Gràmmàtik vum Milhüüser Dialekt

Dàs ìsch a Gràmmàtik vum Elsassischa üs dr Milhüüsergegend.

Ileitung

Da Text ìsch gschrìewa uf Milhüüser Elsassisch, noh-n-era ältera Vàriànta vu dr Orthal-Schrìftàrt.
Fer gànz gnàui sìì, sott ma ehnder vu dr „Milhüüsergegend“ reda, denn dr Text un d Beispìeler kämma vun era Mundàrt wo nìt direkt Stàdt-Milhüüserisch ìsch. Àlso, kè Wunder wenn a pààr Üsdrìck nìt rein Milhüüserisch sìn, dàs ìsch hàlt a mehr „därfliga“ Version.

Sàtzbàui

Affirmativ

Ìn da Barga làuifa

• Subjekt Verb
• Subjekt Verb Ergänzung(a)

Ìch làuif.  Ich gehe.  Je marche.
Ìch làuif ìn da Barga.  Ich wandere in den Bergen.  Je marche dans les montagnes.
Ìch làuif garn mìt dìr ìn da Barga.  Ich wandere gern mit dir in den Bergen.  Je marche volontiers avec toi dans les montagnes.

• Ergänzung(a) Verb
• Ergänzung(a) Verb Subjekt
• Ergänzung(a) Verb Subjekt Ergänzung(a)

Jetz wìrd gschàfft. ('s wìrd jetz gschàfft.)  Jetzt wird gearbeitet. (es wird jetzt gearbeitet)  Maintenant, on travaille.
Morn làuif i.  Morgen wandere ich.  Demain, je marche.
Morn làuif i ìn da Barga.  Morgen wandere ich in den Bergen.  Demain, je marche dans les montagnes.
Mìt dìr làuif i garn ìn da Barga.  Mit dir wandere ich gern in den Bergen.  Avec toi, je marche volontiers dans les montagnes.
Friahier ìm Elsàss sìn d Litt vìel ìn da Barga gloffa.  Früher im Elsass sind die Leute viel in den Bergen gewandert.  Autrefois en Alsace, les gens marchaient beaucoup dans les montagnes.

Ìmperàtiv (Befehl)

S Verb steht àm Ààfàng.

Kumm!  Komm!  Viens !
Geh mìr!  Gehen wir!  Allons !
Lüeg do!  Schau hier!  Regarde ici !
Gìbb mìr dàs!  Gib mir das!  Donne-moi ça !

Ìnterrogàtiv (Frog)

• Verb Subjekt
• Verb Subjekt Ergänzung(a)

Geht's?  Geht es?  Est-ce que ça va ?
Geht's güet?  Geht es gut?  Est-ce que ça va bien ?

• Ìnterrogàtivadverb Verb
• Ìnterrogàtivadverb Verb Ergänzung(a)

Wer kummt?  Wer kommt?  Qui vient ?
Wer ìsch jetz do?  Wer ist jetzt hier?  Qui est maintenant ici ?

• Ìnterrogàtivadverb Verb Subjekt
• Ìnterrogàtivadverb Verb Subjekt Ergänzung(a)

Wia geht's?  Wie geht es?  Comment ça va ?
Wo sìn sa?  Wo sind sie?  Où sont-ils ?
Wo sìn sa jetz?  Wo sind sie jetzt?  Où sont-ils maintenant ?

Sübordiniarter Nawasàtz

• Relativàdverb Verb
• Relativàdverb Ergänzung(a) Verb

Dr Mànn wo kummt  Der Mann der kommt  L'homme qui vient
Dr Mànn wo jetz andlig kummt  Der Mann der jetzt endlich kommt  L'homme qui vient maintenant enfin

Wenn mehrera Ergänzunga sìn

's ìsch nìt unbedìngt ìmmer dr Fàll, àwer wenn mehrera Ergänzunga sìn, folga sa vìelmols a gwìssa Ordnung, noh ìhra Kàtegorie.

	Zitt	Àrt	Ort
Ìch ìss	jetz	gmiatlig	ìn dr Kucha	Ich esse jetzt gemütlich in der Küche  Je mange maintenant tranquillement à la cuisine
Ìch schàff	zitter'ma Johr	allei	ìn dam Büro	Ich arbeite seit einem Jahr allein in diesem Büro  Je travaille depuis un an seul(e) dans ce bureau
Ìch hà	gescht	làng	ìn dr Kälta	müeßa wàrta   Ich habe gestern lang in der Kälte warten müssen  Hier j'ai dû attendre longtemps dans le froid

	ìndirekt Objekt	direkt Objekt
Ìch verzehl jetz	ìm Kìnd	a Gschìchtla	ìch erzähle jetzt dem Kind eine Geschichte  je raconte maintenant une histoire à l'enfant
Gìbb	ìn dr Kàtz	Mìlch!	Gib der Katze Milch!  Donne du lait au chat!
Ar sajt	mìr	's	Er sagt mir es  Il me le dit
Ìch sàgg	dìr	's	Ich sage dir es  je te le dis
Ìch sàgg	ìhm	dàs	Ich sage ihm das  je lui dis ça

Üsnàhma gìtt's àwer aui:
Ìch sàgg's ìhm.  Ich sage es ihm.  Je le lui dis.
Ìch hà's ìhra gsajt.  Ich habe es ihr gesagt.  Je le lui ai dit.
Ar hàt's ìhm gschrìewa.  Er hat's ihm geschrieben.  Il le lui a écrit.

Sàtzbàui - mehrera Satz ìn eim

Nawaordnung (mìt Konjunktion oder Adverb)

àwer  aber  mais (Kunjunktion)
denn  denn  car (Kunjunktion)
oder  oder  ou (Kunjunktion)
un  und  et (Kunjunktion)
noh  dann  alors (Adverb)

Ìch spìel Giiga un dü sìngsch.  Ich spiele Geige und du singst.  Je joue du violon et tu chantes.
Ar ìsch miad, denn ar schlooft nìt gnüe.  Er ist müde, denn er schläft nicht genug.  Il est fatigué car il ne dort pas assez.
Ar ìsch miad, àwer ar schlooft doch nìt.  Er ist müde, aber er schläft doch nicht.  Il est fatigué, mais il ne dort quand même pas.

Unterordnung mìt Relativpronomen

Dr Mànn wo redt ìsch mi Unkel.  Der Mann, der spricht, ist mein Onkel.  L'honmme qui parle est mon oncle.
Ìch redd mìt em Mànn wo do wohnt.  Ich rede mit dem Mann der hier wohnt.  Je parle avec l'homme qui habite ici.
Àlles wàs glanzt ìsch nìt unbedìngt Guld.  Alles was glänzt ist nicht unbedingt Gold.  Tout ce qui brille n'est pas forcément de l'or.

Ìch kenn s Büech wo dü leesch.  Ich kenne das Buch, das du liest.  Je connais le livre que tu lis.
Ìch seh ebbis wo fahlt.  Ich sehe etwas was fehlt.  Je vois quelque chose qui manque.
's ìsch ebbis wo ma dràà glàuibt.  Es ist etwas woran man glaubt.  C'est une chose à laquelle on croit.
's ìsch ebbis wo ma druf hofft.  Es ist etwas worauf man hofft.  C'est une chose que l'on espère.
Dr Hàns ìm Schnokeloch hàt àlles wàs'r wìll.  Hans im Schnakenloch hat alles was er will.  Jean dans le trou à moustiques a tout ce qu'il veut.

S Kìnd, fer dàs wo-n-ìch strìck, ìsch bràv.  Das Kind, für wen ich stricke, ist brav.  L'enfant, pour lequel je tricote, est sage.

Dr Mànn, mìt dam wo dü redsch, ìsch mi Brüeder.  Der Mann, mit dem du sprichst, ist mein Bruder.  L'homme, avec qui tu parles, est mon frère.

S Glàs, üs dam wo dü trìnksch, ìsch mii.  Das Glas, woraus du trinkst, ist meines.  Le verre, duquel tu bois, est à moi.

Ar sajt àlles wàs'r wìll.  Il dit tout ce qu'il veut.
Ar kummt mìt àllem wàs'r brüücht.  Il vient avec tout ce dont il a besoin.
Ar lüegt wàs fahlt.  Il regarde ce qui manque.
Ar weißt wàs'r brüücht.  Il sait ce dont il a besoin.
Ar bekìmmert sìch um dàs wo fahlt.  Il s'occupe de ce qui manque.
Ar hàt Àngscht vu dam wo stìnckt.  Il a peur de ce qui sent mauvais.
Ar fàngt àà mìt dam wo eifàch ìsch.  Il commence par ce qui est simple.

Unterordnung mìt Kunjunktion, Subjunktion oder Adverb

• Verb àm zweita Plàtz ìm Nawasàtz

so  so  ainsi (Kunjunktion)
trotzdam  trotzdem  cependant (Kunjunktion)
sunscht  sonst  sinon (Adverb)

Mìr bliiwa, so schlofa mìr do.  Wir bleiben, so schlafen wir hier.  Nous restons, ainsi nous dormons ici.
Mìr bliiwa, trotzdam schlofa mìr do.  Wir bleiben, trotzdem schlafen wir hier.  Nous restons, cependant nous dormons ici.
Mìr bliiwa, sunscht schlofa mìr do.  Wir bleiben, sonst schlafen wir hier.  Nous restons, sinon nous dormons ici.

• Verb àm Ànd vum Nawasàtz

bis  bis  jusque (Kunjunktion)
vor ebb  bevor  avant que (Subjunktion)
wenn  wenn  si (Subjunktion)
wial  weil  parce que (Subjunktion)
wo  wo  où (Ort) (Kunjunktion)
wo  als  quand (Zitt) (Subjunktion)

Mìr bliiwa bis dr Film fertig ìsch.  Wie bleiben bis der Film fertig ist.  Nous restons jusqu'à ce que le film soit fini.
Mìr gehn wenn dr Film fertig ìsch.  Wir gehen wenn der Film fertig ist.  Nous partons quand le film est fini.
Mìr mian geh vor ebb dr Film fertig ìsch.  Wir müssen gehen bevor der Film fertig ist.  Nous devons partir avant que le film ne soit fini.

Sa sotta schloofa, wenn sa miad sìn.  Sie sollten schlafen, wenn sie müde sind.  Ils devraient dormir, s'ils sont fatigués.
Ar ìsch miad, wial ar nìt gnüe schlooft.  Er ist müde, weil er nicht genug schläft.  Il est fatigué, parce qu'il ne dort pas assez.

Mìr bliiwa, wial mìr do schlofa.  Wir bleiben, weil wir hier schlafen.  Nous restons, parce que nous dormons ici.

S Hüss, wo mìr wohna, ìsch àlt.  Das Haus, wo wir wohnen, ist alt.  La maison où nous habitons est vieille.
Dr Wàld, wo mìr dura làuifa, ìsch fìnschter.  Der Wald, durch den wir gehen, ist finster.  La forêt, à travers laquelle nous marchons, est sombre.
Ànna 1980, wo d Eltra gerbt han, han sa s Hüss kàuift.  1980, als die Eltern geerbt haben, haben sie das Haus gekauft.  En 1980, quand les parents ont hérité, ils ont acheté la maison.

Nomen (Subschtàntiv)

A Subschtàntiv wìrd ìmmer mìt ema großa Büechstàwa àm Ààfàng gschrìewa.

Verkleinerungsform

Vìel Subschtàntiv känna a Verkleinerungsform hàà. Mìt dr Verkleinerungsform redt ma meischtens vu ebbis kleins, oder mankmol aui vu ebbis liabs.

Fer d Verkleinerungsform ufz'bàuia düet ma „la“ àm And vum Wort drààhanka. Mankmol düen aui Büechstàwa ìm Wort wachsla.

Beispìeler

Subschtàntiv	Verkleinerungsform	Wàs ìm Wort wachselt (+„la“ àm And)
d Ìmma  die Imme  l'abeille	s Ìmmala  la petite abeille	nit
s Fanschter  das Fenster  la fenêtre	s Fanschterla  das Fensterchen  la petite fenêtre
s Liad  das Lied  la chanson	s Liadla  das Liedchen  la chansonnette, la petite chanson
s Harz  das Herz  le cœur	s Harzla  das Herzchen  le petit cœur
dr Wag  der Weg  le chemin	s Wagla  der kleine Weg  le petit chemin
s Schìff  das Schiff  le bateau	s Schìffla  das kleine Schiff  le petit bateau
d Saui  die Sau  le cochon	s Säila  die kleine Sau  le petit cochon	„aui“ → „äi“
dr Mànn  der Mann  l'homme	s Mannla  das Männchen  le petit homme	„à“ → „a“
dr Màntel  der Mantel  le manteau	s Mantala  das Mäntelchen  le petit manteau
d Kàtz  die Katze  le chat	s Katzla  das Kätzchen  le petit chat
s Dàch  das Dach  le toit	s Dachla  das kleine Dach  le petit toit
dr Zàhn  der Zahn  la dent	s Zeenla  das Zähnchen  la petite dent	„à“ → „ee“
s Glàs  das Glas  le verre	s Gleesla  das Gläschen  le petit verre
s Àuig  das Auge  l'œil	s Aigla  das Äugchen  le petit œil	„àui“ → „ai“
dr Bàuim  der Baum  l'arbre	s Baimla  das Bäumchen  l'arbrisseau
dr Kopf  der Kopf  la tête	s Käpfla  das Köpfchen  la petite tête	„o“ → „ä“
dr Rock  das Kleid  la robe	s Räckla  das kleine (oder einfache) Kleid  la petite robe
s Ross  das Pferd  le cheval	s Rässla  das Pferdchen  le petit cheval
d Stroß  die Straße  la route	s Streeßla  die kleine Straße  la petite route	„o“ → „ee“
d Hosa  die Hose  le pantalon	s Heesla  die Unterhose, der Slip  la culotte, le slip
dr Vogel  der Vogel  l'oiseau	s Veegala  das Vögelchen  le petit oiseau
dr Hund  der Hund  le chien	s Hìndla  das Hündchen  le petit chien	„u“ → „ì“
d Mucka  die Mucka  la mouche	s Mìckala  la petite mouche
d Luft  die Luft  l'air	s Lìftla  le petit vent, la brise
d Schüpp  der Rock  la jupe	s Schippla  das Röckchen  la jupette	„ü“ → „i“
dr Strüss  der Strauß  la gerbe (de fleurs)	s Strissla  das Sträußchen  la petite branche
d Hütt  die Haut  la peau	s Hittla  das Häutchen  la peau fine, ou le débris de peau desquamée
s Tüech  das Tuch  le torchon, le tissu	s Tiachla  das kleine Tuch  le petit torchon	„üe“ → „ia“
s Büech  das Buch  le livre	s Biachla  le livret
dr Schüeh  der Schuh  la chaussure	s Schiahlala  la petite chaussure	„üeh“ → „iahla“
dr Büe  der  le garçon	s Biawala  le petit garçon	„üe“ → „iawa“
s Kàlb  das Kalb  le veau	s Kalwala  das Kälbchen  le petit veau	„àlb“ → „alwa“
d Tìra  die Tür  la porte	s Tìrla  das Türchen  la petite porte	„ra“ → „r“
d Müüra  die Mauer  le mur	s Miirla  das Mauerchen  le muret	„üüra“ → „iir“
d Müüs  die Maus  la souris	s Miisla  das Mäuschen  la petite souris	„üü“ → „ii“
s Hüss  das Haus  la maison	s Hiisla  das Häuschen  la maisonnette, la petite maison	„üss“ → „iis“

Mìt da Litt-Vornamma kààt ma aui Verkleinerungsforma ufbàuia. Ìm gliicha Sìnn: klei oder liab.

Beispìeler mìt Vornamma

Nàmma	Verkleinerungsform
dr Hàns  Hans  Jean	dr Hànsala  Hänschen  Petit Jean
d Jeanne  Johanna  Jeanne	s Jeannla  die dleine Johanna  la petite Jeanne
dr Sepp  Joseph  Joseph	dr Seppala  der klein Joseph  le petit Joseph
d Joséphine  Joséphine  Joséphine	s Finnla  die kleine Joséphine  la petite Joséphine
d Louise  Louise	s Lisala  la petite Lise

Üsnàhmswiis hàt dr Vornàmma vu'ma Biawla s Genus Maskulinum. Ìn àlla àndra Fall hat a Verkleinerungsform s Genus Neutrum.

Vor em Subschtàntiv

Vor em Subschtàntiv

	Masculin	Feminin	Neutrum	Pluràl
Bestìmmter Àrtìkel	dr Hund   der Hund  le chien	d Kàtz   die Katze  le chat	s Kìnggala   das Kaninchen  le lapin	d Veegel   die Vögel  les oiseaux
Unbestìmmter Àrtìkel	a Hund	a Kàtz	a Kìnggala	° Veegel
Demonschtràtivàrtìkel	da Hund	dia Kàtz	dàs Kìnggala	dia Veegel
	saller Hund	salla Kàtz	sall Kìnggala	salla Veegel
Possessivàrtikel	mi Hund di Hund ...	mina Kàtz dina Kàtz ...	mi Kìnggala di Kìnggala ...	mina Veegel dina Veegel ...
Ìnterrogativpronoma	weller Hund	wella Kàtz	well Kìnggala	wella Veegel

	Masculin	Feminin	Neutrum	Pluràl
Ìndefinite	àller Wii ìsch trunka worra   aller Wein wurde getrunken   tout le vin a été bu	àlla Mìlch ìsch trunka worra   alle Milch wurde getrunken   tout la lait a été bu	àll Wàsser ìsch trunka worra   alles Wasser wurde getrunken   toute l'eau a été bue	àlla Flascha sìn trunka worra   alle Flaschen wurden getrunken   toutes les bouteilles ont été bues

Uf Elsassisch, wia uf Àlemànnisch, gìtt's a bestìmmter Àrtìkel vor em Nàmma vu-n-era Person.

• Fer a Mànn: Maskulin

Dr Albert Schweitzer ìsch a beriahmter Elsasser.  Albert Schweitzer ist ein berühmter Elsässer.  Albert Schweitzer est un Alsacien célèbre.

• Fer a Fràui: Feminin

D Màdàm Meyer kummt.  Frau Meyer kommt.  Madame Meyer vient.

D Joséphine schàfft àn dr Mairie / uf dr Mairie.  Joséphine arbeitet im Rathaus.  Joséphine travaille à la mairie.

• Fer a Maidla oder a Fràui wo ma güet kennt: Neutrum (do brüücht ma nìt gàr so heeflig sìì, wia fer d Màdàm Meyer)

S Marie ìsch mi betscha Kàmeradla.  Marie ist meine beste Kameradin.  Marie est ma meilleure camarade.

• Fer mehrera Litt, zum Beispiel a Fàmìlia: Pluràl

D Meyer han a scheen Hüss.  Die Meyers haben ein schönes Haus.  Les Meyer ont une belle maison.

Pronoma

Demonschtràtivpronoma

• da ìsch groß  dieser ist groß  celui-ci est grand this one is big
• dia ìsch scheen  diese ist schön  celle-ci est belle this one is pretty
• dàs ìsch güet  das ist gut  ça, c'est bien this is good
• dia sìn luschtig  diese sind lustig  ceux-là (ou plutôt : ceux-ci) sont drôles these ones are funny

• saller kenn ìch nìt  jenen kenne ich nicht  celui-là, je ne le connais pas I don't know that one
• sallera ìsch mina Kàtz  jene ist meine Katze  celle-là est ma chatte that one is my cat
• sall ìsch ànderscht  jenes ist anders  ça, c'est différent that is different
• salla sìn tiir  jene sind teuer  ceux-là sont chers those ones are expensive

Ìnterrogativpronoma

• weller vu dana Manner?  welcher von diesen Männern?  lequel de ces hommes ?
• wella vu dana Fràuia?  welche von diesen Frauen?  laquelle de ces femmes ?
• wells vu dana Kìnder?  welches von diesen Kindern?  lequel de ces enfants ?
• wella vu dana Litt?  welche von diesen Leuten?  lequel parmi ces gens ?

Personàlpronoma

• ìch kumm  ich komme  je viens
• dü kummsch  du kommst  tu viens
• ...

Heefligkeitsforma

Uf Elsassisch gìtt's drèi Personàlpronoma wo d Heefligkeitsforma üsdrucka:

Heefligkeitsforma

Niveau	Pronom	Beispiel
Heeflig, fer Bekànnta	ìhr (2. Person pluràl)	Namma-n-ìhr dr Zug, Tànta Maria?   Nehmen Sie den Zug, Tante Maria?   Prenez-vous le train, Tante Maria?
Heeflig	Sìe (~ 3. Person pluràl, wia uf Hoochditsch)	Namma Sìe a Glàs Wii, liawer Frìnd?   Nehmen Sie ein Glas Wein, lieber Freund?   Prenez-vous un verre de vin, cher ami ?
Sehr heeflig, zu-n'ra Fràui	Sa (3. Person sìngulàr feminin)	Nìmmt Sa dr Pelzmàntel, Màdàm?   Nehmen Sie den Pelzmantel, Madame?   Prenez-vous le manteau de fourrure, Madame ?

Ìndefinitpronoma

• kenner ìsch klei (kenner vu dana Manner)  keiner ist klein (keiner von diesen Männern)  aucun n'est petit (aucun de ces hommes)
• kenna ìsch wiascht (kenna vu dana Fràuia)  keine ist hässlich (keine von diesen Frauen)  aucune n'est laide (aucune de ces femmes)
• kenns ìsch schlacht (kenns vu dana Biar)  keines ist schlecht (keines von diesen Bieren)  aucune n'est mauvaise (aucune de ces bières)
• kenna fahla (kenna vu dana Litt)  keine fehlen (keine von diesen Leuten)  aucun ne manque (aucun parmi ces gens)

• jeder ìsch groß (jeder vu dana Manner)  jeder ist groß (jeder von diesen Männern)  chacun est grand (chacun de ces hommes)
• jeda ìsch scheen (jeda vu dana Fràuia)  jede ist schön (jede von diesen Frauen)  chacune est belle (chacune de ces femmes)
• jedes ìsch güet (jedes vu dana Biar)  jedes ist gut (jedes von diesen Bieren)  chacune est bonne (chacune de ces bières)
• àlla sìn do (àlla vu dana Litt)  alle sind da (alle von diesen Leuten)  tous sont là (tous parmi ces gens)

• manker vu dana Manner  mancher von diesen Männern  beaucoup parmi ces hommes
• manka vu dana Fràuia  manche von diesen Frauen  beaucoup parmi ces femmes
• manks vu dana Kìnder  manches von diesen Bieren  beaucoup parmi ces bières
• manka vu dana Litt  manche von diesen Leuten  beaucoup parmi parmi ces gens

Possessivpronoma

• 's ìsch miner  es ist meiner  c'est le mien
• 's ìsch diner  es ist deiner  c'est le tien
• ...

Adjektiv

güet  gut  bon
schlacht  schlecht  mauvais
klei  klein  petit
groß  groß  grand
dìnn  dünn  fin
dìck  dick  épais
kàlt  kalt  froid
wàrm  warm  chaud

D Adjektiv känna noch àndra Forma hàà: Komparativ un Superlativ.

Komparativ

Mìt em Komparativ düet ma vergliicha. Do wo-n-a eifàcher Adjektiv ebbis beschribt, düet a Komparativ ebbis vergliicha, zeiga àss's vum Adjektiv mehr oder weniger betroffa ìsch, ìm Vergliich mìt ebbis ànderscht.

• Eifàch Adjektiv: D Fràui ìsch klei.  Die Frau ist klein.  La femme est petite.
  

D Fràui ìsch so klei às dr Mànn.  La femme est aussi petite que l'homme.

• Komparativ: D Fràui ìsch kleiner às dr Mànn.  Die Frau ist kleiner als der Mann.  La femme est plus petite que l'homme.
• Superlativ: Mina Fràui ìsch d Kleinschta vu dr Fàmìlia.  Meine Frau ist die Kleinste der Familie.  Ma femme est la plus petite de la famille.

• Eifàch Adjektiv: Dr Mànn ìsch groß.  Der Mann ist groß.  L'homme est grand.

Dr Mànn ìsch so groß às d Fràui.  L'homme est aussi grand que la femme.

• Komparativ: Dr Mànn ìsch greeßer às d Fràui.  Der Mann ist größer als die Frau.  L'homme est plus grand que la femme.
• Superlativ: Mi Mànn ìsch dr Greescht vu dr Fàmìlia.  Mein Mann ist der Größte in der Familie.  Mon mari est le plus grand de la famille.

Normàlerwiis heißt's ìn dr Gliicheitsform vum Komparativ „so ... às ...“. (A Üsnàhm gìtt's fer „so güet wia meeglig“, wo a Vàriànta ìsch vu dr Form „so güet às meeglig“.)

Superlativ

Mìt em Superlativ zeigt ma àss ebbis vum Adjektiv betroffa ìsch, so vìel às meeglig. As kännt's nìt mehr sìì.

• Eifàch Adjektiv: Mina Hoor sìn dìnn.  Meine Haare sind dünn.  Mes cheveux sont fins.
• Komparativ: Mina Hoor sìn dìnner às vor zeh Johr.  Meine Haare sind dünner als vor zehn Jahren.  Mes cheveux sont plus fins qu'il y a dix ans.
• Superlativ: Mina Hoor sìn d dìnnschta wo's gìtt.  Meine Haare sind die dünnsten die es gibt.  Mes cheveux sont les plus fins qui existent.

• Eifàch Adjektiv: Mina Kàtz ìsch scheen.  Meine Katez ist schön.  Mon chat est beau.
• Komparativ: Mina Kàtz ìsch scheener às dina.  Meine Katze ist schöner als deine.  Mon chat est plus beau que le tien.
• Superlativ: D scheenschta Kàtz ìsch mina.  Die schönste Katze ist meine.  Le plus beau chat est le mien.

Eifàch Adjektiv	Komparativ	Superlativ
güet  gut  bon	besser  besser  meilleur	dr/d/s bescht(a)  der/die/das beste  le/la meilleur(e)
schlacht  schlecht  mauvais	schlachter oder ärger  schlechter  pire	dr/d/s schlachtscht(a) oder ärgscht(a)  der/die/das schlechteste  le/la pire
klei  klein  petit	kleiner  kleiner  plus petit(e)	dr/d/s kleinscht(a)  der/die/das kleinste  le/la plus petit(e)
groß  groß  grand	greeßer  größer  plus grand(e)	dr/d/s greeßscht(a)  der/die/das größte  le/la plus
dìnn  dünn  fin	dìnner  dünner  plus fin(e)	dr/d/s dìnnscht(a)  der/die/das dünnste  le/la plus fin(e)
dìck  dick  épais(se)	dìcker  dicker  plus épais(se)	dr/d/s dìckscht(a)  der/die/das dickste  le/la plus épais(se)
kàlt  kalt  froid(e)	kälter  kälter  plus froid(e)	dr/d/s kältscht(a)  der/die/das kälteste  le/la plus froid(e)
wàrm  warm  chaud	wärmer  wärmer  plus chaud(e)	dr/d/s wärmscht(a)  der/die/das wärmste  le/la plus chaud(e)
stàrk  stark  fort(e)	stärker  stärker  plus fort(e)	dr/d/s stärkscht(a)  der/die/das stärkste  le/la plus fort(e)
schwàch  schwach  faible	schwächer  schwächer  plus faible	dr/d/s schwächscht(a)  der/die/das schwächste  le/la plus faible
gschèit  klug  intelligent(e)	gschèiter  klüger  plus intelligent(e)	dr/d/s gschèitscht(a)  der/die/das klügste  le/la plus intelligent(e)
dumm  dumm  bête	dìmmer  dümmer  plus bête	dr/d/s dìmmscht(a)  der/die/das dümmste  le/la plus bête
heiter  heiter  clair(e)	heiterer  heiterer  plus clair(e)	dr/d/s heiterscht(a)  der/die/das heiterste  le/la plus clair(e)
dunkel  dunkel  foncé(e)	dìnkler  dunkler  plus foncé(e)	dr/d/s dìnkelscht(a)  der/die/das dunkelste  le/la plus foncé(e)
kurz  kurz  court(e)	kìrzer  kürzer  plus court(e)	dr/d/s kìrzscht(a)  der/die/das kürzeste  le/la plus court(e)
làng  lang  long(ue)	länger  länger  plus long(ue)	dr/d/s längscht(a)  der/die/das längste  le/la plus long(ue)
jung  jung  jeune	jìnger  jünger  plus jeune	dr/d/s jìngscht(a)  der/die/das jüngste  le/la plus jeune
àlt  alt  vieux/vieille	älter  älter  plus vieux/vieille	dr/d/s ältscht(a)  der/die/das älteste  le/la plus vieux/vieille
liab  lieb  aimable, cher	liawer  lieber  préféré(e)	dr/d/s liabscht(a)  der/die/das liebste  le/la préféré(e)
flott  toll, angenehm  formidable, agréable	flätter  toller, angenehmer  mieux, plus agréable	dr/d/s flättscht(a)  der/die/das tollste, der/die/das angenehmste  le/la mieux, le/la plus agréable
süüfer  sauber  prope	siiferer  sauberer  plus propre	dr/d/s siiferscht(a)  der/die/das sauberste  le/la plus propre

Präposition

Fer a Ort

ìn  in  dans
zwìscha  zwischen  entre
hìnter  hinter  derrière
nawa  neben  à côté de
uf  auf  sur
vor  vor  devant
unter  unter  sous
um (... umma)  um (...herum)  autour de
dur  durch  à travers
üs  aus  hors de
uf  nach  à (avec mouvement, vers une ville)
zu  in  à (immobile, dans une ville)
zu  zu  chez (avec mouvement, vers une personne)
bi  bei  chez (immobile, chez une personne)

Fer a Zitt

wahrend  während  pendant
bis  bis  jusque
zitter  seit  depuis

Verschìeda

mìt  mit  avec
ohna  ohne  sans
fer  für  pour
gega  gegen  contre

Adverb

A Adverb wachselt nia, 's ìsch unveranderlig.
Zum Beispiel:

làngsàm  langsam  lentement
schnall  schnell  vite
glich  gleich  tout de suite
friahj  früh  töt
spot  spät  tard
jetz  jetzt  maintenant
sallamols  damals  à l'époque
friahjer  früher  autrefois
ìmmer  immer  toujours
nia  nie  jamais
niamols  niemals  jamais
sowiso  sowieso  dans tous les cas
unbedìngt  unbedingt  absolument
wohrschins  wahrscheinlich  probablement
leider  leider  malheureusement
do  hier  ici
därt  dort  là

ìwra  darüber (???)  de l'autre côté

dowa  oben  en-haut
dunta  unten  en-bas
uffa  hinauf  vers le haut
àwa  herab  vers le bas

owa  oben  en-haut, là-haut
unta  unten  en-bas

	Ìch wohn därt owa.  Ich wohne dort oben.  J'habite là-haut.
	Ìch wohn därt unta.  Ich wohne dort unten.  J'habite là en-bas.
	Ìch wohn uf em Barg owa.  Ich wohne auf dem Berg oben.  J'habite là-haut dans la montagne.
	Ìch wohn ìm Tàl unta.  Ich wohne im Tal unten.  J'habite en-bas dans la vallée.
	Dàs lìgt uf dr Bìhna owa.  Das liegt auf dem Speicher oben.  C'est là-haut dans le grenier.
	Dàs lìgt ìm Kaller unta.  Das liegt im Keller unten.  C'est en-bas à la cave.
	As ìsch owa dràà.  Es ist oben daran.  C'est au-dessus.
	As ìsch unta dràà.  Es ist unten daran.  C'est au-dessous.

	fìra / vorna	hìntra / dhìnta / hìnta
Bewegung ohna Ortspräzision derzüe	Ìch kumm fìra.   Ich komme nach vorne.   Je m'avance (~je viens devant).	Ìch gàng hìntra.   Ich gehe nach hinten.   Je vais derrière.
Bewegung mìt'ra Ortspräzision	Ìch kumm fìra ìn dr Igàng.   Ich komme nach vorne in den Eingang.   Je m'avance (~je viens devant) dans l'entrée.	Ìch kumm hìntra ìn dr Gàrta.   Ich komme nach hinten in den Garten.   Je vais derrière dans le jardin.
	Ìch hol dr Stei fìra uf dr Tìsch.   Ich hole den Stein nach vorne auf den Tisch.   J'avance (~je cherche devant) la pierre sur la table.	Ìch wìrf dr Stei hìntra ìn dr Gàrta.   Ich werfe den Stein hinten in den Garten.   Je jette la pierre derrière dans le jardin.
Lokalisiarung ohna Ortspräzision derzüe	Ìch blibb vorna.   Ich bleibe vorne.   Je reste devant.	Ìch blibb dhìnta.   Ich bleibe dahinten.   Je reste derrière.
Lokalisiarung mìt'ra Ortspräzision aui nìt unbedìngt üsgsprocha	As ìsch vorna àm Kàschta.   Es ist vorne am Schrank.   C'est devant l'armoire.	As ìsch hìnta àm Kàschta.   Es ist hinten am Schrank.   C'est derrière l'armoire.
	As ìsch vorna dràà.   Es ist vorne daran.   C'est devant.	As ìsch hìnta dràà.   Es ist hinten daran.   C'est derrière.
	Dr Stei lìgt vorna uf em Tìsch.   Der Stein steht vorne auf dem Tisch.   La pierre est devant sur la table.	Dr Stei lìgt hìnta ìm Gàrta.   Der Stein liegt hinten im Garten.   La pierre est derrière dans le jardin.
	Ìch sìtz vorna (ìm Wàga, oder ìm Sààl).   Ich sitze vorne (im Wagen, oder im Saal).   Je m'assieds devant (dans la voiture, ou dans la salle).	Ìch sìtz hìnta (ìm Wàga, oder ìm Sààl).   Ich sitze hinten (im Wagen, oder im Saal).   Je m'assieds derrière (dans la voiture, ou dans la salle).

	àna / ana
Bewegung	Ìch stell d Làmpa do àna.   Ich stelle die Lampe hier.   Je pose la lampe ici.
	Ìch gàng därt àna.   Ich gehe dort hin.   Je vais là-bas.
Lokalisiarung	Ìch wohn do ana.   Ich wohne dort.   J'habite là, à côté.
	Ìch kumm vu därt ana.   Ich komme von dort.   Je viens de là-bas.

Adverb wo vu'ma Adjectiv kämma

scheen  schön  joliment
wiascht  hässlich  vilainement, pas bien
fiin  fein  avec finesse
grobb  grob  grossièrement
lütt  laut  fort
arnscht  ernst  sérieusement
frìndlig  freundlich  amicalement
riahwig  ruhig  tranquillement
ummasunscht  umsonst  gratuitement

Adverb wo mìt „d“/„der“ ààfànga (wo meischtens vu-n-era Präposition kämma)

derbii  dabei  avec
derdur  dadurch  à travers
derfer  dafür  pour (dans le sens : favorablement)
dergega  dagegen  contre (dans le sens : défavorablement)
derwììder  dagegen, wider  contre (dans le sens : défavorablement)

„derwììder“ fìndet ma meischtens ìm Üsdruck: „'s ìsch derfer un derwììder“  "il y a du pour et du contre"

dernawa  daneben  à côté
dernoh  danach  ensuite
dervu  davon  de là ou en (idée de prendre, prélever)
derwilscht  daweil, inzwischen  pendant ce temps
derzüe  dazu  en plus
derzwìscha  dazwischen  entre
dràà  daran  dessus (dans le sens : accroché dessus)
dheim  daheim, zu Hause  au domicile, à la maison
dràb  davon (von oben)  de là (idée d'enlever du dessus)
drìwer  darüber  par-dessus
drii  darein  dedans (avec mouvement pour entrer)
druf  darauf  dessus
drum  darum  autour

Aui ìm Üsdruck: „'s ìsch mìr drum“  "ça m'intéresse, j'ai envie de ça"

drunter  darunter  dessous
drüss  daraus  dehors (avec mouvement pour sortir)

dìnn  darin  dedans (immobile)
duss  draußen  dehors (immobile)
dura  dadurch  à travers
drum umma  drumherum  tout autour

Adverb wo mìt „wiis“ gmàcht sìn

bleederwiis  blöderweise  bêtement
dummerwiis  dummerweise  bêtement
güeterwiis  glücklicherweise  heureusement
kilowiis  kiloweise  par kilos
komischerwiis  komischerweise  étrangement
meegligerwiis  möglicherweise  ~de façon plausible
momantawiis  ab und zu / manchmal  par moments
normàlerwiis  normalerweise  normalement
stundawiis  stundenweise  de l'ordre de quelques heures
teilwiis  teilweise  partiellement
üsnàhmswiis  ausnahmsweise  exceptionnellement

Adverb wo mìt „ig“ gmàcht sìn

züefallig  zufällig  par hasard
vìehmaßig  sehr stark, furchtbar  terriblement
regelmaßig  regelmäßig  régulièrement
schrecklig  schrecklich  effroyablement
gweehnlig  gewöhnlich  habituellement
andlig  endlich  enfin
schliaßlig  schließlich  finalement
eiglig  eigentlich  en fait
hàuiptsachlig  hauptsächlich  principalement
wìrklig  wirklich  vraiment
zìmlig  ziemlich  assez

Komparativ un Superlativ

Wia d'Adjektiv, känna d Adverb noch àndra Forma hàà: Komparativ un Superlativ.

• Eifàch Adverb: As ragent vìel.  Es regnet viel.  Il pleut beaucoup.
• Komparativ: As ragent mehr às gescht.  Es regnet mehr als gestern.  Il pleut plus qu'hier.
• Superlativ: Morn sott's àm meischta ragna.  Morgen sollte es meistens regnen.  Demain, il devrait pleuvoir le plus.

• Eifàch Adverb: Ìch müeß làng uf dr Autobüs wàrta.  Ich muß lange auf den Bus warten.  Je dois attendre longtemps l'autobus.
• Komparativ: Ìch wàrt länger uf dr Autobüs às uf dr Zug.  Ich warte länger auf den Bus als auf den Zug.  J'attends plus longtemps l'autobus que le train.
• Superlativ: Àm längschta wàrtet ma z Colmer.  Am längsten wartet man in Colmar.  On attend le plus longtemps à Colmar.

Eifàch Adverb	Komparativ	Superlativ
güet  gut  bien	besser  besser  mieux	àm beschta  am besten  au mieux
schlacht  schlecht  mal	schlachter oder ärger  schlechter  pire	àm schlachtschta oder ärgschta  am schlechtesten  au pire
wenig  wenig  peu	weniger  weniger  moins	àm wenigschta  am wenigsten  au minimum
vìel  viel  beaucoup	mehr  mehr  plus	àm meischta  am meisten  am meisten
kurz  kurz  brièvement	kìrzer  kürzer  plus brièvement	àm kìrzschta  am kürzesten  au plus bref
làng  lang  longtemps	länger  langer  plus longtemps	àm längschta  am längsten  au plus long
spot  spät  tard	speeter  später  plus tard	àm speetschta  am spätesten  au plus tard

Genus

Uf Elsassisch, wia uf Hoochditsch, gìtt's 3 Genus.

Masculin (mannlig)

dr Mànn  der Mann  l'homme
dr Hund  der Hund  le chien
dr Knocha  der Knochen  l'os
dr Korb  der Korb  la corbeille
dr Wàga  der Wagen  la voiture
dr Wii  der Wein  le vin
dr Raga  der Regen  la pluie
dr Bàch  der Bach  le ruisseau
dr Mond  der Mond  la lune
dr Butter  die Butter  le beurre
dr Garage  die Garage  le garage
dr Wurscht  die Wurst  la saucisse

Feminin (wiiwlig)

d Fràui  die Frau  la femme
d Kàtz  die Katze  le chat
d Mìlch  die Milch  le lait
d Suppa  die Suppe  la soupe
d Kìschta  die Kiste  la caisse
d Blüema  die Blume  la fleur
d Schüel  die Schule  l'école
d Nàcht  die Nacht  la nuit
d Sunna  die Sonne  le soleil
d Zitt  die Zeit  le temps
d Schatta  der Schatten  l'ombre

Neutrum (sachlig)

s Kìnd  das Kind  l'enfant
s Kìnggala  das Kaninchen  le lapin
s Galriawla  die Möhre  la carotte
s Loch  das Loch  le trou
s Hüss  das Haus  la maison
s Dàch  das Dach  le toit
s Fascht  das Fest  la fête
s Wàsser  das Wasser  l'eau
s Biar  das Bier  la bière
s Watter  das Wetter  le temps

D Verkleinerungsform vu'ma Subschtàntiv ìsch Neutrum. Zum Beispiel:
s Hìndla  das Hündchen  le petit chien
s Katzla  das Kätzchen  le petit chat

Komischa Bsunderheita

• S Wort „Zitt“ ìsch feminin. Trotzdam, ìn'ma eifàcha Sàtz, sajt ma ehnder „dr Zitt“ fer a direkt Objekt (àlso ìm Akkusativ, wo ma „d Zitt“ dat erwàrta).

Wort „Zitt“

Kasus	Beispiel
Nominativ - Subjekt	d Zitt ìsch umma  die Zeit ist vorbei  le temps est passé d Zitt ìsch do  die Zeit ist da  le temps est arrivé (Üsdruck, ìm Sìnn vu'ma Johreszitt)
Akkusativ - direkt Objekt, eifàcher Sàtz	ìch hà dr Zitt  ich habe (die) Zeit  j'ai le temps hàsch dr Zitt ?  hast du (die) Zeit?  est-ce que tu as le temps ?
Akkusativ - direkt Objekt, mehr litteràrisch	ar müeß d Zitt vertriiwa  er muss die Zeit vertreiben  il doit passer le temps
Akkusativ - mìt Präposition	schàd fer d Zitt wo ma verliart!  schade für die Zeit die man verliert!  dommage pour le temps qu'on perd !
Dativ	mìt dr Zitt wìrd's besser  mit der Zeit wird es besser  avec le temps, ça s'améliore

Numerus

• Sìngulàr (Einzàhl)
• Pluràl (Mehrzàhl)

Ìm Pluràl wara àlla Genus mìt em gliicha Àrtìkel üsgsprocha.
dr, d un s wara d

Beispìeler

Sìngulàr	Pluràl	Wàs ìm Wort wachselt
dr Küecha  der Kuchen  le gâteau	d Küecha  die Kuchen  les gâteaux	nit
s Masser  das Messer  le couteau	d Masser  die Messer  les couteaux
dr Schüeh  der Schuh  la chaussure	d Schüeh  die Schuhe  les chaussures
dr Besüecher  der Besucher  le visiteur	d Besüecher  die Besucher  les visiteurs
dr Büür  der Bauer  le paysan	d Büüra  die Bauern  les paysans	+ „a“ àm And
d Fràui  die Frau  la femme	d Fràuia  die Frauen  les femmes
d Kàtz  die Katze  le chat	d Kàtza  die Katzen  les chats
s Kìnd  das Kind  l'enfant	d Kìnder  die Kinder  les enfants	+ „er“ àm And
s Fascht  das Fest  la fête	d Faschter  die Feste  les fêtes
dr Wàga  der Wagen  la voiture	d Waga  die Wagen  les voitures	„à“ → „a“ ìn dr Mìttla
dr Nàscht  der Ast  la branche	d Näscht  die Äste  les branches	„à“ → „ä“ ìn dr Mìttla
dr Nàgel  der Wagen  la voiture	d Neegel  die Wagen  les voitures	„à“ → „ee“ ìn dr Mìttla
d Saui  die Sau  le cochon	d Säi  die Säue  les cochons	„au“ → „ä“ ìn dr Mìttla
dr Bàuim  der Baum  l'arbre	d Baim  die Bäume  les arbres	„àu“ → „a“ ìn dr Mìttla
dr Kopf  der Kopf  la tête	d Käpf  die Köpfe  les têtes	„o“ → „ä“ ìn dr Mìttla
dr Vogel  der Vogel  l'oiseau	d Veegel  die Vögel  les oiseaux	„o“ → „ee“ ìn dr Mìttla
dr Ton  der Ton  le ton	d Teen  die Töne  les tons
dr Wurscht  die Wurst  la saucisse	d Wìrscht  die Würste  les saucisses	„u“ → „ì“ ìn dr Mìttla
d Bruscht  die Brust  la poitrine ou le sein	d Brìscht  die Brüste  les poitrines ou les seins
dr Suhn  der Sohn  le fils	d Seehn  die Söhne  les fils	„u“ → „ee“ ìn dr Mìttla
d Müüs  die Maus  la souris	d Miis  die Mäuse  les souris	„üü“ → „ii“ ìn dr Mìttla
dr Büüch  der Bauch  le ventre	d Biich  die Bäuche  les ventres
d Küeh  die Kuh  la vache	d Kiah  die Kühe  les vaches	„üe“ → „ia“ ìn dr Mìttla
dr Brüeder  der Bruder  le frère	d Briader  die Brüder  les frères
dr Hüet  der Hut  le chapeau	d Hiat  die Hüte  les chapeaux
d Fàrb  die Farbe  la couleur	d Fàrwa  die Farben  les couleurs	„b“ → „w“ vor em And + „a“ àm And
dr Mànn  der Mann  l'homme	d Manner  die Männer  les hommes	„à“ → „a“ ìn dr Mìttla + „er“ àm And
s Dorf  das Dorf  le village	d Därfer  die Dörfer  les villages	„o“ → „ä“ ìn dr Mìttla + „er“ àm And
s Loch  das Loch  le trou	d Lächer  die Löcher  les trous
s Hüss  das Haus  la maison	d Hiiser  die Häuser‎  les maisons	„ü“ → „ii“ ìn dr Mìttla + „er“ àm And
s Büech  das Buch  le livre	d Biacher  die Bücher