Zum Inhalt springen

Gràmmàtik vum Milhüüser Dialekt/Deklinàtion

Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy

Nomen (Subschtàntiv)

[Quälltäxt bearbeite]

Bestìmmter Àrtìkel

[Quälltäxt bearbeite]
Masculin Feminin Neutrum Pluràl
Nominativ (Wer kummt? ...) dr Hund d Kàtz s Kìnggala d Veegel
Akkusativ (ìch seh ...) dr Hund d Kàtz s Kìnggala d Veegel
Dativ (ìch kumm mìt ...) em Hund dr Kàtz em Kìnggala da Veegel

Unbestìmmter Àrtìkel

[Quälltäxt bearbeite]
Masculin Feminin Neutrum Pluràl
Nominativ (Wer kummt? ...) a Hund a Kàtz a Kìnggala ° Veegel
Akkusativ (ìch seh ...) a Hund a Kàtz a Kìnggala ° Veegel
Dativ (ìch kumm mìt ...) ema Hund era Kàtz ema Kìnggala ° Veegel

Bestìmmter Àrtìkel un Adjektiv

[Quälltäxt bearbeite]
Masculin Feminin Neutrum Pluràl
Nominativ (Wer kummt? ...) dr scheena Hund d scheena Kàtz s scheena Kìnggala d scheena Veegel
Akkusativ (ìch seh ...) dr scheena Hund d scheena Kàtz s scheena Kìnggala d scheena Veegel
Dativ (ìch kumm mìt ...) em scheena Hund dr scheena Kàtz em scheena Kìnggala da scheena Veegel

Unbestìmmter Àrtìkel un Adjektiv

[Quälltäxt bearbeite]
Masculin Feminin Neutrum Pluràl
Nominativ (Wer kummt? ...) a scheener Hund a scheena Kàtz a scheen Kìnggala ° scheena Veegel
Akkusativ (ìch seh ...) a scheener Hund a scheena Kàtz a scheen Kìnggala ° scheena Veegel
Dativ (ìch kumm mìt ...) ema scheena Hund era scheena Kàtz ema scheena Kìnggala ° scheena Veegel

Ohna Àrtìkel, numma mìt ema Adjektiv

[Quälltäxt bearbeite]
Masculin Feminin Neutrum Pluràl
Nominativ (Wàs wìtt? ...) güeter Wii güeta Suppa güet Wàsser güeta Wii
Akkusativ (ìch wott ...) güeter Wii güeta Suppa güet Wàsser güeta Wii
Dativ (ìch kumm mìt ...) güetem Wii güeter Suppa güetem Wàsser güeta Wii


Liawer Mànn, los güet!  DitschLieber Mann, höre gut zu!  FrànzeeschCher homme/Monsieur, écoute bien!

Liawa Fràui, los güet!  DitschLiebe Frau, höre gut zu!  FrànzeeschChère femme, écoute bien!

Liab Kìnd, los güet!  DitschLiebes Kind, höre gut zu!  FrànzeeschCher enfant, écoute bien!

Liawa Litt, losa güet!  DitschLiebe Leute, hören Sie gut zu!  FrànzeeschChers gens/amis, écoutez bien!


Grianer Spack ìch güet, àwer ìch ìss liawer greiechter Spack. Hàsch dü aui Luscht noh greiechtem Spack?

Kàlta Suppa ìch nìt güet, ìch wìll jetzt wàrma Suppa. Kummt boll ebber mìt wàrmer Suppa?

Wàrm Biar ìsch nìt güet, mìr wann kàlt Biar, mìr han Luscht noh kàltem Biar.

Güeta Wii màcha eim glìcklig. Mìr trìnka garn güeta Wii. Kummsch wìdder amol mìt güeta Wii!


Àller (ìndefinite)

[Quälltäxt bearbeite]
Masculin Feminin Neutrum Pluràl
Nominativ (... ìsch trunka worra) àller Wii àlla Mìlch àll Wàsser àlla Gleeser (... sìn trunka worra)
Akkusativ (mìr brüücha ...) àller Wii àlla Mìlch àll Wàsser àlla Gleeser
Dativ (ìch kumm mìt ...) àllem Wii àller Mìlch àllem Wàsser àlla Gleeser


Demonschtràtivàrtìkel

[Quälltäxt bearbeite]
Masculin Feminin Neutrum Pluràl
Nominativ (Wer kummt? ...) da Hund dia Kàtz dàs Kìnggala dia Veegel
Akkusativ (ìch seh ...) da Hund dia Kàtz dàs Kìnggala dia Veegel
Dativ (ìch kumm mìt ...) dam Hund dara Kàtz dam Kìnggala dana Veegel

... witterscht

[Quälltäxt bearbeite]
Masculin Feminin Neutrum Pluràl
Nominativ (Wer kummt? ...) saller Hund salla Kàtz sall Kìnggala salla Veegel
Akkusativ (ìch seh ...) saller Hund salla Kàtz sall Kìnggala salla Veegel
Dativ (ìch kumm mìt ...) sallem Hund sallera Kàtz sallem Kìnggala salla Veegel

Demonschtràtivàrtìkel un Adjektiv

[Quälltäxt bearbeite]
Masculin Feminin Neutrum Pluràl
Nominativ (Wer kummt? ...) da scheena Hund dia scheena Kàtz dàs scheena Kìnggala dia scheena Veegel
Akkusativ (ìch seh ...) da scheena Hund dia scheena Kàtz dàs scheena Kìnggala dia scheena Veegel
Dativ (ìch kumm mìt ...) dam scheena Hund dara scheena Kàtz dam scheena Kìnggala dana scheena Veegel

... witterscht

[Quälltäxt bearbeite]
Masculin Feminin Neutrum Pluràl
Nominativ (Wer kummt? ...) saller scheena Hund salla scheena Kàtz sall scheena Kìnggala salla scheena Veegel
Akkusativ (ìch seh ...) saller scheena Hund salla scheena Kàtz sall scheena Kìnggala salla scheena Veegel
Dativ (ìch kumm mìt ...) sallem scheena Hund sallera scheena Kàtz sallem scheena Kìnggala salla scheena Veegel

Possessivàrtikel

[Quälltäxt bearbeite]

Uf Elsassisch/Àlemànnisch, wia uf Hoochditsch un uf Anglisch, düet dr Possessivàrtikel vu dr drìtta Person vum Sìngulàr noh-n-em Genus vum Besìtzer wachsla.
Uf Frànzeesch làuift's ànderscht: dr Possessivàrtikel folgt numma s Genus un d Mehrzàhl vu wàs besìtzt ìsch. (3. Person Sìngular: son chien/sa vache, ses chiens/ses vaches - 3. Person Pluràl: leur chien, leurs chiens)


Zum Beispiel:
Maskulin (ìn da drèi Sprocha): dr Hund  Ditschder Hund  Frànzeeschle chien
Feminin (ìn da drèi Sprocha): d Küeh  Ditschdie Kuh  Frànzeeschla vache


dr Mànn hàt...
Dr Mànn hàt a Hund → 's ìsch si Hund.   DitschDer Mann hat ein Hund → es ist sein Hund.  FrànzeeschL'homme a un chien → c'est son chien. Anglisch The man has a dog → it's his dog.

Dr Mànn hàt a Küeh → 's ìsch sina Küeh.   DitschDer Mann hat eine Kuh → es ist seine Kuh.  FrànzeeschL'homme a un chat → c'est sa vache. Anglisch The man has a cow → it's his cow.


d Fràui hàt...
D Fràui hàt a Hund → 's ìsch ìhra Hund.   DitschDie Frau hat ein Hund → es ist ihr Hund.  FrànzeeschLa femme a un chien → c'est son chien. Anglisch The woman has a dog → it's her dog.

D Fràui hàt a Küeh → 's ìsch ìhra Küeh.   DitschDie Frau hat eine Kuh → es ist ihre Kuh.  FrànzeeschLa femme a une vache → c'est sa vache. Anglisch The woman has a cow → it's her cow.


s Kìnd hàt...
S Kìnd hàt a Hund → 's ìsch si Hund.   DitschDas Kind hat ein Hund → es ist sein Hund.  FrànzeeschL'enfant a un chien → c'est son chien. Anglisch The child has a dog → it's his dog.

S Kìnd hàt a Küeh → 's ìsch sina Küeh.   DitschDas Kind hat eine Kuh → es ist seine Kuh.  FrànzeeschL'enfant a une vache → c'est sa vache. Anglisch The child has a cow → it's his cow.


d Litt hàn...
D Litt han a Hund → 's ìsch ìhr Hund.   DitschDie Leute haben ein Hund → es ist ihr Hund.  FrànzeeschLes gens ont un chien → c'est leur chien. Anglisch The poeple have a dog → it's their dog.

D Litt han a Küeh → 's ìsch ìhra Küeh.   DitschDie Leute haben eine Kuh → es ist ihre Kuh.  FrànzeeschLes gens ont une vache → c'est leur vache. Anglisch The people have a cow → it's their cow.



Masculin Feminin Neutrum Pluràl
Nominativ (Wer kummt? ...) mi Hund
di Hund
si/ ìhra/si Hund
unser Hund
èier Hund
ìhra Hund
Ìhra Hund
mina Kàtz
dina Kàtz
sina/ ìhra/sina Kàtz
unsera Kàtz
èira Kàtz
ìhra Kàtz
Ìhra Kàtz
mi Kìnggala
di Kìnggala
si/ ìhra/si Kìnggala
unser Kìnggala
èier Kìnggala
ìhra Kìnggala
Ìhra Kìnggala
mina Veegel
dina Veegel
sina/ ìhra/sina Veegel
unsera Veegel
èira Veegel
ìhra Veegel
Ìhra Veegel
Akkusativ (ìch seh ...) mi Hund
di Hund
si/ ìhra/si Hund
unser Hund
èier Hund
ìhra Hund
Ìhra Hund
mina Kàtz
dina Kàtz
sina/ ìhra/sina Kàtz
unsera Kàtz
èira Kàtz
ìhra Kàtz
Ìhra Kàtz
mi Kìnggala
di Kìnggala
si/ ìhra/si Kìnggala
unser Kìnggala
èier Kìnggala
ìhra Kìnggala
Ìhra Kìnggala
mina Veegel
dina Veegel
sina/ ìhra/sina Veegel
unsera Veegel
èira Veegel
ìhra Veegel
Ìhra Veegel
Dativ (ìch kumm mìt ...) mim Hund
dim Hund
sim/ ìhrem/sim Hund
unserem Hund
èirem Hund
ìhrem Hund
Ìhrem Hund
minera Kàtz
dinera Kàtz
sinera/ ìhrer/sinera Kàtz
unserer Kàtz
èirer Kàtz
ìhrer Kàtz
Ìhrer Kàtz
mim Kìnggala
dim Kìnggala
sim/ ìhrem/sim Kìnggala
unserem Kìnggala
èierem Kìnggala
ìhrem Kìnggala
Ìhrem Kìnggala
mina Veegel
dina Veegel
sina/ ìhra/sina Veegel
unsera Veegel
èira Veegel
ìhra Veegel
Ìhra Veegel

Possessivàrtikel un Adjektiv

[Quälltäxt bearbeite]
Masculin Feminin Neutrum Pluràl
Nominativ (Wer kummt? ...) mi scheener Hund
di scheener Hund
si/ ìhra/si scheener Hund
unser scheener Hund
èier scheener Hund
ìhra scheener Hund
Ìhra scheener Hund
mina scheena Kàtz
dina scheena Kàtz
sina/ ìhra/sina scheena Kàtz
unsera scheena Kàtz
èira scheena Kàtz
ìhra scheena Kàtz
Ìhra scheena Kàtz
mi scheen Kìnggala
di scheen Kìnggala
si/ ìhra/si scheen Kìnggala
unser scheen Kìnggala
èier scheen Kìnggala
ìhra scheen Kìnggala
Ìhra scheen Kìnggala
mina scheena Veegel
dina scheena Veegel
sina/ ìhra/sina scheena Veegel
unsera scheena Veegel
èira scheena Veegel
ìhra scheena Veegel
Ìhra scheena Veegel
Akkusativ (ìch seh ...) mi scheener Hund
di scheener Hund
si/ ìhra/si scheener Hund
unser scheener Hund
èier scheener Hund
ìhra scheener Hund
Ìhra scheener Hund
mina scheena Kàtz
dina scheena Kàtz
sina/ ìhra/sina scheena Kàtz
unsera scheena Kàtz
èira scheena Kàtz
ìhra scheena Kàtz
Ìhra scheena Kàtz
mi scheen Kìnggala
di scheen Kìnggala
si/ ìhra/si scheen Kìnggala
unser scheen Kìnggala
èier scheen Kìnggala
ìhr scheen Kìnggala
Ìhr scheen Kìnggala
mina scheena Veegel
dina scheena Veegel
sina/ ìhra/sina scheena Veegel
unsera scheena Veegel
èira scheena Veegel
ìhra scheena Veegel
Ìhra scheena Veegel
Dativ (ìch kumm mìt ...) mim scheena Hund
dim scheena Hund
sim/ ìhrem/sim scheena Hund
unserem scheena Hund
èirem scheena Hund
ìhrem scheena Hund
Ìhrem scheena Hund
minera scheena Kàtz
dinera scheena Kàtz
sinera/ ìhrer/sinera scheena Kàtz
unserer scheena Kàtz
èirer scheena Kàtz
ìhrer scheena Kàtz
Ìhrer scheena Kàtz
mim scheena Kìnggala
dim scheena Kìnggala
sim/ ìhrem/sim scheena Kìnggala
unserem scheena Kìnggala
èierem scheena Kìnggala
ìhrem scheena Kìnggala
Ìhrem scheena Kìnggala
mina scheena Veegel
dina scheena Veegel
sina/ ìhra/sina scheena Veegel
unsera scheena Veegel
èira scheena Veegel
ìhra scheena Veegel
Ìhra scheena Veegel

Adjektiv àls Subschtàntiv

[Quälltäxt bearbeite]

Bestìmmter Àrtìkel

[Quälltäxt bearbeite]
Masculin Feminin Neutrum Pluràl

(Mànn, Büe...)

(Fràui...)

(Maidla...)

(Litt...)
Nominativ (Wer kummt ...) dr Jung d Àlta s Junga d Ditscha
Akkusativ (ìch seh ...) dr Jung d Àlta s Junga d Ditscha
Dativ (ìch kumm mìt ...) em Jung dr Àlta em Junga da Ditscha


Ìch hà zwei Hunda, a Brüüner un a Wisser.

  • Dr Brüün kummt.
  • Ìch seh dr Brüün.
  • Ìch kumm mìt em Brüün.


Ìch hà zwei Kàtza, a Gràuia un a Wissa.

  • D Gràuia kummt.
  • Ìch seh d Gràuia.
  • Ìch kumm mìt dr Gràuia.


Ìch hà zwei Kìnggala, a Brüüns un a Wisses.

  • S Brüüna kummt.
  • Ìch seh s Brüüna.
  • Ìch kumm mìt em Brüüna.


Ìch hà wissa un gràuia Veegel.

  • D Gràuia kämma ku fliaga.
  • Ìch seh d Gràuia.
  • Ìch kumm mìt da Gràuia.


Unbestìmmter Àrtìkel oder Possessivàrtikel

[Quälltäxt bearbeite]
Masculin Feminin Neutrum Pluràl

(Mànn, Brüeder...)

(Fràui, Schweschter...)

(Kìnd, Maidla...)

(Litt, Eltra...)
Nominativ (O dü/ ìhr ...) mi Liawer mina Liawa mi Liabs mina Liawa
Nominativ ('s ìsch.../as sìn ...) a Liawer
a Junger
a Liawa
a Junga
a Liabs
a Jungs
Liawa
Junga
Akkusativ (ìch seh ...) a Scheener a Scheena a Scheens Scheena
Dativ (ìch kumm mìt ...) ema Scheena era Scheena ema Scheena Scheena


Ìch hà mehrera Hunda, Brüüna un Wissa.

  • A Brüüner kummt.
  • Ìch seh a Brüüner.
  • Ìch kumm mìt ema Brüüna.


Ìch hà mehrera Kàtza, Gràuia un Wissa.

  • A Gràuia kummt.
  • Ìch seh a Gràuia.
  • Ìch kumm mìt era Gràuia.


Ìch hà mehrera Kìnggala, Brüüna un Wissa.

  • A Brüüns kummt.
  • Ìch seh a Brüüns.
  • Ìch kumm mìt ema Brüüna.


Ìch hà wissa un gràuia Veegel.

  • Gràuia kämma ku fliaga.
  • Ìch seh Gràuia.
  • Ìch kumm mìt Gràuia.

Demonschtràtivpronoma

[Quälltäxt bearbeite]
Masculin Feminin Neutrum Pluràl
Nominativ (... ìsch güet) da dia dàs dia (sìn güet)
Akkusativ (ìch wìll ...) da dia dàs dia
Dativ (ìch kumm mìt ...) dam dara dam dana


Masculin Feminin Neutrum Pluràl
Nominativ (... ìsch güet) saller salla sall salla (sìn güet)
Akkusativ (ìch wìll ...) saller salla sall salla
Dativ (ìch kumm mìt ...) sallem sallera sallem salla


Ìnterrogàtivpronoma

[Quälltäxt bearbeite]
Frog
wer  Ditschwer  Frànzeeschqui
Nominativ (... kummt?) wer
Akkusativ (... sehsch dü?) wer
Dativ (mìt ... kämma sa?) wem


wàs  Ditschwas  Frànzeeschque, quoi
Nominativ (... kummt?) wàs
Akkusativ (... sehsch dü?) wàs
Dativ (mìt ... kämma sa?) wàs


weller / wella / wells / wella (Pronom allei)
  Ditschwelcher / welche / welches / wellche  Frànzeeschlequel / laquelle / lesquels
Masculin Feminin Neutrum Pluràl
Nominativ (... ìsch güet?) weller wella wells wella (sìn güet?)
Akkusativ (... wann sa?) weller wella wells wella
Dativ (mìt ... kämma sa?) wellem wellera wellem wella



weller / wella / wells / wella (mìt'ma Wort)
  Ditschwelcher / welche / welches / wellche  Frànzeeschquel / quelle / quels
Masculin Feminin Neutrum Pluràl
Nominativ (... ìsch do?) weller Mànn wella Fràui well Kìnd wella Litt (sìn do?)
Akkusativ (... hàsch gsah?) weller Mànn wella Fràui well Kìnd wella Litt
Dativ (mìt ... kämma sa?) wellem Mànn wellera Fràui wellem Kìnd wella Litt

Personàlpronoma

[Quälltäxt bearbeite]
ìch, dü, ar...  Ditschich, du, er...  Frànzeeschje, tu, il...
Persona
Normàla Form
Kìrzera, eifàchera Form
Nominativ
(Wer kummt? ... Wer geht?)
ìch (kumm)

ar / sa / as
mìr (kämma)
ìhr
sìe
Sìe
(gàng) i
da oder [nit]
(geht) 'r / sa / 's
(geh') m'r
(gehn)'r
sa
Sa
Akkusativ (fer ..., ìch seh ...) mìch
dìch
ìhn / sa / ìhns
uns
èich
sìe
Sìe
mi
di
'na / sa / 's
(-n-)is
ni
sa
Sa
Dativ (sa kämma mìt ...) mìr
dìr
ìhm / ìhra / ìhm
uns
èich
ìhna
Ìhna
m'r
d'r
'm / 'ra / 'm
(-n-)is
ni
'na
'na

D Personàlpronoma han meischtens a kìrzera, eifàchera Form, wo ìm Reda vìelmols vorkummt. Ìm Schriiwa màcht ma zwàr weniger Àbkìrzunga às ìm Reda, àwer teil kìrzera Form kààt ma gàr nìt vermeida, denn sa gheera a so zu dr Sproch àss ma sa aui müeß schriiwa.

Ìn dr Tàfla do drìwer stehn d meischta verbreitet Form ìn fattiga Schrìft.


Noh-n-era Päposition kààt ma d normàla, lànga Form verwanda:

  • ìch koch fer ìhn  Ditschich koche für ihn  Frànzeeschje cuisine pour lui
  • ìch koch fer ìhns  Ditschich koche für es  Frànzeeschje cuisine pour lui/elle

...oder d kìrzera Form:

  • ìch koch fer na  Ditschich koche für ihn  Frànzeeschje cuisine pour lui
  • ar geht mìt 'ra  Ditscher geht mit ihr  Frànzeeschil sort avec elle


Fer a direkt oder indirekt Objekt pàsst besser d kìrzera Form:

  • ìch wìll'na  Ditschich will ihn  Frànzeeschje le veux, àstàtt: ìch wìll ìhn
  • ìch mein's  Ditschich meine es  Frànzeeschje le pense, je pense cela, àstàtt: ìch mein ìhns
  • ìch hà 'ni ebbis wälla sàga  Ditschich habe euch etwas sagen wollen  Frànzeeschj'ai voulu vous dire quelque chose

D normàla, lànga Form wìrd fer a direkt oder indirekt Objekt doch verwanda wenn dr Personàlpronom speziàl wìchtig ìsch:

  • ìch mein ìhns nìt  Ditschich meine es nicht  Frànzeeschje ne parle de lui / d'elle, ce n'est pas de lui / d'elle que je parle
  • (Noch ànderscht às: ìch mein dàs nìt  Ditschich meine das nicht  Frànzeeschje ne parle de ça, ce n'est pas de ça que je parle)


D Präposition zu hàt a Vàriànta: züe. Nàtiirlig wara beida vum Dativ gfolgt. („zu“ un „züe“ sìn eiglig d gliicha Präposition.)
Àwer d Personàlpronoma wo folga sìn nìt d gliicha:

  • noh „zu“ kummt d Normàla Form vum Personàlpronom: Kumm zu mìrDitschKomm zu mir!  FrànzeeschViens chez moi !   /   Kumm zu unsDitschKomm zu uns!  FrànzeeschViens chez nous !
  • noh „züe“ kummt d kìrzera Form vum Personàlpronom: Kumm züe m'rDitschKomm zu mir!  FrànzeeschViens chez moi !   /   Kumm züe-n-isDitschKomm zu uns!  FrànzeeschViens chez nous !


Verschìedena Beispìeler wo d kìrzera Form verwanda sìn:

  • Gàng i, gàng i nìt.  DitschGehe ich, gehe ich nicht.  FrànzeeschJ'y vais, j'y vais pas. (wenn ma zeegert)
  • Kumm i nìt hìtt, kumm i moorn.  DitschKomme ich nicht heute, komme ich morgen.  FrànzeeschSi je ne viens pas aujourd'hui, je viens demain. (wenn ma lotzt)
  • Düesch ààriafa.  DitschDu rufst an.  FrànzeeschTu téléphones.
  • Màchsch züe, wenn da üssa gehsch.  DitschDu schließt zu, wenn du heraus gehst.  FrànzeeschTu fermes, quand tu sors.
  • Ìch seh'naDitschIch sehe ihn.  FrànzeeschJe le vois.
  • Geht'sDitschGeht's?  FrànzeeschCa va ?
  • Wìrd's geh?  DitschWird's gehen?  FrànzeeschCa va aller ?
  • Jo, ìch dank'sDitschJa, ich denk's.  FrànzeeschOui, je (le) pense.
  • 's ìsch güet.  DitschEs ist gut.  FrànzeeschC'est bien.
  • Mìr mian is nìt verliara.  DitschWir dürfen uns nicht verlieren.  FrànzeeschNous ne devons pas nous perdre.
  • Hàt'r is gsah?  DitschHat er uns gesehen?  FrànzeeschNous a-t-il vus ?
  • Ar hàt is gschrìewa.  DitschEr hat uns geschrieben.  FrànzeeschIl nous a écrit.
  • Ar hàt ni gschrìewa.  DitschEr hat euch geschrieben.  FrànzeeschIl vous a écrit.
  • Ar hàt sa kàuift.  DitschEr hat sie gekauft.  FrànzeeschIl les a achetés.
  • Ar hàt's'ra gsajt.  DitschEr hat's ihr gesagt.  FrànzeeschIl le lui a dit.


Reflexiv Personàlpronoma

[Quälltäxt bearbeite]
mìch, mìr...  Ditschmich, mir...  Frànzeeschme, me (à moi)...
reflexivPersona
Normàla Form
Kìrzera, eifàchera Form
Akkusativ ìch màch mìch scheen
  Ditschich mache mich schön  Frànzeeschje me fais beau/belle
dü màchsch dìch scheen
ar/sa/as màcht sìch scheen
mìr màcha uns scheen
ìhr màcha èich
sìe màcha sìch scheen
Sìe màcha Sìch scheen
ìch màch mi scheen
  Ditschich mache mich schön  Frànzeeschj'me fais beau/belle
màchsch di scheen
ar/sa/ 's màcht si scheen
mìr màcha-n-is scheen
ìhr màcha ni scheen
sa màcha si scheen
Sa màcha Si scheen
Dativ ìch màch mìr Läckala
  Ditschich mache mir Löckchen  Frànzeeschje me fais des bouclettes
dü màchsch dìr Läckala
ar/sa/as màcht sìch Läckala
mìr màcha uns Läckala
ìhr màcha èich Läckala
sìe màcha sìch Läckala
Sìe màcha Sìch Läckala
ìch màch m'r Läckala
  Ditschich mache mir Löckchen  Frànzeeschj'me fais des bouclettes
màchsch d'r Läckala
=ar/sa/ 's màcht sìch Läckala
mìr màcha-n-is Läckala
ìhr màcha ni Läckala
=sa màcha sìch Läckala
=Sa màcha Sìch Läckala

Ìndefinitpronoma

[Quälltäxt bearbeite]

„ma“ oder „mr“

[Quälltäxt bearbeite]

Ma“ oder „mr“ ìsch a Ìndefinitepronom, dàs heißt, 's ìsch egàl vu wem àss gredt wìrd.

Dr Pronom „ma“ / „mr“ làuift ìmmer noh dr Konjugàtion vu dr 3. Person sìngulàr.

ma / mr  Ditschman  Frànzeeschon
Ìndefinitpronom
Nominativ (... kummt) ma oder mr
Akkusativ (sa sahn ...) eim
Dativ (sa kämma mìt ...) eim

Sogàr ìm Akkusativ, sajt ma eim (un nìt ein, àlso gliicht's do nìt ìm Hoochditscha).


Nominativ:
Ma dankt nia àn àlles.  DitschMan denkt nie an alles.  FrànzeeschOn ne pense jamais à tout.

Wia kummt ma do àna?  DitschWie kommt man da hin?  FrànzeeschComment arrive-t-on ici ?


Akkusativ:
D Litt sahn eim dur dàs Fanschter.  DitschDie Leute sehen einen durch dieses Fenster.  FrànzeeschLes gens te/nous voient à travers cette fenêtre.

Schneeluft màcht eim miad.  DitschSchneeluft macht einen müde.  FrànzeeschLe temps de neige fatigue.

Sa wàrta nìt làng uf eimDitschSie warten nicht lang auf einen.  FrànzeeschIls n'attendent pas longtemps les gens.


Dativ:
Sa gann eim nìt vìel.  DitschSie geben einem nicht viel.  FrànzeeschIls ne te/nous donnent pas beaucoup.

So wenig Lohn langt eim küüm!  DitschSo wenig Lohn reicht einem kaum!  FrànzeeschSi peu de salaire suffit à peine !

Schneeluft gìtt eim Kopfweh.  DitschSchneeluft gibt einem Kopfschmerzen.  FrànzeeschLe temps de neige donne mal à la tête.


Beispiel vu Nominativ un Dativ, ìn'ma Sprìchwort:
Wàs ma nìt weiß, màcht eim nìt heiß.  DitschWas man nicht weiß, macht einem nicht heiß.  FrànzeeschCe qu'on ne sait pas, ça ne nous fait ni chaud ni froid.


's ìsch nìt ìmmer eifàch uf Frànzeesch zu ìwersetza. Mankmol wìrd dr Sàtz uf Frànzeesch gànz ànderscht drahjt.

D Litt sahn eim dur dàs Fanschter.  FrànzeeschOn risque d'être vu à travers cette fenêtre.

Sa gann eim nìt vìel.  FrànzeeschOn n'obtient pas beaucoup.

So wenig Lohn langt eim küüm!  FrànzeeschOn ne peut pas bien vivre avec un salaire aussi bas !

kenner  Ditschkeiner  Frànzeeschaucun
Masculin Feminin Neutrum Pluràl
Nominativ (... ìsch güet) kenner kenna kenns kenna (sìn güet)
Akkusativ (ìch wìll ...) kenner kenna kenns
oder kess
kenna
Dativ (ìch kumm mìt ...) kèm kennera kèm kenna


(mìt'ma Subschàntiv)
  Ditschkein  Frànzeeschaucun
Masculin Feminin Neutrum Pluràl
Nominativ (... wìrd so àlt) kè Mànn kè Fràui kè Kìnd kè Litt (sìn do)
Akkusativ (ìch seh ...) kè Mànn kè Fràui kè Kìnd kè Litt
Dativ (ìch wìnsch dàs ìn ...) kèm Mànn kennera Fràui kèm Kìnd kenna ...
wenig benutzt


einer  Ditscheiner  Frànzeeschun, l'un d'eux
Masculin Feminin Neutrum Pluràl
Nominativ (... ìsch güet) einer eina eins mehrera (sìn güet)
Akkusativ (ìch wìll ...) einer eina eins mehrera
Dativ (ìch kumm mìt ...) eim einera eim mehrera
jeder / jeda / jedes / àlla (Pronom allei)
  Ditschjeder / jede / jedes / alle  Frànzeeschchacun / chacune / tous
Masculin Feminin Neutrum Pluràl
Nominativ (... ìsch güet) jeder jeda jedes àlla (sìn güet)
Akkusativ (ìch wìll ...) jeder jeda jedes àlla
Dativ (ìch kumm mìt ...) jedem jedera jedem àlla


jeder / jeda / jad / àlla (mìt'ma Subschàntiv)
  Ditschjeder / jede / jedes / alle  Frànzeeschchaque / chaque / tous
Masculin Feminin Neutrum Pluràl
Nominativ (... kààt kumma) jeder Mànn jeda Fràui jed Kìnd àlla Litt (känna kumma)
Akkusativ (ìch kenn ...) jeder Mànn jeda Fràui jed Kìnd àlla Litt
Dativ (ìch redd mìt ...) jedem Mànn jedera Fràui jedem Kìnd àlla Litt


manker  Ditschmancher  Frànzeeschmaint
Masculin Feminin Neutrum Pluràl
Nominativ (... ìsch güet) manker manka manks manka (sìn güet)
Akkusativ (ìch seh ...) manker manka manks manka
Dativ (ìch kumm mìt ...) mankem mankera mankem manka
ebber  Ditschjemand  Frànzeeschquelqu'un
Ìndefinitpronom
Nominativ (... kummt) ebber
Akkusativ (sa sahn ...) ebber
Dativ (sa kämma mìt ...) ebberem


„niama“ oder „niamens“ oder „niamets“

[Quälltäxt bearbeite]

Ìmmer gliich (ìn àlla Kasus).

niama  Ditschniemand  Frànzeeschpersonne
Ìndefinitpronom
Nominativ (... kummt) niama
Akkusativ (sa sahn ...) niama
Dativ (sa kämma mìt ...) niama


Ìmmer gliich (ìn àlla Kasus).

ebbis  Ditschetwas  Frànzeeschquelque chose
ebbis
Nominativ (... kummt) ebbis
Akkusativ (sa sahn ...) ebbis
Dativ (sa kämma mìt ...) ebbis


„nit“ oder „nix“

[Quälltäxt bearbeite]

Ìmmer gliich (ìn àlla Kasus).

nit  Ditschnichts  Frànzeeschrien
Ìndefinitpronom
Nominativ (... kummt) nit
Akkusativ (sa sahn ...) nit
Dativ (sa kämma mìt ...) nit


Beispiel

Da ìsch kumma, ar hàt sina Briader gsah, ar hàt àwer mìt kem gredt.
     DitschDieser ist gekommen, er hat seine Brüder gesehen, er hat aber mit keinem geredet.
    
  FrànzeeschCelui-là est venu, il a vu ses frères, mais il n'a parlé avec aucun.
Ar hat jeder kännta froga, ar hat vu jedem Hìlf bikumma, àwer mìt mankem wìll'r nit z'düe hàà. Ar wìll manker nìmm sah.
     DitschEr hätte jeden fragen könnte, er hätte vom jedem Hilfe bekommen, aber mit manchem will er nichts zu tun haben. Er will manchen nicht mehr sehen.
    
  FrànzeeschIl aurait pu demander à chacun, il aurait obtenu de l'aide de chacun, mais il ne veut plus avoir affaire à plusieurs (d'entre eux). Il ne veut plus en voir plusieurs.
- Mìt wellem redt'r mankmol doch noch? - Mìt dam wo vorna sìtzt.
     Ditsch - Mit welchem redet er manchmal doch noch? - Mit diesem der vorne sitzt.
    
  Frànzeesch - Avec lequel parle-t-il parfois quand même encore ? - Avec celui qui est assis devant.


Dia ìsch kumma, sa hàt ìhra Schweschtra gsah, sa hàt àwer mìt kennera gredt.
Sa hat jeda kännta froga, sa hat vu jedera Hìlf bikumma, àwer mìt mankera wìll sa nit z'düe hàà. Sa wìll manka nìmm sah.
- Mìt wellera redt sa mankmol doch noch? - Mìt dara wo vorna sìtzt.


Dàs ìsch kumma, as hàt sina Kìnder gsah, as hàt àwer mìt kem gredt.
As hat jedes kännta froga, as hat vu jedem Hìlf bikumma, àwer mìt mankem wìll's nit z'düe hàà. As wìll manks nìmm sah.
- Mìt wellem redt's mankmol doch noch? - Mìt dam wo vorna sìtzt.


Dia sìn kumma, sa han ìhra Großvatter un Großmiater gsah, sa han àwer mìt kenna gredt.
Sa hatta àlla kännta froga, sa hatta vu àlla Hìlf bikumma, àwer mìt manka wann sa nit z'düe hàà. Sa wann manka nìmm sah.
- Mìt wella reda sa mankmol doch noch? - Mìt dana wo vorna sìtza.

Possessivpronoma

[Quälltäxt bearbeite]
Masculin Feminin Neutrum Pluràl
Nominativ (dàs ìsch ...) miner
diner
siner/ ìhrer/siner
unserer
èirer
ìhrer
Ìhrer
mina
dina
sina/ ìhra/sina
unsera
èira
ìhra
Ìhra
mins
dins
sins/ ìhres/sins
unsers
èires
ìhres
Ìhres
mina
dina
sina/ ìhra/sina
unsera
èira
ìhra
Ìhra
Akkusativ (ìch seh ...) miner
diner
siner/ ìhrer/siner
unserer
èirer
ìhrer
Ìhrer
mina
dina
sina/ ìhra/sina
unsera
èira
ìhra
Ìhra
mins
dins
sins/ ìhres/sins
unsers
èires
ìhres
Ìhres
mina
dina
sina/ ìhra/sina
unsera
èira
ìhra
Ìhra
Dativ (sa kämma mìt ...) mim
dim
sim/ ìhrem/sim
unserm
èirem
ìhrem
Ìhrem
minera
dinera
sinera/ ìhrera/sinera
unsera
èirera
ìhrera
Ìhrera
mim
dim
sim/ ìhrem/sim
unserm
èirem
ìhrem
Ìhrem
mina
dina
sina/ ìhra/sina
unsera
èira
ìhra
Ìhra


Fer sàga àss eim ebbis gheert gìtt's aui Pronoma.

dàs gheert eim  Ditschdas gehört einem
  Frànzeeschça appartient à quelqu'un
Besìtzer Sìnn → wìrd besser gsajt
dàs gheert mìr dàs ìsch mii
dàs gheert dìr dàs ìsch dii
dàs gheert ìhm
dàs gheert ìhra
dàs ìsch sii
dàs ìsch ìhra
dàs gheert uns dàs ìsch unser
dàs gheert èich dàs ìsch èier
dàs gheert ìhna dàs ìsch ìhna
dàs gheert Ìhna dàs ìsch Ìhna