autre côté

dowa  oben  en-haut
dunta  unten  en-bas
uffa  hinauf  vers le haut
àwa  herab  vers le bas

owa  oben  en-haut, là-haut
unta  unten  en-bas

	Ìch wohn därt owa.  Ich wohne dort oben.  J'habite là-haut.
	Ìch wohn därt unta.  Ich wohne dort unten.  J'habite là en-bas.
	Ìch wohn uf em Barg owa.  Ich wohne auf dem Berg oben.  J'habite là-haut dans la montagne.
	Ìch wohn ìm Tàl unta.  Ich wohne im Tal unten.  J'habite en-bas dans la vallée.
	Dàs lìgt uf dr Bìhna owa.  Das liegt auf dem Speicher oben.  C'est là-haut dans le grenier.
	Dàs lìgt ìm Kaller unta.  Das liegt im Keller unten.  C'est en-bas à la cave.
	As ìsch owa dràà.  Es ist oben daran.  C'est au-dessus.
	As ìsch unta dràà.  Es ist unten daran.  C'est au-dessous.

	fìra / vorna	hìntra / dhìnta / hìnta
Bewegung ohna Ortspräzision derzüe	Ìch kumm fìra.   Ich komme nach vorne.   Je m'avance (~je viens devant).	Ìch gàng hìntra.   Ich gehe nach hinten.   Je vais derrière.
Bewegung mìt'ra Ortspräzision	Ìch kumm fìra ìn dr Igàng.   Ich komme nach vorne in den Eingang.   Je m'avance (~je viens devant) dans l'entrée.	Ìch kumm hìntra ìn dr Gàrta.   Ich komme nach hinten in den Garten.   Je vais derrière dans le jardin.
	Ìch hol dr Stei fìra uf dr Tìsch.   Ich hole den Stein nach vorne auf den Tisch.   J'avance (~je cherche devant) la pierre sur la table.	Ìch wìrf dr Stei hìntra ìn dr Gàrta.   Ich werfe den Stein hinten in den Garten.   Je jette la pierre derrière dans le jardin.
Lokalisiarung ohna Ortspräzision derzüe	Ìch blibb vorna.   Ich bleibe vorne.   Je reste devant.	Ìch blibb dhìnta.   Ich bleibe dahinten.   Je reste derrière.
Lokalisiarung mìt'ra Ortspräzision aui nìt unbedìngt üsgsprocha	As ìsch vorna àm Kàschta.   Es ist vorne am Schrank.   C'est devant l'armoire.	As ìsch hìnta àm Kàschta.   Es ist hinten am Schrank.   C'est derrière l'armoire.
	As ìsch vorna dràà.   Es ist vorne daran.   C'est devant.	As ìsch hìnta dràà.   Es ist hinten daran.   C'est derrière.
	Dr Stei lìgt vorna uf em Tìsch.   Der Stein steht vorne auf dem Tisch.   La pierre est devant sur la table.	Dr Stei lìgt hìnta ìm Gàrta.   Der Stein liegt hinten im Garten.   La pierre est derrière dans le jardin.
	Ìch sìtz vorna (ìm Wàga, oder ìm Sààl).   Ich sitze vorne (im Wagen, oder im Saal).   Je m'assieds devant (dans la voiture, ou dans la salle).	Ìch sìtz hìnta (ìm Wàga, oder ìm Sààl).   Ich sitze hinten (im Wagen, oder im Saal).   Je m'assieds derrière (dans la voiture, ou dans la salle).

	àna / ana
Bewegung	Ìch stell d Làmpa do àna.   Ich stelle die Lampe hier.   Je pose la lampe ici.
	Ìch gàng därt àna.   Ich gehe dort hin.   Je vais là-bas.
Lokalisiarung	Ìch wohn do ana.   Ich wohne dort.   J'habite là, à côté.
	Ìch kumm vu därt ana.   Ich komme von dort.   Je viens de là-bas.

Adverb wo vu'ma Adjectiv kämma

scheen  schön  joliment
wiascht  hässlich  vilainement, pas bien
fiin  fein  avec finesse
grobb  grob  grossièrement
lütt  laut  fort
arnscht  ernst  sérieusement
frìndlig  freundlich  amicalement
riahwig  ruhig  tranquillement
ummasunscht  umsonst  gratuitement

Adverb wo mìt „d“/„der“ ààfànga (wo meischtens vu-n-era Präposition kämma)

derbii  dabei  avec
derdur  dadurch  à travers
derfer  dafür  pour (dans le sens : favorablement)
dergega  dagegen  contre (dans le sens : défavorablement)
derwììder  dagegen, wider  contre (dans le sens : défavorablement)

„derwììder“ fìndet ma meischtens ìm Üsdruck: „'s ìsch derfer un derwììder“  "il y a du pour et du contre"

dernawa  daneben  à côté
dernoh  danach  ensuite
dervu  davon  de là ou en (idée de prendre, prélever)
derwilscht  daweil, inzwischen  pendant ce temps
derzüe  dazu  en plus
derzwìscha  dazwischen  entre
dràà  daran  dessus (dans le sens : accroché dessus)
dheim  daheim, zu Hause  au domicile, à la maison
dràb  davon (von oben)  de là (idée d'enlever du dessus)
drìwer  darüber  par-dessus
drii  darein  dedans (avec mouvement pour entrer)
druf  darauf  dessus
drum  darum  autour

Aui ìm Üsdruck: „'s ìsch mìr drum“  "ça m'intéresse, j'ai envie de ça"

drunter  darunter  dessous
drüss  daraus  dehors (avec mouvement pour sortir)

dìnn  darin  dedans (immobile)
duss  draußen  dehors (immobile)
dura  dadurch  à travers
drum umma  drumherum  tout autour

Adverb wo mìt „wiis“ gmàcht sìn

bleederwiis  blöderweise  bêtement
dummerwiis  dummerweise  bêtement
güeterwiis  glücklicherweise  heureusement
kilowiis  kiloweise  par kilos
komischerwiis  komischerweise  étrangement
meegligerwiis  möglicherweise  ~de façon plausible
momantawiis  ab und zu / manchmal  par moments
normàlerwiis  normalerweise  normalement
stundawiis  stundenweise  de l'ordre de quelques heures
teilwiis  teilweise  partiellement
üsnàhmswiis  ausnahmsweise  exceptionnellement

Adverb wo mìt „ig“ gmàcht sìn

züefallig  zufällig  par hasard
vìehmaßig  sehr stark, furchtbar  terriblement
regelmaßig  regelmäßig  régulièrement
schrecklig  schrecklich  effroyablement
gweehnlig  gewöhnlich  habituellement
andlig  endlich  enfin
schliaßlig  schließlich  finalement
eiglig  eigentlich  en fait
hàuiptsachlig  hauptsächlich  principalement
wìrklig  wirklich  vraiment
zìmlig  ziemlich  assez

Komparativ un Superlativ

Wia d'Adjektiv, känna d Adverb noch àndra Forma hàà: Komparativ un Superlativ.

• Eifàch Adverb: As ragent vìel.  Es regnet viel.  Il pleut beaucoup.
• Komparativ: As ragent mehr às gescht.  Es regnet mehr als gestern.  Il pleut plus qu'hier.
• Superlativ: Morn sott's àm meischta ragna.  Morgen sollte es meistens regnen.  Demain, il devrait pleuvoir le plus.

• Eifàch Adverb: Ìch müeß làng uf dr Autobüs wàrta.  Ich muß lange auf den Bus warten.  Je dois attendre longtemps l'autobus.
• Komparativ: Ìch wàrt länger uf dr Autobüs às uf dr Zug.  Ich warte länger auf den Bus als auf den Zug.  J'attends plus longtemps l'autobus que le train.
• Superlativ: Àm längschta wàrtet ma z Colmer.  Am längsten wartet man in Colmar.  On attend le plus longtemps à Colmar.

Eifàch Adverb	Komparativ	Superlativ
güet  gut  bien	besser  besser  mieux	àm beschta  am besten  au mieux
schlacht  schlecht  mal	schlachter oder ärger  schlechter  pire	àm schlachtschta oder ärgschta  am schlechtesten  au pire
wenig  wenig  peu	weniger  weniger  moins	àm wenigschta  am wenigsten  au minimum
vìel  viel  beaucoup	mehr  mehr  plus	àm meischta  am meisten  am meisten
kurz  kurz  brièvement	kìrzer  kürzer  plus brièvement	àm kìrzschta  am kürzesten  au plus bref
làng  lang  longtemps	länger  langer  plus longtemps	àm längschta  am längsten  au plus long
spot  spät  tard	speeter  später  plus tard	àm speetschta  am spätesten  au plus tard

Genus

Uf Elsassisch, wia uf Hoochditsch, gìtt's 3 Genus.

Masculin (mannlig)

dr Mànn  der Mann  l'homme
dr Hund  der Hund  le chien
dr Knocha  der Knochen  l'os
dr Korb  der Korb  la corbeille
dr Wàga  der Wagen  la voiture
dr Wii  der Wein  le vin
dr Raga  der Regen  la pluie
dr Bàch  der Bach  le ruisseau
dr Mond  der Mond  la lune
dr Butter  die Butter  le beurre
dr Garage  die Garage  le garage
dr Wurscht  die Wurst  la saucisse

Feminin (wiiwlig)

d Fràui  die Frau  la femme
d Kàtz  die Katze  le chat
d Mìlch  die Milch  le lait
d Suppa  die Suppe  la soupe
d Kìschta  die Kiste  la caisse
d Blüema  die Blume  la fleur
d Schüel  die Schule  l'école
d Nàcht  die Nacht  la nuit
d Sunna  die Sonne  le soleil
d Zitt  die Zeit  le temps
d Schatta  der Schatten  l'ombre

Neutrum (sachlig)

s Kìnd  das Kind  l'enfant
s Kìnggala  das Kaninchen  le lapin
s Galriawla  die Möhre  la carotte
s Loch  das Loch  le trou
s Hüss  das Haus  la maison
s Dàch  das Dach  le toit
s Fascht  das Fest  la fête
s Wàsser  das Wasser  l'eau
s Biar  das Bier  la bière
s Watter  das Wetter  le temps

D Verkleinerungsform vu'ma Subschtàntiv ìsch Neutrum. Zum Beispiel:
s Hìndla  das Hündchen  le petit chien
s Katzla  das Kätzchen  le petit chat

Komischa Bsunderheita

• S Wort „Zitt“ ìsch feminin. Trotzdam, ìn'ma eifàcha Sàtz, sajt ma ehnder „dr Zitt“ fer a direkt Objekt (àlso ìm Akkusativ, wo ma „d Zitt“ dat erwàrta).

Wort „Zitt“

Kasus	Beispiel
Nominativ - Subjekt	d Zitt ìsch umma  die Zeit ist vorbei  le temps est passé d Zitt ìsch do  die Zeit ist da  le temps est arrivé (Üsdruck, ìm Sìnn vu'ma Johreszitt)
Akkusativ - direkt Objekt, eifàcher Sàtz	ìch hà dr Zitt  ich habe (die) Zeit  j'ai le temps hàsch dr Zitt ?  hast du (die) Zeit?  est-ce que tu as le temps ?
Akkusativ - direkt Objekt, mehr litteràrisch	ar müeß d Zitt vertriiwa  er muss die Zeit vertreiben  il doit passer le temps
Akkusativ - mìt Präposition	schàd fer d Zitt wo ma verliart!  schade für die Zeit die man verliert!  dommage pour le temps qu'on perd !
Dativ	mìt dr Zitt wìrd's besser  mit der Zeit wird es besser  avec le temps, ça s'améliore

Numerus

• Sìngulàr (Einzàhl)
• Pluràl (Mehrzàhl)

Ìm Pluràl wara àlla Genus mìt em gliicha Àrtìkel üsgsprocha.
dr, d un s wara d

Beispìeler

Sìngulàr	Pluràl	Wàs ìm Wort wachselt
dr Küecha  der Kuchen  le gâteau	d Küecha  die Kuchen  les gâteaux	nit
s Masser  das Messer  le couteau	d Masser  die Messer  les couteaux
dr Schüeh  der Schuh  la chaussure	d Schüeh  die Schuhe  les chaussures
dr Besüecher  der Besucher  le visiteur	d Besüecher  die Besucher  les visiteurs
dr Büür  der Bauer  le paysan	d Büüra  die Bauern  les paysans	+ „a“ àm And
d Fràui  die Frau  la femme	d Fràuia  die Frauen  les femmes
d Kàtz  die Katze  le chat	d Kàtza  die Katzen  les chats
s Kìnd  das Kind  l'enfant	d Kìnder  die Kinder  les enfants	+ „er“ àm And
s Fascht  das Fest  la fête	d Faschter  die Feste  les fêtes
dr Wàga  der Wagen  la voiture	d Waga  die Wagen  les voitures	„à“ → „a“ ìn dr Mìttla
dr Nàscht  der Ast  la branche	d Näscht  die Äste  les branches	„à“ → „ä“ ìn dr Mìttla
dr Nàgel  der Wagen  la voiture	d Neegel  die Wagen  les voitures	„à“ → „ee“ ìn dr Mìttla
d Saui  die Sau  le cochon	d Säi  die Säue  les cochons	„au“ → „ä“ ìn dr Mìttla
dr Bàuim  der Baum  l'arbre	d Baim  die Bäume  les arbres	„àu“ → „a“ ìn dr Mìttla
dr Kopf  der Kopf  la tête	d Käpf  die Köpfe  les têtes	„o“ → „ä“ ìn dr Mìttla
dr Vogel  der Vogel  l'oiseau	d Veegel  die Vögel  les oiseaux	„o“ → „ee“ ìn dr Mìttla
dr Ton  der Ton  le ton	d Teen  die Töne  les tons
dr Wurscht  die Wurst  la saucisse	d Wìrscht  die Würste  les saucisses	„u“ → „ì“ ìn dr Mìttla
d Bruscht  die Brust  la poitrine ou le sein	d Brìscht  die Brüste  les poitrines ou les seins
dr Suhn  der Sohn  le fils	d Seehn  die Söhne  les fils	„u“ → „ee“ ìn dr Mìttla
d Müüs  die Maus  la souris	d Miis  die Mäuse  les souris	„üü“ → „ii“ ìn dr Mìttla
dr Büüch  der Bauch  le ventre	d Biich  die Bäuche  les ventres
d Küeh  die Kuh  la vache	d Kiah  die Kühe  les vaches	„üe“ → „ia“ ìn dr Mìttla
dr Brüeder  der Bruder  le frère	d Briader  die Brüder  les frères
dr Hüet  der Hut  le chapeau	d Hiat  die Hüte  les chapeaux
d Fàrb  die Farbe  la couleur	d Fàrwa  die Farben  les couleurs	„b“ → „w“ vor em And + „a“ àm And
dr Mànn  der Mann  l'homme	d Manner  die Männer  les hommes	„à“ → „a“ ìn dr Mìttla + „er“ àm And
s Dorf  das Dorf  le village	d Därfer  die Dörfer  les villages	„o“ → „ä“ ìn dr Mìttla + „er“ àm And
s Loch  das Loch  le trou	d Lächer  die Löcher  les trous
s Hüss  das Haus  la maison	d Hiiser  die Häuser‎  les maisons	„ü“ → „ii“ ìn dr Mìttla + „er“ àm And
s Büech  das Buch  le livre	d Biacher  die Bücher  les livres	„üe“ → „ia“ ìn dr Mìttla + „er“ àm And
d Hüehn  das Huhn  la poule	d Hiahner  die Hühner  les poules
s Gràb  das Grab  la tombe	d Greewer  die Gräber  les tombes	„à“ → „ee“ ìn dr Mìttla „b“ → „w“ vor em And + „er“ àm And
(gìtt's nìt ìm Sìngulàr)	d Litt  die Leute  les gens
(gìtt's nìt ìm Sìngulàr)	d Feria  die Ferien  les vacances

D Einheita folga a bsundera Regel fer d Mehrzàhl.

Màßeinheita, ìm Sìngulàr un ìm Pluràl

Sìngulàr ohna Präzision	Sìngulàr, exàkt 1	Pluràl mìt Zàhla-Präzision	Pluràl ohna Zàhla-Präzision
Fer dr Pluràl mìt'ra Zàhla wìrd nit àm And drààghànka (aui wenn fer dr normàl Pluràl vu dr Màßeinheit a „a“ oder a „er“ derzüe kummt):
a scheener Tàg   ein schöner Tag   un beau jour	's düürt numma ei Tàg   es dauert nur ein Tag   ça dure seulement un jour	's düürt zeh Tag   es dauert zehn Tage   ça dure dix jour	ìm Summer sìn d Taga làng   im Sommer sind die Tagen lang   en été, les jours sont longs
a kàlta Nàcht   eine kalte Nacht   une nuit froide	mìr schlofa ei Nàcht z Pàris   wir schlafen eine Nacht in Paris   nous dormons une nuit à Paris	mìr schlofa drèi Nacht z Pàris   wir schlafen drei Nächte in Paris   nous dormons trois nuits à Paris	dia scheena Nachta vum Summer!   diese schöne Nächta vom Sommer!   ces belles nuits d'été !
da Monet hà-n-i Geburstàg   diesen Monat habe ich Geburtstag   ce mois, j'ai mon anniversaire	ei Monet làng hàt'r do gschàfft   ein Monat lang hat er hier gearbeitet   il a travaillé ici pendant un mois	ìn sechs Monet hà'mìr Feria   in sechs Monaten haben wir Ferien   dans six mois nous avons des vacances	ìn da naachschta Moneta gìtt's vìel Àrwet   in den nächsten Monaten gibt es viel Arbeit   dans les prochains mois, il y aura beaucoup de travail
ar ìsch a Johr krànk gsìì   er war ein Jahr krank   il a été malade un an	ar ìsch ei Johr àlt   er ist ein Jahr alt   il a un an	ar ìsch zwälf Johr àlt   er ist zwölf Jahre alt   il a douze ans	vìel Johra sìn umma   viele Jahren sin vorbei   beaucoup d'années ont passé
a Stìck Holtz   ein Stück Holtz   un morceau de bois	ei Stìck Brot   ein Stück Brot   un morceau de pain	zwei Stìck Brot   zwein Stücke Brot   deux morceaux de pain	wann ìhr kleina oder großa Stìcker vum Küecha?   wollt ihr kleine oder große Stücke vom Kuchen?   voulez-vous des petits ou des grands morceaux du gâteau ?
Nìt àlla Einheita sìn vu dara Bsunderheit betroffa. Zum Beispiel, teil Einheita bliiwa standig gliich:
wàrt a Minütta!   warte eine Minute!   attends une minute !	ei Minütta!   eine Minute!   une minute !	wàrt fìmf Minütta!   warte fünf Minuten!   attends cinq minutes !	wiavìel Minütta sìn uf em Packla ààgaa?   wieviel Minuten stehen auf dem Päckchen?   combien de minutes sont indiquées sur l'emballage ?
noch a Kilometer fàhra   noch ein Kilometer fahren   encore rouler un kilomètre	ei Kilometer witt   ein Kilometer weit   à un kilomètre de distance	zwànzig Kilometer witt   zwanzig Kilometer weit   à vingt kilomètres de distance	noch mehrera Kilometer fàhra   noch mehrere Kilometer fahren   encore rouler plusieurs kilomètres
Dr Üsdruck „a pààr“ gìltet wia a Zàhla:
's müeß a Stund kocha   es muss ein Stund kochen   ça doit cuire une heure	's müeß ei Stund kocha   es muss ein Stund kochen   ça doit cuire une heure	's müeß a pààr Stund kocha   es muss ein paar Stunden kochen   ça doit cuire quelques heures	's müeß mehrera Stunda kocha   es muss mehrere Stunden kochen   ça doit cuire plusieurs heures
Dr Üsdruck „àlla“ gìltet wia a Zàhla:
a Tàg   ein Tag   un jour	ei Tàg ìn dr Wucha   ein Tag in der Woche   un jour dans la semaine	dàs pàssiart àlla Tàg   das gescheht alle Tagen   ça arrive tous les jours	ìn sina àlta Taga   in seinen alten Tagen   dans ses vieux jours
a kurzer Monat   ein kurzer Monat   un mois court	ei Monet Feria   ein Monat Ferien   un mois de vacances	d Zittung kummt àlla Monet   die Zeitung kommt alle Monaten   le journal vient tous les mois	mehrera Moneta sìn umma   mehrere Monaten sind vorbei   plusieurs mois sont passés
a Johr   ein Jahr   un an	ei Johr làng   ein Jahr lang   ue année durant	àlla Johr kummt wìder s Krìschtkìndla   alle Jahre wieder kommt das Christuskind   tous les ans revient l'enfant Jésus	vìel Johra   viele Jahren   beaucoup d'années

A bsunderer Fàll:

• d letscha Tag ìsch scheen Watter gsìì (ohna „a“ àm And)  die letzten Tagen war schönes Wetter  les derniers jours, il y avait du beau temps
• d letschta Johra sìn mìr àm Meer ìn da Feria gsìì  die letzten Jahren waren wir am Meer in den Fereien  les dernières années, nous étions en vacances à la mer
• d letschta Moneta ìsch's kàlt gsìì  die letzten Monaten war es kalt  les derniers mois, il a fait froid

Kasus

Nominativ

• Fer a Subjekt oder a Attribut.

Dr Mànn kummt.  Der Mann kommt.  L'homme vient.

Wer kummt? Dr Mànn.  Wer kommt? Der Mann.  Qui vient ? L'homme.

Dàs Auto ìsch àlt.  Dieses Auto ist alt.  Cette auto est vieille.

Ìch bì dr Mànn.  Ich bin der Mann.  Je suis l'homme (ou le mari, selon le contexte).

's ìsch a àlt Auto.  Es ist ein altes Auto.  C'est une vieille auto.

Akkusativ

• Fer a direkt Objekt.
• Noh teil (d meischta) Verb, ìmmer (zum Beispiel: assa, brüücha, sah - wia uf Hoochditsch)
• Noh teil Präpositiona, ìmmer : dur, fer, gega, ohna, um (zum Beispiel: fer dr Suhn  für den Sohn  pour le fils / um dia Zitt  um diese Zeit  à cette heure)
• Noh teil Verb un Präpositiona, ìmmer (zum Beispiel: wàrta uf ...  warten auf ...  attendre ... / danka àn ...  denken an ...  penser à ...)
• Noh teil Verb un Ort-Präpositiona wo-n-a Bewegung zeiga (zum Beispiel: geh ìn ...  gehen in...  aller dans... / blìtza uf ...  springen auf ...  sauter sur ... / schlupfa unter ...  schlupfen unter ...  se glisser sous ... / ghèia ìn ...  fallen in ...  tomber dans ...)

Ìch seh dr Mànn.  Ich sehe den Mann.  Je vois l'homme.

Ìch làuif dur dr Wàld.  Ich gehe durch den Wald.  Je marche à travers la forêt.

Ìch wàrt uf dr Mànn.  Ich warte auf den Mann.  J'attends l'homme.

Ìch gàng ìn dr Wàld.  Ich gehe in den Wald.  Je vais dans la forêt.

Dativ

• Fer a indirekt Objekt.
• Noh teil Verb, ìmmer (zum Beispiel: halfa, folga, glàuiwa - wia uf Hoochditsch)
• Noh teil Präpositiona, ìmmer : üs, bi, mìt, noh, zitter, vu, zu (zum Beispiel: mìt em Suhn  mit dem Sohn  avec le fils / )
• Noh teil Verb un Präpositiona, ìmmer (zum Beispiel: schàffa àn ... (ema Wark, zum Beispiel)  arbeiten an (einem Werk, zum Beispiel)  travailler à (une oeuvre par exemple / reda ìwer (ebbrem)  reden üder (jemandem)  parler de (quelqu'un))
• Noh teil Verb un Präpositiona wo-n-a Lokàlisiarung zeiga (zum Beispiel: bliiwa ìn ...  bleiben in ...  rester dans ... / schloofa uf ...  schlafen auf ...  dormir sur ... / versteckt sìì unter ...  versteckt sein unter ... / lànda uf ...  landen auf ...  atterrir sur ...) Oder ìm Fàll vu-n-a Lokàlisiarung ohna Verb (zum Beispiel: ìm Lawa  Im Leben  dans la vie / ìn dara Zitt  in dieser Zeit  en ce temps-là)

Ìch gìbb's ìm Mànn.  Ich gebe es dem Mann.  Je le donne à l'homme.

Dr Hund folgt ìn sim Meischter.  Der Hund folgt seinem Meister/Der Hund gehorcht seinem Herrchen/Frauchen  Le chien obéit à son maître.

Ìch kumm mìt em Mànn.  Ich komme mit dem Mann.  Je viens avec l'homme.

Ìch schàff àm Wàga.  Ich arbeite am Wagen.  Je travaille à la voiture.

Ìch blibb ìm Wàga.  Ich bleibe im Wagen.  Je reste dans la voiture.

kè Genitiv

Uf Elsassisch, wia uf Àlemànnisch, gìtt's kè Genitiv. Àstàtt dr Genitiv wìrd dr Dativ verwanda.

• S Besìtza wìrd mìt dr Präposition vu üsgsprocha oder, fer a Person, mìt dr Präposition ìn vorna dràà un a Possessivadverb.

dr Korb vum Hund  der Korb des Hunds  la corbeille du chien

dr Ààfàng vum Dorf  der Anfang des Dorfs  le début du village

ìm Suhn si Wàga  des Sohns Wagen  la voiture du fils

ìm Kìnd sina Kàtz  des Kinds Katze  le chat de l'enfant

• Teil Präposition, wo uf Hoochditsch vu'ma Genitiv gfolgt wara, funktionniara uf Elsassisch / Àlemànnisch mìt em Dativ: trotz, waga, wahrend
• Üsnàhmswiis gìtt's a pààr bsundera Fall wo ma dr Genitiv doch fìndet:
  

um Hìmmels Wìlla  um Himmels Willen  pour l'amour du ciel

ìn Gottes Nàmma  in Gottes Namen  au nom de Dieu

Zìnseszìns  Zinseszins  intérêts composés

Suhnsfràui  Schwiegertochter  bru (femme du fils)

Verb

• Ìnfinitiv: d eifàchschta Form vum Verb, ohna Konjugàtion, wia's ìn da Wärterbiacher steht.

• Partizip Perfekt: mìt em Hìlfsverb sìì oder hàà, s Partizip Perfekt ìsch d Form mìt dara wo ma dr Perfekt (Vergàngaheitzitt) ufbàuit.

Beispìeler, un wàs ìm Wort wachselt

Ìnfinitiv	Partizip Perfekt	àm Ààfàng	ìn dr Mìttla	àm And
sìì  sein  être	gsìì  gewesen  été	g
hàà  haben  avoir	ghàà  gehabt  eu	g
wara  werden  devenir	worra  geworden  devenu		ar → orr
därfa  dürfen  avoir le droit	därfa  gedurft  eu le droit
känna  können  pouvoir	känna  gekonnt  pu
meega  mögen  apprécier	meega  gemocht  apprécié
müeßa  müssen  devoir	müeßa  gemusst  dû
wälla  wollen  vouloir	wälla  gewollt  voulu
bàda  baden  baigner	bàda  gebadet  baigné
bissa  beißen  mordre	bìssa  gebissen  mordu		i → ì
bliiwa  bleiben  rester	blìewa  geblieben  resté		ii → ìe
blìtza  springen  sauter	blìtzt  gesprungen  sauté			a → t
brenna  brennen  brûler	brennt  gebrannt  brûlé			a → t
brìnga  bringen  apporter	brocht  gebracht  apporté		ìng → och	a → t
drucka  drücken  presser	druckt  gedrückt  pressé			a → t
dummela  eilen  dépécher	dummelt  geeilt  dépéché			a → t
dunnera  donnern  tonner	dunnert  gedonnert  tonné			a → t
expliziara  erklären  expliquer	expliziart  erklärt  expliqué			a → t
geh  gehen  aller	gànga  gegangen  allé		eh → àng	a
gfàlla  gefallen  plaire	gfàlla  gefallen  plu
ghèia  fallen  tomber	ghèit  gefallen  tombé			a → t
gniaßa  genießen  savourer	gnossa  genossen  savouré		iaß → oss
kàuifa  kaufen  acheter	kàuift  gekauft  acheté			a → t
kocha  kochen  cuire	kocht  gekocht  cuit			a → t
kumma  kommen  venir	kumma  gekommen  venu
operiara  operieren  opérer	operiart  operiert  opéré			a → t
ploga  plagen  tourmenter	plogt  geplagt  tourmenté			a → t
quaala  quälen  torturer	quaalt  gequält  torturé			a → t
tràga  tragen  porter	trajt  getragen  porté		àg → aj	a → t
tràuima  traumen  rêver	tràuimt  getraumt  rêvé			a → t
trìnka  trinken  boire	trunka  getrunken  bu		ì → u
turna  turnen  faire de la gymnastique	turnt  geturnt  faire de la gymnastique			a → t
vergassa  vergessen  oublier	vergassa  vergessen  oublié
verrota  verraten  trahir	verrota  verraten  trahi
zàhla  zahlen  payer	zàhlt  gezahlt  payé			a → t
zìttra  zittern  trembler	zìttert  gezittert  tremblé		tr → ter	a → t
àchta  achten  remarquer	gàchta  geachtet  remarqué	g
andra  ändern  changer	gandert  geändert  changé	g	r → er	a → t
arnta  ernten  récolter	garnta  geerntet  récolté	g
assa  essen  manger	gassa  gegessen  mangé	g
(sich) eigena  s'accorder	(sìch) geigent  accordé	g		a → t
eitra  eitern  infecter	geitert  geeitert  infecté	g		a → t
erwa  erben  hériter	gerbt  geerbt  hérité	g	w → b	a → t
fàhra  fahren  conduire	gfàhra  gefahren  conduit	g
fìscha  fischen  pêcher	gfìscht  gefischt  pêché	g		a → t
fliaga  fliegen  voler	gfloga  geflogen  volé	g	ia → o
halfa  helfen  aider	ghulfa  geholfen  aidé	g	a → u
hirota  heiraten  épouser	ghirota  geheiratet  épousé	g
iawa  üben  s'exercer	giabt  geübt  s' ... exercé	g	w → b	a → t
ìmpfa  impfen  vacciner	gìmpft  geimpft  vacciné	g		a → t
ìwla  verschlimmern  aggraver (plaie qui s'infecte)	gìwelt  verschlimmert  aggravé	g	wl → wel	a → t
joomra  jammern  se lamenter	gjoomert  gejammert  s'être lamenté	g	mr → mer	a → t
juwla  jubeln  jubiler	gjuwelt  gejubelt  jubilé	g	wl → wel	a → t
làuifa  gehen  marcher	gloffa  gegangen  marché	g	àuif → off
lawa  legen  vivre	glabt  gelebt  vécu	g	w → b	a → t
liaga  lügen  mentir	gloga  gelogen  menti	g	ia → o
losa  losen  écouter	glost  gelost  écouté	g		a → t
màcha  machen  faire	gmàcht  gemacht  fait	g		a → t
meina  meinen  croire	gmeint  gemeint  cru	g		a → t
nahja  nähen  coudre	gnahjt  genäht  cousu	g		a → t
opfra  geopfert  faire une offrande	gopfert  geopfert  fait une offrande	g		a → t
reda  reden  parler	gredt  geredet  parlé	g		a → t
renna  rennen  courir	grennt  gerannt  couru	g		a → t
repàriara  reparieren  réparer	grepàriart  repariert  réparé	g		a → t
rutscha  rutschen  glisser	grutscht  gerutscht  glissé	g		a → t
sàga  sagen  dire	gsajt  gesagt  dit	g	àg → aj	a → t
sah  sehen  voir	gsah  gesehen  vu	g
schàngschiara  ändern  changer	gschàngschiart  geändert  changé	g		a → t
schwàsiara  auswählen  choisir	gschschàsiart  ausgewählt  choisi	g		a → t
sprìnga  springen  sauter	gsprunga  gesprungen  sauté	g	ì → u
süffa  saufen  boire (péjoratif ou animaux)	gsoffa  gesoffen  bu (péjoratif ou animaux)	g	ü → o
wàndla  umziehen  déménager	gwàndelt  umgezogen  déménagé	g	dl → del	a → t
wìssa  wissen  savoir	gwìsst  gewusst  su	g		a → t

D Regel, z Milhüüsa, ìsch vìelmols „Wia eifàcher, wia besser“. Dr Partizip Perfekt ìsch schiint's a güeter Beispiel.

As gìtt meischtens zwei Meegligkeita:

• Wenn ma eifàch a „g“ àm Ààfàng vum Verb dràà kààt hanka, noh fàngt dr Partizip Perfekt mìt ema „g“ àà.
• Wenn a „g“ vor em Verb nìt eifàch zum Üspracha ìsch, noh fàngt dr Partizip Perfekt wia s Verb àà. (Z Milhüüsa sajt ma nìt „ge“ àm Ààfàng vum Partizip Perfekt.)

Àndra Meegligkeita:

• àmüsiart, expliziart, explodiart, flàttiart, funktionniart, ìnschtàlliart, normàlisiart, operiart... sìn Üsnàhma: exàct wia uf Hoochditsch, Verb wo mìt „iara“ anda un wo-n-a üslàndischa Harkunft han bikämma kè „g“ vorna dràà.
  

Do gìtt's àwer noch a Üsnàhm mìt teil Verb, wo mankmol typisch elsassisch sìn. Dia sìn „àlemànnisiart“ worra un bikämma gànz normàl a g vorna dràà:

schàngschiara → gschàngschiart

schwàsiara → gschwàsiart

àwer aui, nìt bsunderscht elsassisch:

regiara → gregiart

repàriara → grepàriart

• D Verb mìt trennbàra Pàrtikel folga a eigena Regel.

Ìm Fàll wenn s Verb a trennbàra Pàrtìkel hàt, noh wìrd dia Pàrtìkel eifàch vorna àm Partizip Perfekt drààbabt (zwìscha Pàrtìkel un Verb).

• gaa  geben  donner → Partizip Perkekt: gaa  gegeben  donné

• ààgaa  angeben  indiquer

ar gìtt àà  er gibt an  il indique → Perfekt: ar hàt ààgaa  er hat angegeben  il a indiqué

• igaa  eingeben  donner, entrer

ar gìtt i  er gibt ein  il donne, il entre → Perfekt: ar hàt igaa  er hat eingegeben  il a donné, entré

• üsgaa  ausgeben  dépenser

ar gìtt üs  er gibt aus  il dépense → Perfekt: ar hàt üsgaa  er hat ausgegeben  il a dépensé

• màcha  machen  faire → Partizip Perkekt: gmàcht  gemacht  fait

• ààmàcha  anmachen  allumer

ar màcht àà  er macht an  il allume → Perfekt: ar hàt ààgmàcht  er hat angemacht  il a allumé

• imàcha  einmachen???  mettre en conserves

ar màcht i  il met en conserves → Perfekt: ar hàt igmàcht  il a mis en conserves

• üsmàcha  ausmachen  organiser

ar màcht üs  er macht aus  il organise → Perfekt: ar hàt üsgmàcht  er hat ausgemacht  il a organisé

• schriiwa  schreiben  écrire → Partizip Perkekt: gschrìewa  geschrieben  écrit

• ààschriiwa  anschreiben  inscrire (de manière publique)

ar schribt àà  er schreibt an  il inscrit (de manière publique) → Perfekt: ar hàt ààgschrìewa  er hat angeschrieben  il a inscrit (de manière publique)

• ischriiwa  einschreiben  inscrire (au sens bureaucratique)

ar schribt i  er schreibt ein  il inscrit (au sens bureaucratique) → Perfekt: ar hàt igschrìewa  er hat eingeschrieben  il a inscrit (au sens bureaucratique)

• üsschriiwa  auschreiben  écrire en entier

ar schribt üs  er schreibt aus  il écrit en entier → Perfekt: ar hàt üsgschrìewa  er hat ausgeschrieben  il a écrit en entier

Ìm Fàll vun era untrennbàra Pàrtìkel, kummt kè „g“ derzüe.

• ar erleest  er erlöst  il délivre → Perfekt: ar hàt erleest  er hat erlöst  il a délivré
• ar ersetzt  er ersetzt  il remplace → Perfekt: ar hàt ersetzt  er hat ersetzt  il a remplacé
• ar entscheidet  er entscheidet  il décide → Perfekt: ar hàt entscheida  er hat entschieden  il a décidé
• ar ìwerholt  er überholt  il dépasse → Perfekt: ar hàt ìwerholt  er hat überholt  il a dépassé
• ar ìwersetzt  er übersetzt  il traduit → Perfekt: ar hàt ìwersetzt  er hat übersetzt  il a traduit
• ar ìwertriibt  er übertreibt  il exagère → Perfekt: ar hàt ìwertrìewa  er hat übertrieben  il a exagéré
• ar unterschribt  er unterschreibt  il signe → Perfekt: ar hàt unterschrìewa  er hat unterschrieben  il a signé
• ar unterstìtzt  er unterstützt  il soutient → Perfekt: ar hàt unterstìtzt  er hat unterstützt  il a soutenu
• ar urteilt  er urteilt  il juge → Perfekt: ar hàt urteilt  er hat urteilt  il a jugé
• ar verlàuift  er schmelzt  il fond → Perfekt: ar ìsch verloffa  er hat geschmolzen  il a fondu

Ìn dana Fall kummt kè g derzüe, nìt amol àm Ààfàng vum Partizip Perfekt wenn d erschta Büechstàwa normàlerwiis a „g“ vorna dràà sott bikumma (zum Beispiel „e“ oder „ì“, wia ìn „ersetzt“ oder „ìwersetzt“).

Dr „gh“ wìrd „k“ oder „kh“ üsgsprocha. (Un sowìeso màcht s Elsassischa wenig Unterschìed zwìscha weicha un härta Konsonnànta, wia b - p, d - t, g - k; dergega wara r - ch un w - v oder f besser unterschìeda.)

• gheera  gehören  appartenir (IPA: [ˈkheːʁɐ])

ghèia  fallen  tomber (IPA: [ˈkɛɪ̯ɐ])

• gheißa  geheißen  appelé (IPA: [ˈkhaɪ̯sɐ])

ghirota  geheiraten  marié (IPA: [ˈkhiʁo:tɐ])

gholt  geholt  cherché, récupéré (IPA: [ˈkho:lt])

Hìlfsverb

sìì  sein  être
hàà  haben  avoir
wara  werden  devenir
düe  tun  faire

Modalverb

därfa  dürfen  avoir le droit
känna  können  pouvoir
meega  mögen  apprécier
müeßa  müssen  devoir
solla  sollen  devoir
wälla  wollen  vouloir

Redundànz

D Redundànz ìsch typisch àlemànnisch, dàs gìtt's wenn gwìssa bsundera Verb (geh un kumma) a zweiter Verb düen ifiahra.

D verb geh un kumma han a Kurza Form: ge un ku, wo vor ema zweiter Verb noch derzüe gsajt müeß wara.

ìch gàng ge fìscha  ich gehe fischen  je vais pêcher

ìch kumm ku lüega  ich komme zum anschauen  je viens voir

Ohna d Redundànz war dr Sàtz gànz latz: ìch gàng fìscha, ìch kumm lüega

Tempus (Zitta)

Ìndikàtiv Modus

Präsens (Gegawart)

S Präsens ìsch d Zitt wo beschriibt wàs jetz ìm Gegawart pàssiart.

ìch glàuib  ich glaube  je crois I believe
ìch koch  ich koche  je cuisine I cook
ìch gàng  ich gehe  je vais I go
ìch bì do  ich bin da  je suis là I am here        (jetz, hìtt, dàs Johr...)

Präsens, Verlàuifsform

D Verlàuifsform ìsch a àndra Form wo s Präsens kààt üsdrucka. 's ìsch a Präsens wo mìt em Hìlfsverb düe un mìt em Ìnfinitiv vum Verb ufbàuia wìrd.
Meischtens wìrd's üs esthetischa Grìnda verwanda, zum Beispiel:

wenn s eifàcha Präsens nìt scheen dat teena:
düesch wìischa  du wischst  tu balaies
ìch düe ìmmer markta  ich verhandele immer  je marchande toujours
ar düet garn gàrtna  er gärtnert gern  il aime jardiner

wenn dr Sàtz zìmlig làng ìsch:
Ar düet wohrschins da Bàuim ummàcha.  Er liegt wahrscheinlich diesen Baum um.  Il va probablement abattre cet arbre.
Lüeg, so düet ma bi uns d Hartäpfel schela!  Schau, so schält man bei uns die Kartoffeln!  Regarde, c'est comme ça qu'on épluche les pommes de terre chez nous !

wenn ma dr Sìnn vum Sàtz verstärkera wìll:
- Dàto kàuifa d junga Fràuia numma noch surgelé...  - Heutzutage kaufen die junge Frauen nur noch Tiefkühlkost...  - De nos jours les jeunes femmes n'achètent plus que du surgelé...
- Nei, mina Tochter düet noch kocha!  - Nein, meine Tochter kocht noch!  - Non, ma fille cuisine encore !

oder eifàch üs Gwohnnet, ìm Reda:
ìch düe Müsik losa  ich höre Musik  j'écoute de la musique = ìch los Müsik        (beida sìn gliichgìltig)
ìch düe mina Schüeh putza  ich putze meine Schuhe  je nettoie mes chaussures = ìch putz mina Schüeh

As geht nìt unbedìngt mìt àlla Verb, ehnder mìt Àktionsverb. (ìch düe heißa, ìch düe wìssa)

Fer sàga àss ebbis gràd jetz àn dam Momant pàssiart, gìtt's noch a àndra Form: sìì àm + Ìnfinitiv vum Verb :
ìch bì àm Kocha  ich bin am Kochen  je suis en train de cuisiner I am cooking        (jetz, gràd ìn dam Momant...)

Vergàngaheit

Uf Elsassisch un Àlemànnisch gìtt's kè Präteritum: ìch war gescht miad ( → ìch bì gescht miad gsìì  ich war gestern müde  j'étais fatigué, hier)

D Vergàngaheit wìrd mìt em Perfekt üsgsprocha.

Perfekt

S Perfekt ìsch d Zitt vu dr Vergàngaheit.
As wìrd mìt ema Hìlfsverb (sìì oder hàà) un mìt em Partizip Perfekt vum Verb ufbàuia.

ìch bì gsìì  ich bin gewesen  j'ai été I have been
ìch hà kocht  ich habe gekocht  j'ai cuisiné I have cooked        (gescht, letscht Johr...)

Futur I

S Futur I wìrd mìt em Hìlfsverb wara un dr Ìnfinitiv vum Verb ufbàuia.

ìch wìrr kocha  ich werde kochen  je cuisinerai I will cook

Ìm Frànzeescha verwandet ma dàs Futur fer a Àktion ìn dr Züekunft z'beschriiwa.
Uf Elsassisch kààt ma so-n-a Àktion ìn dr Züekunft meischtens mìt em Präsens beschriiwa.

Ìch koch Sürkrütt, morn.  Ich werde morgen Sauerkraut kochen.  Je cuisinerai de la choucroute, demain.

Uf Elsassisch bedittet s Futur I ehnder a Meegligkeit, oder ebbis wo ma druf hofft.

Ar wìrd wohrschins kumma.  Er wird wahrscheinlich kommen.  Il va probablement venir.
Ar wìrd kumma, hoffentlig!  Er wird hoffentlich kommen!  Il va venir, j'espère !

Àwer mankmol kààt s Futur I doch ebbis sìchers sàga. (Dàs merkt ma noh-n-em Kontext.)

Wìrsch sah, wìrsch Miajh hàà!  Du wirst sehen, dü wirst Mühe haben!  Tu verras, tu auras du mal !

Perfekt II (Vergàngaheit ìn dr Vergàngaheit)

S Perfekt II, oder passé surcomposé, beschribt a Àktion (1) wo umma gsìì ìsch, ìn'ma Momant (2) ìn dr Vergàngaheit.

Dàs heißt, d Àktion vu dr Vergàngaheit (1) ìsch noch vor em Momant (2) gsìì, un da Momant (2) gheert salwer scho ìn dr Vergàngaheit. Da Momant (2) brüücht ma nìt amol nìt unbedìngt sàga.

• Ìch hà àbgnumma ghàà (1), vor sechs Monet (2).

  Ich hatte abgenommen, vor sechs Monaten.  J'avais maigri, il y a six mois.

• Sa sìn ààkumma gsìì (1), gescht àn dara Zitt (2).

  Sie waren angekommen, gestern an dieser Zeit.  Ils étaient arrivés, hier à la même heure.

• Ar hàt ebbis gfunda ghàà (1).

  Er hatte etwas gefunden.  Il avait trouvé quelque chose.

Vergliich mìt àndra Sprocha

Uf Hoochditsch, zum Beispiel, gìtt's dàs Perfekt II nìt, d Zitt wo züe-n-ìhm passt ìsch s Plusquamperfekt. Un dàs Plusquamperfekt, gliich wia s Präteritum, gìtt's nìt uf Àlemànnisch.

• Eifàcha Vergàngaheit:   ich ging (Präteritum) → ìch bì gànga (Perfekt)
• Vergàngaheit ìn dr Vergàngaheit:   ich war gegangen (Plusquamperfekt) → ìch bì gànga gsìì (Perfekt II)

  ich hatte gesehen (Plusquamperfekt) → ìch hà gsah ghàà (Perfekt II)

Vergliich mìt em Frànzeescha un mìt em Anglischa:

• ìch hà's gmàcht ghàà  ich hatte es gemacht  je l'avais fait I had done it

Uf Frànzeesch un uf Anglisch gliicht d Syntax aui ìm Hoochditscha. (Uf Frànzeesch gab dàs passé surcomposé "  je l'ai eu fait " ; ma kännt's ìn teil Gegend eventuell heera, àwer 's gheert nìt zu dr Stàndàrdsproch.)

Futur II (Vergàngaheit ìn dr Züekunft)

S Futur II beschribt a Àktion (1) wo umma ìsch, ìn'ma Momant (2) ìn dr Züekunft.

Dàs heißt, d Àktion vu dr Vergàgaheit (1) ìsch vor em Momant (2), un da Momant (2) ìsch noch z'kumma.

Àwer, gliich wia mìt em Futur I, d Àktion (1) ìsch do mehr àls Meegligkeit gmeint, ehnder às ebbis wo rìchtig ìn dr Züekunft pàssiart.

• Ìch wìrr àbgnumma hàà (1), ìn sechs Monet (2).

  Ich werde abgenommen haben, in sechs Monaten.  J'aurai maigri, dans six mois.

• Ar wìrd's gfunda hàà (1).

  Er wirs es gefunden haben.  Il l'aura trouvé.

• Sa wara ààkumma sìì (1), morn àn dara Zitt (2).

  Sie werden angekommen sein, morgen an dieser Zeit.  Ils seront arrivés, demain à la même heure.

• Sa wara ààkumma sìì (1), hoffentlig!

  Sie werden hoffentlich angekommen sein!  Pourvu qu'ils soient arrivés !

Fer ebbis wo rìchtig sìcher ìn dr Züekunft pàssiart, un wo ìn dara Züekunft umma ìsch, dat ma s Perfekt verwanda:

• Àn dr naachschta Wiahnachta han mìr s Hüss àbzàhlt (zitter a pààr Wucha). = sìcher, ìn dr Züekunft → Perfekt

  Au prochain Noël, nous aurons remboursé la maison.

• Àn dr naachschta Wiahnachta wara mìr s Hüss àbzàhlt hàà (hoffentlig!) = a Meegligkeit, ìn dr Züekunft → Futur II

  Au prochain Noël, espérons que nous aurons remboursé la maison !

Vergliich mìt Futur I un Präsens

• Àn dr naachschta Wiahnachta kummt dr Suhn. = sìcher, ìn dr Züekunft → Präsens

  Au prochain Noël, le fils viendra.

• Àn dr naachschta Wiahnachta wìrd wohrschins dr Suhn kumma. = a Meegligkeit, ìn dr Züekunft → Futur I

  Au prochain Noël, le fils viendra probablement.

Vergliich mìt àndra Sprocha

ìch wìrr's gmàcht hàà  ich werde es gemacht haben  je l'aurai fait I will have done it

Konjunktiv Modus

Konjunktiv I

Dr Konjunktiv I wìrd verwanda wenn ebbis nìt sìcher oder nìt wohr ìsch, oder fer Sàcha üsdrucka wo nohgredt wara.

• Wàs nìt unbedìngt sìcher / wohr ìsch:

Ar giang, schiint's.  Er ginge, anscheinend.  Il s'en irait, paraît-il.
Ar sèig krànk... weisch dü ebbis dervu?  Er sei krank... weißt du etwas davon?  Il serait malade... en sais-tu quelqhe chose ?
Ar häig jetz Àrwet gfunda! Wer glàuibt denn dàs?  Er hätte jetzt Arbeit gefunden! Wer glaubt denn das?  Il aurait maintenant trouvé du travail ! Qui va donc croire ça ?

• Wàs nohgredt wìrd:

Ma verzeehlt àss ar giang.  Man erzählt dass er ginge.  On raconte qu'il s'en irait.
Ìch hà gheert, ar sèig krànk.  Ich habe gehört, er sei krank.  J'ai entendu qu'il serait malade.
Sa sàga àss ar Àrwet gfunda häig.  Sie sagen dass er Arbeit gefunden habe/hätte.  Ils disent qu'il aurait trouvé du travail.

Dia Beispìeler zeiga a Form ohna Hìlfsverb, wo's àwer numma fer teil stàrka Verb gìtt:

sèig  sei  serait
häig  habe  aurait
wart  wäre  serait

därft  dürfte  aurait le droit de
kännt  könnte  pourrait
mächt  möchte  aimerait
müeßt  müsste  devrait
sott  sollte  devrait
wott  wollte  voudrait

brüücht  bräuchte  aurait besoin de
giang  ginge  irait
kam  käme  viendrait
nahmt  nähme  prendrait
trauit  wagte  oserait
wusst  wüsste  saurait
usw.

Fer d àndra Verb gìtt's a àndra Leesung:

Dr Konjunktiv I kààt ma aui mìt em Hìlfsverb dat un dr Ìnfinitiv vum Verb ufbàuia. Dia Form mìt dat ìsch meeglig mìt àlla Verb, àlso ìsch's mehr verbreitet.

ar dat geh  er würde gehen  il irait
ar dat assa  er würde essen  il mangerait
ar dat schlofa  er würde schlafen  il dormirait

Ar dat geh, schiint's.  Er würde gehen, scheint es.  Il s'en irait, paraît-il.
Ar dat krànk sìì... weisch dü ebbis dervu?  Er sei krank... weißt du etwas davon?  Il serait malade... en sais-tu quelque chose ?

Ma verzeehlt àss ar dat geh.  Man erzählt dass er ginge.  On raconte qu'il s'en irait.
Ìch hà gheert, ar dat krànk sìì.  Ich habe gehört, er sei krank.  J'ai entendu qu'il serait malade.

Numma dr letschta Fàll (ìn dr Vergàngaheit) kààt ma nìt mìt dat umschriiwa: Ar dat jetz Àrwet gfunda hàà.
Ma kännt's versteh, àwer ma sajt nia so, dr Sàtz dat züe kumpliziart wara.

Konjunktiv II

Dr Konjunktiv II beschribt ebbis wo meeglig war, unter gwìssa Bedìngunga.

Dr Konjunktiv II wìrd typisch verwanda ìn da Sätz wo-n-a Nawasàtz mìt wenn han.

Konjunktiv II Präsens

Dr Konjunktiv II Präsens beschribt a Meegligkeit ìm Gegawart.

ar war, ar hatt, ar giang... wenn's jetz dr Fàll war  er wäre, er hätte, er würde... wenn es jetzt der Fall wäre  il serait, il aurait, il irait... si c'était maintenant le cas

ìch war froh, wenn's güet war  er wäre froh, wenn es gut wäre  il serait content, si c'étais bien

ar hatt Miahj, wenn ar dàs allei wott màcha  er hätte Mühe, wenn er das allein machen wollte  il aurait du mal, s'il voulait faire ça seul

Dr Konjunktiv II Präsens gliicht vìel ìm Konjunktiv I, àwer nìt fer d Verb sìì un hàà; fer dia zwei Verb sìn dia zwei Zitta gànz verschìeda.

Konjunktiv I: ìch sèig, ìch häig
Konjunktiv II Präsens: ìch war, ìch hatt

Dr Konjunktiv II Präsens wìrd aui fer vìel Verb mìt em Hìlfsverb dat un mìt em Ìnfinitiv vum Verb ufbàuia.

• Uf Hochditsch wìrd dàs dur a „Konjunktiv II Futur I“ ìwersetzt: dat →  würde
• Uf Frànzeesch wìrd dàs dur a „conditionnel présent“ ìwersetzt.

ìch dat froh sìì (ìch war froh)  ich würde froh sein (ich wäre froh)  je serais content

ar dat Miahj hàà (ar hatt Miahj)  er würde Mühe haben (er hätte Mühe)  il aurait du mal

mìr datta geh (mìr giangta)  wir würden gehen (wir gingen)  nous irions

dü datsch dàs wìssa (dü wuschtsch dàs), wenn dü gloost hattsch  du würdest das wissen (du wüsstest das), wenn du zugehört hättest  tu le saurais, si tu avais écouté

As ìsch àwer scheener ohna dat, wenn's d beida Form gìtt.

ìch dat assa  ich würde essen  je mangerais ìch dat bliiwa  ich würde bleiben  je resterais ìch dat lüega  ich würde schauen  je regarderais ìch dat schlofa  ich würde schlafen  je dormirais usw.	→ kààt ma numma mìt dat üsdrucka, 's gìtt kè àndra Form.

Noch a bsundera Form, mìt „igt“ àm And

(fer Konjunktiv I un Konjunktiv II Präsens)

• ìch war - ìch wartigt  ìch wäre  je serais
• ìch därft - ìch därftigt  ich dürfte  j'aurais le droit
• ar kännt - ar känntigt  er könnte  il pourrait
• ìch mächt - ìch mächtigt  ich möchte  j'aimerais
• ar müeßt - ar miaßtigt  er müsste  il devrait
• dü sottsch - dü sottigtsch  du solltest  tu devrais
• ìch wott - ìch wottigt  ich wollte (ich würde wollen)  je voudrais
• dü brüüchtsch - dü brüüchtigsch  du brauchtest (du würdest brauchen)  tu aurais besoin
• as gabt - as gabtigt  es gebe (es würde geben)  ça donnerait
• ìch kam - ìch kamtigt  ich käme  je viendrais
• du nahmtsch - dü nahmtigtsch  du nähmest (du würdest nehmen)  tu prendrais
• ìch trauit - ìch trauitigt  ich wagte (ich würde wagen)  j'oserais
• ar wusst - ar wusstigt  er wüsste  il saurait
• ...

Bi da Verb wo d eifàcha Form (ohna dat) han, kààt's aui a Form gaa mìt igt àm And.
Dàs sèig typisch Colmerisch, àwer z Milhüüsa heert ma's aui.
As gìtt's numma fer d sìngulàr Persona: ìch, dü, ar/sa/as (oder: dr Mànn, a Hüss, usw.)

• Meegligkeit 1

Wenn d eifàcha Form (mìt t oder nit àm And) nìt klàr zum Heera ìsch, noh sajt ma liawer igt. Zum Beispiel:

• „ar trauitigt nìt allei geh“ àstàtt „ar trauit nìt allei geh“ (denn „trauit“ gliich wia s Präsens)
• „ar brüüchtigt“ àstàtt „ar brüücht“ (denn „brüücht“ gliich wia s Präsens)

• „ìch nahmt a Autobüs“, àwer „ìch nahmtigt Feria“ (denn scheener zum Heera)
• „ar därftigt do schlofa“ àstàtt „ar därft do schlofa“ (denn scheener zum Heera)

• Meegligkeit 2

Mìt igt ìsch's noch weniger sìcher, 's hàt noch mehr mìt Bedìngunga z düe.

Sìcher (Präsens)		A bìtsi unsìcher		Sehr unsìcher
ar kààt (sìcher)	→	ar kännt (wohrschins)	→	ar känntig (vìllìcht a Mol)
ìch wìll (unbedìngt)	→	ìch wott (garn)	→	ìch wottigt (àwer ìch traui küüm froga... àlso numma wenn's niama steert)
ar soll jetz kumma, sunscht steibt's!	→	ar sott jetz kumma, wenn'r noch a Plàtz wìll hàà.	→	ar sottigt jetz kumma, àwer wohrschins hàt si Zug Verspeetung...
ar düet's màcha, dàs isch sìcher.	→	ar dat's màcha, wenn's ebber verlàngt.	→	ar dattigt's màcha, wenn's meeglig war.

Konjunktiv II Plusquamperfekt

Dr Konjunktiv II Plusquamperfekt beschribt a Meegligkeit ìn dr Vergàngaheit. As wìrd mìt da Hìlfsverb sìì oder hàà ìm Konjunktiv un mìt em Partizip Perfekt vum Verb ufbàuia.

• mìt sìì (→ war, ìm Konjunktiv)

ar war gsìì  er wäre gewesen  il aurait été
ar war gànga  er wäre gegangen  il serait allé
ar war kumma  er wäre gekommen  il serait venu

ar war gànga, wenn ar do gsìì war  er wäre gegangen, wenn er hier gewesen wäre  il serait allé, s'il avait été ici
ar war kumma, wenn ar Zitt ghàà hatt  er wäre gekommen, wenn er Zeit gehabt hätte  il serait venu, s'il avait eu le temps

• mìt hàà (→ hatt, ìm Konjunktiv)

ar hatt ghàà  er hätte gehabt  il aurait eu
ar hatt gsunga  er hätte gesungen  il aurait chanté
ar hatt gassa  er hätte gegessen  il aurait mangé

ar hatt gsunga, wenn ar s Liad kennt hatt  er hätte gesungen, wenn er das Lied gekannt hätte  il aurait chanté, s'il avait connu la chanson
ar hatt gassa, wenn ebbis ìm Taller gsìì war  er hätte gegessen, wenn etwas im Teller gewesen wäre  il aurait mangé, s'il y avait eu quelque chose dans l'assiette
..., wenn'r hatt kännta  ..., wenn er gekonnt hätte  ..., s'il avait pu
..., wenn'r hatt wotta  ..., wenn er gewollt hätte  ..., s'il avait voulu
..., wenn'r dàs gwìsst hatt  ..., wenn er das gewusst hätte  ..., s'il avait su ça
ar hatt a Auto kàuift, wenn'r Gald ghàà hatt  er hätte ein Auto gekauft, wenn er Geld gehabt hätte  il aurait acheté une auto, s'il avait eu de l'argent

Do (ìn dr Vergàngaheit) pàsst dat nìt: ar dat a Auto kàuift hàà

Meischtens wìrd ìn dara Form s Partizip Perfekt vum Verb verwanda. As gìtt àwer Üsnàhma, zum Beispiel:

Ìndikàtiv Perfekt		Konjunktiv II Plusquamperfekt
ar hàt därfa	-	ar hatt därfta
ar hàt wälla	-	ar hatt wotta
ar hàt brüücht	-	ar hatt brüüchta

Ìmperativ Modus

Dr Ìmperativ wìrd verwanda wenn ma a Befehl, a Gebatt oder a Rot wìll üsdrucka.

gàng!  geh!  va !
kumm!  komm!  viens !
hàlt!  halt!/stopp!  arrête !
wàrta!  wartet!  attendez !

lüega mìr!  schauen wir mal!/Mal sehen!  regardons !
wàrta Sa, wenn's bliabt!  warten Sie, bitte!  attendez, s'il-vous-plaît ! (sehr heeflig)

As gìtt noch a Meegligkeit fer a Befehl üsz'drucka, mìt màcha àss:

màch àss dü ebbis lehrsch!  mache dass du etwas lernst!  tâche d'apprendre quelque chose !
màch àss ar do ìsch!  mache dass er da ist!  fais en sorte qu'il soit là !
màcha àss ìhr Gald han!  macht dass ihr Geld habt!  tâchez d'avoir de l'argent !

Passiv

S Passiv verwandet ma wenn s Subjekt vum Sàtz nìt wìchtig ìsch. S Objekt vum Sàtz ìsch wìchtig.

Ìm Passiv ìsch d Ordnung umgekehrt, s Objekt wìrd s Subjekt.

Dr Koffer ìsch gschlossa.  Der Koffer ist geschlossen.  Le coffre est fermé. (= Ebber hàt dr Koffer gschlossa.)

Dr Koffer wìrd gschlossa.  Der Koffer wird geschlossen.  On ferme le coffre. (= Ebber schliaßt dr Koffer.)

's ìsch do gschrìewa.  Es ist hier geschrieben.  C'est écrit ici. (= Ebber hàt's do gschrìewa.)

's wìrd do gschrìewa.  Es wird hier geschrieben.  Ca s'écrit ici. (= Ebber schribt's do, vìllìcht noch ìn dr Züekunft.)

A Subjekt kààt àwer doch ìm Sàtz derzüe gmàcht wara. (= Ma kààt àwer doch a Subjekt ìm Sàtz derzüe màcha.)

D Bibel ìsch vum Gutenberg druckt worra.  Die Bibel wurde von Gutenberg gedruckt.  La bible a été imprimée par Gutenberg. (= Dr Gutenberg hàt d Bibel druckt.)

Verb ìn dr Struktur vum Sàtz

Wenn zwei Verb mìtnànder verwanda wara

Zwei Verb mìtnànder

Ìnfinitiv	Präsens	Perfekt	Nawasàtz
därfa lüega   schauen dürfen   avoir le droit de regarder	ar därft lüega   er darf schauen   il a le droit de regarder	ar hàt därfa lüega   er hat schauen dürfen   il a eu le droit de regarder	da, wo därft lüega   dieser, der schauen darf   celui qui a le droit de regarder
känna schlofa   schlafen können   pouvoir dormir	ar kààt schlofa   er kann schlafen   il peut dormir	ar hàt känna schlofa   er hat schlafen können   il a pu dormir	da, wo kààt schlofa   dieser, der schlafen kann   celui qui peut dormir
wälla màcha   machen wollen   vouloir faire	ar wìll's màcha   er will es machen   il veut le faire	ar hàt's wälla màcha   er hat es machen wollen   il a voulu le faire	da, wo's wìll màcha   dieser, der es machen will   celui qui veut le faire
trauia reda   zu reden trauen/zu reden wagen   oser parler	ar trauit reda   er traut sich zu reden/er wagt zu reden   il ose parler	ar hàt trauia reda   er hat sich getraut zu reden/er hat zu reden gewagt   il a osé parler	da, wo trauit reda   dieser, der sich traut zu reden/der zu reden wagt   celui qui ose parler
müeßa geh   gehen müssen   devoir partir	ar müeß geh   er muss gehen   il doit partir	ar hàt müeßa geh   er hat gehen müssen   il a dû partir	da, wo müeß geh   dieser, der gehen muß   celui qui doit partir
mächta (meega) kumma   kommen mögen   aimer venir	ar mächt kumma   er möchte/mag kommen   il a envie de venir	ar hàt mächta kumma   er hat kommen mögen/möchten   il a voulu venir	da, wo mächt kumma   dieser, der kommen mag/möchte   celui qui a envie de venir
		ar hàt + <Infinitiv 1> + <Infinitiv 2> (wo <Infinitiv1> ≠ <Partizip Perfekt 1>)
heera schrèia   schreien hören   entendre crier	ar heert schrèia   er hört schreien   il entend crier	ar hàt heera schrèia   er hat schreien gehört   il a entendu crier	da, wo heert schrèia   dieser, der schreien hört   celui qui entend crier
lehra kocha   kochen lernen   apprendre à cuisiner	ar lehrt kocha   er lernt kochen   il apprend à cuisiner	ar hàt lehra kocha   er hat kochen gelernt   il a appris à cuisiner	da, wo lehrt kocha   dieser, der kochen lernt   celui qui apprend à cuisiner
loh ghèia   fallen lassen   laisser tomber	ar losst's ghèia   er lässt es fallen   il le laisse tomber	ar hàt's loh ghèia   er hat es fallen lassen   il l'a laissé tomber	da, wo's losst ghèia   dieser, der es fallen lässt   celui qui le laisse tomber
		ar hàt + <Partizip Perfekt 1> + <Infinitiv 2>
sah kumma   kommen sehen   voir venir	ar seht's kumma   er sieht es kommen   il le voir venir	ar hàt's gsah kumma   er hat es kommen gesehen   il a vu venir	da, wo's seht kumma   dieser, der es kommen sieht   celui qui le voit venir

A ànder Beispiel vu Nawasatz:
wenn ma därft lüega  wenn man schauen darf  si on a le droit de regarder
wenn ma kààt schlofa  wenn man schlafen kann  si on peut dormir
wenn ìch's loss ghèia  wenn ich es fallen lasse  si je le laisse tomber
wenn dü's wìtt màcha  wenn du es machen willst  si tu veux le faire
wenn ma heert schrèia  wenn man schreien hört  si on entend crier

Dia Ordnung vu da Wärter fìndet ma z Milhüüsa. Ìn àndra Orta vum Elsàss kààt dia Ordnung gànz ànderscht sìì.
Ìm Unterelsàss, zum Beispiel, gliicht d Struktur vum Sàtz mehr ìm Hoochditscha.

Verb mìt trennbàra Präpositiona

Verb mìt trennbàra Präpositiona

Ìnfinitiv	Präsens	Partizip Perfekt	Nawasàtz	Ufbàuiung mìt z'
ààfànga   anfangen   commencer	ar fàngt àà   er fängt an   il commence	ààgfànga   angefangen   commencé	da, wo ààfàngt   dieser, der anfängt   celui qui commence	fer ààz'fànga   um anzufangen   pour commencer
àbschriiwa   abschreiben   copier	ar schribt àb   er schreibt ab   il copie	àbgschrìewa   abgeschrieben   copié	da, wo àbschribt   dieser, der abschreibt   celui qui copie	fer àbz'schriiwa   um abzuschreiben   pour copier
drààhanka   daranhängen   pendre (après)	ar hankt dràà   er hängt daran   il pend (après ...)	drààghànka   darangehängt   pendu (après)	da, wo drààhankt   dieser, der daranhängt   celui qui pend (après)	fer drààz'hanka   um daranzuhängen   pour pendre (après)
dràbghèia   davonfallen   tomber (de)	ar ghèit dràb   er fällt davon   il tombe (de ...)	dràbghèit   davon gefallen   tombé (de)	da, wo dràbghèit   dieser, der davon fällt   celui qui tombe	fer dràbz'ghèia   um davonzufallen   pour tomber
durakumma   durchkommen   passer par là	ar kummt dura   er kommt durch   il passe par là	durakumma   durchgekommen   passé par là	da, wo durakummt   der, der durchgekommt   celui qui passe par là	fer duraz'kumma   um durchzukommen   pour passer par là
ilàda   einladen   inviter	ar làdet i   er lädt ein   il invite	iglàda   eingeladen   invité	da, wo ilàdet   dieser, der einlädt   celui qui invite	fer iz'làda   um einzuladen   pour inviter
üsträckna   austrocknen   se désecher	ar träckent üs   er trocknet aus   il se désèche	üsträckent   ausgetrocknet   déseché	da, wo üsträckent   dieser, der austrocknet   celui qui se déseche	fer üsz'träckna   um auszutrocknen   pour se désecher
mìtmàcha   mitmachen   faire avec, participer	ar màcht mìt   er macht mit   il participe	mìtgmàcht   mitgemacht   participé	da, wo mìtmàcht   dieser, der mitmacht   celui qui participe	fer mìtz'màcha   um mitzumachen   pour participer
ufsteh   aufstehen   se lever	ar steht uf   er steht auf   il se lève	ufgstànda   aufgestanden   levé	da, wo ufstheht   dieser, der aufsteht   celui qui se lève	fer ufz'steh   um aufzustehen   pour se lever

Ìn dr letschta Spàlta ìsch a Ufbàuiung mìt z' un mìt em Ìnfinitiv vum Verb. Dàs verwandet ma fer a Ziel, oder d Entwìcklung vu-n-era Àktion, üsz'drucka.

ar fàngt àà, uns z'halfa  er fängt an, uns zu helfen  il commence à nous aider (Entwìcklung vu-n-era Àktion: d Hìlf)

ar fàngt àà, üsz'träckna  er fängt an, auszutrocknen  il commence à se désecher (Entwìcklung vu-n-era Àktion: d Üsträcknung)

ìch hà kè Kuraasch meh, dàs z'màcha  ich habe keinen Mut mehr, das zu machen  je n'ai plus le courage de faire ça (Ziel: dàs màcha)

ìch hà kè Kuraasch meh, mìtz'màcha  ich habe keinen Mut mehr, mitzumachen  je n'ai plus le courage de participer (Ziel: mìtmàcha)

z' ìsch ìn dam Fàll d Àbkìrzung vu dr ditscha Präposition zu, wo ma ìm Milhüüser Elsassischa vor ema Verb pràktisch nia gànz üssprìcht.

• fer ààzufànga → fer ààz'fànga
• fer àbzuschriiwa → fer àbz'schriwa
• fer drààzuhanka → fer drààz'hanka
• fer dràbzughèia → fer dràbz'ghèia
• fer durazukumma → fer duraz'kumma
• fer izulàda → fer iz'làda
• fer üszuträckna → fer üsz'träckna
• fer mìtzumàcha → fer mìtz'màcha
• fer ufzusteh → fer ufz'steh

Noh „fer“ brüücht ma nìt unbedìngt dr z' üsspracha. Dia eifàchera Forma sìn aui rìchtig, un sogàr mehr spontàn: Wurum ìsch'r do ? Fer besser sah. Fer Elsassisch lehra. Fer uns halfa. Fer kocha. Numma fer sàga! fer ààfànga, fer àbschriiwa, fer drààhanka, fer dràbghèia, fer dura kumma, fer ilàda, fer üsträckna, fer mìtmàcha, fer ufsteh...

• ar fàngt àà, uns zu halfa → ar fàngt àà, uns z'halfa
• ar fàngt àà, üszuträckna → ar fàngt àà, üsz'träckna
• ìch hà kè Kuraasch meh, dàs zu màcha → ìch hà kè Kuraasch meh, dàs z'màcha
• ìch hà kè Kuraasch meh, mìtzumàcha → ìch hà kè Kuraasch meh, mìtz'màcha

As gìtt aui Verb wo-n-a untrennbàra Präpositiona han:
begrüeßa, entlàssa, entspànna, verspracha, verwàcha, zerrissa...

(Ìn Orthal schribt ma ilàda, nìt iilàda, obwohl àss dàs a lànga Vokàl ìsch, wo noch uf Hoochditsch a Diphtong war.
„i“ àm Ààfàng vum Wort àstàtt „ii“ ìsch a Regel ìn Orthal, denn ma wìll a Wort wia „Iilàdung“ vermeida. „Ilàdung“ ìsch doch mehr lasbàr. Oder „Is“ besser às „Iis“...)

ar kummt fer uns z'halfa ar kummt fer uns ku halfa  er kommt um uns zu helfen  il vient pour nous aider (Ziel: halfa, àwer do gìltet a àndra Regel, d Redundànz)

Verb mìt Redundànz

D Redundànz gìtt's uf Elsassisch, wia uf Àlemànnisch. Dàs heißt, mìt da Verb geh un kumma, müeß ma s Verb noch a zweita Mol sàga, ìn era kìrzera Form: „ge“ oder „ku“.

Redundànz

Ìnfinitiv	Präsens	Perfekt	Nawasàtz	Ufbàuiung mìt z'
fìscha geh   fischen gehen   aller pêcher	ar geht ge fìscha   er geht fischen   il va pêcher	ar ìsch gànga ge fìscha   er ist fischen gegangen   il est allé pêcher	da, wo geht ge fìscha   dieser, der fischen geht   celui qui va pêcher	fer ge fìscha   um fischen zu gehen   pour aller pêcher
kumma ku lüega   schauen kommen   venir voir	ar kummt ku lüega   er kommt um zu schauen/sehen   il vient voir	ar ìsch kumma ku lüega   er ist um zu schauen/sehen gekommen   il est venu voir	da, wo kummt ku lüega   dieser, der um zu schauen/sehen kommt   celui qui vient voir	fer ku lüegaa   um schauen zu kommen   pour venir voir

Do ìsch noch bsunderer Fàll, wo numma „ge“ oder „ku“ steht. S Hàuiptverb geh oder kumma ìsch vu'ma ànder Verb ersetzt:
Wann mìr ge fìscha?  Wollen wir fischen gehen?  Voulons-nous aller pêcher ?
Wann sa ku lüega?  Wollen sie kommen um zu schauen?  Veulent-ils venir voir ?
Därfa sa ku lüega?  Dürfen sie kommen um zu schauen?  Ont-ils le droit de venir voir ?
Trauia sa ku lüega?  Wagen sie kommen um zu schauen?  Osent-ils venir voir ?

Àbkìrzunga un Vereifàchunga ìm Reda

Dr elsassischa Dialekt wìrd meischtens gsprocha, un tràditionnell nìt vìel gschrìewa. Ìm Reda hàt ma àwer kè so gnàuia Regel wia ìm Schriiwa.

Dr elsassischa Dialekt ìsch zìmlig füül: ar spààrt ìweràll wo's meeglig ìsch. So wara Wärter nìt gànz üsgsprocha, mehrera Wärter wara ànànder zammabapt, so redt ma schnaller. So geht's eiglig aui ìn àndra Sprocha.

Kumpliziart ìsch's meischtens wenn d Sproch nìt tràditionnell gschrìewa wìrd. D Frog ìsch: „sott ma d Sproch mìt da gànza Wärter üsschriiwa, oder sott ma sa schriiwa wia ma redt, àlso mìt Àbkìrzunga?“

Ma brüücht nìt entscheida, s Schriiwa därf Regel folga wo ma ìm Reda a bìtsi schwar dat fìnda.
Àwer ma müeß ìn jedem Fàll - gredt un gschrìewa - känna drüsskumma. Wagadam müeß ma d Àbkìrzunga kenna:

Präposition un Àrtìkel

• àn em → àm  an dem → am  au
• àn ema → àn'ma  an einem  à un
• gega em → gegem  gegen dem  contre le
• gega ema → geg'ema  gegen einem  contre un
• ìn em → ìm  in dem → im  dans le
• ìn ema → ìn'ma  in einem  dans un
• mìt era → mìt'ra  mit einer  avec une
• nawa em → nawem  neben dem  à côté du
• nawa ema → naw'ema  neben einem  à côté d'un
• nawa era → nawa-n-era  neben einer  à côté d'une
• vu em → vum  von dem → vom  du
• vu ema → vu'ma  von einem  d'un
• vu era → vu-n-era → vun'ra  von einer  d'une
• waga em → wagem  wegen dem  à cause du
• waga ema → wag'ema  wegen einem  à cause d'un
• wahrend em → wahrem  während dem  pendant le

Personnàlpronoma

• gàng ìch, gàng ìch nìt → gàng i , gàng i nìt  gehe ich, gehe ich nicht  j'y vais, j'y vais pas
• dü → da (wia dü wìtt → wia da wìtt)  du (wie du willst)  tu (comme tu veux)
• dü kummsch → kummsch  du kommst  tu viens
• kummsch dü? → kummscht?  kommst du?  viens-tu ?
• ìsch ar do? → ìsch'r do?  ist er da?  est-il là ?
• as geht → 's geht  es geht  ça va
• wenn ìch es/as wìll → wenn ìch's wìll  wenn ich es will  si je le veux ( Àls Objekt sajt ma nia un schribt ma nia es oder as. Numma ìmmer 's ìn dam Fàll.)
• ìch hoff àss ar kummt un àss as güet ummageht → ìch hoff àss'r kummt un àss's güet ummageht  ich hoffe dass er kommt und dass es gut vorbei geht  j'espère qu'il viendra et que ça ce passera bien
• gehn mìr! → geh'mìr! → geh'm'r!  gehen wir!  allons-y !
• sìe gehn → sa gehn  sie gehen  ils partent (ìn dam Fàll wìrd fàscht numma ìmmer d Àbkìrzung „sa“ verwanda, „sìe“ heert ma nìt boll.)

• ìch seh mìch → ìch seh mi  ich sehe mich  je me vois
• ìch seh dìch → ìch seh di  ich sehe dich  je te vois
• ar sìeht sìch → ar sìeht si  er sieht sich  il se voit
• ìch seh ìhn → ìch seh'na  ich sehe ihn  je le vois
• ar sìeht uns → ar sìeht is  er sieht uns  il nous voit
• ar sìeht èich → ar sìeht ni  er sieht euch  il vous voit
• ar sìeht sìe → ar sìeht sa  er sieht sie  il les voit

• wàrt uf mìch! → wàrt uf mi!  warte auf mich!  attends-moi !
• ìch seh ìhn → ìch seh'na  ich sehe ihn  je le vois
• lüeg uf ìhn! → lüeg uf'na!  beachte auf ihn!  veille sur lui !
• gàng mìt ìhm! → gàng mìt'm!  gehe mit ihm!  va avec lui !

Ìm Reda düet ma meischtens d Àbkìrzunga verwanda, nìt d gànza Wärter. Wenn ma àwer üsnàhmswiis d Pronoma gànz düet üsspracha, bedittet's àss da Pronom speziàl wìchtig sott sìì.

• wàs màchsch?  was machst du?  que fais-tu ? (normàl gsprocha, ohna dr 2. Pronoma sìngulàr)
• wàs màchsch dü do?  was machst du denn da?  mais que fais-tu donc ici ? (Bedittet do a Ìwerràschung; Pronom speziell wìchtig)

• wia da wìtt  wie du willst  comme tu veux (normàl gsprocha, eifàcher un schnaller zum Sàga)
• wia dü wìtt  wie du willst, du entscheidest  comme tu veux, c'est toi qui décides (Pronom speziell wìchtig)

• ìsch'r do?  ist er da?  est-il là ? (normàl gsprocha, mìt Àbkìrzung)
• ìsch ar do?  er ist da?  c'est lui qui est là ? (Pronom speziell wìchtig)

• ìch seh di  ich sehe dich  je te vois (normàl gsprocha, mìt Àbkìrzung)
• ìch seh dìch  dich sehe ich  c'est toi que je vois (Pronom speziell wìchtig)

• han sa dàs gmàcht?  haben sie das gemacht?  ont-ils fait ça ? (normàl gsprocha, mìt Àbkìrzung)
• han sìe dàs gmàcht?  sie haben das gemacht?  c'est eux qui ont fait ça ? (Pronom speziell wìchtig)

• ìch hà'na gsah  ich habe ihn gesehen  je l'ai vu (normàl gsprocha, mìt Àbkìrzung)
• ìch hà ìhn gsah  ich habe ihn gesehen  c'est lui que j'ai vu (Pronom speziell wìchtig)

• ìch mein's  ich mein's  je le pense (normàl gsprocha, mìt Àbkìrzung)
• ìch mein as, nìt ar  ich meine sie, nicht ihn  je parle d'elle, pas de lui! (a gànz bsunderer Sìnn, wo „as“ a Maidla kännt sìì; Pronom speziell wìchtig)

z, zu, züe, z

Dàs sìn Präpositiona wo ìm Elsassischa mìt verschìedena Sìnn vorkämma. Sa sìn mìt dr hoochditscha Präposition „zu“ verwàndt.

Ìm Sìnn vu'ma Maß (züe vìel), benutzt ma d Präposition „züe“. Ma kààt sa àls „z“ àbkìrza (z vìel).

Maß (züe → z)

Ohna Àbkìrzung	Àbkìrzung ìn z
Dr Màntel ìsch züe groß.  Der Mantel ist zu groß.  Le manteau est trop grand.	Dr Màntel ìsch zgroß.
D Ärmel sìn züe làng.  Die Ärmel sind zu lang.  Les manches sont trop longues.	D Ärmel sìn zlàng.

Ìm Sìnn vu-n-era Rìchtung (zu ebbrem geh), kààt ma „züe“, „zu“ oder „zum“ sàga.

Rìchtung: → zu ebber

Fàll	Beispìeler
züe + Personnàlpronom	Ar kummt züe m(ì)r.  Er kommt zu mir.  Il vient chez moi. Ar kummt züe d(ì)r.  Er kommt zu dir.  Il vient chez toi. Ar kummt züe-n-em.  Er kommt zu ihm.  Il vient chez lui. Ar kummt züe-n-'ra.  Er kommt zu ihr.  Il vient chez elle. Ar kummt züe-n-'is.  Er kommt zu uns.  Il vient chez nous. Ar kummt züe-n-'er.  Er kommt zu ihr.  Il vient chez vous. Ar kummt züe-n-'na.  Er kommt zu ihnen.  Il vient chez eux.
zu + Àrtìkel oder Adjektiv (üsser „em“)	Ar geht zu dr Fràui.  Er geht zu der Frau.  Il va chez la femme.
	Ar geht zu sim Suhn.  Er geht zu seinem Sohn.  Il va chez son fils.
	Sa geht zu ìhrem Suhn.  Er geht zu ihrem Sohn.  Elle va chez son fils.
	Vìel Glìck zu dr Hochzitt!  Viel Glück zu der Hochzeit!  Tous nos veux de bonheur pour le mariage!
zu + Àrtìkel „em“ → zum (Dativ Makulin oder Neutrum)	Sa geht zum Mànn.  Sie geht zum Mann.  Elle va chez le mari (ou chez l'homme).
	Ar geht zum Suhn.  Er geht zum Sohn.  Il va chez le fils.
	Vìel Glìck zum Gerburtstàg!  Viel Glück zum Geburtstag!  Tous nos veux de bonheur pour l'anniversaire!

D Präposition „z“ kààt ma vor ema Momant vum Tàg oder vor ema Stàdtnàmma schriiwa. Dàs ìsch typisch àlemànnisch; uf Hoochditsch wìrd dia Präposition nìmm so verwanda.

Zitt, fer a Momant vum Tàg

Beispìeler
z Morga  am Morgen, morgens  le matin
z Mittàg  am Mittag, am Nachmittag, nachmittags  à midi, l'après-midi
z Owa  am Abend, abends  le soir
z Nàcht  nachts  la nuit

Ort, fer a Stàdt

Typisch àlemànnisch	Àndra meegliga Vàriànta
Ar wohnt z Rìxa, nìt z Milhüüsa.  Er wohnt in Rixheim, nicht in Mülhausen.  Il habite à Rixheim, pas à Mulhouse.	Ar wohnt ìn Rìxa, nìt ìn Milhüüsa.
Z Bàsel steht a Schloss.  In Basel steht ein Schloss.  A Bâle il y a un château.	Ìn Bàsel steht a Schloss.

Do ìsch kè Apostroph notwandig vor em „z“ denn 's ìsch kè Elision.

Mìt ema Verb

Beispìeler
Ar hàt nit z màcha.  Er hat nichts zu machen.  Il n'a rien à faire.
Dàs hàt mìt dam nit z düe.  Das hat mit diesem nichts zu tun.  Ceci n'a rien à voir avec cela.
As fàngt jetz àà, z ragna.  Es fängt jetzt an zu regnen.  Il commence maintenant à pleuvoir.
Ar fàngt àà, ebbis z màcha.  Er fängt an, etwas zu machen.  Il commence à faire quelque chose.
Ar fàngt àà, ebbis ufz'bàuia.  Er fängt an, etwas aufzubauen.  Il commence à construire quelque chose.
Ar ìsch do fer mìtz'màcha.  Er ist hier um mitzumachenen.  Il est ici pour participer.

Ìn dr Milhüüser Gegend wìrd dia Präposition „z“ meischtens gànz kurz üsgsprocha, ohna Vokàl àm And. Do ìsch kè Elision, àlso sott theoretisch kè Apostroph derzwìscha kumma. Àwer mìt ema Apostroph ìsch's mankmol doch besser lasbàr.

As gìtt Orta wo zìmlig dittlig a Vokàl àm And z heera ìsch. Un logischerwiis wìrd's dernoh aui gschrìewa. Zum Beispiel:

• „za“ ìm Mìnschtertàl. Beispeil: fer mìtzamàcha.
• „ze“ ìm Unterelsàss. Beispiel: fer mìtzemàcha.

Schriiwa wia ma redt?

Tàfla àm Igàng vu dr Stàdt

As ìsch nìt ìmmer eifàch z'schriiwa exàkt wia ma dr Dialekt üssprìcht, oder heert. As gìtt (zum Beispiel) làwandiga Diskussiona, wia ma àm beschta dr Nàmma „Milhüüsa“ sott schriiwa.

Uf Orthal, „Milhüsa“, oder aui „üü“ wagem Schrìftbìld vu dr Diphtong „Mülhausen“ uf Hoochditsch, mìt zwei Vokàla.

Un àm Ààfàng vum Wort:

• „Mìl“, wial's normàlerwiis mìt em „Mül“ vum Hoochditscha pàsst.
• Oder „Mil“, wial ma's scho ewig a so gschrìewa gsah hàt (bsunders vor Orthal).
• Oder „Mül“, wial vìel Elsasser èifàch „Mülhüüsa“ uf Elsassisch wia uf Frànzeesch oder Hoochditsch üsspracha.
• Oder àndra Vàriànta mìt „e“, wo àwer nìt zu Orthal gheera!

So Diskussiona fìnda nia kè And, wial da erscht Vokàl a so kurz ìsch, àss'r küüm z'erkenna ìsch. Àlso war's eiglig egàl, wia ma dàs schribt, dr Dialekt ìsch jo nìt so normàlisiart.

Phonetischa Verbìndung zwìscha Vokàla

Wenn zwei Vokàla direkt ànànder üsgsprocha wara, ìsch's nìt scheen zum Heera. Noh màcht ma a Konsonnànt derzwìscha, numma àss's scheener teent. Meischtens ìsch da Konsonnànt a „n“, wo ma „-n-“ oder „ n “ schribt.

• S Hüss wo ìch wohn. → S Hüss wo-n-ìch wohn. (oder S Hüss wo n ìch wohn.)  Das Haus wo ich wohne.  La maison où j'habite.

• 's ìsch wia ìhr wann. → 's ìsch wia-n-ìhr wann.  Es ist wie ihr wollt.  C'est comme vous voulez.

• So a Hüss dat mìr gfàlla. → So-n-a Hüss dat mìr gfàlla.  So ein Haus würde mir gefallen.  Une maison comme ça me plaîrait.

• Jetz düe ìch assa. → Jetz düe-n-ìch assa. → Jetz düe-n-i assa.  Jetzt esse ich.  Maintenant je mange.

• Ìch hà a Kàtz. → Ìch hà-n-a Kàtz. → oder noch eifàcher gschrìewa: Ìch hàn a Kàtz.  Ich habe eine Katze.  J'ai un chat.

• Jetz hà ìch Hunger, wagadam bì ìch miad. → Jetz hà-n-ìch Hunger, wagadam bì-n-ìch miad. → oder noch eifàcher gsajt un gschrìewa: Jetz hàn i Hunger, wagadam bìn i miad.  Jetz habe ich Hunger, deswegen bin ich müde.  Maintenant j'ai faim, c'est pourquoi je suis fatigué(e).

Ìn teil Orta vum Elsàss sajt ma ehnder „Jetz hà-w-i Hunger“, oder noch eifàcher gschrìewa „Jetz hàwi Hunger“.

A Vàriànta vu dara Regel ìsch wenn dr Konsonnànt àm And vum Wort schàngschiart, numma àss's scheener teent oder eifàcher zum Üsspracha ìsch.

(ìch glàuib  ich glaube  je crois)

• Jetz glàuib ìch. → Jetz glàuiw ìch. → Jetz glàuiw i.  Jetz glaube ich.  Maintenant je crois.

Bsunderheita vum Milhüüser Dialekt

Milhüüser Fàhna

Z Milhüüsa wìrd vìelmols „a“ àm And vu da Wärter gmàcht, mehr às ìn àndra Gegend vum Elsàss (wo zum Beispiel ehnder „i“ oder „e“ àm And vu da Wärter steht).
D Gràmmàtik vu Milhüüsa ìsch wohrschins aui eifàcher às ìn àndra Gegend vum Elsàss. Vìelmols kààt ma nìt amol nìt dr Sìngulàr vum Pluràl unterscheida, wial d beida Form gliich üssahn.

Hàsch dina Pìlla nìt vergassa? (eina oder mehrera?)  Hast du deine Pille (oder Pillen?) nicht vergessen?  N'as-tu pas oublié ta pilule ? (ou tes pilules ?)

Lüega dia scheena Brucka àà! (eina oder mehrera?)  Schaut diese schöne Brücke an! (oder schönen Brücken?)  Regardez ce beau pont ! (ou ces beaux ponts ?)