Gràmmàtik vum Milhüüser Dialekt
![Milhüüser Wàppa](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f8/Blason_Mulhouse.svg/50px-Blason_Mulhouse.svg.png)
Dàs ìsch a Gràmmàtik vum Elsassischa üs dr Milhüüsergegend.
Ileitung
[Quälltäxt bearbeite]Da Text ìsch gschrìewa uf Milhüüser Elsassisch, noh-n-era ältera Vàriànta vu dr Orthal-Schrìftàrt.
Fer gànz gnàui sìì, sott ma ehnder vu dr „Milhüüsergegend“ reda, denn dr Text un d Beispìeler kämma vun era Mundàrt wo nìt direkt Stàdt-Milhüüserisch ìsch. Àlso, kè Wunder wenn a pààr Üsdrìck nìt rein Milhüüserisch sìn, dàs ìsch hàlt a mehr „därfliga“ Version.
Sàtzbàui
[Quälltäxt bearbeite]Affirmativ
[Quälltäxt bearbeite]![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/33/Col_du_Grand_Ballon.jpg/200px-Col_du_Grand_Ballon.jpg)
- Subjekt Verb
- Subjekt Verb Ergänzung(a)
Ìch làuif. Ich gehe.
Je marche.
Ìch làuif ìn da Barga. Ich wandere in den Bergen.
Je marche dans les montagnes.
Ìch làuif garn mìt dìr ìn da Barga. Ich wandere gern mit dir in den Bergen.
Je marche volontiers avec toi dans les montagnes.
- Ergänzung(a) Verb
- Ergänzung(a) Verb Subjekt
- Ergänzung(a) Verb Subjekt Ergänzung(a)
Jetz wìrd gschàfft. ('s wìrd jetz gschàfft.) Jetzt wird gearbeitet. (es wird jetzt gearbeitet)
Maintenant, on travaille.
Morn làuif i. Morgen wandere ich.
Demain, je marche.
Morn làuif i ìn da Barga. Morgen wandere ich in den Bergen.
Demain, je marche dans les montagnes.
Mìt dìr làuif i garn ìn da Barga. Mit dir wandere ich gern in den Bergen.
Avec toi, je marche volontiers dans les montagnes.
Friahier ìm Elsàss sìn d Litt vìel ìn da Barga gloffa. Früher im Elsass sind die Leute viel in den Bergen gewandert.
Autrefois en Alsace, les gens marchaient beaucoup dans les montagnes.
Ìmperàtiv (Befehl)
[Quälltäxt bearbeite]S Verb steht àm Ààfàng.
Kumm! Komm!
Viens !
Geh mìr! Gehen wir!
Allons !
Lüeg do! Schau hier!
Regarde ici !
Gìbb mìr dàs! Gib mir das!
Donne-moi ça !
Ìnterrogàtiv (Frog)
[Quälltäxt bearbeite]- Verb Subjekt
- Verb Subjekt Ergänzung(a)
Geht's? Geht es?
Est-ce que ça va ?
Geht's güet? Geht es gut?
Est-ce que ça va bien ?
- Ìnterrogàtivadverb Verb
- Ìnterrogàtivadverb Verb Ergänzung(a)
Wer kummt? Wer kommt?
Qui vient ?
Wer ìsch jetz do? Wer ist jetzt hier?
Qui est maintenant ici ?
- Ìnterrogàtivadverb Verb Subjekt
- Ìnterrogàtivadverb Verb Subjekt Ergänzung(a)
Wia geht's? Wie geht es?
Comment ça va ?
Wo sìn sa? Wo sind sie?
Où sont-ils ?
Wo sìn sa jetz? Wo sind sie jetzt?
Où sont-ils maintenant ?
Sübordiniarter Nawasàtz
[Quälltäxt bearbeite]- Relativàdverb Verb
- Relativàdverb Ergänzung(a) Verb
Dr Mànn wo kummt Der Mann der kommt
L'homme qui vient
Dr Mànn wo jetz andlig kummt Der Mann der jetzt endlich kommt
L'homme qui vient maintenant enfin
Wenn mehrera Ergänzunga sìn
[Quälltäxt bearbeite]'s ìsch nìt unbedìngt ìmmer dr Fàll, àwer wenn mehrera Ergänzunga sìn, folga sa vìelmols a gwìssa Ordnung, noh ìhra Kàtegorie.
Üsnàhma gìtt's àwer aui:
Ìch sàgg's ìhm. Ich sage es ihm.
Je le lui dis.
Ìch hà's ìhra gsajt. Ich habe es ihr gesagt.
Je le lui ai dit.
Ar hàt's ìhm gschrìewa. Er hat's ihm geschrieben.
Il le lui a écrit.
Sàtzbàui - mehrera Satz ìn eim
[Quälltäxt bearbeite]Nawaordnung (mìt Konjunktion oder Adverb)
[Quälltäxt bearbeite]àwer aber
mais (Kunjunktion)
denn denn
car (Kunjunktion)
oder oder
ou (Kunjunktion)
un und
et (Kunjunktion)
noh dann
alors (Adverb)
Ìch spìel Giiga un dü sìngsch. Ich spiele Geige und du singst.
Je joue du violon et tu chantes.
Ar ìsch miad, denn ar schlooft nìt gnüe. Er ist müde, denn er schläft nicht genug.
Il est fatigué car il ne dort pas assez.
Ar ìsch miad, àwer ar schlooft doch nìt. Er ist müde, aber er schläft doch nicht.
Il est fatigué, mais il ne dort quand même pas.
Unterordnung mìt Relativpronomen
[Quälltäxt bearbeite]Dr Mànn wo redt ìsch mi Unkel. Der Mann, der spricht, ist mein Onkel.
L'honmme qui parle est mon oncle.
Ìch redd mìt em Mànn wo do wohnt. Ich rede mit dem Mann der hier wohnt.
Je parle avec l'homme qui habite ici.
Àlles wàs glanzt ìsch nìt unbedìngt Guld. Alles was glänzt ist nicht unbedingt Gold.
Tout ce qui brille n'est pas forcément de l'or.
Ìch kenn s Büech wo dü leesch. Ich kenne das Buch, das du liest.
Je connais le livre que tu lis.
Ìch seh ebbis wo fahlt. Ich sehe etwas was fehlt.
Je vois quelque chose qui manque.
's ìsch ebbis wo ma dràà glàuibt. Es ist etwas woran man glaubt.
C'est une chose à laquelle on croit.
's ìsch ebbis wo ma druf hofft. Es ist etwas worauf man hofft.
C'est une chose que l'on espère.
Dr Hàns ìm Schnokeloch hàt àlles wàs'r wìll. Hans im Schnakenloch hat alles was er will.
Jean dans le trou à moustiques a tout ce qu'il veut.
S Kìnd, fer dàs wo-n-ìch strìck, ìsch bràv. ![]() ![]() |
Dr Mànn, mìt dam wo dü redsch, ìsch mi Brüeder. ![]() ![]() |
S Glàs, üs dam wo dü trìnksch, ìsch mii. ![]() ![]() |
Ar sajt àlles wàs'r wìll. Il dit tout ce qu'il veut.
Ar kummt mìt àllem wàs'r brüücht. Il vient avec tout ce dont il a besoin.
Ar lüegt wàs fahlt. Il regarde ce qui manque.
Ar weißt wàs'r brüücht. Il sait ce dont il a besoin.
Ar bekìmmert sìch um dàs wo fahlt. Il s'occupe de ce qui manque.
Ar hàt Àngscht vu dam wo stìnckt. Il a peur de ce qui sent mauvais.
Ar fàngt àà mìt dam wo eifàch ìsch. Il commence par ce qui est simple.
Unterordnung mìt Kunjunktion, Subjunktion oder Adverb
[Quälltäxt bearbeite]- Verb àm zweita Plàtz ìm Nawasàtz
so so
ainsi (Kunjunktion)
trotzdam trotzdem
cependant (Kunjunktion)
sunscht sonst
sinon (Adverb)
Mìr bliiwa, so schlofa mìr do. Wir bleiben, so schlafen wir hier.
Nous restons, ainsi nous dormons ici.
Mìr bliiwa, trotzdam schlofa mìr do. Wir bleiben, trotzdem schlafen wir hier.
Nous restons, cependant nous dormons ici.
Mìr bliiwa, sunscht schlofa mìr do. Wir bleiben, sonst schlafen wir hier.
Nous restons, sinon nous dormons ici.
- Verb àm Ànd vum Nawasàtz
bis bis
jusque (Kunjunktion)
vor ebb bevor
avant que (Subjunktion)
wenn wenn
si (Subjunktion)
wial weil
parce que (Subjunktion)
wo wo
où (Ort) (Kunjunktion)
wo als
quand (Zitt) (Subjunktion)
Mìr bliiwa bis dr Film fertig ìsch. Wie bleiben bis der Film fertig ist.
Nous restons jusqu'à ce que le film soit fini.
Mìr gehn wenn dr Film fertig ìsch. Wir gehen wenn der Film fertig ist.
Nous partons quand le film est fini.
Mìr mian geh vor ebb dr Film fertig ìsch. Wir müssen gehen bevor der Film fertig ist.
Nous devons partir avant que le film ne soit fini.
Sa sotta schloofa, wenn sa miad sìn. Sie sollten schlafen, wenn sie müde sind.
Ils devraient dormir, s'ils sont fatigués.
Ar ìsch miad, wial ar nìt gnüe schlooft. Er ist müde, weil er nicht genug schläft.
Il est fatigué, parce qu'il ne dort pas assez.
Mìr bliiwa, wial mìr do schlofa. Wir bleiben, weil wir hier schlafen.
Nous restons, parce que nous dormons ici.
S Hüss, wo mìr wohna, ìsch àlt. Das Haus, wo wir wohnen, ist alt.
La maison où nous habitons est vieille.
Dr Wàld, wo mìr dura làuifa, ìsch fìnschter. Der Wald, durch den wir gehen, ist finster.
La forêt, à travers laquelle nous marchons, est sombre.
Ànna 1980, wo d Eltra gerbt han, han sa s Hüss kàuift. 1980, als die Eltern geerbt haben, haben sie das Haus gekauft.
En 1980, quand les parents ont hérité, ils ont acheté la maison.
Nomen (Subschtàntiv)
[Quälltäxt bearbeite]A Subschtàntiv wìrd ìmmer mìt ema großa Büechstàwa àm Ààfàng gschrìewa.
Verkleinerungsform
[Quälltäxt bearbeite]Vìel Subschtàntiv känna a Verkleinerungsform hàà. Mìt dr Verkleinerungsform redt ma meischtens vu ebbis kleins, oder mankmol aui vu ebbis liabs.
Fer d Verkleinerungsform ufz'bàuia düet ma „la“ àm And vum Wort drààhanka. Mankmol düen aui Büechstàwa ìm Wort wachsla.
Mìt da Litt-Vornamma kààt ma aui Verkleinerungsforma ufbàuia. Ìm gliicha Sìnn: klei oder liab.
Üsnàhmswiis hàt dr Vornàmma vu'ma Biawla s Genus Maskulinum. Ìn àlla àndra Fall hat a Verkleinerungsform s Genus Neutrum.
Vor em Subschtàntiv
[Quälltäxt bearbeite]Masculin ![]() |
Feminin ![]() |
Neutrum ![]() |
Pluràl ![]() | |
---|---|---|---|---|
![]() |
![]() |
![]() | ||
Bestìmmter Àrtìkel | dr Hund![]() ![]() |
d Kàtz![]() ![]() |
s Kìnggala![]() ![]() |
d Veegel![]() ![]() |
Unbestìmmter Àrtìkel | a Hund | a Kàtz | a Kìnggala | ° Veegel |
Demonschtràtivàrtìkel | da Hund | dia Kàtz | dàs Kìnggala | dia Veegel |
saller Hund | salla Kàtz | sall Kìnggala | salla Veegel | |
Possessivàrtikel | mi Hund di Hund ... |
mina Kàtz dina Kàtz ... |
mi Kìnggala di Kìnggala ... |
mina Veegel dina Veegel ... |
Ìnterrogativpronoma | weller Hund | wella Kàtz | well Kìnggala | wella Veegel |
Masculin ![]() |
Feminin ![]() |
Neutrum ![]() |
Pluràl ![]() | |
---|---|---|---|---|
![]() |
![]() |
![]() | ||
Ìndefinite | àller Wii ìsch trunka worra![]() ![]() |
àlla Mìlch ìsch trunka worra![]() ![]() |
àll Wàsser ìsch trunka worra![]() ![]() |
àlla Flascha sìn trunka worra![]() ![]() |
Uf Elsassisch, wia uf Àlemànnisch, gìtt's a bestìmmter Àrtìkel vor em Nàmma vu-n-era Person.
- Fer a Mànn: Maskulin
- Dr Albert Schweitzer ìsch a beriahmter Elsasser.
Albert Schweitzer ist ein berühmter Elsässer.
Albert Schweitzer est un Alsacien célèbre.
- Fer a Fràui: Feminin
- D Màdàm Meyer kummt.
Frau Meyer kommt.
Madame Meyer vient.
- D Joséphine schàfft àn dr Mairie / uf dr Mairie.
Joséphine arbeitet im Rathaus.
Joséphine travaille à la mairie.
- Fer a Maidla oder a Fràui wo ma güet kennt: Neutrum (do brüücht ma nìt gàr so heeflig sìì, wia fer d Màdàm Meyer)
- S Marie ìsch mi betscha Kàmeradla.
Marie ist meine beste Kameradin.
Marie est ma meilleure camarade.
- Fer mehrera Litt, zum Beispiel a Fàmìlia: Pluràl
Pronoma
[Quälltäxt bearbeite]- da ìsch groß
dieser ist groß
celui-ci est grand
this one is big
- dia ìsch scheen
diese ist schön
celle-ci est belle
this one is pretty
- dàs ìsch güet
das ist gut
ça, c'est bien
this is good
- dia sìn luschtig
diese sind lustig
ceux-là (ou plutôt : ceux-ci) sont drôles
these ones are funny
- saller kenn ìch nìt
jenen kenne ich nicht
celui-là, je ne le connais pas
I don't know that one
- sallera ìsch mina Kàtz
jene ist meine Katze
celle-là est ma chatte
that one is my cat
- sall ìsch ànderscht
jenes ist anders
ça, c'est différent
that is different
- salla sìn tiir
jene sind teuer
ceux-là sont chers
those ones are expensive
- weller vu dana Manner?
welcher von diesen Männern?
lequel de ces hommes ?
- wella vu dana Fràuia?
welche von diesen Frauen?
laquelle de ces femmes ?
- wells vu dana Kìnder?
welches von diesen Kindern?
lequel de ces enfants ?
- wella vu dana Litt?
welche von diesen Leuten?
lequel parmi ces gens ?
Heefligkeitsforma
[Quälltäxt bearbeite]Uf Elsassisch gìtt's drèi Personàlpronoma wo d Heefligkeitsforma üsdrucka:
- kenner ìsch klei (kenner vu dana Manner)
keiner ist klein (keiner von diesen Männern)
aucun n'est petit (aucun de ces hommes)
- kenna ìsch wiascht (kenna vu dana Fràuia)
keine ist hässlich (keine von diesen Frauen)
aucune n'est laide (aucune de ces femmes)
- kenns ìsch schlacht (kenns vu dana Biar)
keines ist schlecht (keines von diesen Bieren)
aucune n'est mauvaise (aucune de ces bières)
- kenna fahla (kenna vu dana Litt)
keine fehlen (keine von diesen Leuten)
aucun ne manque (aucun parmi ces gens)
- jeder ìsch groß (jeder vu dana Manner)
jeder ist groß (jeder von diesen Männern)
chacun est grand (chacun de ces hommes)
- jeda ìsch scheen (jeda vu dana Fràuia)
jede ist schön (jede von diesen Frauen)
chacune est belle (chacune de ces femmes)
- jedes ìsch güet (jedes vu dana Biar)
jedes ist gut (jedes von diesen Bieren)
chacune est bonne (chacune de ces bières)
- àlla sìn do (àlla vu dana Litt)
alle sind da (alle von diesen Leuten)
tous sont là (tous parmi ces gens)
- manker vu dana Manner
mancher von diesen Männern
beaucoup parmi ces hommes
- manka vu dana Fràuia
manche von diesen Frauen
beaucoup parmi ces femmes
- manks vu dana Kìnder
manches von diesen Bieren
beaucoup parmi ces bières
- manka vu dana Litt
manche von diesen Leuten
beaucoup parmi parmi ces gens
Adjektiv
[Quälltäxt bearbeite]güet gut
bon
schlacht schlecht
mauvais
klei klein
petit
groß groß
grand
dìnn dünn
fin
dìck dick
épais
kàlt kalt
froid
wàrm warm
chaud
D Adjektiv känna noch àndra Forma hàà: Komparativ un Superlativ.
Komparativ
[Quälltäxt bearbeite]Mìt em Komparativ düet ma vergliicha. Do wo-n-a eifàcher Adjektiv ebbis beschribt, düet a Komparativ ebbis vergliicha, zeiga àss's vum Adjektiv mehr oder weniger betroffa ìsch, ìm Vergliich mìt ebbis ànderscht.
- Komparativ: D Fràui ìsch kleiner às dr Mànn.
Die Frau ist kleiner als der Mann.
La femme est plus petite que l'homme.
- Superlativ: Mina Fràui ìsch d Kleinschta vu dr Fàmìlia.
Meine Frau ist die Kleinste der Familie.
Ma femme est la plus petite de la famille.
- Komparativ: Dr Mànn ìsch greeßer às d Fràui.
Der Mann ist größer als die Frau.
L'homme est plus grand que la femme.
- Superlativ: Mi Mànn ìsch dr Greescht vu dr Fàmìlia.
Mein Mann ist der Größte in der Familie.
Mon mari est le plus grand de la famille.
Normàlerwiis heißt's ìn dr Gliicheitsform vum Komparativ „so ... às ...“. (A Üsnàhm gìtt's fer „so güet wia meeglig“, wo a Vàriànta ìsch vu dr Form „so güet às meeglig“.)
Superlativ
[Quälltäxt bearbeite]Mìt em Superlativ zeigt ma àss ebbis vum Adjektiv betroffa ìsch, so vìel às meeglig. As kännt's nìt mehr sìì.
- Eifàch Adjektiv: Mina Hoor sìn dìnn.
Meine Haare sind dünn.
Mes cheveux sont fins.
- Komparativ: Mina Hoor sìn dìnner às vor zeh Johr.
Meine Haare sind dünner als vor zehn Jahren.
Mes cheveux sont plus fins qu'il y a dix ans.
- Superlativ: Mina Hoor sìn d dìnnschta wo's gìtt.
Meine Haare sind die dünnsten die es gibt.
Mes cheveux sont les plus fins qui existent.
- Eifàch Adjektiv: Mina Kàtz ìsch scheen.
Meine Katez ist schön.
Mon chat est beau.
- Komparativ: Mina Kàtz ìsch scheener às dina.
Meine Katze ist schöner als deine.
Mon chat est plus beau que le tien.
- Superlativ: D scheenschta Kàtz ìsch mina.
Die schönste Katze ist meine.
Le plus beau chat est le mien.
Präposition
[Quälltäxt bearbeite]Fer a Ort
[Quälltäxt bearbeite] ìn
in
dans
zwìscha
zwischen
entre
hìnter
hinter
derrière
nawa
neben
à côté de
uf
auf
sur
vor
vor
devant
unter
unter
sous
um (... umma)
um (...herum)
autour de
dur
durch
à travers
üs
aus
hors de
uf nach
à (avec mouvement, vers une ville)
zu in
à (immobile, dans une ville)
zu zu
chez (avec mouvement, vers une personne)
bi bei
chez (immobile, chez une personne)
Fer a Zitt
[Quälltäxt bearbeite] wahrend
während
pendant
bis
bis
jusque
zitter
seit
depuis
Verschìeda
[Quälltäxt bearbeite]mìt mit
avec
ohna ohne
sans
fer für
pour
gega gegen
contre
Adverb
[Quälltäxt bearbeite]A Adverb wachselt nia, 's ìsch unveranderlig.
Zum Beispiel:
làngsàm langsam
lentement
schnall schnell
vite
glich gleich
tout de suite
friahj früh
töt
spot spät
tard
jetz jetzt
maintenant
sallamols damals
à l'époque
friahjer früher
autrefois
ìmmer immer
toujours
nia nie
jamais
niamols niemals
jamais
sowiso sowieso
dans tous les cas
unbedìngt unbedingt
absolument
wohrschins wahrscheinlich
probablement
leider leider
malheureusement
do hier
ici
därt dort
là
ìwra
darüber (???)
de l'autre côté
dowa
oben
en-haut
dunta
unten
en-bas
uffa
hinauf
vers le haut
àwa
herab
vers le bas
Adverb wo vu'ma Adjectiv kämma
[Quälltäxt bearbeite]scheen schön
joliment
wiascht hässlich
vilainement, pas bien
fiin fein
avec finesse
grobb grob
grossièrement
lütt laut
fort
arnscht ernst
sérieusement
frìndlig freundlich
amicalement
riahwig ruhig
tranquillement
ummasunscht umsonst
gratuitement
Adverb wo mìt „d“/„der“ ààfànga (wo meischtens vu-n-era Präposition kämma)
[Quälltäxt bearbeite] derbii
dabei
avec
derdur
dadurch
à travers
derfer
dafür
pour (dans le sens : favorablement)
dergega
dagegen
contre (dans le sens : défavorablement)
derwììder
dagegen, wider
contre (dans le sens : défavorablement)
dernawa
daneben
à côté
dernoh
danach
ensuite
dervu
davon
de là ou en (idée de prendre, prélever)
derwilscht
daweil, inzwischen
pendant ce temps
derzüe
dazu
en plus
derzwìscha
dazwischen
entre
dràà
daran
dessus (dans le sens : accroché dessus)
dheim
daheim, zu Hause
au domicile, à la maison
dràb
davon (von oben)
de là (idée d'enlever du dessus)
drìwer
darüber
par-dessus
drii
darein
dedans (avec mouvement pour entrer)
druf
darauf
dessus
drum
darum
autour
drunter
darunter
dessous
drüss
daraus
dehors (avec mouvement pour sortir)
dìnn
darin
dedans (immobile)
duss
draußen
dehors (immobile)
dura
dadurch
à travers
drum umma
drumherum
tout autour
Adverb wo mìt „wiis“ gmàcht sìn
[Quälltäxt bearbeite]bleederwiis blöderweise
bêtement
dummerwiis dummerweise
bêtement
güeterwiis glücklicherweise
heureusement
kilowiis kiloweise
par kilos
komischerwiis komischerweise
étrangement
meegligerwiis möglicherweise
~de façon plausible
momantawiis ab und zu / manchmal
par moments
normàlerwiis normalerweise
normalement
stundawiis stundenweise
de l'ordre de quelques heures
teilwiis teilweise
partiellement
üsnàhmswiis ausnahmsweise
exceptionnellement
Adverb wo mìt „ig“ gmàcht sìn
[Quälltäxt bearbeite]züefallig zufällig
par hasard
vìehmaßig sehr stark, furchtbar
terriblement
regelmaßig regelmäßig
régulièrement
schrecklig schrecklich
effroyablement
gweehnlig gewöhnlich
habituellement
andlig endlich
enfin
schliaßlig schließlich
finalement
eiglig eigentlich
en fait
hàuiptsachlig hauptsächlich
principalement
wìrklig wirklich
vraiment
zìmlig ziemlich
assez
Komparativ un Superlativ
[Quälltäxt bearbeite]Wia d'Adjektiv, känna d Adverb noch àndra Forma hàà: Komparativ un Superlativ.
- Eifàch Adverb: As ragent vìel.
Es regnet viel.
Il pleut beaucoup.
- Komparativ: As ragent mehr às gescht.
Es regnet mehr als gestern.
Il pleut plus qu'hier.
- Superlativ: Morn sott's àm meischta ragna.
Morgen sollte es meistens regnen.
Demain, il devrait pleuvoir le plus.
- Eifàch Adverb: Ìch müeß làng uf dr Autobüs wàrta.
Ich muß lange auf den Bus warten.
Je dois attendre longtemps l'autobus.
- Komparativ: Ìch wàrt länger uf dr Autobüs às uf dr Zug.
Ich warte länger auf den Bus als auf den Zug.
J'attends plus longtemps l'autobus que le train.
- Superlativ: Àm längschta wàrtet ma z Colmer.
Am längsten wartet man in Colmar.
On attend le plus longtemps à Colmar.
Genus
[Quälltäxt bearbeite]Uf Elsassisch, wia uf Hoochditsch, gìtt's 3 Genus.
Masculin (mannlig)
[Quälltäxt bearbeite]dr Mànn der Mann
l'homme
dr Hund der Hund
le chien
dr Knocha der Knochen
l'os
dr Korb der Korb
la corbeille
dr Wàga der Wagen
la voiture
dr Wii der Wein
le vin
dr Raga der Regen
la pluie
dr Bàch der Bach
le ruisseau
dr Mond der Mond
la lune
dr Butter die Butter
le beurre
dr Garage die Garage
le garage
dr Wurscht die Wurst
la saucisse
Feminin (wiiwlig)
[Quälltäxt bearbeite]d Fràui die Frau
la femme
d Kàtz die Katze
le chat
d Mìlch die Milch
le lait
d Suppa die Suppe
la soupe
d Kìschta die Kiste
la caisse
d Blüema die Blume
la fleur
d Schüel die Schule
l'école
d Nàcht die Nacht
la nuit
d Sunna die Sonne
le soleil
d Zitt die Zeit
le temps
d Schatta der Schatten
l'ombre
Neutrum (sachlig)
[Quälltäxt bearbeite]s Kìnd das Kind
l'enfant
s Kìnggala das Kaninchen
le lapin
s Galriawla die Möhre
la carotte
s Loch das Loch
le trou
s Hüss das Haus
la maison
s Dàch das Dach
le toit
s Fascht das Fest
la fête
s Wàsser das Wasser
l'eau
s Biar das Bier
la bière
s Watter das Wetter
le temps
D Verkleinerungsform vu'ma Subschtàntiv ìsch Neutrum. Zum Beispiel:
s Hìndla das Hündchen
le petit chien
s Katzla das Kätzchen
le petit chat
Komischa Bsunderheita
[Quälltäxt bearbeite]- S Wort „Zitt“ ìsch feminin. Trotzdam, ìn'ma eifàcha Sàtz, sajt ma ehnder „dr Zitt“ fer a direkt Objekt (àlso ìm Akkusativ, wo ma
„d Zitt“dat erwàrta).
Numerus
[Quälltäxt bearbeite]- Sìngulàr (Einzàhl)
- Pluràl (Mehrzàhl)
Ìm Pluràl wara àlla Genus mìt em gliicha Àrtìkel üsgsprocha.
dr, d un s wara d
D Einheita folga a bsundera Regel fer d Mehrzàhl.
A bsunderer Fàll:
- d letscha Tag ìsch scheen Watter gsìì (ohna „a“ àm And)
die letzten Tagen war schönes Wetter
les derniers jours, il y avait du beau temps
- d letschta Johra sìn mìr àm Meer ìn da Feria gsìì
die letzten Jahren waren wir am Meer in den Fereien
les dernières années, nous étions en vacances à la mer
- d letschta Moneta ìsch's kàlt gsìì
die letzten Monaten war es kalt
les derniers mois, il a fait froid
Kasus
[Quälltäxt bearbeite]Nominativ
[Quälltäxt bearbeite]- Fer a Subjekt oder a Attribut.
- Dr Mànn kummt.
Der Mann kommt.
L'homme vient.
- Wer kummt? Dr Mànn.
Wer kommt? Der Mann.
Qui vient ? L'homme.
- Dàs Auto ìsch àlt.
Dieses Auto ist alt.
Cette auto est vieille.
- Ìch bì dr Mànn.
Ich bin der Mann.
Je suis l'homme (ou le mari, selon le contexte).
- 's ìsch a àlt Auto.
Es ist ein altes Auto.
C'est une vieille auto.
Akkusativ
[Quälltäxt bearbeite]- Fer a direkt Objekt.
- Noh teil (d meischta) Verb, ìmmer (zum Beispiel: assa, brüücha, sah - wia uf Hoochditsch)
- Noh teil Präpositiona, ìmmer : dur, fer, gega, ohna, um (zum Beispiel: fer dr Suhn
für den Sohn
pour le fils / um dia Zitt
um diese Zeit
à cette heure)
- Noh teil Verb un Präpositiona, ìmmer (zum Beispiel: wàrta uf ...
warten auf ...
attendre ... / danka àn ...
denken an ...
penser à ...)
- Noh teil Verb un Ort-Präpositiona wo-n-a Bewegung zeiga (zum Beispiel: geh ìn ...
gehen in...
aller dans... / blìtza uf ...
springen auf ...
sauter sur ... / schlupfa unter ...
schlupfen unter ...
se glisser sous ... / ghèia ìn ...
fallen in ...
tomber dans ...)
- Ìch seh dr Mànn.
Ich sehe den Mann.
Je vois l'homme.
- Ìch làuif dur dr Wàld.
Ich gehe durch den Wald.
Je marche à travers la forêt.
- Ìch wàrt uf dr Mànn.
Ich warte auf den Mann.
J'attends l'homme.
- Ìch gàng ìn dr Wàld.
Ich gehe in den Wald.
Je vais dans la forêt.
Dativ
[Quälltäxt bearbeite]- Fer a indirekt Objekt.
- Noh teil Verb, ìmmer (zum Beispiel: halfa, folga, glàuiwa - wia uf Hoochditsch)
- Noh teil Präpositiona, ìmmer : üs, bi, mìt, noh, zitter, vu, zu (zum Beispiel: mìt em Suhn
mit dem Sohn
avec le fils / )
- Noh teil Verb un Präpositiona, ìmmer (zum Beispiel: schàffa àn ... (ema Wark, zum Beispiel)
arbeiten an (einem Werk, zum Beispiel)
travailler à (une oeuvre par exemple / reda ìwer (ebbrem)
reden üder (jemandem)
parler de (quelqu'un))
- Noh teil Verb un Präpositiona wo-n-a Lokàlisiarung zeiga (zum Beispiel: bliiwa ìn ...
bleiben in ...
rester dans ... / schloofa uf ...
schlafen auf ...
dormir sur ... / versteckt sìì unter ...
versteckt sein unter ... / lànda uf ...
landen auf ...
atterrir sur ...) Oder ìm Fàll vu-n-a Lokàlisiarung ohna Verb (zum Beispiel: ìm Lawa
Im Leben
dans la vie / ìn dara Zitt
in dieser Zeit
en ce temps-là)
- Ìch gìbb's ìm Mànn.
Ich gebe es dem Mann.
Je le donne à l'homme.
- Dr Hund folgt ìn sim Meischter.
Der Hund folgt seinem Meister/Der Hund gehorcht seinem Herrchen/Frauchen
Le chien obéit à son maître.
- Ìch kumm mìt em Mànn.
Ich komme mit dem Mann.
Je viens avec l'homme.
- Ìch schàff àm Wàga.
Ich arbeite am Wagen.
Je travaille à la voiture.
- Ìch blibb ìm Wàga.
Ich bleibe im Wagen.
Je reste dans la voiture.
kè Genitiv
[Quälltäxt bearbeite]Uf Elsassisch, wia uf Àlemànnisch, gìtt's kè Genitiv. Àstàtt dr Genitiv wìrd dr Dativ verwanda.
- S Besìtza wìrd mìt dr Präposition vu üsgsprocha oder, fer a Person, mìt dr Präposition ìn vorna dràà un a Possessivadverb.
- dr Korb vum Hund
der Korb des Hunds
la corbeille du chien
- dr Ààfàng vum Dorf
der Anfang des Dorfs
le début du village
- ìm Suhn si Wàga
des Sohns Wagen
la voiture du fils
- ìm Kìnd sina Kàtz
des Kinds Katze
le chat de l'enfant
- Teil Präposition, wo uf Hoochditsch vu'ma Genitiv gfolgt wara, funktionniara uf Elsassisch / Àlemànnisch mìt em Dativ: trotz, waga, wahrend
- Üsnàhmswiis gìtt's a pààr bsundera Fall wo ma dr Genitiv doch fìndet:
- um Hìmmels Wìlla
um Himmels Willen
pour l'amour du ciel
- ìn Gottes Nàmma
in Gottes Namen
au nom de Dieu
- Zìnseszìns
Zinseszins
intérêts composés
- Suhnsfràui
Schwiegertochter
bru (femme du fils)
Verb
[Quälltäxt bearbeite]- Ìnfinitiv: d eifàchschta Form vum Verb, ohna Konjugàtion, wia's ìn da Wärterbiacher steht.
- Partizip Perfekt: mìt em Hìlfsverb sìì oder hàà, s Partizip Perfekt ìsch d Form mìt dara wo ma dr Perfekt (Vergàngaheitzitt) ufbàuit.
D Regel, z Milhüüsa, ìsch vìelmols „Wia eifàcher, wia besser“. Dr Partizip Perfekt ìsch schiint's a güeter Beispiel.
As gìtt meischtens zwei Meegligkeita:
- Wenn ma eifàch a „g“ àm Ààfàng vum Verb dràà kààt hanka, noh fàngt dr Partizip Perfekt mìt ema „g“ àà.
- Wenn a „g“ vor em Verb nìt eifàch zum Üspracha ìsch, noh fàngt dr Partizip Perfekt wia s Verb àà. (Z Milhüüsa sajt ma nìt „ge“ àm Ààfàng vum Partizip Perfekt.)
Àndra Meegligkeita:
- àmüsiart, expliziart, explodiart, flàttiart, funktionniart, ìnschtàlliart, normàlisiart, operiart... sìn Üsnàhma: exàct wia uf Hoochditsch, Verb wo mìt „iara“ anda un wo-n-a üslàndischa Harkunft han bikämma kè „g“ vorna dràà.
- Do gìtt's àwer noch a Üsnàhm mìt teil Verb, wo mankmol typisch elsassisch sìn. Dia sìn „àlemànnisiart“ worra un bikämma gànz normàl a g vorna dràà:
- schàngschiara → gschàngschiart
- schwàsiara → gschwàsiart
- àwer aui, nìt bsunderscht elsassisch:
- regiara → gregiart
- repàriara → grepàriart
- D Verb mìt trennbàra Pàrtikel folga a eigena Regel.
Ìm Fàll wenn s Verb a trennbàra Pàrtìkel hàt, noh wìrd dia Pàrtìkel eifàch vorna àm Partizip Perfekt drààbabt (zwìscha Pàrtìkel un Verb).
- ar gìtt àà
er gibt an
il indique → Perfekt: ar hàt ààgaa
er hat angegeben
il a indiqué
- ar gìtt i
er gibt ein
il donne, il entre → Perfekt: ar hàt igaa
er hat eingegeben
il a donné, entré
- ar gìtt üs
er gibt aus
il dépense → Perfekt: ar hàt üsgaa
er hat ausgegeben
il a dépensé
- ar màcht àà
er macht an
il allume → Perfekt: ar hàt ààgmàcht
er hat angemacht
il a allumé
- ar màcht i
il met en conserves → Perfekt: ar hàt igmàcht
il a mis en conserves
- ar màcht üs
er macht aus
il organise → Perfekt: ar hàt üsgmàcht
er hat ausgemacht
il a organisé
- ar schribt àà
er schreibt an
il inscrit (de manière publique) → Perfekt: ar hàt ààgschrìewa
er hat angeschrieben
il a inscrit (de manière publique)
- ar schribt i
er schreibt ein
il inscrit (au sens bureaucratique) → Perfekt: ar hàt igschrìewa
er hat eingeschrieben
il a inscrit (au sens bureaucratique)
- ar schribt üs
er schreibt aus
il écrit en entier → Perfekt: ar hàt üsgschrìewa
er hat ausgeschrieben
il a écrit en entier
Ìm Fàll vun era untrennbàra Pàrtìkel, kummt kè „g“ derzüe.
- ar erleest
er erlöst
il délivre → Perfekt: ar hàt erleest
er hat erlöst
il a délivré
- ar ersetzt
er ersetzt
il remplace → Perfekt: ar hàt ersetzt
er hat ersetzt
il a remplacé
- ar entscheidet
er entscheidet
il décide → Perfekt: ar hàt entscheida
er hat entschieden
il a décidé
- ar ìwerholt
er überholt
il dépasse → Perfekt: ar hàt ìwerholt
er hat überholt
il a dépassé
- ar ìwersetzt
er übersetzt
il traduit → Perfekt: ar hàt ìwersetzt
er hat übersetzt
il a traduit
- ar ìwertriibt
er übertreibt
il exagère → Perfekt: ar hàt ìwertrìewa
er hat übertrieben
il a exagéré
- ar unterschribt
er unterschreibt
il signe → Perfekt: ar hàt unterschrìewa
er hat unterschrieben
il a signé
- ar unterstìtzt
er unterstützt
il soutient → Perfekt: ar hàt unterstìtzt
er hat unterstützt
il a soutenu
- ar urteilt
er urteilt
il juge → Perfekt: ar hàt urteilt
er hat urteilt
il a jugé
- ar verlàuift
er schmelzt
il fond → Perfekt: ar ìsch verloffa
er hat geschmolzen
il a fondu
Ìn dana Fall kummt kè g derzüe, nìt amol àm Ààfàng vum Partizip Perfekt wenn d erschta Büechstàwa normàlerwiis a „g“ vorna dràà sott bikumma (zum Beispiel „e“ oder „ì“, wia ìn „ersetzt“ oder „ìwersetzt“).
Dr „gh“ wìrd „k“ oder „kh“ üsgsprocha. (Un sowìeso màcht s Elsassischa wenig Unterschìed zwìscha weicha un härta Konsonnànta, wia b - p, d - t, g - k; dergega wara r - ch un w - v oder f besser unterschìeda.)
- gheera
gehören
appartenir (IPA: [ˈkheːʁɐ])
- ghèia
fallen
tomber (IPA: [ˈkɛɪ̯ɐ])
- gheißa
geheißen
appelé (IPA: [ˈkhaɪ̯sɐ])
Hìlfsverb
[Quälltäxt bearbeite]sìì sein
être
hàà haben
avoir
wara werden
devenir
düe tun
faire
Modalverb
[Quälltäxt bearbeite]därfa dürfen
avoir le droit
känna können
pouvoir
meega mögen
apprécier
müeßa müssen
devoir
solla sollen
devoir
wälla wollen
vouloir
Redundànz
[Quälltäxt bearbeite]D Redundànz ìsch typisch àlemànnisch, dàs gìtt's wenn gwìssa bsundera Verb (geh un kumma) a zweiter Verb düen ifiahra.
D verb geh un kumma han a Kurza Form: ge un ku, wo vor ema zweiter Verb noch derzüe gsajt müeß wara.
ìch gàng ge fìscha ich gehe fischen
je vais pêcher
ìch kumm ku lüega ich komme zum anschauen
je viens voir
Ohna d Redundànz war dr Sàtz gànz latz:
ìch gàng fìscha, ìch kumm lüega
Tempus (Zitta)
[Quälltäxt bearbeite]Ìndikàtiv Modus
[Quälltäxt bearbeite]Präsens (Gegawart)
[Quälltäxt bearbeite]S Präsens ìsch d Zitt wo beschriibt wàs jetz ìm Gegawart pàssiart.
ìch glàuib ich glaube
je crois
I believe
ìch koch ich koche
je cuisine
I cook
ìch gàng ich gehe
je vais
I go
ìch bì do ich bin da
je suis là
I am here (jetz, hìtt, dàs Johr...)
Präsens, Verlàuifsform
[Quälltäxt bearbeite]D Verlàuifsform ìsch a àndra Form wo s Präsens kààt üsdrucka. 's ìsch a Präsens wo mìt em Hìlfsverb düe un mìt em Ìnfinitiv vum Verb ufbàuia wìrd.
Meischtens wìrd's üs esthetischa Grìnda verwanda, zum Beispiel:
wenn s eifàcha Präsens nìt scheen dat teena:
düesch wìischa du wischst
tu balaies
ìch düe ìmmer markta ich verhandele immer
je marchande toujours
ar düet garn gàrtna er gärtnert gern
il aime jardiner
wenn dr Sàtz zìmlig làng ìsch:
Ar düet wohrschins da Bàuim ummàcha. Er liegt wahrscheinlich diesen Baum um.
Il va probablement abattre cet arbre.
Lüeg, so düet ma bi uns d Hartäpfel schela! Schau, so schält man bei uns die Kartoffeln!
Regarde, c'est comme ça qu'on épluche les pommes de terre chez nous !
wenn ma dr Sìnn vum Sàtz verstärkera wìll:
- Dàto kàuifa d junga Fràuia numma noch surgelé... - Heutzutage kaufen die junge Frauen nur noch Tiefkühlkost...
- De nos jours les jeunes femmes n'achètent plus que du surgelé...
- Nei, mina Tochter düet noch kocha! - Nein, meine Tochter kocht noch!
- Non, ma fille cuisine encore !
oder eifàch üs Gwohnnet, ìm Reda:
ìch düe Müsik losa ich höre Musik
j'écoute de la musique = ìch los Müsik (beida sìn gliichgìltig)
ìch düe mina Schüeh putza ich putze meine Schuhe
je nettoie mes chaussures = ìch putz mina Schüeh
As geht nìt unbedìngt mìt àlla Verb, ehnder mìt Àktionsverb. (
ìch düe heißa, ìch düe wìssa)
Fer sàga àss ebbis gràd jetz àn dam Momant pàssiart, gìtt's noch a àndra Form: sìì àm + Ìnfinitiv vum Verb :
ìch bì àm Kocha ich bin am Kochen
je suis en train de cuisiner
I am cooking (jetz, gràd ìn dam Momant...)
Vergàngaheit
[Quälltäxt bearbeite]Uf Elsassisch un Àlemànnisch gìtt's kè Präteritum: ìch war gescht miad ( → ìch bì gescht miad gsìì ich war gestern müde
j'étais fatigué, hier)
D Vergàngaheit wìrd mìt em Perfekt üsgsprocha.
Perfekt
[Quälltäxt bearbeite]S Perfekt ìsch d Zitt vu dr Vergàngaheit.
As wìrd mìt ema Hìlfsverb (sìì oder hàà) un mìt em Partizip Perfekt vum Verb ufbàuia.
ìch bì gsìì ich bin gewesen
j'ai été
I have been
ìch hà kocht ich habe gekocht
j'ai cuisiné
I have cooked (gescht, letscht Johr...)
Futur I
[Quälltäxt bearbeite]S Futur I wìrd mìt em Hìlfsverb wara un dr Ìnfinitiv vum Verb ufbàuia.
ìch wìrr kocha ich werde kochen
je cuisinerai
I will cook
Ìm Frànzeescha verwandet ma dàs Futur fer a Àktion ìn dr Züekunft z'beschriiwa.
Uf Elsassisch kààt ma so-n-a Àktion ìn dr Züekunft meischtens mìt em Präsens beschriiwa.
Ìch koch Sürkrütt, morn. Ich werde morgen Sauerkraut kochen.
Je cuisinerai de la choucroute, demain.
Uf Elsassisch bedittet s Futur I ehnder a Meegligkeit, oder ebbis wo ma druf hofft.
Ar wìrd wohrschins kumma. Er wird wahrscheinlich kommen.
Il va probablement venir.
Ar wìrd kumma, hoffentlig! Er wird hoffentlich kommen!
Il va venir, j'espère !
Àwer mankmol kààt s Futur I doch ebbis sìchers sàga. (Dàs merkt ma noh-n-em Kontext.)
Wìrsch sah, wìrsch Miajh hàà! Du wirst sehen, dü wirst Mühe haben!
Tu verras, tu auras du mal !
Perfekt II (Vergàngaheit ìn dr Vergàngaheit)
[Quälltäxt bearbeite]S Perfekt II, oder passé surcomposé, beschribt a Àktion (1) wo umma gsìì ìsch, ìn'ma Momant (2) ìn dr Vergàngaheit.
Dàs heißt, d Àktion vu dr Vergàngaheit (1) ìsch noch vor em Momant (2) gsìì, un da Momant (2) gheert salwer scho ìn dr Vergàngaheit. Da Momant (2) brüücht ma nìt amol nìt unbedìngt sàga.
- Ìch hà àbgnumma ghàà (1), vor sechs Monet (2).
- Sa sìn ààkumma gsìì (1), gescht àn dara Zitt (2).
- Ar hàt ebbis gfunda ghàà (1).
Vergliich mìt àndra Sprocha
Uf Hoochditsch, zum Beispiel, gìtt's dàs Perfekt II nìt, d Zitt wo züe-n-ìhm passt ìsch s Plusquamperfekt. Un dàs Plusquamperfekt, gliich wia s Präteritum, gìtt's nìt uf Àlemànnisch.
- Eifàcha Vergàngaheit:
ich ging (Präteritum) → ìch bì gànga (Perfekt)
- Vergàngaheit ìn dr Vergàngaheit:
ich war gegangen (Plusquamperfekt) → ìch bì gànga gsìì (Perfekt II)
Vergliich mìt em Frànzeescha un mìt em Anglischa:
Uf Frànzeesch un uf Anglisch gliicht d Syntax aui ìm Hoochditscha. (Uf Frànzeesch gab dàs passé surcomposé " je l'ai eu fait " ; ma kännt's ìn teil Gegend eventuell heera, àwer 's gheert nìt zu dr Stàndàrdsproch.)
Futur II (Vergàngaheit ìn dr Züekunft)
[Quälltäxt bearbeite]S Futur II beschribt a Àktion (1) wo umma ìsch, ìn'ma Momant (2) ìn dr Züekunft.
Dàs heißt, d Àktion vu dr Vergàgaheit (1) ìsch vor em Momant (2), un da Momant (2) ìsch noch z'kumma.
Àwer, gliich wia mìt em Futur I, d Àktion (1) ìsch do mehr àls Meegligkeit gmeint, ehnder às ebbis wo rìchtig ìn dr Züekunft pàssiart.
- Ìch wìrr àbgnumma hàà (1), ìn sechs Monet (2).
- Ar wìrd's gfunda hàà (1).
- Sa wara ààkumma sìì (1), morn àn dara Zitt (2).
- Sa wara ààkumma sìì (1), hoffentlig!
Fer ebbis wo rìchtig sìcher ìn dr Züekunft pàssiart, un wo ìn dara Züekunft umma ìsch, dat ma s Perfekt verwanda:
- Àn dr naachschta Wiahnachta han mìr s Hüss àbzàhlt (zitter a pààr Wucha). = sìcher, ìn dr Züekunft → Perfekt
- Àn dr naachschta Wiahnachta wara mìr s Hüss àbzàhlt hàà (hoffentlig!) = a Meegligkeit, ìn dr Züekunft → Futur II
Vergliich mìt Futur I un Präsens
- Àn dr naachschta Wiahnachta kummt dr Suhn. = sìcher, ìn dr Züekunft → Präsens
- Àn dr naachschta Wiahnachta wìrd wohrschins dr Suhn kumma. = a Meegligkeit, ìn dr Züekunft → Futur I
Vergliich mìt àndra Sprocha
ìch wìrr's gmàcht hàà ich werde es gemacht haben
je l'aurai fait
I will have done it
Konjunktiv Modus
[Quälltäxt bearbeite]Konjunktiv I
[Quälltäxt bearbeite]Dr Konjunktiv I wìrd verwanda wenn ebbis nìt sìcher oder nìt wohr ìsch, oder fer Sàcha üsdrucka wo nohgredt wara.
- Wàs nìt unbedìngt sìcher / wohr ìsch:
Ar giang, schiint's. Er ginge, anscheinend.
Il s'en irait, paraît-il.
Ar sèig krànk... weisch dü ebbis dervu? Er sei krank... weißt du etwas davon?
Il serait malade... en sais-tu quelqhe chose ?
Ar häig jetz Àrwet gfunda! Wer glàuibt denn dàs? Er hätte jetzt Arbeit gefunden! Wer glaubt denn das?
Il aurait maintenant trouvé du travail ! Qui va donc croire ça ?
- Wàs nohgredt wìrd:
Ma verzeehlt àss ar giang. Man erzählt dass er ginge.
On raconte qu'il s'en irait.
Ìch hà gheert, ar sèig krànk. Ich habe gehört, er sei krank.
J'ai entendu qu'il serait malade.
Sa sàga àss ar Àrwet gfunda häig. Sie sagen dass er Arbeit gefunden habe/hätte.
Ils disent qu'il aurait trouvé du travail.
Dia Beispìeler zeiga a Form ohna Hìlfsverb, wo's àwer numma fer teil stàrka Verb gìtt:
sèig sei
serait
häig habe
aurait
wart wäre
serait
därft dürfte
aurait le droit de
kännt könnte
pourrait
mächt möchte
aimerait
müeßt müsste
devrait
sott sollte
devrait
wott wollte
voudrait
brüücht bräuchte
aurait besoin de
giang ginge
irait
kam käme
viendrait
nahmt nähme
prendrait
trauit wagte
oserait
wusst wüsste
saurait
usw.
Fer d àndra Verb gìtt's a àndra Leesung:
Dr Konjunktiv I kààt ma aui mìt em Hìlfsverb dat un dr Ìnfinitiv vum Verb ufbàuia. Dia Form mìt dat ìsch meeglig mìt àlla Verb, àlso ìsch's mehr verbreitet.
ar dat geh er würde gehen
il irait
ar dat assa er würde essen
il mangerait
ar dat schlofa er würde schlafen
il dormirait
Ar dat geh, schiint's. Er würde gehen, scheint es.
Il s'en irait, paraît-il.
Ar dat krànk sìì... weisch dü ebbis dervu? Er sei krank... weißt du etwas davon?
Il serait malade... en sais-tu quelque chose ?
Ma verzeehlt àss ar dat geh. Man erzählt dass er ginge.
On raconte qu'il s'en irait.
Ìch hà gheert, ar dat krànk sìì. Ich habe gehört, er sei krank.
J'ai entendu qu'il serait malade.
Numma dr letschta Fàll (ìn dr Vergàngaheit) kààt ma nìt mìt dat umschriiwa: Ar dat jetz Àrwet gfunda hàà.
Ma kännt's versteh, àwer ma sajt nia so, dr Sàtz dat züe kumpliziart wara.
Konjunktiv II
[Quälltäxt bearbeite]Dr Konjunktiv II beschribt ebbis wo meeglig war, unter gwìssa Bedìngunga.
Dr Konjunktiv II wìrd typisch verwanda ìn da Sätz wo-n-a Nawasàtz mìt wenn han.
Konjunktiv II Präsens
[Quälltäxt bearbeite]Dr Konjunktiv II Präsens beschribt a Meegligkeit ìm Gegawart.
ar war, ar hatt, ar giang... wenn's jetz dr Fàll war er wäre, er hätte, er würde... wenn es jetzt der Fall wäre
il serait, il aurait, il irait... si c'était maintenant le cas
ìch war froh, wenn's güet war er wäre froh, wenn es gut wäre
il serait content, si c'étais bien
ar hatt Miahj, wenn ar dàs allei wott màcha er hätte Mühe, wenn er das allein machen wollte
il aurait du mal, s'il voulait faire ça seul
Dr Konjunktiv II Präsens gliicht vìel ìm Konjunktiv I, àwer nìt fer d Verb sìì un hàà; fer dia zwei Verb sìn dia zwei Zitta gànz verschìeda.
Konjunktiv I: ìch sèig, ìch häig
Konjunktiv II Präsens: ìch war, ìch hatt
Dr Konjunktiv II Präsens wìrd aui fer vìel Verb mìt em Hìlfsverb dat un mìt em Ìnfinitiv vum Verb ufbàuia.
- Uf Hochditsch wìrd dàs dur a „Konjunktiv II Futur I“ ìwersetzt: dat →
würde
- Uf Frànzeesch wìrd dàs dur a „conditionnel présent“ ìwersetzt.
ìch dat froh sìì (ìch war froh) ich würde froh sein (ich wäre froh)
je serais content
ar dat Miahj hàà (ar hatt Miahj) er würde Mühe haben (er hätte Mühe)
il aurait du mal
mìr datta geh (mìr giangta) wir würden gehen (wir gingen)
nous irions
dü datsch dàs wìssa (dü wuschtsch dàs), wenn dü gloost hattsch du würdest das wissen (du wüsstest das), wenn du zugehört hättest
tu le saurais, si tu avais écouté
As ìsch àwer scheener ohna dat, wenn's d beida Form gìtt.
Noch a bsundera Form, mìt „igt“ àm And
[Quälltäxt bearbeite](fer Konjunktiv I un Konjunktiv II Präsens)
- ìch war - ìch wartigt
ìch wäre
je serais
- ìch därft - ìch därftigt
ich dürfte
j'aurais le droit
- ar kännt - ar känntigt
er könnte
il pourrait
- ìch mächt - ìch mächtigt
ich möchte
j'aimerais
- ar müeßt - ar miaßtigt
er müsste
il devrait
- dü sottsch - dü sottigtsch
du solltest
tu devrais
- ìch wott - ìch wottigt
ich wollte (ich würde wollen)
je voudrais
- dü brüüchtsch - dü brüüchtigsch
du brauchtest (du würdest brauchen)
tu aurais besoin
- as gabt - as gabtigt
es gebe (es würde geben)
ça donnerait
- ìch kam - ìch kamtigt
ich käme
je viendrais
- du nahmtsch - dü nahmtigtsch
du nähmest (du würdest nehmen)
tu prendrais
- ìch trauit - ìch trauitigt
ich wagte (ich würde wagen)
j'oserais
- ar wusst - ar wusstigt
er wüsste
il saurait
- ...
Bi da Verb wo d eifàcha Form (ohna dat) han, kààt's aui a Form gaa mìt igt àm And.
Dàs sèig typisch Colmerisch, àwer z Milhüüsa heert ma's aui.
As gìtt's numma fer d sìngulàr Persona: ìch, dü, ar/sa/as (oder: dr Mànn, a Hüss, usw.)
- Meegligkeit 1
Wenn d eifàcha Form (mìt t oder nit àm And) nìt klàr zum Heera ìsch, noh sajt ma liawer igt. Zum Beispiel:
- „ar trauitigt nìt allei geh“ àstàtt „ar trauit nìt allei geh“ (denn „trauit“ gliich wia s Präsens)
- „ar brüüchtigt“ àstàtt „ar brüücht“ (denn „brüücht“ gliich wia s Präsens)
- „ìch nahmt a Autobüs“, àwer „ìch nahmtigt Feria“ (denn scheener zum Heera)
- „ar därftigt do schlofa“ àstàtt „ar därft do schlofa“ (denn scheener zum Heera)
- Meegligkeit 2
Mìt igt ìsch's noch weniger sìcher, 's hàt noch mehr mìt Bedìngunga z düe.
Sìcher (Präsens) | A bìtsi unsìcher | Sehr unsìcher | ||
---|---|---|---|---|
ar kààt (sìcher) | → | ar kännt (wohrschins) | → | ar känntig (vìllìcht a Mol) |
ìch wìll (unbedìngt) | → | ìch wott (garn) | → | ìch wottigt (àwer ìch traui küüm froga... àlso numma wenn's niama steert) |
ar soll jetz kumma, sunscht steibt's! | → | ar sott jetz kumma, wenn'r noch a Plàtz wìll hàà. | → | ar sottigt jetz kumma, àwer wohrschins hàt si Zug Verspeetung... |
ar düet's màcha, dàs isch sìcher. | → | ar dat's màcha, wenn's ebber verlàngt. | → | ar dattigt's màcha, wenn's meeglig war. |
Konjunktiv II Plusquamperfekt
[Quälltäxt bearbeite]Dr Konjunktiv II Plusquamperfekt beschribt a Meegligkeit ìn dr Vergàngaheit. As wìrd mìt da Hìlfsverb sìì oder hàà ìm Konjunktiv un mìt em Partizip Perfekt vum Verb ufbàuia.
- mìt sìì (→ war, ìm Konjunktiv)
ar war gsìì er wäre gewesen
il aurait été
ar war gànga er wäre gegangen
il serait allé
ar war kumma er wäre gekommen
il serait venu
ar war gànga, wenn ar do gsìì war er wäre gegangen, wenn er hier gewesen wäre
il serait allé, s'il avait été ici
ar war kumma, wenn ar Zitt ghàà hatt er wäre gekommen, wenn er Zeit gehabt hätte
il serait venu, s'il avait eu le temps
- mìt hàà (→ hatt, ìm Konjunktiv)
ar hatt ghàà er hätte gehabt
il aurait eu
ar hatt gsunga er hätte gesungen
il aurait chanté
ar hatt gassa er hätte gegessen
il aurait mangé
ar hatt gsunga, wenn ar s Liad kennt hatt er hätte gesungen, wenn er das Lied gekannt hätte
il aurait chanté, s'il avait connu la chanson
ar hatt gassa, wenn ebbis ìm Taller gsìì war er hätte gegessen, wenn etwas im Teller gewesen wäre
il aurait mangé, s'il y avait eu quelque chose dans l'assiette
..., wenn'r hatt kännta ..., wenn er gekonnt hätte
..., s'il avait pu
..., wenn'r hatt wotta ..., wenn er gewollt hätte
..., s'il avait voulu
..., wenn'r dàs gwìsst hatt ..., wenn er das gewusst hätte
..., s'il avait su ça
ar hatt a Auto kàuift, wenn'r Gald ghàà hatt er hätte ein Auto gekauft, wenn er Geld gehabt hätte
il aurait acheté une auto, s'il avait eu de l'argent
Do (ìn dr Vergàngaheit) pàsst dat nìt: ar dat a Auto kàuift hàà
Meischtens wìrd ìn dara Form s Partizip Perfekt vum Verb verwanda. As gìtt àwer Üsnàhma, zum Beispiel:
Ìndikàtiv Perfekt | Konjunktiv II Plusquamperfekt | |
---|---|---|
ar hàt därfa | - | ar hatt därfta |
ar hàt wälla | - | ar hatt wotta |
ar hàt brüücht | - | ar hatt brüüchta |
Ìmperativ Modus
[Quälltäxt bearbeite]Dr Ìmperativ wìrd verwanda wenn ma a Befehl, a Gebatt oder a Rot wìll üsdrucka.
gàng! geh!
va !
kumm! komm!
viens !
hàlt! halt!/stopp!
arrête !
wàrta! wartet!
attendez !
lüega mìr! schauen wir mal!/Mal sehen!
regardons !
wàrta Sa, wenn's bliabt! warten Sie, bitte!
attendez, s'il-vous-plaît ! (sehr heeflig)
As gìtt noch a Meegligkeit fer a Befehl üsz'drucka, mìt màcha àss:
màch àss dü ebbis lehrsch! mache dass du etwas lernst!
tâche d'apprendre quelque chose !
màch àss ar do ìsch! mache dass er da ist!
fais en sorte qu'il soit là !
màcha àss ìhr Gald han! macht dass ihr Geld habt!
tâchez d'avoir de l'argent !
Passiv
[Quälltäxt bearbeite]S Passiv verwandet ma wenn s Subjekt vum Sàtz nìt wìchtig ìsch. S Objekt vum Sàtz ìsch wìchtig.
Ìm Passiv ìsch d Ordnung umgekehrt, s Objekt wìrd s Subjekt.
Dr Koffer ìsch gschlossa. Der Koffer ist geschlossen.
Le coffre est fermé.
(= Ebber hàt dr Koffer gschlossa.)
Dr Koffer wìrd gschlossa. Der Koffer wird geschlossen.
On ferme le coffre.
(= Ebber schliaßt dr Koffer.)
's ìsch do gschrìewa. Es ist hier geschrieben.
C'est écrit ici. (= Ebber hàt's do gschrìewa.)
's wìrd do gschrìewa. Es wird hier geschrieben.
Ca s'écrit ici. (= Ebber schribt's do, vìllìcht noch ìn dr Züekunft.)
A Subjekt kààt àwer doch ìm Sàtz derzüe gmàcht wara. (= Ma kààt àwer doch a Subjekt ìm Sàtz derzüe màcha.)
D Bibel ìsch vum Gutenberg druckt worra. Die Bibel wurde von Gutenberg gedruckt.
La bible a été imprimée par Gutenberg. (= Dr Gutenberg hàt d Bibel druckt.)
Verb ìn dr Struktur vum Sàtz
[Quälltäxt bearbeite]Wenn zwei Verb mìtnànder verwanda wara
[Quälltäxt bearbeite]
A ànder Beispiel vu Nawasatz:
wenn ma därft lüega wenn man schauen darf
si on a le droit de regarder
wenn ma kààt schlofa wenn man schlafen kann
si on peut dormir
wenn ìch's loss ghèia wenn ich es fallen lasse
si je le laisse tomber
wenn dü's wìtt màcha wenn du es machen willst
si tu veux le faire
wenn ma heert schrèia wenn man schreien hört
si on entend crier
Dia Ordnung vu da Wärter fìndet ma z Milhüüsa. Ìn àndra Orta vum Elsàss kààt dia Ordnung gànz ànderscht sìì.
Ìm Unterelsàss, zum Beispiel, gliicht d Struktur vum Sàtz mehr ìm Hoochditscha.
Verb mìt trennbàra Präpositiona
[Quälltäxt bearbeite]
Ìn dr letschta Spàlta ìsch a Ufbàuiung mìt z' un mìt em Ìnfinitiv vum Verb. Dàs verwandet ma fer a Ziel, oder d Entwìcklung vu-n-era Àktion, üsz'drucka.
ar fàngt àà, uns z'halfa er fängt an, uns zu helfen
il commence à nous aider (Entwìcklung vu-n-era Àktion: d Hìlf)
ar fàngt àà, üsz'träckna er fängt an, auszutrocknen
il commence à se désecher (Entwìcklung vu-n-era Àktion: d Üsträcknung)
ìch hà kè Kuraasch meh, dàs z'màcha ich habe keinen Mut mehr, das zu machen
je n'ai plus le courage de faire ça (Ziel: dàs màcha)
ìch hà kè Kuraasch meh, mìtz'màcha ich habe keinen Mut mehr, mitzumachen
je n'ai plus le courage de participer (Ziel: mìtmàcha)
z' ìsch ìn dam Fàll d Àbkìrzung vu dr ditscha Präposition zu, wo ma ìm Milhüüser Elsassischa vor ema Verb pràktisch nia gànz üssprìcht.
- fer ààzufànga → fer ààz'fànga
- fer àbzuschriiwa → fer àbz'schriwa
- fer drààzuhanka → fer drààz'hanka
- fer dràbzughèia → fer dràbz'ghèia
- fer durazukumma → fer duraz'kumma
- fer izulàda → fer iz'làda
- fer üszuträckna → fer üsz'träckna
- fer mìtzumàcha → fer mìtz'màcha
- fer ufzusteh → fer ufz'steh
- ar fàngt àà, uns zu halfa → ar fàngt àà, uns z'halfa
- ar fàngt àà, üszuträckna → ar fàngt àà, üsz'träckna
- ìch hà kè Kuraasch meh, dàs zu màcha → ìch hà kè Kuraasch meh, dàs z'màcha
- ìch hà kè Kuraasch meh, mìtzumàcha → ìch hà kè Kuraasch meh, mìtz'màcha
As gìtt aui Verb wo-n-a untrennbàra Präpositiona han:
begrüeßa, entlàssa, entspànna, verspracha, verwàcha, zerrissa...
(Ìn Orthal schribt ma ilàda, nìt iilàda, obwohl àss dàs a lànga Vokàl ìsch, wo noch uf Hoochditsch a Diphtong war.
„i“ àm Ààfàng vum Wort àstàtt „ii“ ìsch a Regel ìn Orthal, denn ma wìll a Wort wia „Iilàdung“ vermeida. „Ilàdung“ ìsch doch mehr lasbàr. Oder „Is“ besser às „Iis“...)
ar kummt fer uns z'halfa ar kummt fer uns ku halfa er kommt um uns zu helfen
il vient pour nous aider (Ziel: halfa, àwer do gìltet a àndra Regel, d Redundànz)
Verb mìt Redundànz
[Quälltäxt bearbeite]D Redundànz gìtt's uf Elsassisch, wia uf Àlemànnisch. Dàs heißt, mìt da Verb geh un kumma, müeß ma s Verb noch a zweita Mol sàga, ìn era kìrzera Form: „ge“ oder „ku“.
Do ìsch noch bsunderer Fàll, wo numma „ge“ oder „ku“ steht. S Hàuiptverb geh oder kumma ìsch vu'ma ànder Verb ersetzt:
Wann mìr ge fìscha? Wollen wir fischen gehen?
Voulons-nous aller pêcher ?
Wann sa ku lüega? Wollen sie kommen um zu schauen?
Veulent-ils venir voir ?
Därfa sa ku lüega? Dürfen sie kommen um zu schauen?
Ont-ils le droit de venir voir ?
Trauia sa ku lüega? Wagen sie kommen um zu schauen?
Osent-ils venir voir ?
Àbkìrzunga un Vereifàchunga ìm Reda
[Quälltäxt bearbeite]Dr elsassischa Dialekt wìrd meischtens gsprocha, un tràditionnell nìt vìel gschrìewa. Ìm Reda hàt ma àwer kè so gnàuia Regel wia ìm Schriiwa.
Dr elsassischa Dialekt ìsch zìmlig füül: ar spààrt ìweràll wo's meeglig ìsch. So wara Wärter nìt gànz üsgsprocha, mehrera Wärter wara ànànder zammabapt, so redt ma schnaller. So geht's eiglig aui ìn àndra Sprocha.
Kumpliziart ìsch's meischtens wenn d Sproch nìt tràditionnell gschrìewa wìrd. D Frog ìsch: „sott ma d Sproch mìt da gànza Wärter üsschriiwa, oder sott ma sa schriiwa wia ma redt, àlso mìt Àbkìrzunga?“
Ma brüücht nìt entscheida, s Schriiwa därf Regel folga wo ma ìm Reda a bìtsi schwar dat fìnda.
Àwer ma müeß ìn jedem Fàll - gredt un gschrìewa - känna drüsskumma. Wagadam müeß ma d Àbkìrzunga kenna:
Präposition un Àrtìkel
[Quälltäxt bearbeite]- àn em → àm
an dem → am
au
- àn ema → àn'ma
an einem
à un
- gega em → gegem
gegen dem
contre le
- gega ema → geg'ema
gegen einem
contre un
- ìn em → ìm
in dem → im
dans le
- ìn ema → ìn'ma
in einem
dans un
- mìt era → mìt'ra
mit einer
avec une
- nawa em → nawem
neben dem
à côté du
- nawa ema → naw'ema
neben einem
à côté d'un
- nawa era → nawa-n-era
neben einer
à côté d'une
- vu em → vum
von dem → vom
du
- vu ema → vu'ma
von einem
d'un
- vu era → vu-n-era → vun'ra
von einer
d'une
- waga em → wagem
wegen dem
à cause du
- waga ema → wag'ema
wegen einem
à cause d'un
- wahrend em → wahrem
während dem
pendant le
Personnàlpronoma
[Quälltäxt bearbeite]- gàng ìch, gàng ìch nìt → gàng i , gàng i nìt
gehe ich, gehe ich nicht
j'y vais, j'y vais pas
- dü → da (wia dü wìtt → wia da wìtt)
du (wie du willst)
tu (comme tu veux)
- dü kummsch → kummsch
du kommst
tu viens
- kummsch dü? → kummscht?
kommst du?
viens-tu ?
- ìsch ar do? → ìsch'r do?
ist er da?
est-il là ?
- as geht → 's geht
es geht
ça va
- wenn ìch es/as wìll → wenn ìch's wìll
wenn ich es will
si je le veux (
Àls Objekt sajt ma nia un schribt ma nia
esoderas. Numma ìmmer 's ìn dam Fàll.) - ìch hoff àss ar kummt un àss as güet ummageht → ìch hoff àss'r kummt un àss's güet ummageht
ich hoffe dass er kommt und dass es gut vorbei geht
j'espère qu'il viendra et que ça ce passera bien
- gehn mìr! → geh'mìr! → geh'm'r!
gehen wir!
allons-y !
- sìe gehn → sa gehn
sie gehen
ils partent (ìn dam Fàll wìrd fàscht numma ìmmer d Àbkìrzung „sa“ verwanda, „sìe“ heert ma nìt boll.)
- ìch seh mìch → ìch seh mi
ich sehe mich
je me vois
- ìch seh dìch → ìch seh di
ich sehe dich
je te vois
- ar sìeht sìch → ar sìeht si
er sieht sich
il se voit
- ìch seh ìhn → ìch seh'na
ich sehe ihn
je le vois
- ar sìeht uns → ar sìeht is
er sieht uns
il nous voit
- ar sìeht èich → ar sìeht ni
er sieht euch
il vous voit
- ar sìeht sìe → ar sìeht sa
er sieht sie
il les voit
- wàrt uf mìch! → wàrt uf mi!
warte auf mich!
attends-moi !
- ìch seh ìhn → ìch seh'na
ich sehe ihn
je le vois
- lüeg uf ìhn! → lüeg uf'na!
beachte auf ihn!
veille sur lui !
- gàng mìt ìhm! → gàng mìt'm!
gehe mit ihm!
va avec lui !
Ìm Reda düet ma meischtens d Àbkìrzunga verwanda, nìt d gànza Wärter. Wenn ma àwer üsnàhmswiis d Pronoma gànz düet üsspracha, bedittet's àss da Pronom speziàl wìchtig sott sìì.
- wàs màchsch?
was machst du?
que fais-tu ? (normàl gsprocha, ohna dr 2. Pronoma sìngulàr)
- wàs màchsch dü do?
was machst du denn da?
mais que fais-tu donc ici ? (Bedittet do a Ìwerràschung; Pronom speziell wìchtig)
- wia da wìtt
wie du willst
comme tu veux (normàl gsprocha, eifàcher un schnaller zum Sàga)
- wia dü wìtt
wie du willst, du entscheidest
comme tu veux, c'est toi qui décides (Pronom speziell wìchtig)
- ìsch'r do?
ist er da?
est-il là ? (normàl gsprocha, mìt Àbkìrzung)
- ìsch ar do?
er ist da?
c'est lui qui est là ? (Pronom speziell wìchtig)
- ìch seh di
ich sehe dich
je te vois (normàl gsprocha, mìt Àbkìrzung)
- ìch seh dìch
dich sehe ich
c'est toi que je vois (Pronom speziell wìchtig)
- han sa dàs gmàcht?
haben sie das gemacht?
ont-ils fait ça ? (normàl gsprocha, mìt Àbkìrzung)
- han sìe dàs gmàcht?
sie haben das gemacht?
c'est eux qui ont fait ça ? (Pronom speziell wìchtig)
- ìch hà'na gsah
ich habe ihn gesehen
je l'ai vu (normàl gsprocha, mìt Àbkìrzung)
- ìch hà ìhn gsah
ich habe ihn gesehen
c'est lui que j'ai vu (Pronom speziell wìchtig)
- ìch mein's
ich mein's
je le pense (normàl gsprocha, mìt Àbkìrzung)
- ìch mein as, nìt ar
ich meine sie, nicht ihn
je parle d'elle, pas de lui! (a gànz bsunderer Sìnn, wo „as“ a Maidla kännt sìì; Pronom speziell wìchtig)
z, zu, züe, z
[Quälltäxt bearbeite]Dàs sìn Präpositiona wo ìm Elsassischa mìt verschìedena Sìnn vorkämma. Sa sìn mìt dr hoochditscha Präposition „zu“ verwàndt.
Ìm Sìnn vu'ma Maß (züe vìel), benutzt ma d Präposition „züe“. Ma kààt sa àls „z“ àbkìrza (z vìel).
Ìm Sìnn vu-n-era Rìchtung (zu ebbrem geh), kààt ma „züe“, „zu“ oder „zum“ sàga.
D Präposition „z“ kààt ma vor ema Momant vum Tàg oder vor ema Stàdtnàmma schriiwa. Dàs ìsch typisch àlemànnisch; uf Hoochditsch wìrd dia Präposition nìmm so verwanda.
Beispìeler |
---|
z Morga ![]() ![]() |
z Mittàg ![]() ![]() |
z Owa ![]() ![]() |
z Nàcht ![]() ![]() |
Do ìsch kè Apostroph notwandig vor em „z“ denn 's ìsch kè Elision.
Beispìeler |
---|
Ar hàt nit z màcha. ![]() ![]() |
Dàs hàt mìt dam nit z düe. ![]() ![]() |
As fàngt jetz àà, z ragna. ![]() ![]() |
Ar fàngt àà, ebbis z màcha. ![]() ![]() |
Ar fàngt àà, ebbis ufz'bàuia. ![]() ![]() |
Ar ìsch do fer mìtz'màcha. ![]() ![]() |
Ìn dr Milhüüser Gegend wìrd dia Präposition „z“ meischtens gànz kurz üsgsprocha, ohna Vokàl àm And. Do ìsch kè Elision, àlso sott theoretisch kè Apostroph derzwìscha kumma. Àwer mìt ema Apostroph ìsch's mankmol doch besser lasbàr.
As gìtt Orta wo zìmlig dittlig a Vokàl àm And z heera ìsch. Un logischerwiis wìrd's dernoh aui gschrìewa. Zum Beispiel:
- „za“ ìm Mìnschtertàl. Beispeil: fer mìtzamàcha.
- „ze“ ìm Unterelsàss. Beispiel: fer mìtzemàcha.
Schriiwa wia ma redt?
[Quälltäxt bearbeite]As ìsch nìt ìmmer eifàch z'schriiwa exàkt wia ma dr Dialekt üssprìcht, oder heert. As gìtt (zum Beispiel) làwandiga Diskussiona, wia ma àm beschta dr Nàmma „Milhüüsa“ sott schriiwa.
Uf Orthal, „Milhüsa“, oder aui „üü“ wagem Schrìftbìld vu dr Diphtong „Mülhausen“ uf Hoochditsch, mìt zwei Vokàla.
Un àm Ààfàng vum Wort:
- „Mìl“, wial's normàlerwiis mìt em „Mül“ vum Hoochditscha pàsst.
- Oder „Mil“, wial ma's scho ewig a so gschrìewa gsah hàt (bsunders vor Orthal).
- Oder „Mül“, wial vìel Elsasser èifàch „Mülhüüsa“ uf Elsassisch wia uf Frànzeesch oder Hoochditsch üsspracha.
- Oder àndra Vàriànta mìt „e“, wo àwer nìt zu Orthal gheera!
So Diskussiona fìnda nia kè And, wial da erscht Vokàl a so kurz ìsch, àss'r küüm z'erkenna ìsch. Àlso war's eiglig egàl, wia ma dàs schribt, dr Dialekt ìsch jo nìt so normàlisiart.
Phonetischa Verbìndung zwìscha Vokàla
[Quälltäxt bearbeite]Wenn zwei Vokàla direkt ànànder üsgsprocha wara, ìsch's nìt scheen zum Heera. Noh màcht ma a Konsonnànt derzwìscha, numma àss's scheener teent. Meischtens ìsch da Konsonnànt a „n“, wo ma „-n-“ oder „ n “ schribt.
S Hüss wo ìch wohn. →
S Hüss wo-n-ìch wohn. (oder S Hüss wo n ìch wohn.)
Das Haus wo ich wohne.
La maison où j'habite.
So a Hüss dat mìr gfàlla. →
So-n-a Hüss dat mìr gfàlla.
So ein Haus würde mir gefallen.
Une maison comme ça me plaîrait.
Ìch hà a Kàtz. →
Ìch hà-n-a Kàtz. → oder noch eifàcher gschrìewa: Ìch hàn a Kàtz.
Ich habe eine Katze.
J'ai un chat.
Jetz hà ìch Hunger, wagadam bì ìch miad. →
Jetz hà-n-ìch Hunger, wagadam bì-n-ìch miad. → oder noch eifàcher gsajt un gschrìewa: Jetz hàn i Hunger, wagadam bìn i miad.
Jetz habe ich Hunger, deswegen bin ich müde.
Maintenant j'ai faim, c'est pourquoi je suis fatigué(e).
Ìn teil Orta vum Elsàss sajt ma ehnder „Jetz hà-w-i Hunger“, oder noch eifàcher gschrìewa „Jetz hàwi Hunger“.
A Vàriànta vu dara Regel ìsch wenn dr Konsonnànt àm And vum Wort schàngschiart, numma àss's scheener teent oder eifàcher zum Üsspracha ìsch.
Bsunderheita vum Milhüüser Dialekt
[Quälltäxt bearbeite]![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ea/DrapeauMulhouse.svg/120px-DrapeauMulhouse.svg.png)
Z Milhüüsa wìrd vìelmols „a“ àm And vu da Wärter gmàcht, mehr às ìn àndra Gegend vum Elsàss (wo zum Beispiel ehnder „i“ oder „e“ àm And vu da Wärter steht).
D Gràmmàtik vu Milhüüsa ìsch wohrschins aui eifàcher às ìn àndra Gegend vum Elsàss. Vìelmols kààt ma nìt amol nìt dr Sìngulàr vum Pluràl unterscheida, wial d beida Form gliich üssahn.
Hàsch dina Pìlla nìt vergassa? (eina oder mehrera?) ![]() ![]() |
Lüega dia scheena Brucka àà! (eina oder mehrera?) ![]() ![]() |