Gràmmàtik vum Milhüüser Dialekt

Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy
Milhüüser Wàppa
Milhüüser Wàppa

Dàs ìsch a Gràmmàtik vum Elsassischa üs dr Milhüüsergegend.

Ileitung[Quälltäxt bearbeite]

Da Text ìsch gschrìewa uf Milhüüser Elsassisch, noh-n-era ältera Vàriànta vu dr Orthal-Schrìftàrt.
Fer gànz gnàui sìì, sott ma ehnder vu dr „Milhüüsergegend“ reda, denn dr Text un d Beispìeler kämma vun era Mundàrt wo nìt direkt Stàdt-Milhüüserisch ìsch. Àlso, kè Wunder wenn a pààr Üsdrìck nìt rein Milhüüserisch sìn, dàs ìsch hàlt a mehr „därfliga“ Version.

Sàtzbàui[Quälltäxt bearbeite]

Affirmativ[Quälltäxt bearbeite]

Ìn da Barga làuifa
  • Subjekt Verb
  • Subjekt Verb Ergänzung(a)

Ìch làuif.  DitschIch gehe.  FrànzeeschJe marche.
Ìch làuif ìn da Barga.  DitschIch wandere in den Bergen.  FrànzeeschJe marche dans les montagnes.
Ìch làuif garn mìt dìr ìn da Barga.  DitschIch wandere gern mit dir in den Bergen.  FrànzeeschJe marche volontiers avec toi dans les montagnes.


  • Ergänzung(a) Verb
  • Ergänzung(a) Verb Subjekt
  • Ergänzung(a) Verb Subjekt Ergänzung(a)

Jetz wìrd gschàfft. ('s wìrd jetz gschàfft.)  DitschJetzt wird gearbeitet. (es wird jetzt gearbeitet)  FrànzeeschMaintenant, on travaille.
Morn làuif i.  DitschMorgen wandere ich.  FrànzeeschDemain, je marche.
Morn làuif i ìn da Barga.  DitschMorgen wandere ich in den Bergen.  FrànzeeschDemain, je marche dans les montagnes.
Mìt dìr làuif i garn ìn da Barga.  DitschMit dir wandere ich gern in den Bergen.  FrànzeeschAvec toi, je marche volontiers dans les montagnes.
Friahier ìm Elsàss sìn d Litt vìel ìn da Barga gloffa.  DitschFrüher im Elsass sind die Leute viel in den Bergen gewandert.  FrànzeeschAutrefois en Alsace, les gens marchaient beaucoup dans les montagnes.

Ìmperàtiv (Befehl)[Quälltäxt bearbeite]

S Verb steht àm Ààfàng.

Kumm!  DitschKomm!  FrànzeeschViens !
Geh mìr!  DitschGehen wir!  FrànzeeschAllons !
Lüeg do!  DitschSchau hier!  FrànzeeschRegarde ici !
Gìbb mìr dàs!  DitschGib mir das!  FrànzeeschDonne-moi ça !

Ìnterrogàtiv (Frog)[Quälltäxt bearbeite]

  • Verb Subjekt
  • Verb Subjekt Ergänzung(a)

Geht's?  DitschGeht es?  FrànzeeschEst-ce que ça va ?
Geht's güet?  DitschGeht es gut?  FrànzeeschEst-ce que ça va bien ?


  • Ìnterrogàtivadverb Verb
  • Ìnterrogàtivadverb Verb Ergänzung(a)

Wer kummt?  DitschWer kommt?  FrànzeeschQui vient ?
Wer ìsch jetz do?  DitschWer ist jetzt hier?  FrànzeeschQui est maintenant ici ?


  • Ìnterrogàtivadverb Verb Subjekt
  • Ìnterrogàtivadverb Verb Subjekt Ergänzung(a)

Wia geht's?  DitschWie geht es?  FrànzeeschComment ça va ?
Wo sìn sa?  DitschWo sind sie?  FrànzeeschOù sont-ils ?
Wo sìn sa jetz?  DitschWo sind sie jetzt?  FrànzeeschOù sont-ils maintenant ?

Sübordiniarter Nawasàtz[Quälltäxt bearbeite]

  • Relativàdverb Verb
  • Relativàdverb Ergänzung(a) Verb

Dr Mànn wo kummt  DitschDer Mann der kommt  FrànzeeschL'homme qui vient
Dr Mànn wo jetz andlig kummt  DitschDer Mann der jetzt endlich kommt  FrànzeeschL'homme qui vient maintenant enfin

Wenn mehrera Ergänzunga sìn[Quälltäxt bearbeite]

's ìsch nìt unbedìngt ìmmer dr Fàll, àwer wenn mehrera Ergänzunga sìn, folga sa vìelmols a gwìssa Ordnung, noh ìhra Kàtegorie.


Zitt

Àrt

Ort
Ìch ìss jetz gmiatlig ìn dr Kucha   DitschIch esse jetzt gemütlich in der Küche  FrànzeeschJe mange maintenant tranquillement à la cuisine
Ìch schàff zitter'ma Johr allei ìn dam Büro   DitschIch arbeite seit einem Jahr allein in diesem Büro  FrànzeeschJe travaille depuis un an seul(e) dans ce bureau
Ìch hà gescht làng ìn dr Kälta müeßa wàrta   DitschIch habe gestern lang in der Kälte warten müssen  FrànzeeschHier j'ai dû attendre longtemps dans le froid



ìndirekt Objekt

direkt Objekt
Ìch verzehl jetz   ìm Kìnd a Gschìchtla   Ditschìch erzähle jetzt dem Kind eine Geschichte  Frànzeeschje raconte maintenant une histoire à l'enfant
Gìbb ìn dr Kàtz Mìlch!   DitschGib der Katze Milch!  FrànzeeschDonne du lait au chat!
Ar sajt mìr 's   DitschEr sagt mir es  FrànzeeschIl me le dit
Ìch sàgg dìr 's   DitschIch sage dir es  Frànzeeschje te le dis
Ìch sàgg ìhm dàs   DitschIch sage ihm das  Frànzeeschje lui dis ça


Üsnàhma gìtt's àwer aui:
Ìch sàgg's ìhmDitschIch sage es ihm.  FrànzeeschJe le lui dis.
Ìch hà's ìhra gsajt.  DitschIch habe es ihr gesagt.  FrànzeeschJe le lui ai dit.
Ar hàt's ìhm gschrìewa.  DitschEr hat's ihm geschrieben.  FrànzeeschIl le lui a écrit.

Sàtzbàui - mehrera Satz ìn eim[Quälltäxt bearbeite]

Nawaordnung (mìt Konjunktion oder Adverb)[Quälltäxt bearbeite]

àwer  Ditschaber  Frànzeeschmais (Kunjunktion)
denn  Ditschdenn  Frànzeeschcar (Kunjunktion)
oder  Ditschoder  Frànzeeschou (Kunjunktion)
un  Ditschund  Frànzeeschet (Kunjunktion)
noh  Ditschdann  Frànzeeschalors (Adverb)


Ìch spìel Giiga un dü sìngsch.  DitschIch spiele Geige und du singst.  FrànzeeschJe joue du violon et tu chantes.
Ar ìsch miad, denn ar schlooft nìt gnüe.  DitschEr ist müde, denn er schläft nicht genug.  FrànzeeschIl est fatigué car il ne dort pas assez.
Ar ìsch miad, àwer ar schlooft doch nìt.  DitschEr ist müde, aber er schläft doch nicht.  FrànzeeschIl est fatigué, mais il ne dort quand même pas.

Unterordnung mìt Relativpronomen[Quälltäxt bearbeite]

Dr Mànn wo redt ìsch mi Unkel.  DitschDer Mann, der spricht, ist mein Onkel.  FrànzeeschL'honmme qui parle est mon oncle.
Ìch redd mìt em Mànn wo do wohntDitschIch rede mit dem Mann der hier wohnt.  FrànzeeschJe parle avec l'homme qui habite ici.
Àlles wàs glanzt ìsch nìt unbedìngt Guld.  DitschAlles was glänzt ist nicht unbedingt Gold.  FrànzeeschTout ce qui brille n'est pas forcément de l'or.

Ìch kenn s Büech wo dü leeschDitschIch kenne das Buch, das du liest.  FrànzeeschJe connais le livre que tu lis.
Ìch seh ebbis wo fahltDitschIch sehe etwas was fehlt.  FrànzeeschJe vois quelque chose qui manque.
's ìsch ebbis wo ma dràà glàuibtDitschEs ist etwas woran man glaubt.  FrànzeeschC'est une chose à laquelle on croit.
's ìsch ebbis wo ma druf hofftDitschEs ist etwas worauf man hofft.  FrànzeeschC'est une chose que l'on espère.
Dr Hàns ìm Schnokeloch hàt àlles wàs'r wìllDitschHans im Schnakenloch hat alles was er will.  FrànzeeschJean dans le trou à moustiques a tout ce qu'il veut.

S Kìnd, fer dàs wo-n-ìch strìck, ìsch bràv.  DitschDas Kind, für wen ich stricke, ist brav.  FrànzeeschL'enfant, pour lequel je tricote, est sage.
Dr Mànn, mìt dam wo dü redsch, ìsch mi Brüeder.  DitschDer Mann, mit dem du sprichst, ist mein Bruder.  FrànzeeschL'homme, avec qui tu parles, est mon frère.
S Glàs, üs dam wo dü trìnksch, ìsch mii.  DitschDas Glas, woraus du trinkst, ist meines.  FrànzeeschLe verre, duquel tu bois, est à moi.

Ar sajt àlles wàs'r wìllFrànzeeschIl dit tout ce qu'il veut.
Ar kummt mìt àllem wàs'r brüücht.  FrànzeeschIl vient avec tout ce dont il a besoin.
Ar lüegt wàs fahlt.  FrànzeeschIl regarde ce qui manque.
Ar weißt wàs'r brüücht.  FrànzeeschIl sait ce dont il a besoin.
Ar bekìmmert sìch um dàs wo fahlt.  FrànzeeschIl s'occupe de ce qui manque.
Ar hàt Àngscht vu dam wo stìnckt.  FrànzeeschIl a peur de ce qui sent mauvais.
Ar fàngt àà mìt dam wo eifàch ìsch.  FrànzeeschIl commence par ce qui est simple.

Unterordnung mìt Kunjunktion, Subjunktion oder Adverb[Quälltäxt bearbeite]

  • Verb àm zweita Plàtz ìm Nawasàtz

so  Ditschso  Frànzeeschainsi (Kunjunktion)
trotzdam  Ditschtrotzdem  Frànzeeschcependant (Kunjunktion)
sunscht  Ditschsonst  Frànzeeschsinon (Adverb)

Mìr bliiwa, so schlofa mìr doDitschWir bleiben, so schlafen wir hier.  FrànzeeschNous restons, ainsi nous dormons ici.
Mìr bliiwa, trotzdam schlofa mìr doDitschWir bleiben, trotzdem schlafen wir hier.  FrànzeeschNous restons, cependant nous dormons ici.
Mìr bliiwa, sunscht schlofa mìr doDitschWir bleiben, sonst schlafen wir hier.  FrànzeeschNous restons, sinon nous dormons ici.


  • Verb àm Ànd vum Nawasàtz

bis  Ditschbis  Frànzeeschjusque (Kunjunktion)
vor ebb  Ditschbevor  Frànzeeschavant que (Subjunktion)
wenn  Ditschwenn  Frànzeeschsi (Subjunktion)
wial  Ditschweil  Frànzeeschparce que (Subjunktion)
wo  Ditschwo  Frànzeesch (Ort) (Kunjunktion)
wo  Ditschals  Frànzeeschquand (Zitt) (Subjunktion)

Mìr bliiwa bis dr Film fertig ìschDitschWie bleiben bis der Film fertig ist.  FrànzeeschNous restons jusqu'à ce que le film soit fini.
Mìr gehn wenn dr Film fertig ìschDitschWir gehen wenn der Film fertig ist.  FrànzeeschNous partons quand le film est fini.
Mìr mian geh vor ebb dr Film fertig ìschDitschWir müssen gehen bevor der Film fertig ist.  FrànzeeschNous devons partir avant que le film ne soit fini.

Sa sotta schloofa, wenn sa miad sìnDitschSie sollten schlafen, wenn sie müde sind.  FrànzeeschIls devraient dormir, s'ils sont fatigués.
Ar ìsch miad, wial ar nìt gnüe schlooftDitschEr ist müde, weil er nicht genug schläft.  FrànzeeschIl est fatigué, parce qu'il ne dort pas assez.

Mìr bliiwa, wial mìr do schlofaDitschWir bleiben, weil wir hier schlafen.  FrànzeeschNous restons, parce que nous dormons ici.

S Hüss, wo mìr wohna, ìsch àlt.  DitschDas Haus, wo wir wohnen, ist alt.  FrànzeeschLa maison où nous habitons est vieille.
Dr Wàld, wo mìr dura làuifa, ìsch fìnschter.  DitschDer Wald, durch den wir gehen, ist finster.  FrànzeeschLa forêt, à travers laquelle nous marchons, est sombre.
Ànna 1980, wo d Eltra gerbt han, han sa s Hüss kàuift.  Ditsch1980, als die Eltern geerbt haben, haben sie das Haus gekauft.  FrànzeeschEn 1980, quand les parents ont hérité, ils ont acheté la maison.

Nomen (Subschtàntiv)[Quälltäxt bearbeite]

A Subschtàntiv wìrd ìmmer mìt ema großa Büechstàwa àm Ààfàng gschrìewa.

Verkleinerungsform[Quälltäxt bearbeite]

Vìel Subschtàntiv känna a Verkleinerungsform hàà. Mìt dr Verkleinerungsform redt ma meischtens vu ebbis kleins, oder mankmol aui vu ebbis liabs.

Fer d Verkleinerungsform ufz'bàuia düet ma „la“ àm And vum Wort drààhanka. Mankmol düen aui Büechstàwa ìm Wort wachsla.

Beispìeler
Subschtàntiv Verkleinerungsform Wàs ìm Wort wachselt
(+„la“ àm And)
d Ìmma  Ditschdie Imme  Frànzeeschl'abeille s Ìmmala  Frànzeeschla petite abeille nit
s Fanschter  Ditschdas Fenster  Frànzeeschla fenêtre s Fanschterla  Ditschdas Fensterchen  Frànzeeschla petite fenêtre
s Liad  Ditschdas Lied  Frànzeeschla chanson s Liadla  Ditschdas Liedchen  Frànzeeschla chansonnette, la petite chanson
s Harz  Ditschdas Herz  Frànzeeschle cœur s Harzla  Ditschdas Herzchen  Frànzeeschle petit cœur
dr Wag  Ditschder Weg  Frànzeeschle chemin s Wagla  Ditschder kleine Weg  Frànzeeschle petit chemin
s Schìff  Ditschdas Schiff  Frànzeeschle bateau s Schìffla  Ditschdas kleine Schiff  Frànzeeschle petit bateau
d Saui  Ditschdie Sau  Frànzeeschle cochon s Säila  Ditschdie kleine Sau  Frànzeeschle petit cochon aui“ → „äi
dr Mànn  Ditschder Mann  Frànzeeschl'homme s Mannla  Ditschdas Männchen  Frànzeeschle petit homme à“ → „a
dr Màntel  Ditschder Mantel  Frànzeeschle manteau s Mantala  Ditschdas Mäntelchen  Frànzeeschle petit manteau
d Kàtz  Ditschdie Katze  Frànzeeschle chat s Katzla  Ditschdas Kätzchen  Frànzeeschle petit chat
s Dàch  Ditschdas Dach  Frànzeeschle toit s Dachla  Ditschdas kleine Dach  Frànzeeschle petit toit
dr Zàhn  Ditschder Zahn  Frànzeeschla dent s Zeenla  Ditschdas Zähnchen  Frànzeeschla petite dent à“ → „ee
s Glàs  Ditschdas Glas  Frànzeeschle verre s Gleesla  Ditschdas Gläschen  Frànzeeschle petit verre
s Àuig  Ditschdas Auge  Frànzeeschl'œil s Aigla  Ditschdas Äugchen  Frànzeeschle petit œil àui“ → „ai
dr Bàuim  Ditschder Baum  Frànzeeschl'arbre s Baimla  Ditschdas Bäumchen  Frànzeeschl'arbrisseau
dr Kopf  Ditschder Kopf  Frànzeeschla tête s Käpfla  Ditschdas Köpfchen  Frànzeeschla petite tête o“ → „ä
dr Rock  Ditschdas Kleid  Frànzeeschla robe s Räckla  Ditschdas kleine (oder einfache) Kleid  Frànzeeschla petite robe
s Ross  Ditschdas Pferd  Frànzeeschle cheval s Rässla  Ditschdas Pferdchen  Frànzeeschle petit cheval
d Stroß  Ditschdie Straße  Frànzeeschla route s Streeßla  Ditschdie kleine Straße  Frànzeeschla petite route o“ → „ee
d Hosa  Ditschdie Hose  Frànzeeschle pantalon s Heesla  Ditschdie Unterhose, der Slip  Frànzeeschla culotte, le slip
dr Vogel  Ditschder Vogel  Frànzeeschl'oiseau s Veegala  Ditschdas Vögelchen  Frànzeeschle petit oiseau
dr Hund  Ditschder Hund  Frànzeeschle chien s Hìndla  Ditschdas Hündchen  Frànzeeschle petit chien u“ → „ì
d Mucka  Ditschdie Mucka  Frànzeeschla mouche s Mìckala  Frànzeeschla petite mouche
d Luft  Ditschdie Luft  Frànzeeschl'air s Lìftla  Frànzeeschle petit vent, la brise
d Schüpp  Ditschder Rock  Frànzeeschla jupe s Schippla  Ditschdas Röckchen  Frànzeeschla jupette ü“ → „i
dr Strüss  Ditschder Strauß  Frànzeeschla gerbe (de fleurs) s Strissla  Ditschdas Sträußchen  Frànzeeschla petite branche
d Hütt  Ditschdie Haut  Frànzeeschla peau s Hittla  Ditschdas Häutchen  Frànzeeschla peau fine, ou le débris de peau desquamée
s Tüech  Ditschdas Tuch  Frànzeeschle torchon, le tissu s Tiachla  Ditschdas kleine Tuch  Frànzeeschle petit torchon üe“ → „ia
s Büech  Ditschdas Buch  Frànzeeschle livre s Biachla  Frànzeeschle livret
dr Schüeh  Ditschder Schuh  Frànzeeschla chaussure s Schiahlala  Frànzeeschla petite chaussure üeh“ → „iahla
dr Büe  Ditschder  Frànzeeschle garçon s Biawala  Frànzeeschle petit garçon üe“ → „iawa
s Kàlb  Ditschdas Kalb  Frànzeeschle veau s Kalwala  Ditschdas Kälbchen  Frànzeeschle petit veau àlb“ → „alwa
d Tìra  Ditschdie Tür  Frànzeeschla porte s Tìrla  Ditschdas Türchen  Frànzeeschla petite porte ra“ → „r
d Müüra  Ditschdie Mauer  Frànzeeschle mur s Miirla  Ditschdas Mauerchen  Frànzeeschle muret üüra“ → „iir
d Müüs  Ditschdie Maus  Frànzeeschla souris s Miisla  Ditschdas Mäuschen  Frànzeeschla petite souris üü“ → „ii
s Hüss  Ditschdas Haus  Frànzeeschla maison s Hiisla  Ditschdas Häuschen  Frànzeeschla maisonnette, la petite maison üss“ → „iis


Mìt da Litt-Vornamma kààt ma aui Verkleinerungsforma ufbàuia. Ìm gliicha Sìnn: klei oder liab.

Beispìeler mìt Vornamma
Nàmma Verkleinerungsform
dr Hàns  DitschHans  FrànzeeschJean dr Hànsala  DitschHänschen  FrànzeeschPetit Jean
d Jeanne  DitschJohanna  FrànzeeschJeanne s Jeannla  Ditschdie dleine Johanna  Frànzeeschla petite Jeanne
dr Sepp  DitschJoseph  FrànzeeschJoseph dr Seppala  Ditschder klein Joseph  Frànzeeschle petit Joseph
d Joséphine  DitschJoséphine  FrànzeeschJoséphine s Finnla  Ditschdie kleine Joséphine  Frànzeeschla petite Joséphine
d Louise  FrànzeeschLouise s Lisala  Frànzeeschla petite Lise


Üsnàhmswiis hàt dr Vornàmma vu'ma Biawla s Genus Maskulinum. Ìn àlla àndra Fall hat a Verkleinerungsform s Genus Neutrum.

Vor em Subschtàntiv[Quälltäxt bearbeite]

Vor em Subschtàntiv
Masculin Feminin Neutrum Pluràl
Bestìmmter Àrtìkel dr Hund
  Ditschder Hund  Frànzeeschle chien
d Kàtz
  Ditschdie Katze  Frànzeeschle chat
s Kìnggala
  Ditschdas Kaninchen  Frànzeeschle lapin
d Veegel
  Ditschdie Vögel  Frànzeeschles oiseaux
Unbestìmmter Àrtìkel a Hund a Kàtz a Kìnggala ° Veegel
Demonschtràtivàrtìkel da Hund dia Kàtz dàs Kìnggala dia Veegel
saller Hund salla Kàtz sall Kìnggala salla Veegel
Possessivàrtikel mi Hund
di Hund
...
mina Kàtz
dina Kàtz
...
mi Kìnggala
di Kìnggala
...
mina Veegel
dina Veegel
...
Ìnterrogativpronoma weller Hund wella Kàtz well Kìnggala wella Veegel


Masculin Feminin Neutrum Pluràl
Ìndefinite àller Wii ìsch trunka worra
  Ditschaller Wein wurde getrunken
  Frànzeeschtout le vin a été bu
àlla Mìlch ìsch trunka worra
  Ditschalle Milch wurde getrunken
  Frànzeeschtout la lait a été bu
àll Wàsser ìsch trunka worra
  Ditschalles Wasser wurde getrunken
  Frànzeeschtoute l'eau a été bue
àlla Flascha sìn trunka worra
  Ditschalle Flaschen wurden getrunken
  Frànzeeschtoutes les bouteilles ont été bues


Uf Elsassisch, wia uf Àlemànnisch, gìtt's a bestìmmter Àrtìkel vor em Nàmma vu-n-era Person.

  • Fer a Mànn: Maskulin
Dr Albert Schweitzer ìsch a beriahmter Elsasser.  DitschAlbert Schweitzer ist ein berühmter Elsässer.  FrànzeeschAlbert Schweitzer est un Alsacien célèbre.
  • Fer a Fràui: Feminin
D Màdàm Meyer kummt.  DitschFrau Meyer kommt.  FrànzeeschMadame Meyer vient.
D Joséphine schàfft àn dr Mairie / uf dr Mairie.  DitschJoséphine arbeitet im Rathaus.  FrànzeeschJoséphine travaille à la mairie.
  • Fer a Maidla oder a Fràui wo ma güet kennt: Neutrum (do brüücht ma nìt gàr so heeflig sìì, wia fer d Màdàm Meyer)
S Marie ìsch mi betscha Kàmeradla.  DitschMarie ist meine beste Kameradin.  FrànzeeschMarie est ma meilleure camarade.
  • Fer mehrera Litt, zum Beispiel a Fàmìlia: Pluràl
D Meyer han a scheen Hüss.  DitschDie Meyers haben ein schönes Haus.  FrànzeeschLes Meyer ont une belle maison.

Pronoma[Quälltäxt bearbeite]

Demonschtràtivpronoma[Quälltäxt bearbeite]

  • da ìsch groß  Ditschdieser ist groß  Frànzeeschcelui-ci est grand Anglisch this one is big
  • dia ìsch scheen  Ditschdiese ist schön  Frànzeeschcelle-ci est belle Anglisch this one is pretty
  • dàs ìsch güet  Ditschdas ist gut  Frànzeeschça, c'est bien Anglisch this is good
  • dia sìn luschtig  Ditschdiese sind lustig  Frànzeeschceux-là (ou plutôt : ceux-ci) sont drôles Anglisch these ones are funny


  • saller kenn ìch nìt  Ditschjenen kenne ich nicht  Frànzeeschcelui-là, je ne le connais pas Anglisch I don't know that one
  • sallera ìsch mina Kàtz  Ditschjene ist meine Katze  Frànzeeschcelle-là est ma chatte Anglisch that one is my cat
  • sall ìsch ànderscht  Ditschjenes ist anders  Frànzeeschça, c'est différent Anglisch that is different
  • salla sìn tiir  Ditschjene sind teuer  Frànzeeschceux-là sont chers Anglisch those ones are expensive

Ìnterrogativpronoma[Quälltäxt bearbeite]

  • weller vu dana Manner?  Ditschwelcher von diesen Männern?  Frànzeeschlequel de ces hommes ?
  • wella vu dana Fràuia?  Ditschwelche von diesen Frauen?  Frànzeeschlaquelle de ces femmes ?
  • wells vu dana Kìnder?  Ditschwelches von diesen Kindern?  Frànzeeschlequel de ces enfants ?
  • wella vu dana Litt?  Ditschwelche von diesen Leuten?  Frànzeeschlequel parmi ces gens ?

Personàlpronoma[Quälltäxt bearbeite]

  • ìch kumm  Ditschich komme  Frànzeeschje viens
  • kummsch  Ditschdu kommst  Frànzeeschtu viens
  • ...


Heefligkeitsforma[Quälltäxt bearbeite]

Uf Elsassisch gìtt's drèi Personàlpronoma wo d Heefligkeitsforma üsdrucka:

Heefligkeitsforma
Niveau Pronom Beispiel
Heeflig, fer Bekànnta ìhr (2. Person pluràl) Namma-n-ìhr dr Zug, Tànta Maria?
  DitschNehmen Sie den Zug, Tante Maria?
  FrànzeeschPrenez-vous le train, Tante Maria?
Heeflig Sìe (~ 3. Person pluràl,
wia uf Hoochditsch)
Namma Sìe a Glàs Wii, liawer Frìnd?
  DitschNehmen Sie ein Glas Wein, lieber Freund?
  FrànzeeschPrenez-vous un verre de vin, cher ami ?
Sehr heeflig, zu-n'ra Fràui Sa (3. Person sìngulàr feminin) Nìmmt Sa dr Pelzmàntel, Màdàm?
  DitschNehmen Sie den Pelzmantel, Madame?
  FrànzeeschPrenez-vous le manteau de fourrure, Madame ?

Ìndefinitpronoma[Quälltäxt bearbeite]

  • kenner ìsch klei (kenner vu dana Manner)  Ditschkeiner ist klein (keiner von diesen Männern)  Frànzeeschaucun n'est petit (aucun de ces hommes)
  • kenna ìsch wiascht (kenna vu dana Fràuia)  Ditschkeine ist hässlich (keine von diesen Frauen)  Frànzeeschaucune n'est laide (aucune de ces femmes)
  • kenns ìsch schlacht (kenns vu dana Biar)  Ditschkeines ist schlecht (keines von diesen Bieren)  Frànzeeschaucune n'est mauvaise (aucune de ces bières)
  • kenna fahla (kenna vu dana Litt)  Ditschkeine fehlen (keine von diesen Leuten)  Frànzeeschaucun ne manque (aucun parmi ces gens)


  • jeder ìsch groß (jeder vu dana Manner)  Ditschjeder ist groß (jeder von diesen Männern)  Frànzeeschchacun est grand (chacun de ces hommes)
  • jeda ìsch scheen (jeda vu dana Fràuia)  Ditschjede ist schön (jede von diesen Frauen)  Frànzeeschchacune est belle (chacune de ces femmes)
  • jedes ìsch güet (jedes vu dana Biar)  Ditschjedes ist gut (jedes von diesen Bieren)  Frànzeeschchacune est bonne (chacune de ces bières)
  • àlla sìn do (àlla vu dana Litt)  Ditschalle sind da (alle von diesen Leuten)  Frànzeeschtous sont là (tous parmi ces gens)


  • manker vu dana Manner  Ditschmancher von diesen Männern  Frànzeeschbeaucoup parmi ces hommes
  • manka vu dana Fràuia  Ditschmanche von diesen Frauen  Frànzeeschbeaucoup parmi ces femmes
  • manks vu dana Kìnder  Ditschmanches von diesen Bieren  Frànzeeschbeaucoup parmi ces bières
  • manka vu dana Litt  Ditschmanche von diesen Leuten  Frànzeeschbeaucoup parmi parmi ces gens


Possessivpronoma[Quälltäxt bearbeite]

  • 's ìsch miner  Ditsches ist meiner  Frànzeeschc'est le mien
  • 's ìsch diner  Ditsches ist deiner  Frànzeeschc'est le tien
  • ...

Adjektiv[Quälltäxt bearbeite]

güet  Ditschgut  Frànzeeschbon
schlacht  Ditschschlecht  Frànzeeschmauvais
klei  Ditschklein  Frànzeeschpetit
groß  Ditschgroß  Frànzeeschgrand
dìnn  Ditschdünn  Frànzeeschfin
dìck  Ditschdick  Frànzeeschépais
kàlt  Ditschkalt  Frànzeeschfroid
wàrm  Ditschwarm  Frànzeeschchaud


D Adjektiv känna noch àndra Forma hàà: Komparativ un Superlativ.

Komparativ[Quälltäxt bearbeite]

Mìt em Komparativ düet ma vergliicha. Do wo-n-a eifàcher Adjektiv ebbis beschribt, düet a Komparativ ebbis vergliicha, zeiga àss's vum Adjektiv mehr oder weniger betroffa ìsch, ìm Vergliich mìt ebbis ànderscht.


  • Eifàch Adjektiv: D Fràui ìsch klei.  DitschDie Frau ist klein.  FrànzeeschLa femme est petite.
D Fràui ìsch so klei às dr Mànn.  FrànzeeschLa femme est aussi petite que l'homme.
  • Komparativ: D Fràui ìsch kleiner às dr Mànn.  DitschDie Frau ist kleiner als der Mann.  FrànzeeschLa femme est plus petite que l'homme.
  • Superlativ: Mina Fràui ìsch d Kleinschta vu dr Fàmìlia.  DitschMeine Frau ist die Kleinste der Familie.  FrànzeeschMa femme est la plus petite de la famille.


  • Eifàch Adjektiv: Dr Mànn ìsch groß.  DitschDer Mann ist groß.  FrànzeeschL'homme est grand.
Dr Mànn ìsch so groß às d Fràui.  FrànzeeschL'homme est aussi grand que la femme.
  • Komparativ: Dr Mànn ìsch greeßer às d Fràui.  DitschDer Mann ist größer als die Frau.  FrànzeeschL'homme est plus grand que la femme.
  • Superlativ: Mi Mànn ìsch dr Greescht vu dr Fàmìlia.  DitschMein Mann ist der Größte in der Familie.  FrànzeeschMon mari est le plus grand de la famille.


Normàlerwiis heißt's ìn dr Gliicheitsform vum Komparativ „so ... às ...“. (A Üsnàhm gìtt's fer „so güet wia meeglig“, wo a Vàriànta ìsch vu dr Form „so güet às meeglig“.)

Superlativ[Quälltäxt bearbeite]

Mìt em Superlativ zeigt ma àss ebbis vum Adjektiv betroffa ìsch, so vìel às meeglig. As kännt's nìt mehr sìì.


  • Eifàch Adjektiv: Mina Hoor sìn dìnnDitschMeine Haare sind dünn.  FrànzeeschMes cheveux sont fins.
  • Komparativ: Mina Hoor sìn dìnner às vor zeh Johr.  DitschMeine Haare sind dünner als vor zehn Jahren.  FrànzeeschMes cheveux sont plus fins qu'il y a dix ans.
  • Superlativ: Mina Hoor sìn d dìnnschta wo's gìtt.  DitschMeine Haare sind die dünnsten die es gibt.  FrànzeeschMes cheveux sont les plus fins qui existent.


  • Eifàch Adjektiv: Mina Kàtz ìsch scheenDitschMeine Katez ist schön.  FrànzeeschMon chat est beau.
  • Komparativ: Mina Kàtz ìsch scheener às dina.  DitschMeine Katze ist schöner als deine.  FrànzeeschMon chat est plus beau que le tien.
  • Superlativ: D scheenschta Kàtz ìsch mina.  DitschDie schönste Katze ist meine.  FrànzeeschLe plus beau chat est le mien.


Eifàch Adjektiv Komparativ Superlativ
güet  Ditschgut  Frànzeeschbon besser  Ditschbesser  Frànzeeschmeilleur dr/d/s bescht(a)  Ditschder/die/das beste  Frànzeeschle/la meilleur(e)
schlacht  Ditschschlecht  Frànzeeschmauvais schlachter oder ärger  Ditschschlechter  Frànzeeschpire dr/d/s schlachtscht(a) oder ärgscht(a)  Ditschder/die/das schlechteste  Frànzeeschle/la pire
klei  Ditschklein  Frànzeeschpetit kleiner  Ditschkleiner  Frànzeeschplus petit(e) dr/d/s kleinscht(a)  Ditschder/die/das kleinste  Frànzeeschle/la plus petit(e)
groß  Ditschgroß  Frànzeeschgrand greeßer  Ditschgrößer  Frànzeeschplus grand(e) dr/d/s greeßscht(a)  Ditschder/die/das größte  Frànzeeschle/la plus
dìnn  Ditschdünn  Frànzeeschfin dìnner  Ditschdünner  Frànzeeschplus fin(e) dr/d/s dìnnscht(a)  Ditschder/die/das dünnste  Frànzeeschle/la plus fin(e)
dìck  Ditschdick  Frànzeeschépais(se) dìcker  Ditschdicker  Frànzeeschplus épais(se) dr/d/s dìckscht(a)  Ditschder/die/das dickste  Frànzeeschle/la plus épais(se)
kàlt  Ditschkalt  Frànzeeschfroid(e) kälter  Ditschkälter  Frànzeeschplus froid(e) dr/d/s kältscht(a)  Ditschder/die/das kälteste  Frànzeeschle/la plus froid(e)
wàrm  Ditschwarm  Frànzeeschchaud wärmer  Ditschwärmer  Frànzeeschplus chaud(e) dr/d/s wärmscht(a)  Ditschder/die/das wärmste  Frànzeeschle/la plus chaud(e)
stàrk  Ditschstark  Frànzeeschfort(e) stärker  Ditschstärker  Frànzeeschplus fort(e) dr/d/s stärkscht(a)  Ditschder/die/das stärkste  Frànzeeschle/la plus fort(e)
schwàch  Ditschschwach  Frànzeeschfaible schwächer  Ditschschwächer  Frànzeeschplus faible dr/d/s schwächscht(a)  Ditschder/die/das schwächste  Frànzeeschle/la plus faible
gschèit  Ditschklug  Frànzeeschintelligent(e) gschèiter  Ditschklüger  Frànzeeschplus intelligent(e) dr/d/s gschèitscht(a)  Ditschder/die/das klügste  Frànzeeschle/la plus intelligent(e)
dumm  Ditschdumm  Frànzeeschbête dìmmer  Ditschdümmer  Frànzeeschplus bête dr/d/s dìmmscht(a)  Ditschder/die/das dümmste  Frànzeeschle/la plus bête
heiter  Ditschheiter  Frànzeeschclair(e) heiterer  Ditschheiterer  Frànzeeschplus clair(e) dr/d/s heiterscht(a)  Ditschder/die/das heiterste  Frànzeeschle/la plus clair(e)
dunkel  Ditschdunkel  Frànzeeschfoncé(e) dìnkler  Ditschdunkler  Frànzeeschplus foncé(e) dr/d/s dìnkelscht(a)  Ditschder/die/das dunkelste  Frànzeeschle/la plus foncé(e)
kurz  Ditschkurz  Frànzeeschcourt(e) kìrzer  Ditschkürzer  Frànzeeschplus court(e) dr/d/s kìrzscht(a)  Ditschder/die/das kürzeste  Frànzeeschle/la plus court(e)
làng  Ditschlang  Frànzeeschlong(ue) länger  Ditschlänger  Frànzeeschplus long(ue) dr/d/s längscht(a)  Ditschder/die/das längste  Frànzeeschle/la plus long(ue)
jung  Ditschjung  Frànzeeschjeune jìnger  Ditschjünger  Frànzeeschplus jeune dr/d/s jìngscht(a)  Ditschder/die/das jüngste  Frànzeeschle/la plus jeune
àlt  Ditschalt  Frànzeeschvieux/vieille älter  Ditschälter  Frànzeeschplus vieux/vieille dr/d/s ältscht(a)  Ditschder/die/das älteste  Frànzeeschle/la plus vieux/vieille
liab  Ditschlieb  Frànzeeschaimable, cher liawer  Ditschlieber  Frànzeeschpréféré(e) dr/d/s liabscht(a)  Ditschder/die/das liebste  Frànzeeschle/la préféré(e)
flott  Ditschtoll, angenehm  Frànzeeschformidable, agréable flätter  Ditschtoller, angenehmer  Frànzeeschmieux, plus agréable dr/d/s flättscht(a)  Ditschder/die/das tollste, der/die/das angenehmste  Frànzeeschle/la mieux, le/la plus agréable
süüfer  Ditschsauber  Frànzeeschprope siiferer  Ditschsauberer  Frànzeeschplus propre dr/d/s siiferscht(a)  Ditschder/die/das sauberste  Frànzeeschle/la plus propre

Präposition[Quälltäxt bearbeite]

Fer a Ort[Quälltäxt bearbeite]

ìn  Ditschin  Frànzeeschdans
zwìscha  Ditschzwischen  Frànzeeschentre
hìnter  Ditschhinter  Frànzeeschderrière
nawa  Ditschneben  Frànzeeschà côté de
uf  Ditschauf  Frànzeeschsur
vor  Ditschvor  Frànzeeschdevant
unter  Ditschunter  Frànzeeschsous
um (... umma)  Ditschum (...herum)  Frànzeeschautour de
dur  Ditschdurch  Frànzeeschà travers
üs  Ditschaus  Frànzeeschhors de
uf  Ditschnach  Frànzeeschà (avec mouvement, vers une ville)
zu  Ditschin  Frànzeeschà (immobile, dans une ville)
zu  Ditschzu  Frànzeeschchez (avec mouvement, vers une personne)
bi  Ditschbei  Frànzeeschchez (immobile, chez une personne)

Fer a Zitt[Quälltäxt bearbeite]

wahrend  Ditschwährend  Frànzeeschpendant
bis  Ditschbis  Frànzeeschjusque
zitter  Ditschseit  Frànzeeschdepuis

Verschìeda[Quälltäxt bearbeite]

mìt  Ditschmit  Frànzeeschavec
ohna  Ditschohne  Frànzeeschsans
fer  Ditschfür  Frànzeeschpour
gega  Ditschgegen  Frànzeeschcontre


Adverb[Quälltäxt bearbeite]

A Adverb wachselt nia, 's ìsch unveranderlig.
Zum Beispiel:

làngsàm  Ditschlangsam  Frànzeeschlentement
schnall  Ditschschnell  Frànzeeschvite
glich  Ditschgleich  Frànzeeschtout de suite
friahj  Ditschfrüh  Frànzeeschtöt
spot  Ditschspät  Frànzeeschtard
jetz  Ditschjetzt  Frànzeeschmaintenant
sallamols  Ditschdamals  Frànzeeschà l'époque
friahjer  Ditschfrüher  Frànzeeschautrefois
ìmmer  Ditschimmer  Frànzeeschtoujours
nia  Ditschnie  Frànzeeschjamais
niamols  Ditschniemals  Frànzeeschjamais
sowiso  Ditschsowieso  Frànzeeschdans tous les cas
unbedìngt  Ditschunbedingt  Frànzeeschabsolument
wohrschins  Ditschwahrscheinlich  Frànzeeschprobablement
leider  Ditschleider  Frànzeeschmalheureusement
do  Ditschhier  Frànzeeschici
därt  Ditschdort  Frànzeesch

ìwra  Ditschdarüber (???)  Frànzeeschde l'autre côté

dowa  Ditschoben  Frànzeeschen-haut
dunta  Ditschunten  Frànzeeschen-bas
uffa  Ditschhinauf  Frànzeeschvers le haut
àwa  Ditschherab  Frànzeeschvers le bas

owa  Ditschoben  Frànzeeschen-haut, là-haut
unta  Ditschunten  Frànzeeschen-bas
   därt owa
   därt unta
Ìch wohn därt owaDitschIch wohne dort oben.  FrànzeeschJ'habite là-haut.
Ìch wohn därt untaDitschIch wohne dort unten.  FrànzeeschJ'habite là en-bas.

Barg/Tàl Ìch wohn uf em Barg owaDitschIch wohne auf dem Berg oben.  FrànzeeschJ'habite là-haut dans la montagne.
Ìch wohn ìm Tàl untaDitschIch wohne im Tal unten.  FrànzeeschJ'habite en-bas dans la vallée.

Bìhna/Kaller Dàs lìgt uf dr Bìhna owaDitschDas liegt auf dem Speicher oben.  FrànzeeschC'est là-haut dans le grenier.
Dàs lìgt ìm Kaller untaDitschDas liegt im Keller unten.  FrànzeeschC'est en-bas à la cave.

owa drààunta dràà As ìsch owa dràà.  DitschEs ist oben daran.  FrànzeeschC'est au-dessus.
As ìsch unta dràà.  DitschEs ist unten daran.  FrànzeeschC'est au-dessous.


fìra / vorna hìntra / dhìnta / hìnta
Bewegung
ohna Ortspräzision derzüe
Ìch kumm fìra.
  DitschIch komme nach vorne.
  FrànzeeschJe m'avance (~je viens devant).
Ìch gàng hìntra.
  DitschIch gehe nach hinten.
  FrànzeeschJe vais derrière.
Bewegung
mìt'ra Ortspräzision
Ìch kumm fìra ìn dr Igàng.
  DitschIch komme nach vorne in den Eingang.
  FrànzeeschJe m'avance (~je viens devant) dans l'entrée.
Ìch kumm hìntra ìn dr Gàrta.
  DitschIch komme nach hinten in den Garten.
  FrànzeeschJe vais derrière dans le jardin.
Ìch hol dr Stei fìra uf dr Tìsch.
  DitschIch hole den Stein nach vorne auf den Tisch.
  FrànzeeschJ'avance (~je cherche devant) la pierre sur la table.
Ìch wìrf dr Stei hìntra ìn dr Gàrta.
  DitschIch werfe den Stein hinten in den Garten.
  FrànzeeschJe jette la pierre derrière dans le jardin.
vorna dhìnta
Lokalisiarung
ohna Ortspräzision derzüe
Ìch blibb vorna.
  DitschIch bleibe vorne.
  FrànzeeschJe reste devant.
Ìch blibb dhìnta.
  DitschIch bleibe dahinten.
  FrànzeeschJe reste derrière.
Lokalisiarung
mìt'ra Ortspräzision
aui nìt unbedìngt üsgsprocha
As ìsch vorna àm Kàschta.
  DitschEs ist vorne am Schrank.
  FrànzeeschC'est devant l'armoire.
As ìsch hìnta àm Kàschta.
  DitschEs ist hinten am Schrank.
  FrànzeeschC'est derrière l'armoire.
As ìsch vorna dràà.
  DitschEs ist vorne daran.
  FrànzeeschC'est devant.
As ìsch hìnta dràà.
  DitschEs ist hinten daran.
  FrànzeeschC'est derrière.
Dr Stei lìgt vorna uf em Tìsch.
  DitschDer Stein steht vorne auf dem Tisch.
  FrànzeeschLa pierre est devant sur la table.
Dr Stei lìgt hìnta ìm Gàrta.
  DitschDer Stein liegt hinten im Garten.
  FrànzeeschLa pierre est derrière dans le jardin.
Ìch sìtz vorna (ìm Wàga, oder ìm Sààl).
  DitschIch sitze vorne (im Wagen, oder im Saal).
  FrànzeeschJe m'assieds devant (dans la voiture, ou dans la salle).
Ìch sìtz hìnta (ìm Wàga, oder ìm Sààl).
  DitschIch sitze hinten (im Wagen, oder im Saal).
  FrànzeeschJe m'assieds derrière (dans la voiture, ou dans la salle).


àna / ana
Bewegung
Ìch stell d Làmpa do àna.
  DitschIch stelle die Lampe hier.
  FrànzeeschJe pose la lampe ici.
Ìch gàng därt àna.
  DitschIch gehe dort hin.
  FrànzeeschJe vais là-bas.
Lokalisiarung
Ìch wohn do ana.
  DitschIch wohne dort.
  FrànzeeschJ'habite là, à côté.
Ìch kumm vu därt ana.
  DitschIch komme von dort.
  FrànzeeschJe viens de là-bas.


Adverb wo vu'ma Adjectiv kämma[Quälltäxt bearbeite]

scheen  Ditschschön  Frànzeeschjoliment
wiascht  Ditschhässlich  Frànzeeschvilainement, pas bien
fiin  Ditschfein  Frànzeeschavec finesse
grobb  Ditschgrob  Frànzeeschgrossièrement
lütt  Ditschlaut  Frànzeeschfort
arnscht  Ditschernst  Frànzeeschsérieusement
frìndlig  Ditschfreundlich  Frànzeeschamicalement
riahwig  Ditschruhig  Frànzeeschtranquillement
ummasunscht  Ditschumsonst  Frànzeeschgratuitement

Adverb wo mìt „d“/„der“ ààfànga (wo meischtens vu-n-era Präposition kämma)[Quälltäxt bearbeite]

derbii  Ditschdabei  Frànzeeschavec
derdur  Ditschdadurch  Frànzeeschà travers
derfer  Ditschdafür  Frànzeeschpour (dans le sens : favorablement)
dergega  Ditschdagegen  Frànzeeschcontre (dans le sens : défavorablement)
derwììder  Ditschdagegen, wider  Frànzeeschcontre (dans le sens : défavorablement)

„derwììder“ fìndet ma meischtens ìm Üsdruck: „'s ìsch derfer un derwììder“  Frànzeesch"il y a du pour et du contre"

dernawa  Ditschdaneben  Frànzeeschà côté
dernoh  Ditschdanach  Frànzeeschensuite
dervu  Ditschdavon  Frànzeeschde là ou en (idée de prendre, prélever)
derwilscht  Ditschdaweil, inzwischen  Frànzeeschpendant ce temps
derzüe  Ditschdazu  Frànzeeschen plus
derzwìscha  Ditschdazwischen  Frànzeeschentre
dràà  Ditschdaran  Frànzeeschdessus (dans le sens : accroché dessus)
dheim  Ditschdaheim, zu Hause  Frànzeeschau domicile, à la maison
dràb  Ditschdavon (von oben)  Frànzeeschde là (idée d'enlever du dessus)
drìwer  Ditschdarüber  Frànzeeschpar-dessus
drii  Ditschdarein  Frànzeeschdedans (avec mouvement pour entrer)
druf  Ditschdarauf  Frànzeeschdessus
drum  Ditschdarum  Frànzeeschautour

Aui ìm Üsdruck: „'s ìsch mìr drum“  Frànzeesch"ça m'intéresse, j'ai envie de ça"

drunter  Ditschdarunter  Frànzeeschdessous
drüss  Ditschdaraus  Frànzeeschdehors (avec mouvement pour sortir)


dìnn  Ditschdarin  Frànzeeschdedans (immobile)
duss  Ditschdraußen  Frànzeeschdehors (immobile)
dura  Ditschdadurch  Frànzeeschà travers
drum umma  Ditschdrumherum  Frànzeeschtout autour

Adverb wo mìt „wiis“ gmàcht sìn[Quälltäxt bearbeite]

bleederwiis  Ditschblöderweise  Frànzeeschbêtement
dummerwiis  Ditschdummerweise  Frànzeeschbêtement
güeterwiis  Ditschglücklicherweise  Frànzeeschheureusement
kilowiis  Ditschkiloweise  Frànzeeschpar kilos
komischerwiis  Ditschkomischerweise  Frànzeeschétrangement
meegligerwiis  Ditschmöglicherweise  Frànzeesch~de façon plausible
momantawiis  Ditschab und zu / manchmal  Frànzeeschpar moments
normàlerwiis  Ditschnormalerweise  Frànzeeschnormalement
stundawiis  Ditschstundenweise  Frànzeeschde l'ordre de quelques heures
teilwiis  Ditschteilweise  Frànzeeschpartiellement
üsnàhmswiis  Ditschausnahmsweise  Frànzeeschexceptionnellement

Adverb wo mìt „ig“ gmàcht sìn[Quälltäxt bearbeite]

züefallig  Ditschzufällig  Frànzeeschpar hasard
vìehmaßig  Ditschsehr stark, furchtbar  Frànzeeschterriblement
regelmaßig  Ditschregelmäßig  Frànzeeschrégulièrement
schrecklig  Ditschschrecklich  Frànzeescheffroyablement
gweehnlig  Ditschgewöhnlich  Frànzeeschhabituellement
andlig  Ditschendlich  Frànzeeschenfin
schliaßlig  Ditschschließlich  Frànzeeschfinalement
eiglig  Ditscheigentlich  Frànzeeschen fait
hàuiptsachlig  Ditschhauptsächlich  Frànzeeschprincipalement
wìrklig  Ditschwirklich  Frànzeeschvraiment
zìmlig  Ditschziemlich  Frànzeeschassez

Komparativ un Superlativ[Quälltäxt bearbeite]

Wia d'Adjektiv, känna d Adverb noch àndra Forma hàà: Komparativ un Superlativ.


  • Eifàch Adverb: As ragent vìel.  DitschEs regnet viel.  FrànzeeschIl pleut beaucoup.
  • Komparativ: As ragent mehr às gescht.  DitschEs regnet mehr als gestern.  FrànzeeschIl pleut plus qu'hier.
  • Superlativ: Morn sott's àm meischta ragna.  DitschMorgen sollte es meistens regnen.  FrànzeeschDemain, il devrait pleuvoir le plus.


  • Eifàch Adverb: Ìch müeß làng uf dr Autobüs wàrta.  DitschIch muß lange auf den Bus warten.  FrànzeeschJe dois attendre longtemps l'autobus.
  • Komparativ: Ìch wàrt länger uf dr Autobüs às uf dr Zug.  DitschIch warte länger auf den Bus als auf den Zug.  FrànzeeschJ'attends plus longtemps l'autobus que le train.
  • Superlativ: Àm längschta wàrtet ma z Colmer.  DitschAm längsten wartet man in Colmar.  FrànzeeschOn attend le plus longtemps à Colmar.


Eifàch Adverb Komparativ Superlativ
güet  Ditschgut  Frànzeeschbien besser  Ditschbesser  Frànzeeschmieux àm beschta  Ditscham besten  Frànzeeschau mieux
schlacht  Ditschschlecht  Frànzeeschmal schlachter oder ärger  Ditschschlechter  Frànzeeschpire àm schlachtschta oder ärgschta  Ditscham schlechtesten  Frànzeeschau pire
wenig  Ditschwenig  Frànzeeschpeu weniger  Ditschweniger  Frànzeeschmoins àm wenigschta  Ditscham wenigsten  Frànzeeschau minimum
vìel  Ditschviel  Frànzeeschbeaucoup mehr  Ditschmehr  Frànzeeschplus àm meischta  Ditscham meisten  Frànzeescham meisten
kurz  Ditschkurz  Frànzeeschbrièvement kìrzer  Ditschkürzer  Frànzeeschplus brièvement àm kìrzschta  Ditscham kürzesten  Frànzeeschau plus bref
làng  Ditschlang  Frànzeeschlongtemps länger  Ditschlanger  Frànzeeschplus longtemps àm längschta  Ditscham längsten  Frànzeeschau plus long
spot  Ditschspät  Frànzeeschtard speeter  Ditschspäter  Frànzeeschplus tard àm speetschta  Ditscham spätesten  Frànzeeschau plus tard

Genus[Quälltäxt bearbeite]

Uf Elsassisch, wia uf Hoochditsch, gìtt's 3 Genus.

Masculin (mannlig)[Quälltäxt bearbeite]

dr Mànn

dr Mànn  Ditschder Mann  Frànzeeschl'homme
dr Hund  Ditschder Hund  Frànzeeschle chien
dr Knocha  Ditschder Knochen  Frànzeeschl'os
dr Korb  Ditschder Korb  Frànzeeschla corbeille
dr Wàga  Ditschder Wagen  Frànzeeschla voiture
dr Wii  Ditschder Wein  Frànzeeschle vin
dr Raga  Ditschder Regen  Frànzeeschla pluie
dr Bàch  Ditschder Bach  Frànzeeschle ruisseau
dr Mond  Ditschder Mond  Frànzeeschla lune
dr Butter  Ditschdie Butter  Frànzeeschle beurre
dr Garage  Ditschdie Garage  Frànzeeschle garage
dr Wurscht  Ditschdie Wurst  Frànzeeschla saucisse

Feminin (wiiwlig)[Quälltäxt bearbeite]

d Fràui

d Fràui  Ditschdie Frau  Frànzeeschla femme
d Kàtz  Ditschdie Katze  Frànzeeschle chat
d Mìlch  Ditschdie Milch  Frànzeeschle lait
d Suppa  Ditschdie Suppe  Frànzeeschla soupe
d Kìschta  Ditschdie Kiste  Frànzeeschla caisse
d Blüema  Ditschdie Blume  Frànzeeschla fleur
d Schüel  Ditschdie Schule  Frànzeeschl'école
d Nàcht  Ditschdie Nacht  Frànzeeschla nuit
d Sunna  Ditschdie Sonne  Frànzeeschle soleil
d Zitt  Ditschdie Zeit  Frànzeeschle temps
d Schatta  Ditschder Schatten  Frànzeeschl'ombre

Neutrum (sachlig)[Quälltäxt bearbeite]

s Kìnd

s Kìnd  Ditschdas Kind  Frànzeeschl'enfant
s Kìnggala  Ditschdas Kaninchen  Frànzeeschle lapin
s Galriawla  Ditschdie Möhre  Frànzeeschla carotte
s Loch  Ditschdas Loch  Frànzeeschle trou
s Hüss  Ditschdas Haus  Frànzeeschla maison
s Dàch  Ditschdas Dach  Frànzeeschle toit
s Fascht  Ditschdas Fest  Frànzeeschla fête
s Wàsser  Ditschdas Wasser  Frànzeeschl'eau
s Biar  Ditschdas Bier  Frànzeeschla bière
s Watter  Ditschdas Wetter  Frànzeeschle temps


D Verkleinerungsform vu'ma Subschtàntiv ìsch Neutrum. Zum Beispiel:
s Hìndla  Ditschdas Hündchen  Frànzeeschle petit chien
s Katzla  Ditschdas Kätzchen  Frànzeeschle petit chat


Komischa Bsunderheita[Quälltäxt bearbeite]

Bsunderheita
  • S Wort „Zitt“ ìsch feminin. Trotzdam, ìn'ma eifàcha Sàtz, sajt ma ehnder „dr Zitt“ fer a direkt Objekt (àlso ìm Akkusativ, wo ma „d Zitt“ dat erwàrta).
Wort „Zitt“
Kasus Beispiel
Nominativ -
Subjekt
d Zitt ìsch umma  Ditschdie Zeit ist vorbei  Frànzeeschle temps est passé
d Zitt ìsch do  Ditschdie Zeit ist da  Frànzeeschle temps est arrivé (Üsdruck, ìm Sìnn vu'ma Johreszitt)
Akkusativ -
direkt Objekt, eifàcher Sàtz
ìch hà dr Zitt  Ditschich habe (die) Zeit  Frànzeeschj'ai le temps
hàsch dr Zitt ?  Ditschhast du (die) Zeit?  Frànzeeschest-ce que tu as le temps ?
Akkusativ -
direkt Objekt, mehr litteràrisch
ar müeß d Zitt vertriiwa  Ditscher muss die Zeit vertreiben  Frànzeeschil doit passer le temps
Akkusativ -
mìt Präposition
schàd fer d Zitt wo ma verliart!  Ditschschade für die Zeit die man verliert!  Frànzeeschdommage pour le temps qu'on perd !
Dativ mìt dr Zitt wìrd's besser  Ditschmit der Zeit wird es besser  Frànzeeschavec le temps, ça s'améliore

Numerus[Quälltäxt bearbeite]

d Litt
  • Sìngulàr (Einzàhl)
  • Pluràl (Mehrzàhl)


Ìm Pluràl wara àlla Genus mìt em gliicha Àrtìkel üsgsprocha.
dr, d un s wara d

Beispìeler
Sìngulàr Pluràl Wàs ìm Wort wachselt
dr Küecha  Ditschder Kuchen  Frànzeeschle gâteau d Küecha  Ditschdie Kuchen  Frànzeeschles gâteaux nit
s Masser  Ditschdas Messer  Frànzeeschle couteau d Masser  Ditschdie Messer  Frànzeeschles couteaux
dr Schüeh  Ditschder Schuh  Frànzeeschla chaussure d Schüeh  Ditschdie Schuhe  Frànzeeschles chaussures
dr Besüecher  Ditschder Besucher  Frànzeeschle visiteur d Besüecher  Ditschdie Besucher  Frànzeeschles visiteurs
dr Büür  Ditschder Bauer  Frànzeeschle paysan d Büüra  Ditschdie Bauern  Frànzeeschles paysans + „a“ àm And
d Fràui  Ditschdie Frau  Frànzeeschla femme d Fràuia  Ditschdie Frauen  Frànzeeschles femmes
d Kàtz  Ditschdie Katze  Frànzeeschle chat d Kàtza  Ditschdie Katzen  Frànzeeschles chats
s Kìnd  Ditschdas Kind  Frànzeeschl'enfant d Kìnder  Ditschdie Kinder  Frànzeeschles enfants + „er“ àm And
s Fascht  Ditschdas Fest  Frànzeeschla fête d Faschter  Ditschdie Feste  Frànzeeschles fêtes
dr Wàga  Ditschder Wagen  Frànzeeschla voiture d Waga  Ditschdie Wagen  Frànzeeschles voitures à“ → „a“ ìn dr Mìttla
dr Nàscht  Ditschder Ast  Frànzeeschla branche d Näscht  Ditschdie Äste  Frànzeeschles branches à“ → „ä“ ìn dr Mìttla
dr Nàgel  Ditschder Wagen  Frànzeeschla voiture d Neegel  Ditschdie Wagen  Frànzeeschles voitures à“ → „ee“ ìn dr Mìttla
d Saui  Ditschdie Sau  Frànzeeschle cochon d Säi  Ditschdie Säue  Frànzeeschles cochons au“ → „ä“ ìn dr Mìttla
dr Bàuim  Ditschder Baum  Frànzeeschl'arbre d Baim  Ditschdie Bäume  Frànzeeschles arbres àu“ → „a“ ìn dr Mìttla
dr Kopf  Ditschder Kopf  Frànzeeschla tête d Käpf  Ditschdie Köpfe  Frànzeeschles têtes o“ → „ä“ ìn dr Mìttla
dr Vogel  Ditschder Vogel  Frànzeeschl'oiseau d Veegel  Ditschdie Vögel  Frànzeeschles oiseaux o“ → „ee“ ìn dr Mìttla
dr Ton  Ditschder Ton  Frànzeeschle ton d Teen  Ditschdie Töne  Frànzeeschles tons
dr Wurscht  Ditschdie Wurst  Frànzeeschla saucisse d Wìrscht  Ditschdie Würste  Frànzeeschles saucisses u“ → „ì“ ìn dr Mìttla
d Bruscht  Ditschdie Brust  Frànzeeschla poitrine ou le sein d Brìscht  Ditschdie Brüste  Frànzeeschles poitrines ou les seins
dr Suhn  Ditschder Sohn  Frànzeeschle fils d Seehn  Ditschdie Söhne  Frànzeeschles fils u“ → „ee“ ìn dr Mìttla
d Müüs  Ditschdie Maus  Frànzeeschla souris d Miis  Ditschdie Mäuse  Frànzeeschles souris üü“ → „ii“ ìn dr Mìttla
dr Büüch  Ditschder Bauch  Frànzeeschle ventre d Biich  Ditschdie Bäuche  Frànzeeschles ventres
d Küeh  Ditschdie Kuh  Frànzeeschla vache d Kiah  Ditschdie Kühe  Frànzeeschles vaches üe“ → „ia“ ìn dr Mìttla
dr Brüeder  Ditschder Bruder  Frànzeeschle frère d Briader  Ditschdie Brüder  Frànzeeschles frères
dr Hüet  Ditschder Hut  Frànzeeschle chapeau d Hiat  Ditschdie Hüte  Frànzeeschles chapeaux
d Fàrb  Ditschdie Farbe  Frànzeeschla couleur d Fàrwa  Ditschdie Farben  Frànzeeschles couleurs b“ → „w“ vor em And
+ „a“ àm And
dr Mànn  Ditschder Mann  Frànzeeschl'homme d Manner  Ditschdie Männer  Frànzeeschles hommes à“ → „a“ ìn dr Mìttla
+ „er“ àm And
s Dorf  Ditschdas Dorf  Frànzeeschle village d Därfer  Ditschdie Dörfer  Frànzeeschles villages o“ → „ä“ ìn dr Mìttla
+ „er“ àm And
s Loch  Ditschdas Loch  Frànzeeschle trou d Lächer  Ditschdie Löcher  Frànzeeschles trous
s Hüss  Ditschdas Haus  Frànzeeschla maison d Hiiser  Ditschdie Häuser‎  Frànzeeschles maisons ü“ → „ii“ ìn dr Mìttla
+ „er“ àm And
s Büech  Ditschdas Buch  Frànzeeschle livre d Biacher  Ditschdie Bücher  Frànzeeschles livres üe“ → „ia“ ìn dr Mìttla
+ „er“ àm And
d Hüehn  Ditschdas Huhn  Frànzeeschla poule d Hiahner  Ditschdie Hühner  Frànzeeschles poules
s Gràb  Ditschdas Grab  Frànzeeschla tombe d Greewer  Ditschdie Gräber  Frànzeeschles tombes à“ → „ee“ ìn dr Mìttla
b“ → „w“ vor em And
+ „er“ àm And
(gìtt's nìt ìm Sìngulàr) d Litt  Ditschdie Leute  Frànzeeschles gens
(gìtt's nìt ìm Sìngulàr) d Feria  Ditschdie Ferien  Frànzeeschles vacances


D Einheita folga a bsundera Regel fer d Mehrzàhl.

Màßeinheita, ìm Sìngulàr un ìm Pluràl
Sìngulàr ohna Präzision Sìngulàr, exàkt 1 Pluràl mìt Zàhla-Präzision Pluràl ohna Zàhla-Präzision

Fer dr Pluràl mìt'ra Zàhla wìrd nit àm And drààghànka (aui wenn fer dr normàl Pluràl vu dr Màßeinheit a „a“ oder a „er“ derzüe kummt):
a scheener Tàg
  Ditschein schöner Tag
  Frànzeeschun beau jour
's düürt numma ei Tàg
  Ditsches dauert nur ein Tag
  Frànzeeschça dure seulement un jour
's düürt zeh Tag
  Ditsches dauert zehn Tage
  Frànzeeschça dure dix jour
ìm Summer sìn d Taga làng
  Ditschim Sommer sind die Tagen lang
  Frànzeeschen été, les jours sont longs
a kàlta Nàcht
  Ditscheine kalte Nacht
  Frànzeeschune nuit froide
mìr schlofa ei Nàcht z Pàris
  Ditschwir schlafen eine Nacht in Paris
  Frànzeeschnous dormons une nuit à Paris
mìr schlofa drèi Nacht z Pàris
  Ditschwir schlafen drei Nächte in Paris
  Frànzeeschnous dormons trois nuits à Paris
dia scheena Nachta vum Summer!
  Ditschdiese schöne Nächta vom Sommer!
  Frànzeeschces belles nuits d'été !
da Monet hà-n-i Geburstàg
  Ditschdiesen Monat habe ich Geburtstag
  Frànzeeschce mois, j'ai mon anniversaire
ei Monet làng hàt'r do gschàfft
  Ditschein Monat lang hat er hier gearbeitet
  Frànzeeschil a travaillé ici pendant un mois
ìn sechs Monet hà'mìr Feria
  Ditschin sechs Monaten haben wir Ferien
  Frànzeeschdans six mois nous avons des vacances
ìn da naachschta Moneta gìtt's vìel Àrwet
  Ditschin den nächsten Monaten gibt es viel Arbeit
  Frànzeeschdans les prochains mois, il y aura beaucoup de travail
ar ìsch a Johr krànk gsìì
  Ditscher war ein Jahr krank
  Frànzeeschil a été malade un an
ar ìsch ei Johr àlt
  Ditscher ist ein Jahr alt
  Frànzeeschil a un an
ar ìsch zwälf Johr àlt
  Ditscher ist zwölf Jahre alt
  Frànzeeschil a douze ans
vìel Johra sìn umma
  Ditschviele Jahren sin vorbei
  Frànzeeschbeaucoup d'années ont passé
a Stìck Holtz
  Ditschein Stück Holtz
  Frànzeeschun morceau de bois
ei Stìck Brot
  Ditschein Stück Brot
  Frànzeeschun morceau de pain
zwei Stìck Brot
  Ditschzwein Stücke Brot
  Frànzeeschdeux morceaux de pain
wann ìhr kleina oder großa Stìcker vum Küecha?
  Ditschwollt ihr kleine oder große Stücke vom Kuchen?
  Frànzeeschvoulez-vous des petits ou des grands morceaux du gâteau ?

Nìt àlla Einheita sìn vu dara Bsunderheit betroffa. Zum Beispiel, teil Einheita bliiwa standig gliich:
wàrt a Minütta!
  Ditschwarte eine Minute!
  Frànzeeschattends une minute !
ei Minütta!
  Ditscheine Minute!
  Frànzeeschune minute !
wàrt fìmf Minütta!
  Ditschwarte fünf Minuten!
  Frànzeeschattends cinq minutes !
wiavìel Minütta sìn uf em Packla ààgaa?
  Ditschwieviel Minuten stehen auf dem Päckchen?
  Frànzeeschcombien de minutes sont indiquées sur l'emballage ?
noch a Kilometer fàhra
  Ditschnoch ein Kilometer fahren
  Frànzeeschencore rouler un kilomètre
ei Kilometer witt
  Ditschein Kilometer weit
  Frànzeeschà un kilomètre de distance
zwànzig Kilometer witt
  Ditschzwanzig Kilometer weit
  Frànzeeschà vingt kilomètres de distance
noch mehrera Kilometer fàhra
  Ditschnoch mehrere Kilometer fahren
  Frànzeeschencore rouler plusieurs kilomètres

Dr Üsdruck „a pààr“ gìltet wia a Zàhla:
's müeß a Stund kocha
  Ditsches muss ein Stund kochen
  Frànzeeschça doit cuire une heure
's müeß ei Stund kocha
  Ditsches muss ein Stund kochen
  Frànzeeschça doit cuire une heure
's müeß a pààr Stund kocha
  Ditsches muss ein paar Stunden kochen
  Frànzeeschça doit cuire quelques heures
's müeß mehrera Stunda kocha
  Ditsches muss mehrere Stunden kochen
  Frànzeeschça doit cuire plusieurs heures

Dr Üsdruck „àlla“ gìltet wia a Zàhla:
a Tàg
  Ditschein Tag
  Frànzeeschun jour
ei Tàg ìn dr Wucha
  Ditschein Tag in der Woche
  Frànzeeschun jour dans la semaine
dàs pàssiart àlla Tàg
  Ditschdas gescheht alle Tagen
  Frànzeeschça arrive tous les jours
ìn sina àlta Taga
  Ditschin seinen alten Tagen
  Frànzeeschdans ses vieux jours
a kurzer Monat
  Ditschein kurzer Monat
  Frànzeeschun mois court
ei Monet Feria
  Ditschein Monat Ferien
  Frànzeeschun mois de vacances
d Zittung kummt àlla Monet
  Ditschdie Zeitung kommt alle Monaten
  Frànzeeschle journal vient tous les mois
mehrera Moneta sìn umma
  Ditschmehrere Monaten sind vorbei
  Frànzeeschplusieurs mois sont passés
a Johr
  Ditschein Jahr
  Frànzeeschun an
ei Johr làng
  Ditschein Jahr lang
  Frànzeeschue année durant
àlla Johr kummt wìder s Krìschtkìndla
  Ditschalle Jahre wieder kommt das Christuskind
  Frànzeeschtous les ans revient l'enfant Jésus
vìel Johra
  Ditschviele Jahren
  Frànzeeschbeaucoup d'années


A bsunderer Fàll:

  • d letscha Tag ìsch scheen Watter gsìì (ohna „a“ àm And)  Ditschdie letzten Tagen war schönes Wetter  Frànzeeschles derniers jours, il y avait du beau temps
  • d letschta Johra sìn mìr àm Meer ìn da Feria gsìì  Ditschdie letzten Jahren waren wir am Meer in den Fereien  Frànzeeschles dernières années, nous étions en vacances à la mer
  • d letschta Moneta ìsch's kàlt gsìì  Ditschdie letzten Monaten war es kalt  Frànzeeschles derniers mois, il a fait froid

Kasus[Quälltäxt bearbeite]

Nominativ[Quälltäxt bearbeite]

  • Fer a Subjekt oder a Attribut.
Dr Mànn kummt.  DitschDer Mann kommt.  FrànzeeschL'homme vient.
Wer kummt? Dr MànnDitschWer kommt? Der Mann.  FrànzeeschQui vient ? L'homme.
Dàs Auto ìsch àlt.  DitschDieses Auto ist alt.  FrànzeeschCette auto est vieille.
Ìch bì dr MànnDitschIch bin der Mann.  FrànzeeschJe suis l'homme (ou le mari, selon le contexte).
's ìsch a àlt AutoDitschEs ist ein altes Auto.  FrànzeeschC'est une vieille auto.


Akkusativ[Quälltäxt bearbeite]

  • Fer a direkt Objekt.
  • Noh teil (d meischta) Verb, ìmmer (zum Beispiel: assa, brüücha, sah - wia uf Hoochditsch)
  • Noh teil Präpositiona, ìmmer : dur, fer, gega, ohna, um (zum Beispiel: fer dr Suhn  Ditschfür den Sohn  Frànzeeschpour le fils / um dia Zitt  Ditschum diese Zeit  Frànzeeschà cette heure)
  • Noh teil Verb un Präpositiona, ìmmer (zum Beispiel: wàrta uf ...  Ditschwarten auf ...  Frànzeeschattendre ... / danka àn ...  Ditschdenken an ...  Frànzeeschpenser à ...)
  • Noh teil Verb un Ort-Präpositiona wo-n-a Bewegung zeiga (zum Beispiel: geh ìn ...  Ditschgehen in...  Frànzeeschaller dans... / blìtza uf ...  Ditschspringen auf ...  Frànzeeschsauter sur ... / schlupfa unter ...  Ditschschlupfen unter ...  Frànzeeschse glisser sous ... / ghèia ìn ...  Ditschfallen in ...  Frànzeeschtomber dans ...)


Ìch seh dr MànnDitschIch sehe den Mann.  FrànzeeschJe vois l'homme.
Ìch làuif dur dr WàldDitschIch gehe durch den Wald.  FrànzeeschJe marche à travers la forêt.
Ìch wàrt uf dr MànnDitschIch warte auf den Mann.  FrànzeeschJ'attends l'homme.
Ìch gàng ìn dr WàldDitschIch gehe in den Wald.  FrànzeeschJe vais dans la forêt.

Dativ[Quälltäxt bearbeite]

  • Fer a indirekt Objekt.
  • Noh teil Verb, ìmmer (zum Beispiel: halfa, folga, glàuiwa - wia uf Hoochditsch)
  • Noh teil Präpositiona, ìmmer : üs, bi, mìt, noh, zitter, vu, zu (zum Beispiel: mìt em Suhn  Ditschmit dem Sohn  Frànzeeschavec le fils / )
  • Noh teil Verb un Präpositiona, ìmmer (zum Beispiel: schàffa àn ... (ema Wark, zum Beispiel)  Ditscharbeiten an (einem Werk, zum Beispiel)  Frànzeeschtravailler à (une oeuvre par exemple / reda ìwer (ebbrem)  Ditschreden üder (jemandem)  Frànzeeschparler de (quelqu'un))
  • Noh teil Verb un Präpositiona wo-n-a Lokàlisiarung zeiga (zum Beispiel: bliiwa ìn ...  Ditschbleiben in ...  Frànzeeschrester dans ... / schloofa uf ...  Ditschschlafen auf ...  Frànzeeschdormir sur ... / versteckt sìì unter ...  Ditschversteckt sein unter ... / lànda uf ...  Ditschlanden auf ...  Frànzeeschatterrir sur ...) Oder ìm Fàll vu-n-a Lokàlisiarung ohna Verb (zum Beispiel: ìm Lawa  DitschIm Leben  Frànzeeschdans la vie / ìn dara Zitt  Ditschin dieser Zeit  Frànzeeschen ce temps-là)


Ìch gìbb's ìm MànnDitschIch gebe es dem Mann.  FrànzeeschJe le donne à l'homme.
Dr Hund folgt ìn sim MeischterDitschDer Hund folgt seinem Meister/Der Hund gehorcht seinem Herrchen/Frauchen  FrànzeeschLe chien obéit à son maître.
Ìch kumm mìt em MànnDitschIch komme mit dem Mann.  FrànzeeschJe viens avec l'homme.
Ìch schàff àm WàgaDitschIch arbeite am Wagen.  FrànzeeschJe travaille à la voiture.
Ìch blibb ìm WàgaDitschIch bleibe im Wagen.  FrànzeeschJe reste dans la voiture.

kè Genitiv[Quälltäxt bearbeite]

Uf Elsassisch, wia uf Àlemànnisch, gìtt's kè Genitiv. Àstàtt dr Genitiv wìrd dr Dativ verwanda.

  • S Besìtza wìrd mìt dr Präposition vu üsgsprocha oder, fer a Person, mìt dr Präposition ìn vorna dràà un a Possessivadverb.
dr Korb vum Hund  Ditschder Korb des Hunds  Frànzeeschla corbeille du chien
dr Ààfàng vum Dorf  Ditschder Anfang des Dorfs  Frànzeeschle début du village
ìm Suhn si Wàga  Ditschdes Sohns Wagen  Frànzeeschla voiture du fils
ìm Kìnd sina Kàtz  Ditschdes Kinds Katze  Frànzeeschle chat de l'enfant
  • Teil Präposition, wo uf Hoochditsch vu'ma Genitiv gfolgt wara, funktionniara uf Elsassisch / Àlemànnisch mìt em Dativ: trotz, waga, wahrend
  • Üsnàhmswiis gìtt's a pààr bsundera Fall wo ma dr Genitiv doch fìndet:
um Hìmmels Wìlla  Ditschum Himmels Willen  Frànzeeschpour l'amour du ciel
ìn Gottes Nàmma  Ditschin Gottes Namen  Frànzeeschau nom de Dieu
Zìnseszìns  DitschZinseszins  Frànzeeschintérêts composés
Suhnsfràui  DitschSchwiegertochter  Frànzeeschbru (femme du fils)

Verb[Quälltäxt bearbeite]

  • Ìnfinitiv: d eifàchschta Form vum Verb, ohna Konjugàtion, wia's ìn da Wärterbiacher steht.
  • Partizip Perfekt: mìt em Hìlfsverb sìì oder hàà, s Partizip Perfekt ìsch d Form mìt dara wo ma dr Perfekt (Vergàngaheitzitt) ufbàuit.
Beispìeler, un wàs ìm Wort wachselt
Ìnfinitiv Partizip Perfekt àm Ààfàng ìn dr Mìttla àm And
sìì  Ditschsein  Frànzeeschêtre gsìì  Ditschgewesen  Frànzeeschété g
hàà  Ditschhaben  Frànzeeschavoir ghàà  Ditschgehabt  Frànzeescheu g
wara  Ditschwerden  Frànzeeschdevenir worra  Ditschgeworden  Frànzeeschdevenu ar → orr
därfa  Ditschdürfen  Frànzeeschavoir le droit därfa  Ditschgedurft  Frànzeescheu le droit
känna  Ditschkönnen  Frànzeeschpouvoir känna  Ditschgekonnt  Frànzeeschpu
meega  Ditschmögen  Frànzeeschapprécier meega  Ditschgemocht  Frànzeeschapprécié
müeßa  Ditschmüssen  Frànzeeschdevoir müeßa  Ditschgemusst  Frànzeesch
wälla  Ditschwollen  Frànzeeschvouloir wälla  Ditschgewollt  Frànzeeschvoulu
bàda  Ditschbaden  Frànzeeschbaigner bàda  Ditschgebadet  Frànzeeschbaigné
bissa  Ditschbeißen  Frànzeeschmordre bìssa  Ditschgebissen  Frànzeeschmordu i → ì
bliiwa  Ditschbleiben  Frànzeeschrester blìewa  Ditschgeblieben  Frànzeeschresté ii → ìe
blìtza  Ditschspringen  Frànzeeschsauter blìtzt  Ditschgesprungen  Frànzeeschsauté a → t
brenna  Ditschbrennen  Frànzeeschbrûler brennt  Ditschgebrannt  Frànzeeschbrûlé a → t
brìnga  Ditschbringen  Frànzeeschapporter brocht  Ditschgebracht  Frànzeeschapporté ìng → och a → t
drucka  Ditschdrücken  Frànzeeschpresser druckt  Ditschgedrückt  Frànzeeschpressé a → t
dummela  Ditscheilen  Frànzeeschdépécher dummelt  Ditschgeeilt  Frànzeeschdépéché a → t
dunnera  Ditschdonnern  Frànzeeschtonner dunnert  Ditschgedonnert  Frànzeeschtonné a → t
expliziara  Ditscherklären  Frànzeeschexpliquer expliziart  Ditscherklärt  Frànzeeschexpliqué a → t
geh  Ditschgehen  Frànzeeschaller gànga  Ditschgegangen  Frànzeeschallé eh → àng a
gfàlla  Ditschgefallen  Frànzeeschplaire gfàlla  Ditschgefallen  Frànzeeschplu
ghèia  Ditschfallen  Frànzeeschtomber ghèit  Ditschgefallen  Frànzeeschtombé a → t
gniaßa  Ditschgenießen  Frànzeeschsavourer gnossa  Ditschgenossen  Frànzeeschsavouré iaß → oss
kàuifa  Ditschkaufen  Frànzeeschacheter kàuift  Ditschgekauft  Frànzeeschacheté a → t
kocha  Ditschkochen  Frànzeeschcuire kocht  Ditschgekocht  Frànzeeschcuit a → t
kumma  Ditschkommen  Frànzeeschvenir kumma  Ditschgekommen  Frànzeeschvenu
operiara  Ditschoperieren  Frànzeeschopérer operiart  Ditschoperiert  Frànzeeschopéré a → t
ploga  Ditschplagen  Frànzeeschtourmenter plogt  Ditschgeplagt  Frànzeeschtourmenté a → t
quaala  Ditschquälen  Frànzeeschtorturer quaalt  Ditschgequält  Frànzeeschtorturé a → t
tràga  Ditschtragen  Frànzeeschporter trajt  Ditschgetragen  Frànzeeschporté àg → aj a → t
tràuima  Ditschtraumen  Frànzeeschrêver tràuimt  Ditschgetraumt  Frànzeeschrêvé a → t
trìnka  Ditschtrinken  Frànzeeschboire trunka  Ditschgetrunken  Frànzeeschbu ì → u
turna  Ditschturnen  Frànzeeschfaire de la gymnastique turnt  Ditschgeturnt  Frànzeeschfaire de la gymnastique a → t
vergassa  Ditschvergessen  Frànzeeschoublier vergassa  Ditschvergessen  Frànzeeschoublié
verrota  Ditschverraten  Frànzeeschtrahir verrota  Ditschverraten  Frànzeeschtrahi
zàhla  Ditschzahlen  Frànzeeschpayer zàhlt  Ditschgezahlt  Frànzeeschpayé a → t
zìttra  Ditschzittern  Frànzeeschtrembler zìttert  Ditschgezittert  Frànzeeschtremblé tr → ter a → t
àchta  Ditschachten  Frànzeeschremarquer gàchta  Ditschgeachtet  Frànzeeschremarqué g
andra  Ditschändern  Frànzeeschchanger gandert  Ditschgeändert  Frànzeeschchangé g r → er a → t
arnta  Ditschernten  Frànzeeschrécolter garnta  Ditschgeerntet  Frànzeeschrécolté g
assa  Ditschessen  Frànzeeschmanger gassa  Ditschgegessen  Frànzeeschmangé g
(sich) eigena  Frànzeeschs'accorder (sìch) geigent  Frànzeeschaccordé g a → t
eitra  Ditscheitern  Frànzeeschinfecter geitert  Ditschgeeitert  Frànzeeschinfecté g a → t
erwa  Ditscherben  Frànzeeschhériter gerbt  Ditschgeerbt  Frànzeeschhérité g w → b a → t
fàhra  Ditschfahren  Frànzeeschconduire gfàhra  Ditschgefahren  Frànzeeschconduit g
fìscha  Ditschfischen  Frànzeeschpêcher gfìscht  Ditschgefischt  Frànzeeschpêché g a → t
fliaga  Ditschfliegen  Frànzeeschvoler gfloga  Ditschgeflogen  Frànzeeschvolé g ia → o
halfa  Ditschhelfen  Frànzeeschaider ghulfa  Ditschgeholfen  Frànzeeschaidé g a → u
hirota  Ditschheiraten  Frànzeeschépouser ghirota  Ditschgeheiratet  Frànzeeschépousé g
iawa  Ditschüben  Frànzeeschs'exercer giabt  Ditschgeübt  Frànzeeschs' ... exercé g w → b a → t
ìmpfa  Ditschimpfen  Frànzeeschvacciner gìmpft  Ditschgeimpft  Frànzeeschvacciné g a → t
ìwla  Ditschverschlimmern  Frànzeeschaggraver (plaie qui s'infecte) gìwelt  Ditschverschlimmert  Frànzeeschaggravé g wl → wel a → t
joomra  Ditschjammern  Frànzeeschse lamenter gjoomert  Ditschgejammert  Frànzeeschs'être lamenté g mr → mer a → t
juwla  Ditschjubeln  Frànzeeschjubiler gjuwelt  Ditschgejubelt  Frànzeeschjubilé g wl → wel a → t
làuifa  Ditschgehen  Frànzeeschmarcher gloffa  Ditschgegangen  Frànzeeschmarché g àuif → off
lawa  Ditschlegen  Frànzeeschvivre glabt  Ditschgelebt  Frànzeeschvécu g w → b a → t
liaga  Ditschlügen  Frànzeeschmentir gloga  Ditschgelogen  Frànzeeschmenti g ia → o
losa  Ditschlosen  Frànzeeschécouter glost  Ditschgelost  Frànzeeschécouté g a → t
màcha  Ditschmachen  Frànzeeschfaire gmàcht  Ditschgemacht  Frànzeeschfait g a → t
meina  Ditschmeinen  Frànzeeschcroire gmeint  Ditschgemeint  Frànzeeschcru g a → t
nahja  Ditschnähen  Frànzeeschcoudre gnahjt  Ditschgenäht  Frànzeeschcousu g a → t
opfra  Ditschgeopfert  Frànzeeschfaire une offrande gopfert  Ditschgeopfert  Frànzeeschfait une offrande g a → t
reda  Ditschreden  Frànzeeschparler gredt  Ditschgeredet  Frànzeeschparlé g a → t
renna  Ditschrennen  Frànzeeschcourir grennt  Ditschgerannt  Frànzeeschcouru g a → t
repàriara  Ditschreparieren  Frànzeeschréparer grepàriart  Ditschrepariert  Frànzeeschréparé g a → t
rutscha  Ditschrutschen  Frànzeeschglisser grutscht  Ditschgerutscht  Frànzeeschglissé g a → t
sàga  Ditschsagen  Frànzeeschdire gsajt  Ditschgesagt  Frànzeeschdit g àg → aj a → t
sah  Ditschsehen  Frànzeeschvoir gsah  Ditschgesehen  Frànzeeschvu g
schàngschiara  Ditschändern  Frànzeeschchanger gschàngschiart  Ditschgeändert  Frànzeeschchangé g a → t
schwàsiara  Ditschauswählen  Frànzeeschchoisir gschschàsiart  Ditschausgewählt  Frànzeeschchoisi g a → t
sprìnga  Ditschspringen  Frànzeeschsauter gsprunga  Ditschgesprungen  Frànzeeschsauté g ì → u
süffa  Ditschsaufen  Frànzeeschboire (péjoratif ou animaux) gsoffa  Ditschgesoffen  Frànzeeschbu (péjoratif ou animaux) g ü → o
wàndla  Ditschumziehen  Frànzeeschdéménager gwàndelt  Ditschumgezogen  Frànzeeschdéménagé g dl → del a → t
wìssa  Ditschwissen  Frànzeeschsavoir gwìsst  Ditschgewusst  Frànzeeschsu g a → t

D Regel, z Milhüüsa, ìsch vìelmols „Wia eifàcher, wia besser“. Dr Partizip Perfekt ìsch schiint's a güeter Beispiel.

As gìtt meischtens zwei Meegligkeita:

  • Wenn ma eifàch a „g“ àm Ààfàng vum Verb dràà kààt hanka, noh fàngt dr Partizip Perfekt mìt ema „g“ àà.
  • Wenn a „g“ vor em Verb nìt eifàch zum Üspracha ìsch, noh fàngt dr Partizip Perfekt wia s Verb àà. (Z Milhüüsa sajt ma nìt „ge“ àm Ààfàng vum Partizip Perfekt.)


Àndra Meegligkeita:

  • àmüsiart, expliziart, explodiart, flàttiart, funktionniart, ìnschtàlliart, normàlisiart, operiart... sìn Üsnàhma: exàct wia uf Hoochditsch, Verb wo mìt „iara“ anda un wo-n-a üslàndischa Harkunft han bikämma kè „g“ vorna dràà.
Do gìtt's àwer noch a Üsnàhm mìt teil Verb, wo mankmol typisch elsassisch sìn. Dia sìn „àlemànnisiart“ worra un bikämma gànz normàl a g vorna dràà:
schàngschiara → gschàngschiart
schwàsiara → gschwàsiart
àwer aui, nìt bsunderscht elsassisch:
regiara → gregiart
repàriara → grepàriart


  • D Verb mìt trennbàra Pàrtikel folga a eigena Regel.


Ìm Fàll wenn s Verb a trennbàra Pàrtìkel hàt, noh wìrd dia Pàrtìkel eifàch vorna àm Partizip Perfekt drààbabt (zwìscha Pàrtìkel un Verb).

  • gaa  Ditschgeben  FrànzeeschdonnerPartizip Perkekt: gaa  Ditschgegeben  Frànzeeschdonné
  • ààgaa  Ditschangeben  Frànzeeschindiquer
ar gìtt àà  Ditscher gibt an  Frànzeeschil indiquePerfekt: ar hàt ààgaa  Ditscher hat angegeben  Frànzeeschil a indiqué
  • igaa  Ditscheingeben  Frànzeeschdonner, entrer
ar gìtt i  Ditscher gibt ein  Frànzeeschil donne, il entrePerfekt: ar hàt igaa  Ditscher hat eingegeben  Frànzeeschil a donné, entré
  • üsgaa  Ditschausgeben  Frànzeeschdépenser
ar gìtt üs  Ditscher gibt aus  Frànzeeschil dépensePerfekt: ar hàt üsgaa  Ditscher hat ausgegeben  Frànzeeschil a dépensé


  • màcha  Ditschmachen  FrànzeeschfairePartizip Perkekt: gmàcht  Ditschgemacht  Frànzeeschfait
  • ààmàcha  Ditschanmachen  Frànzeeschallumer
ar màcht àà  Ditscher macht an  Frànzeeschil allumePerfekt: ar hàt ààgmàcht  Ditscher hat angemacht  Frànzeeschil a allumé
  • imàcha  Ditscheinmachen???  Frànzeeschmettre en conserves
ar màcht i  Frànzeeschil met en conservesPerfekt: ar hàt igmàcht  Frànzeeschil a mis en conserves
  • üsmàcha  Ditschausmachen  Frànzeeschorganiser
ar màcht üs  Ditscher macht aus  Frànzeeschil organisePerfekt: ar hàt üsgmàcht  Ditscher hat ausgemacht  Frànzeeschil a organisé


  • schriiwa  Ditschschreiben  FrànzeeschécrirePartizip Perkekt: gschrìewa  Ditschgeschrieben  Frànzeeschécrit
  • ààschriiwa  Ditschanschreiben  Frànzeeschinscrire (de manière publique)
ar schribt àà  Ditscher schreibt an  Frànzeeschil inscrit (de manière publique)Perfekt: ar hàt ààgschrìewa  Ditscher hat angeschrieben  Frànzeeschil a inscrit (de manière publique)
  • ischriiwa  Ditscheinschreiben  Frànzeeschinscrire (au sens bureaucratique)
ar schribt i  Ditscher schreibt ein  Frànzeeschil inscrit (au sens bureaucratique)Perfekt: ar hàt igschrìewa  Ditscher hat eingeschrieben  Frànzeeschil a inscrit (au sens bureaucratique)
  • üsschriiwa  Ditschauschreiben  Frànzeeschécrire en entier
ar schribt üs  Ditscher schreibt aus  Frànzeeschil écrit en entierPerfekt: ar hàt üsgschrìewa  Ditscher hat ausgeschrieben  Frànzeeschil a écrit en entier


Ìm Fàll vun era untrennbàra Pàrtìkel, kummt kè „g“ derzüe.

  • ar erleest  Ditscher erlöst  Frànzeeschil délivrePerfekt: ar hàt erleest  Ditscher hat erlöst  Frànzeeschil a délivré
  • ar ersetzt  Ditscher ersetzt  Frànzeeschil remplacePerfekt: ar hàt ersetzt  Ditscher hat ersetzt  Frànzeeschil a remplacé
  • ar entscheidet  Ditscher entscheidet  Frànzeeschil décidePerfekt: ar hàt entscheida  Ditscher hat entschieden  Frànzeeschil a décidé
  • ar ìwerholt  Ditscher überholt  Frànzeeschil dépassePerfekt: ar hàt ìwerholt  Ditscher hat überholt  Frànzeeschil a dépassé
  • ar ìwersetzt  Ditscher übersetzt  Frànzeeschil traduitPerfekt: ar hàt ìwersetzt  Ditscher hat übersetzt  Frànzeeschil a traduit
  • ar ìwertriibt  Ditscher übertreibt  Frànzeeschil exagèrePerfekt: ar hàt ìwertrìewa  Ditscher hat übertrieben  Frànzeeschil a exagéré
  • ar unterschribt  Ditscher unterschreibt  Frànzeeschil signePerfekt: ar hàt unterschrìewa  Ditscher hat unterschrieben  Frànzeeschil a signé
  • ar unterstìtzt  Ditscher unterstützt  Frànzeeschil soutientPerfekt: ar hàt unterstìtzt  Ditscher hat unterstützt  Frànzeeschil a soutenu
  • ar urteilt  Ditscher urteilt  Frànzeeschil jugePerfekt: ar hàt urteilt  Ditscher hat urteilt  Frànzeeschil a jugé
  • ar verlàuift  Ditscher schmelzt  Frànzeeschil fondPerfekt: ar ìsch verloffa  Ditscher hat geschmolzen  Frànzeeschil a fondu

Ìn dana Fall kummt kè g derzüe, nìt amol àm Ààfàng vum Partizip Perfekt wenn d erschta Büechstàwa normàlerwiis a „g“ vorna dràà sott bikumma (zum Beispiel „e“ oder „ì“, wia ìn „ersetzt“ oder „ìwersetzt“).


Dr „gh“ wìrd „k“ oder „kh“ üsgsprocha. (Un sowìeso màcht s Elsassischa wenig Unterschìed zwìscha weicha un härta Konsonnànta, wia b - p, d - t, g - k; dergega wara r - ch un w - v oder f besser unterschìeda.)

  • gheera  Ditschgehören  Frànzeeschappartenir (IPA: [ˈkheːʁɐ])
ghèia  Ditschfallen  Frànzeeschtomber (IPA: [ˈkɛɪ̯ɐ])
  • gheißa  Ditschgeheißen  Frànzeeschappelé (IPA: [ˈkhaɪ̯sɐ])
ghirota  Ditschgeheiraten  Frànzeeschmarié (IPA: [ˈkhiʁo:tɐ])
gholt  Ditschgeholt  Frànzeeschcherché, récupéré (IPA: [ˈkho:lt])


Hìlfsverb[Quälltäxt bearbeite]

sìì  Ditschsein  Frànzeeschêtre
hàà  Ditschhaben  Frànzeeschavoir
wara  Ditschwerden  Frànzeeschdevenir
düe  Ditschtun  Frànzeeschfaire


Modalverb[Quälltäxt bearbeite]

därfa  Ditschdürfen  Frànzeeschavoir le droit
känna  Ditschkönnen  Frànzeeschpouvoir
meega  Ditschmögen  Frànzeeschapprécier
müeßa  Ditschmüssen  Frànzeeschdevoir
solla  Ditschsollen  Frànzeeschdevoir
wälla  Ditschwollen  Frànzeeschvouloir

Redundànz[Quälltäxt bearbeite]

D Redundànz ìsch typisch àlemànnisch, dàs gìtt's wenn gwìssa bsundera Verb (geh un kumma) a zweiter Verb düen ifiahra.

D verb geh un kumma han a Kurza Form: ge un ku, wo vor ema zweiter Verb noch derzüe gsajt müeß wara.


ìch gàng ge fìscha  Ditschich gehe fischen  Frànzeeschje vais pêcher

ìch kumm ku lüega  Ditschich komme zum anschauen  Frànzeeschje viens voir

Ohna d Redundànz war dr Sàtz gànz latz: ìch gàng fìscha, ìch kumm lüega

Tempus (Zitta)[Quälltäxt bearbeite]

Ìndikàtiv Modus[Quälltäxt bearbeite]

Präsens (Gegawart)[Quälltäxt bearbeite]

S Präsens ìsch d Zitt wo beschriibt wàs jetz ìm Gegawart pàssiart.

ìch glàuib  Ditschich glaube  Frànzeeschje crois Anglisch I believe
ìch koch  Ditschich koche  Frànzeeschje cuisine Anglisch I cook
ìch gàng  Ditschich gehe  Frànzeeschje vais Anglisch I go
ìch bì do  Ditschich bin da  Frànzeeschje suis là Anglisch I am here        (jetz, hìtt, dàs Johr...)

Präsens, Verlàuifsform[Quälltäxt bearbeite]

D Verlàuifsform ìsch a àndra Form wo s Präsens kààt üsdrucka. 's ìsch a Präsens wo mìt em Hìlfsverb düe un mìt em Ìnfinitiv vum Verb ufbàuia wìrd.
Meischtens wìrd's üs esthetischa Grìnda verwanda, zum Beispiel:

wenn s eifàcha Präsens nìt scheen dat teena:
düesch wìischa  Ditschdu wischst  Frànzeeschtu balaies
ìch düe ìmmer markta  Ditschich verhandele immer  Frànzeeschje marchande toujours
ar düet garn gàrtna  Ditscher gärtnert gern  Frànzeeschil aime jardiner

wenn dr Sàtz zìmlig làng ìsch:
Ar düet wohrschins da Bàuim ummàcha.  DitschEr liegt wahrscheinlich diesen Baum um.  FrànzeeschIl va probablement abattre cet arbre.
Lüeg, so düet ma bi uns d Hartäpfel schela!  DitschSchau, so schält man bei uns die Kartoffeln!  FrànzeeschRegarde, c'est comme ça qu'on épluche les pommes de terre chez nous !

wenn ma dr Sìnn vum Sàtz verstärkera wìll:
- Dàto kàuifa d junga Fràuia numma noch surgelé...  Ditsch- Heutzutage kaufen die junge Frauen nur noch Tiefkühlkost...  Frànzeesch- De nos jours les jeunes femmes n'achètent plus que du surgelé...
- Nei, mina Tochter düet noch kochaDitsch- Nein, meine Tochter kocht noch!  Frànzeesch- Non, ma fille cuisine encore !

oder eifàch üs Gwohnnet, ìm Reda:
ìch düe Müsik losa  Ditschich höre Musik  Frànzeeschj'écoute de la musique = ìch los Müsik        (beida sìn gliichgìltig)
ìch düe mina Schüeh putza  Ditschich putze meine Schuhe  Frànzeeschje nettoie mes chaussures = ìch putz mina Schüeh


As geht nìt unbedìngt mìt àlla Verb, ehnder mìt Àktionsverb. (ìch düe heißa, ìch düe wìssa)


Fer sàga àss ebbis gràd jetz àn dam Momant pàssiart, gìtt's noch a àndra Form: sìì àm + Ìnfinitiv vum Verb :
ìch bì àm Kocha  Ditschich bin am Kochen  Frànzeeschje suis en train de cuisiner Anglisch I am cooking        (jetz, gràd ìn dam Momant...)

Vergàngaheit[Quälltäxt bearbeite]

Uf Elsassisch un Àlemànnisch gìtt's kè Präteritum: ìch war gescht miad ( → ìch gescht miad gsìì  Ditschich war gestern müde  Frànzeeschj'étais fatigué, hier)

D Vergàngaheit wìrd mìt em Perfekt üsgsprocha.

Perfekt[Quälltäxt bearbeite]

S Perfekt ìsch d Zitt vu dr Vergàngaheit.
As wìrd mìt ema Hìlfsverb (sìì oder hàà) un mìt em Partizip Perfekt vum Verb ufbàuia.

ìch bì gsìì  Ditschich bin gewesen  Frànzeeschj'ai été Anglisch I have been
ìch hà kocht  Ditschich habe gekocht  Frànzeeschj'ai cuisiné Anglisch I have cooked        (gescht, letscht Johr...)


Futur I[Quälltäxt bearbeite]

S Futur I wìrd mìt em Hìlfsverb wara un dr Ìnfinitiv vum Verb ufbàuia.

ìch wìrr kocha  Ditschich werde kochen  Frànzeeschje cuisinerai Anglisch I will cook


Ìm Frànzeescha verwandet ma dàs Futur fer a Àktion ìn dr Züekunft z'beschriiwa.
Uf Elsassisch kààt ma so-n-a Àktion ìn dr Züekunft meischtens mìt em Präsens beschriiwa.

Ìch koch Sürkrütt, morn.  DitschIch werde morgen Sauerkraut kochen.  FrànzeeschJe cuisinerai de la choucroute, demain.


Uf Elsassisch bedittet s Futur I ehnder a Meegligkeit, oder ebbis wo ma druf hofft.

Ar wìrd wohrschins kumma.  DitschEr wird wahrscheinlich kommen.  FrànzeeschIl va probablement venir.
Ar wìrd kumma, hoffentlig!  DitschEr wird hoffentlich kommen!  FrànzeeschIl va venir, j'espère !


Àwer mankmol kààt s Futur I doch ebbis sìchers sàga. (Dàs merkt ma noh-n-em Kontext.)

Wìrsch sah, wìrsch Miajh hàà!  DitschDu wirst sehen, dü wirst Mühe haben!  FrànzeeschTu verras, tu auras du mal !

Perfekt II (Vergàngaheit ìn dr Vergàngaheit)[Quälltäxt bearbeite]

S Perfekt II, oder passé surcomposé, beschribt a Àktion (1) wo umma gsìì ìsch, ìn'ma Momant (2) ìn dr Vergàngaheit.

Dàs heißt, d Àktion vu dr Vergàngaheit (1) ìsch noch vor em Momant (2) gsìì, un da Momant (2) gheert salwer scho ìn dr Vergàngaheit. Da Momant (2) brüücht ma nìt amol nìt unbedìngt sàga.

  • Ìch hà àbgnumma ghàà (1), vor sechs Monet (2).
  DitschIch hatte abgenommen, vor sechs Monaten.  FrànzeeschJ'avais maigri, il y a six mois.
  • Sa sìn ààkumma gsìì (1), gescht àn dara Zitt (2).
  DitschSie waren angekommen, gestern an dieser Zeit.  FrànzeeschIls étaient arrivés, hier à la même heure.
  • Ar hàt ebbis gfunda ghàà (1).
  DitschEr hatte etwas gefunden.  FrànzeeschIl avait trouvé quelque chose.


Vergliich mìt àndra Sprocha

Uf Hoochditsch, zum Beispiel, gìtt's dàs Perfekt II nìt, d Zitt wo züe-n-ìhm passt ìsch s Plusquamperfekt. Un dàs Plusquamperfekt, gliich wia s Präteritum, gìtt's nìt uf Àlemànnisch.

  • Eifàcha Vergàngaheit:   Ditschich ging (Präteritum) → ìch bì gànga (Perfekt)
  • Vergàngaheit ìn dr Vergàngaheit:   Ditschich war gegangen (Plusquamperfekt) → ìch bì gànga gsìì (Perfekt II)
  Ditschich hatte gesehen (Plusquamperfekt) → ìch hà gsah ghàà (Perfekt II)


Vergliich mìt em Frànzeescha un mìt em Anglischa:

  • ìch hà's gmàcht ghàà  Ditschich hatte es gemacht  Frànzeeschje l'avais fait Anglisch I had done it

Uf Frànzeesch un uf Anglisch gliicht d Syntax aui ìm Hoochditscha. (Uf Frànzeesch gab dàs passé surcomposé "  Frànzeeschje l'ai eu fait " ; ma kännt's ìn teil Gegend eventuell heera, àwer 's gheert nìt zu dr Stàndàrdsproch.)

Futur II (Vergàngaheit ìn dr Züekunft)[Quälltäxt bearbeite]

S Futur II beschribt a Àktion (1) wo umma ìsch, ìn'ma Momant (2) ìn dr Züekunft.

Dàs heißt, d Àktion vu dr Vergàgaheit (1) ìsch vor em Momant (2), un da Momant (2) ìsch noch z'kumma.

Àwer, gliich wia mìt em Futur I, d Àktion (1) ìsch do mehr àls Meegligkeit gmeint, ehnder às ebbis wo rìchtig ìn dr Züekunft pàssiart.

  • Ìch wìrr àbgnumma hàà (1), ìn sechs Monet (2).
  DitschIch werde abgenommen haben, in sechs Monaten.  FrànzeeschJ'aurai maigri, dans six mois.
  • Ar wìrd's gfunda hàà (1).
  DitschEr wirs es gefunden haben.  FrànzeeschIl l'aura trouvé.
  • Sa wara ààkumma sìì (1), morn àn dara Zitt (2).
  DitschSie werden angekommen sein, morgen an dieser Zeit.  FrànzeeschIls seront arrivés, demain à la même heure.
  • Sa wara ààkumma sìì (1), hoffentlig!
  DitschSie werden hoffentlich angekommen sein!  FrànzeeschPourvu qu'ils soient arrivés !


Fer ebbis wo rìchtig sìcher ìn dr Züekunft pàssiart, un wo ìn dara Züekunft umma ìsch, dat ma s Perfekt verwanda:

  • Àn dr naachschta Wiahnachta han mìr s Hüss àbzàhlt (zitter a pààr Wucha). = sìcher, ìn dr Züekunft → Perfekt
  FrànzeeschAu prochain Noël, nous aurons remboursé la maison.
  • Àn dr naachschta Wiahnachta wara mìr s Hüss àbzàhlt hàà (hoffentlig!) = a Meegligkeit, ìn dr Züekunft → Futur II
  FrànzeeschAu prochain Noël, espérons que nous aurons remboursé la maison !


Vergliich mìt Futur I un Präsens

  • Àn dr naachschta Wiahnachta kummt dr Suhn. = sìcher, ìn dr Züekunft → Präsens
  FrànzeeschAu prochain Noël, le fils viendra.
  • Àn dr naachschta Wiahnachta wìrd wohrschins dr Suhn kumma. = a Meegligkeit, ìn dr Züekunft → Futur I
  FrànzeeschAu prochain Noël, le fils viendra probablement.


Vergliich mìt àndra Sprocha

ìch wìrr's gmàcht hàà  Ditschich werde es gemacht haben  Frànzeeschje l'aurai fait Anglisch I will have done it

Konjunktiv Modus[Quälltäxt bearbeite]

Konjunktiv I[Quälltäxt bearbeite]

Dr Konjunktiv I wìrd verwanda wenn ebbis nìt sìcher oder nìt wohr ìsch, oder fer Sàcha üsdrucka wo nohgredt wara.

  • Wàs nìt unbedìngt sìcher / wohr ìsch:

Ar giang, schiint's.  DitschEr ginge, anscheinend.  FrànzeeschIl s'en irait, paraît-il.
Ar sèig krànk... weisch dü ebbis dervu?  DitschEr sei krank... weißt du etwas davon?  FrànzeeschIl serait malade... en sais-tu quelqhe chose ?
Ar häig jetz Àrwet gfunda! Wer glàuibt denn dàs?  DitschEr hätte jetzt Arbeit gefunden! Wer glaubt denn das?  FrànzeeschIl aurait maintenant trouvé du travail ! Qui va donc croire ça ?

  • Wàs nohgredt wìrd:

Ma verzeehlt àss ar giang.  DitschMan erzählt dass er ginge.  FrànzeeschOn raconte qu'il s'en irait.
Ìch hà gheert, ar sèig krànk.  DitschIch habe gehört, er sei krank.  FrànzeeschJ'ai entendu qu'il serait malade.
Sa sàga àss ar Àrwet gfunda häig.  DitschSie sagen dass er Arbeit gefunden habe/hätte.  FrànzeeschIls disent qu'il aurait trouvé du travail.


Dia Beispìeler zeiga a Form ohna Hìlfsverb, wo's àwer numma fer teil stàrka Verb gìtt:

sèig  Ditschsei  Frànzeeschserait
häig  Ditschhabe  Frànzeeschaurait
wart  Ditschwäre  Frànzeeschserait


därft  Ditschdürfte  Frànzeeschaurait le droit de
kännt  Ditschkönnte  Frànzeeschpourrait
mächt  Ditschmöchte  Frànzeeschaimerait
müeßt  Ditschmüsste  Frànzeeschdevrait
sott  Ditschsollte  Frànzeeschdevrait
wott  Ditschwollte  Frànzeeschvoudrait


brüücht  Ditschbräuchte  Frànzeeschaurait besoin de
giang  Ditschginge  Frànzeeschirait
kam  Ditschkäme  Frànzeeschviendrait
nahmt  Ditschnähme  Frànzeeschprendrait
trauit  Ditschwagte  Frànzeeschoserait
wusst  Ditschwüsste  Frànzeeschsaurait
usw.


Fer d àndra Verb gìtt's a àndra Leesung:

Dr Konjunktiv I kààt ma aui mìt em Hìlfsverb dat un dr Ìnfinitiv vum Verb ufbàuia. Dia Form mìt dat ìsch meeglig mìt àlla Verb, àlso ìsch's mehr verbreitet.

ar dat geh  Ditscher würde gehen  Frànzeeschil irait
ar dat assa  Ditscher würde essen  Frànzeeschil mangerait
ar dat schlofa  Ditscher würde schlafen  Frànzeeschil dormirait

Ar dat geh, schiint's.  DitschEr würde gehen, scheint es.  FrànzeeschIl s'en irait, paraît-il.
Ar dat krànk sìì... weisch dü ebbis dervu?  DitschEr sei krank... weißt du etwas davon?  FrànzeeschIl serait malade... en sais-tu quelque chose ?


Ma verzeehlt àss ar dat geh.  DitschMan erzählt dass er ginge.  FrànzeeschOn raconte qu'il s'en irait.
Ìch hà gheert, ar dat krànk sìì.  DitschIch habe gehört, er sei krank.  FrànzeeschJ'ai entendu qu'il serait malade.

Numma dr letschta Fàll (ìn dr Vergàngaheit) kààt ma nìt mìt dat umschriiwa: Ar dat jetz Àrwet gfunda hàà.
Ma kännt's versteh, àwer ma sajt nia so, dr Sàtz dat züe kumpliziart wara.

Konjunktiv II[Quälltäxt bearbeite]

Dr Konjunktiv II beschribt ebbis wo meeglig war, unter gwìssa Bedìngunga.

Dr Konjunktiv II wìrd typisch verwanda ìn da Sätz wo-n-a Nawasàtz mìt wenn han.


Konjunktiv II Präsens[Quälltäxt bearbeite]

Dr Konjunktiv II Präsens beschribt a Meegligkeit ìm Gegawart.


ar war, ar hatt, ar giang... wenn's jetz dr Fàll war  Ditscher wäre, er hätte, er würde... wenn es jetzt der Fall wäre  Frànzeeschil serait, il aurait, il irait... si c'était maintenant le cas

ìch war froh, wenn's güet war  Ditscher wäre froh, wenn es gut wäre  Frànzeeschil serait content, si c'étais bien

ar hatt Miahj, wenn ar dàs allei wott màcha  Ditscher hätte Mühe, wenn er das allein machen wollte  Frànzeeschil aurait du mal, s'il voulait faire ça seul


Dr Konjunktiv II Präsens gliicht vìel ìm Konjunktiv I, àwer nìt fer d Verb sìì un hàà; fer dia zwei Verb sìn dia zwei Zitta gànz verschìeda.

Konjunktiv I: ìch sèig, ìch häig
Konjunktiv II Präsens: ìch war, ìch hatt


Dr Konjunktiv II Präsens wìrd aui fer vìel Verb mìt em Hìlfsverb dat un mìt em Ìnfinitiv vum Verb ufbàuia.

  • Uf Hochditsch wìrd dàs dur a „Konjunktiv II Futur I“ ìwersetzt: dat →  Ditschwürde
  • Uf Frànzeesch wìrd dàs dur a „conditionnel présent“ ìwersetzt.

ìch dat froh sìì (ìch war froh)  Ditschich würde froh sein (ich wäre froh)  Frànzeeschje serais content

ar dat Miahj hàà (ar hatt Miahj)  Ditscher würde Mühe haben (er hätte Mühe)  Frànzeeschil aurait du mal

mìr datta geh (mìr giangta)  Ditschwir würden gehen (wir gingen)  Frànzeeschnous irions

dü datsch dàs wìssa (dü wuschtsch dàs), wenn dü gloost hattsch  Ditschdu würdest das wissen (du wüsstest das), wenn du zugehört hättest  Frànzeeschtu le saurais, si tu avais écouté

As ìsch àwer scheener ohna dat, wenn's d beida Form gìtt.


ìch dat assa  Ditschich würde essen  Frànzeeschje mangerais

ìch dat bliiwa  Ditschich würde bleiben  Frànzeeschje resterais
ìch dat lüega  Ditschich würde schauen  Frànzeeschje regarderais
ìch dat schlofa  Ditschich würde schlafen  Frànzeeschje dormirais
usw.

    → kààt ma numma mìt dat üsdrucka, 's gìtt kè àndra Form.
Noch a bsundera Form, mìt „igt“ àm And[Quälltäxt bearbeite]

(fer Konjunktiv I un Konjunktiv II Präsens)

  • ìch war - ìch wartigt  Ditschìch wäre  Frànzeeschje serais
  • ìch därft - ìch därftigt  Ditschich dürfte  Frànzeeschj'aurais le droit
  • ar kännt - ar känntigt  Ditscher könnte  Frànzeeschil pourrait
  • ìch mächt - ìch mächtigt  Ditschich möchte  Frànzeeschj'aimerais
  • ar müeßt - ar miaßtigt  Ditscher müsste  Frànzeeschil devrait
  • dü sottsch - dü sottigtsch  Ditschdu solltest  Frànzeeschtu devrais
  • ìch wott - ìch wottigt  Ditschich wollte (ich würde wollen)  Frànzeeschje voudrais
  • dü brüüchtsch - dü brüüchtigsch  Ditschdu brauchtest (du würdest brauchen)  Frànzeeschtu aurais besoin
  • as gabt - as gabtigt  Ditsches gebe (es würde geben)  Frànzeeschça donnerait
  • ìch kam - ìch kamtigt  Ditschich käme  Frànzeeschje viendrais
  • du nahmtsch - dü nahmtigtsch  Ditschdu nähmest (du würdest nehmen)  Frànzeeschtu prendrais
  • ìch trauit - ìch trauitigt  Ditschich wagte (ich würde wagen)  Frànzeeschj'oserais
  • ar wusst - ar wusstigt  Ditscher wüsste  Frànzeeschil saurait
  • ...

Bi da Verb wo d eifàcha Form (ohna dat) han, kààt's aui a Form gaa mìt igt àm And.
Dàs sèig typisch Colmerisch, àwer z Milhüüsa heert ma's aui.
As gìtt's numma fer d sìngulàr Persona: ìch, dü, ar/sa/as (oder: dr Mànn, a Hüss, usw.)

  • Meegligkeit 1

Wenn d eifàcha Form (mìt t oder nit àm And) nìt klàr zum Heera ìsch, noh sajt ma liawer igt. Zum Beispiel:

  • „ar trauitigt nìt allei geh“ àstàtt „ar trauit nìt allei geh“ (denn „trauit“ gliich wia s Präsens)
  • „ar brüüchtigt“ àstàtt „ar brüücht“ (denn „brüücht“ gliich wia s Präsens)
  • „ìch nahmt a Autobüs“, àwer „ìch nahmtigt Feria“ (denn scheener zum Heera)
  • „ar därftigt do schlofa“ àstàtt „ar därft do schlofa“ (denn scheener zum Heera)


  • Meegligkeit 2

Mìt igt ìsch's noch weniger sìcher, 's hàt noch mehr mìt Bedìngunga z düe.

Sìcher (Präsens) A bìtsi unsìcher Sehr unsìcher
ar kààt (sìcher) ar kännt (wohrschins) ar känntig (vìllìcht a Mol)
ìch wìll (unbedìngt) ìch wott (garn) ìch wottigt (àwer ìch traui küüm froga... àlso numma wenn's niama steert)
ar soll jetz kumma, sunscht steibt's! ar sott jetz kumma, wenn'r noch a Plàtz wìll hàà. ar sottigt jetz kumma, àwer wohrschins hàt si Zug Verspeetung...
ar düet's màcha, dàs isch sìcher. ar dat's màcha, wenn's ebber verlàngt. ar dattigt's màcha, wenn's meeglig war.
Konjunktiv II Plusquamperfekt[Quälltäxt bearbeite]

Dr Konjunktiv II Plusquamperfekt beschribt a Meegligkeit ìn dr Vergàngaheit. As wìrd mìt da Hìlfsverb sìì oder hàà ìm Konjunktiv un mìt em Partizip Perfekt vum Verb ufbàuia.

  • mìt sìì (→ war, ìm Konjunktiv)

ar war gsìì  Ditscher wäre gewesen  Frànzeeschil aurait été
ar war gànga  Ditscher wäre gegangen  Frànzeeschil serait allé
ar war kumma  Ditscher wäre gekommen  Frànzeeschil serait venu

ar war gànga, wenn ar do gsìì war  Ditscher wäre gegangen, wenn er hier gewesen wäre  Frànzeeschil serait allé, s'il avait été ici
ar war kumma, wenn ar Zitt ghàà hatt  Ditscher wäre gekommen, wenn er Zeit gehabt hätte  Frànzeeschil serait venu, s'il avait eu le temps


  • mìt hàà (→ hatt, ìm Konjunktiv)

ar hatt ghàà  Ditscher hätte gehabt  Frànzeeschil aurait eu
ar hatt gsunga  Ditscher hätte gesungen  Frànzeeschil aurait chanté
ar hatt gassa  Ditscher hätte gegessen  Frànzeeschil aurait mangé

ar hatt gsunga, wenn ar s Liad kennt hatt  Ditscher hätte gesungen, wenn er das Lied gekannt hätte  Frànzeeschil aurait chanté, s'il avait connu la chanson
ar hatt gassa, wenn ebbis ìm Taller gsìì war  Ditscher hätte gegessen, wenn etwas im Teller gewesen wäre  Frànzeeschil aurait mangé, s'il y avait eu quelque chose dans l'assiette
..., wenn'r hatt kännta  Ditsch..., wenn er gekonnt hätte  Frànzeesch..., s'il avait pu
..., wenn'r hatt wotta  Ditsch..., wenn er gewollt hätte  Frànzeesch..., s'il avait voulu
..., wenn'r dàs gwìsst hatt  Ditsch..., wenn er das gewusst hätte  Frànzeesch..., s'il avait su ça
ar hatt a Auto kàuift, wenn'r Gald ghàà hatt  Ditscher hätte ein Auto gekauft, wenn er Geld gehabt hätte  Frànzeeschil aurait acheté une auto, s'il avait eu de l'argent


Do (ìn dr Vergàngaheit) pàsst dat nìt: ar dat a Auto kàuift hàà


Meischtens wìrd ìn dara Form s Partizip Perfekt vum Verb verwanda. As gìtt àwer Üsnàhma, zum Beispiel:

Ìndikàtiv Perfekt Konjunktiv II Plusquamperfekt
ar hàt därfa - ar hatt därfta
ar hàt wälla - ar hatt wotta
ar hàt brüücht - ar hatt brüüchta

Ìmperativ Modus[Quälltäxt bearbeite]

Dr Ìmperativ wìrd verwanda wenn ma a Befehl, a Gebatt oder a Rot wìll üsdrucka.

gàng!  Ditschgeh!  Frànzeeschva !
kumm!  Ditschkomm!  Frànzeeschviens !
hàlt!  Ditschhalt!/stopp!  Frànzeescharrête !
wàrta!  Ditschwartet!  Frànzeeschattendez !

lüega mìr!  Ditschschauen wir mal!/Mal sehen!  Frànzeeschregardons !
wàrta Sa, wenn's bliabt!  Ditschwarten Sie, bitte!  Frànzeeschattendez, s'il-vous-plaît ! (sehr heeflig)


As gìtt noch a Meegligkeit fer a Befehl üsz'drucka, mìt màcha àss:

màch àss dü ebbis lehrsch!  Ditschmache dass du etwas lernst!  Frànzeeschtâche d'apprendre quelque chose !
màch àss ar do ìsch!  Ditschmache dass er da ist!  Frànzeeschfais en sorte qu'il soit là !
màcha àss ìhr Gald han!  Ditschmacht dass ihr Geld habt!  Frànzeeschtâchez d'avoir de l'argent !

Passiv[Quälltäxt bearbeite]

S Passiv verwandet ma wenn s Subjekt vum Sàtz nìt wìchtig ìsch. S Objekt vum Sàtz ìsch wìchtig.

Ìm Passiv ìsch d Ordnung umgekehrt, s Objekt wìrd s Subjekt.


Dr Koffer ìsch gschlossa.  DitschDer Koffer ist geschlossen.  FrànzeeschLe coffre est fermé. (= Ebber hàt dr Koffer gschlossa.)

Dr Koffer wìrd gschlossa.  DitschDer Koffer wird geschlossen.  FrànzeeschOn ferme le coffre. (= Ebber schliaßt dr Koffer.)

's ìsch do gschrìewa.  DitschEs ist hier geschrieben.  FrànzeeschC'est écrit ici. (= Ebber hàt's do gschrìewa.)

's wìrd do gschrìewa.  DitschEs wird hier geschrieben.  FrànzeeschCa s'écrit ici. (= Ebber schribt's do, vìllìcht noch ìn dr Züekunft.)


A Subjekt kààt àwer doch ìm Sàtz derzüe gmàcht wara. (= Ma kààt àwer doch a Subjekt ìm Sàtz derzüe màcha.)

D Bibel ìsch vum Gutenberg druckt worra.  DitschDie Bibel wurde von Gutenberg gedruckt.  FrànzeeschLa bible a été imprimée par Gutenberg. (= Dr Gutenberg hàt d Bibel druckt.)

Verb ìn dr Struktur vum Sàtz[Quälltäxt bearbeite]

Wenn zwei Verb mìtnànder verwanda wara[Quälltäxt bearbeite]

Zwei Verb mìtnànder
Ìnfinitiv Präsens Perfekt Nawasàtz
därfa lüega
  Ditschschauen dürfen
  Frànzeeschavoir le droit de regarder
ar därft lüega
  Ditscher darf schauen
  Frànzeeschil a le droit de regarder
ar hàt därfa lüega
  Ditscher hat schauen dürfen
  Frànzeeschil a eu le droit de regarder
da, wo därft lüega
  Ditschdieser, der schauen darf
  Frànzeeschcelui qui a le droit de regarder
känna schlofa
  Ditschschlafen können
  Frànzeeschpouvoir dormir
ar kààt schlofa
  Ditscher kann schlafen
  Frànzeeschil peut dormir
ar hàt känna schlofa
  Ditscher hat schlafen können
  Frànzeeschil a pu dormir
da, wo kààt schlofa
  Ditschdieser, der schlafen kann
  Frànzeeschcelui qui peut dormir
wälla màcha
  Ditschmachen wollen
  Frànzeeschvouloir faire
ar wìll's màcha
  Ditscher will es machen
  Frànzeeschil veut le faire
ar hàt's wälla màcha
  Ditscher hat es machen wollen
  Frànzeeschil a voulu le faire
da, wo's wìll màcha
  Ditschdieser, der es machen will
  Frànzeeschcelui qui veut le faire
trauia reda
  Ditschzu reden trauen/zu reden wagen
  Frànzeeschoser parler
ar trauit reda
  Ditscher traut sich zu reden/er wagt zu reden
  Frànzeeschil ose parler
ar hàt trauia reda
  Ditscher hat sich getraut zu reden/er hat zu reden gewagt
  Frànzeeschil a osé parler
da, wo trauit reda
  Ditschdieser, der sich traut zu reden/der zu reden wagt
  Frànzeeschcelui qui ose parler
müeßa geh
  Ditschgehen müssen
  Frànzeeschdevoir partir
ar müeß geh
  Ditscher muss gehen
  Frànzeeschil doit partir
ar hàt müeßa geh
  Ditscher hat gehen müssen
  Frànzeeschil a dû partir
da, wo müeß geh
  Ditschdieser, der gehen muß
  Frànzeeschcelui qui doit partir
mächta (meega) kumma
  Ditschkommen mögen
  Frànzeeschaimer venir
ar mächt kumma
  Ditscher möchte/mag kommen
  Frànzeeschil a envie de venir
ar hàt mächta kumma
  Ditscher hat kommen mögen/möchten
  Frànzeeschil a voulu venir
da, wo mächt kumma
  Ditschdieser, der kommen mag/möchte
  Frànzeeschcelui qui a envie de venir
ar hàt + <Infinitiv 1> + <Infinitiv 2>
(wo <Infinitiv1> ≠ <Partizip Perfekt 1>)
heera schrèia
  Ditschschreien hören
  Frànzeeschentendre crier
ar heert schrèia
  Ditscher hört schreien
  Frànzeeschil entend crier
ar hàt heera schrèia
  Ditscher hat schreien gehört
  Frànzeeschil a entendu crier
da, wo heert schrèia
  Ditschdieser, der schreien hört
  Frànzeeschcelui qui entend crier
lehra kocha
  Ditschkochen lernen
  Frànzeeschapprendre à cuisiner
ar lehrt kocha
  Ditscher lernt kochen
  Frànzeeschil apprend à cuisiner
ar hàt lehra kocha
  Ditscher hat kochen gelernt
  Frànzeeschil a appris à cuisiner
da, wo lehrt kocha
  Ditschdieser, der kochen lernt
  Frànzeeschcelui qui apprend à cuisiner
loh ghèia
  Ditschfallen lassen
  Frànzeeschlaisser tomber
ar losst's ghèia
  Ditscher lässt es fallen
  Frànzeeschil le laisse tomber
ar hàt's loh ghèia
  Ditscher hat es fallen lassen
  Frànzeeschil l'a laissé tomber
da, wo's losst ghèia
  Ditschdieser, der es fallen lässt
  Frànzeeschcelui qui le laisse tomber
ar hàt + <Partizip Perfekt 1> + <Infinitiv 2>
sah kumma
  Ditschkommen sehen
  Frànzeeschvoir venir
ar seht's kumma
  Ditscher sieht es kommen
  Frànzeeschil le voir venir
ar hàt's gsah kumma
  Ditscher hat es kommen gesehen
  Frànzeeschil a vu venir
da, wo's seht kumma
  Ditschdieser, der es kommen sieht
  Frànzeeschcelui qui le voit venir


A ànder Beispiel vu Nawasatz:
wenn ma därft lüega  Ditschwenn man schauen darf  Frànzeeschsi on a le droit de regarder
wenn ma kààt schlofa  Ditschwenn man schlafen kann  Frànzeeschsi on peut dormir
wenn ìch's loss ghèia  Ditschwenn ich es fallen lasse  Frànzeeschsi je le laisse tomber
wenn dü's wìtt màcha  Ditschwenn du es machen willst  Frànzeeschsi tu veux le faire
wenn ma heert schrèia  Ditschwenn man schreien hört  Frànzeeschsi on entend crier


Dia Ordnung vu da Wärter fìndet ma z Milhüüsa. Ìn àndra Orta vum Elsàss kààt dia Ordnung gànz ànderscht sìì.
Ìm Unterelsàss, zum Beispiel, gliicht d Struktur vum Sàtz mehr ìm Hoochditscha.

Verb mìt trennbàra Präpositiona[Quälltäxt bearbeite]

Verb mìt trennbàra Präpositiona
Ìnfinitiv Präsens Partizip Perfekt Nawasàtz Ufbàuiung mìt z'
ààfànga
  Ditschanfangen
  Frànzeeschcommencer
ar fàngt àà
  Ditscher fängt an
  Frànzeeschil commence
ààgfànga
  Ditschangefangen
  Frànzeeschcommencé
da, wo ààfàngt
  Ditschdieser, der anfängt
  Frànzeeschcelui qui commence
fer ààz'fànga
  Ditschum anzufangen
  Frànzeeschpour commencer
àbschriiwa
  Ditschabschreiben
  Frànzeeschcopier
ar schribt àb
  Ditscher schreibt ab
  Frànzeeschil copie
àbgschrìewa
  Ditschabgeschrieben
  Frànzeeschcopié
da, wo àbschribt
  Ditschdieser, der abschreibt
  Frànzeeschcelui qui copie
fer àbz'schriiwa
  Ditschum abzuschreiben
  Frànzeeschpour copier
drààhanka
  Ditschdaranhängen
  Frànzeeschpendre (après)
ar hankt dràà
  Ditscher hängt daran
  Frànzeeschil pend (après ...)
drààghànka
  Ditschdarangehängt
  Frànzeeschpendu (après)
da, wo drààhankt
  Ditschdieser, der daranhängt
  Frànzeeschcelui qui pend (après)
fer drààz'hanka
  Ditschum daranzuhängen
  Frànzeeschpour pendre (après)
dràbghèia
  Ditschdavonfallen
  Frànzeeschtomber (de)
ar ghèit dràb
  Ditscher fällt davon
  Frànzeeschil tombe (de ...)
dràbghèit
  Ditschdavon gefallen
  Frànzeeschtombé (de)
da, wo dràbghèit
  Ditschdieser, der davon fällt
  Frànzeeschcelui qui tombe
fer dràbz'ghèia
  Ditschum davonzufallen
  Frànzeeschpour tomber
durakumma
  Ditschdurchkommen
  Frànzeeschpasser par là
ar kummt dura
  Ditsch er kommt durch
  Frànzeeschil passe par là
durakumma
  Ditsch durchgekommen
  Frànzeeschpassé par là
da, wo durakummt
  Ditsch der, der durchgekommt
  Frànzeeschcelui qui passe par là
fer duraz'kumma
  Ditsch um durchzukommen
  Frànzeeschpour passer par là
ilàda
  Ditscheinladen
  Frànzeeschinviter
ar làdet i
  Ditscher lädt ein
  Frànzeeschil invite
iglàda
  Ditscheingeladen
  Frànzeeschinvité
da, wo ilàdet
  Ditschdieser, der einlädt
  Frànzeeschcelui qui invite
fer iz'làda
  Ditschum einzuladen
  Frànzeeschpour inviter
üsträckna
  Ditschaustrocknen
  Frànzeeschse désecher
ar träckent üs
  Ditscher trocknet aus
  Frànzeeschil se désèche
üsträckent
  Ditschausgetrocknet
  Frànzeeschdéseché
da, wo üsträckent
  Ditschdieser, der austrocknet
  Frànzeeschcelui qui se déseche
fer üsz'träckna
  Ditschum auszutrocknen
  Frànzeeschpour se désecher
mìtmàcha
  Ditschmitmachen
  Frànzeeschfaire avec, participer
ar màcht mìt
  Ditscher macht mit
  Frànzeeschil participe
mìtgmàcht
  Ditschmitgemacht
  Frànzeeschparticipé
da, wo mìtmàcht
  Ditschdieser, der mitmacht
  Frànzeeschcelui qui participe
fer mìtz'màcha
  Ditschum mitzumachen
  Frànzeeschpour participer
ufsteh
  Ditschaufstehen
  Frànzeeschse lever
ar steht uf
  Ditscher steht auf
  Frànzeeschil se lève
ufgstànda
  Ditschaufgestanden
  Frànzeeschlevé
da, wo ufstheht
  Ditschdieser, der aufsteht
  Frànzeeschcelui qui se lève
fer ufz'steh
  Ditschum aufzustehen
  Frànzeeschpour se lever


Ìn dr letschta Spàlta ìsch a Ufbàuiung mìt z' un mìt em Ìnfinitiv vum Verb. Dàs verwandet ma fer a Ziel, oder d Entwìcklung vu-n-era Àktion, üsz'drucka.

ar fàngt àà, uns z'halfa  Ditscher fängt an, uns zu helfen  Frànzeeschil commence à nous aider (Entwìcklung vu-n-era Àktion: d Hìlf)

ar fàngt àà, üsz'träckna  Ditsch er fängt an, auszutrocknen  Frànzeesch il commence à se désecher (Entwìcklung vu-n-era Àktion: d Üsträcknung)


ìch hà kè Kuraasch meh, dàs z'màcha  Ditsch ich habe keinen Mut mehr, das zu machen  Frànzeesch je n'ai plus le courage de faire ça (Ziel: dàs màcha)

ìch hà kè Kuraasch meh, mìtz'màcha  Ditsch ich habe keinen Mut mehr, mitzumachen  Frànzeesch je n'ai plus le courage de participer (Ziel: mìtmàcha)



z' ìsch ìn dam Fàll d Àbkìrzung vu dr ditscha Präposition zu, wo ma ìm Milhüüser Elsassischa vor ema Verb pràktisch nia gànz üssprìcht.

  • fer ààzufànga → fer ààz'fànga
  • fer àbzuschriiwa → fer àbz'schriwa
  • fer drààzuhanka → fer drààz'hanka
  • fer dràbzughèia → fer dràbz'ghèia
  • fer durazukumma → fer duraz'kumma
  • fer izulàda → fer iz'làda
  • fer üszuträckna → fer üsz'träckna
  • fer mìtzumàcha → fer mìtz'màcha
  • fer ufzusteh → fer ufz'steh
Noh „fer“ brüücht ma nìt unbedìngt dr z' üsspracha. Dia eifàchera Forma sìn aui rìchtig, un sogàr mehr spontàn:
  • Wurum ìsch'r do ? Fer besser sah. Fer Elsassisch lehra. Fer uns halfa. Fer kocha. Numma fer sàga!
  • fer ààfànga, fer àbschriiwa, fer drààhanka, fer dràbghèia, fer dura kumma, fer ilàda, fer üsträckna, fer mìtmàcha, fer ufsteh...


  • ar fàngt àà, uns zu halfa → ar fàngt àà, uns z'halfa
  • ar fàngt àà, üszuträckna → ar fàngt àà, üsz'träckna
  • ìch hà kè Kuraasch meh, dàs zu màcha → ìch hà kè Kuraasch meh, dàs z'màcha
  • ìch hà kè Kuraasch meh, mìtzumàcha → ìch hà kè Kuraasch meh, mìtz'màcha


As gìtt aui Verb wo-n-a untrennbàra Präpositiona han:
begrüeßa, entlàssa, entspànna, verspracha, verwàcha, zerrissa...


(Ìn Orthal schribt ma ilàda, nìt iilàda, obwohl àss dàs a lànga Vokàl ìsch, wo noch uf Hoochditsch a Diphtong war.
i“ àm Ààfàng vum Wort àstàtt „ii“ ìsch a Regel ìn Orthal, denn ma wìll a Wort wia „Iilàdung“ vermeida. „Ilàdung“ ìsch doch mehr lasbàr. Oder „Is“ besser às „Iis“...)


ar kummt fer uns z'halfa ar kummt fer uns ku halfa  Ditscher kommt um uns zu helfen  Frànzeeschil vient pour nous aider (Ziel: halfa, àwer do gìltet a àndra Regel, d Redundànz)

Verb mìt Redundànz[Quälltäxt bearbeite]

D Redundànz gìtt's uf Elsassisch, wia uf Àlemànnisch. Dàs heißt, mìt da Verb geh un kumma, müeß ma s Verb noch a zweita Mol sàga, ìn era kìrzera Form: „ge“ oder „ku“.

Redundànz
Ìnfinitiv Präsens Perfekt Nawasàtz Ufbàuiung mìt z'
fìscha geh
  Ditschfischen gehen
  Frànzeeschaller pêcher
ar geht ge fìscha
  Ditscher geht fischen
  Frànzeeschil va pêcher
ar ìsch gànga ge fìscha
  Ditscher ist fischen gegangen
  Frànzeeschil est allé pêcher
da, wo geht ge fìscha
  Ditschdieser, der fischen geht
  Frànzeeschcelui qui va pêcher
fer ge fìscha
  Ditschum fischen zu gehen
  Frànzeeschpour aller pêcher
kumma ku lüega
  Ditschschauen kommen
  Frànzeeschvenir voir
ar kummt ku lüega
  Ditscher kommt um zu schauen/sehen
  Frànzeeschil vient voir
ar ìsch kumma ku lüega
  Ditscher ist um zu schauen/sehen gekommen
  Frànzeeschil est venu voir
da, wo kummt ku lüega
  Ditschdieser, der um zu schauen/sehen kommt
  Frànzeeschcelui qui vient voir
fer ku lüegaa
  Ditschum schauen zu kommen
  Frànzeeschpour venir voir


Do ìsch noch bsunderer Fàll, wo numma „ge“ oder „ku“ steht. S Hàuiptverb geh oder kumma ìsch vu'ma ànder Verb ersetzt:
Wann mìr ge fìscha?  DitschWollen wir fischen gehen?  FrànzeeschVoulons-nous aller pêcher ?
Wann sa ku lüega?  DitschWollen sie kommen um zu schauen?  FrànzeeschVeulent-ils venir voir ?
Därfa sa ku lüega?  DitschDürfen sie kommen um zu schauen?  FrànzeeschOnt-ils le droit de venir voir ?
Trauia sa ku lüega?  DitschWagen sie kommen um zu schauen?  FrànzeeschOsent-ils venir voir ?

Àbkìrzunga un Vereifàchunga ìm Reda[Quälltäxt bearbeite]

Dr elsassischa Dialekt wìrd meischtens gsprocha, un tràditionnell nìt vìel gschrìewa. Ìm Reda hàt ma àwer kè so gnàuia Regel wia ìm Schriiwa.

Dr elsassischa Dialekt ìsch zìmlig füül: ar spààrt ìweràll wo's meeglig ìsch. So wara Wärter nìt gànz üsgsprocha, mehrera Wärter wara ànànder zammabapt, so redt ma schnaller. So geht's eiglig aui ìn àndra Sprocha.

Kumpliziart ìsch's meischtens wenn d Sproch nìt tràditionnell gschrìewa wìrd. D Frog ìsch: „sott ma d Sproch mìt da gànza Wärter üsschriiwa, oder sott ma sa schriiwa wia ma redt, àlso mìt Àbkìrzunga?“


Ma brüücht nìt entscheida, s Schriiwa därf Regel folga wo ma ìm Reda a bìtsi schwar dat fìnda.
Àwer ma müeß ìn jedem Fàll - gredt un gschrìewa - känna drüsskumma. Wagadam müeß ma d Àbkìrzunga kenna:

Präposition un Àrtìkel[Quälltäxt bearbeite]

  • àn em → àm  Ditschan dem → am  Frànzeeschau
  • àn ema → àn'ma  Ditschan einem  Frànzeeschà un
  • gega em → gegem  Ditschgegen dem  Frànzeeschcontre le
  • gega ema → geg'ema  Ditschgegen einem  Frànzeeschcontre un
  • ìn em → ìm  Ditschin dem → im  Frànzeeschdans le
  • ìn ema → ìn'ma  Ditschin einem  Frànzeeschdans un
  • mìt era → mìt'ra  Ditschmit einer  Frànzeeschavec une
  • nawa em → nawem  Ditschneben dem  Frànzeeschà côté du
  • nawa ema → naw'ema  Ditschneben einem  Frànzeeschà côté d'un
  • nawa era → nawa-n-era  Ditschneben einer  Frànzeeschà côté d'une
  • vu em → vum  Ditschvon dem → vom  Frànzeeschdu
  • vu ema → vu'ma  Ditschvon einem  Frànzeeschd'un
  • vu era → vu-n-era → vun'ra  Ditschvon einer  Frànzeeschd'une
  • waga em → wagem  Ditschwegen dem  Frànzeeschà cause du
  • waga ema → wag'ema  Ditschwegen einem  Frànzeeschà cause d'un
  • wahrend em → wahrem  Ditschwährend dem  Frànzeeschpendant le

Personnàlpronoma[Quälltäxt bearbeite]

  • gàng ìch, gàng ìch nìt → gàng i , gàng i nìt  Ditschgehe ich, gehe ich nicht  Frànzeeschj'y vais, j'y vais pas
  • dü → da (wia wìtt → wia da wìtt)  Ditschdu (wie du willst)  Frànzeeschtu (comme tu veux)
  • dü kummsch → kummsch  Ditschdu kommst  Frànzeeschtu viens
  • kummsch dü? → kummscht?  Ditschkommst du?  Frànzeeschviens-tu ?
  • ìsch ar do? → ìsch'r do?  Ditschist er da?  Frànzeeschest-il là ?
  • as geht → 's geht  Ditsches geht  Frànzeeschça va
  • wenn ìch es/as wìll → wenn ìch's wìll  Ditschwenn ich es will  Frànzeeschsi je le veux ( Àls Objekt sajt ma nia un schribt ma nia es oder as. Numma ìmmer 's ìn dam Fàll.)
  • ìch hoff àss ar kummt un àss as güet ummageht → ìch hoff àss'r kummt un àss's güet ummageht  Ditschich hoffe dass er kommt und dass es gut vorbei geht  Frànzeeschj'espère qu'il viendra et que ça ce passera bien
  • gehn mìr! → geh'mìr! → geh'm'rDitschgehen wir!  Frànzeeschallons-y !
  • sìe gehn → sa gehn  Ditschsie gehen  Frànzeeschils partent (ìn dam Fàll wìrd fàscht numma ìmmer d Àbkìrzung „sa“ verwanda, „sìe“ heert ma nìt boll.)


  • ìch seh mìch → ìch seh mi  Ditschich sehe mich  Frànzeeschje me vois
  • ìch seh dìch → ìch seh di  Ditschich sehe dich  Frànzeeschje te vois
  • ar sìeht sìch → ar sìeht si  Ditscher sieht sich  Frànzeeschil se voit
  • ìch seh ìhn → ìch seh'na  Ditschich sehe ihn  Frànzeeschje le vois
  • ar sìeht uns → ar sìeht is  Ditscher sieht uns  Frànzeeschil nous voit
  • ar sìeht èich → ar sìeht ni  Ditscher sieht euch  Frànzeeschil vous voit
  • ar sìeht sìe → ar sìeht sa  Ditscher sieht sie  Frànzeeschil les voit


  • wàrt uf mìch! → wàrt uf miDitschwarte auf mich!  Frànzeeschattends-moi !
  • ìch seh ìhn → ìch seh'na  Ditschich sehe ihn  Frànzeeschje le vois
  • lüeg uf ìhn! → lüeg uf'naDitschbeachte auf ihn!  Frànzeeschveille sur lui !
  • gàng mìt ìhm! → gàng mìt'mDitschgehe mit ihm!  Frànzeeschva avec lui !


Ìm Reda düet ma meischtens d Àbkìrzunga verwanda, nìt d gànza Wärter. Wenn ma àwer üsnàhmswiis d Pronoma gànz düet üsspracha, bedittet's àss da Pronom speziàl wìchtig sott sìì.

  • wàs màchschDitschwas machst du?  Frànzeeschque fais-tu ? (normàl gsprocha, ohna dr 2. Pronoma sìngulàr)
  • wàs màchsch do?  Ditschwas machst du denn da?  Frànzeeschmais que fais-tu donc ici ? (Bedittet do a Ìwerràschung; Pronom speziell wìchtig)


  • wia da wìtt  Ditschwie du willst  Frànzeeschcomme tu veux (normàl gsprocha, eifàcher un schnaller zum Sàga)
  • wia wìtt  Ditschwie du willst, du entscheidest  Frànzeeschcomme tu veux, c'est toi qui décides (Pronom speziell wìchtig)


  • ìsch'r do?  Ditschist er da?  Frànzeeschest-il là ? (normàl gsprocha, mìt Àbkìrzung)
  • ìsch ar do?  Ditscher ist da?  Frànzeeschc'est lui qui est là ? (Pronom speziell wìchtig)


  • ìch seh di  Ditschich sehe dich  Frànzeeschje te vois (normàl gsprocha, mìt Àbkìrzung)
  • ìch seh dìch  Ditschdich sehe ich  Frànzeeschc'est toi que je vois (Pronom speziell wìchtig)


  • han sa dàs gmàcht?  Ditschhaben sie das gemacht?  Frànzeeschont-ils fait ça ? (normàl gsprocha, mìt Àbkìrzung)
  • han sìe dàs gmàcht?  Ditschsie haben das gemacht?  Frànzeeschc'est eux qui ont fait ça ? (Pronom speziell wìchtig)


  • ìch hà'na gsah  Ditschich habe ihn gesehen  Frànzeeschje l'ai vu (normàl gsprocha, mìt Àbkìrzung)
  • ìch hà ìhn gsah  Ditschich habe ihn gesehen  Frànzeeschc'est lui que j'ai vu (Pronom speziell wìchtig)


  • ìch mein's  Ditschich mein's  Frànzeeschje le pense (normàl gsprocha, mìt Àbkìrzung)
  • ìch mein as, nìt ar  Ditschich meine sie, nicht ihn  Frànzeeschje parle d'elle, pas de lui! (a gànz bsunderer Sìnn, wo „as“ a Maidla kännt sìì; Pronom speziell wìchtig)

z, zu, züe, z[Quälltäxt bearbeite]

Dàs sìn Präpositiona wo ìm Elsassischa mìt verschìedena Sìnn vorkämma. Sa sìn mìt dr hoochditscha Präposition „zu“ verwàndt.


Ìm Sìnn vu'ma Maß (züe vìel), benutzt ma d Präposition „züe“. Ma kààt sa àls „z“ àbkìrza (z vìel).

Maß (züe → z)
Ohna Àbkìrzung Àbkìrzung ìn z
Dr Màntel ìsch züe groß.  DitschDer Mantel ist zu groß.  FrànzeeschLe manteau est trop grand. Dr Màntel ìsch zgroß.
D Ärmel sìn züe làng.  DitschDie Ärmel sind zu lang.  FrànzeeschLes manches sont trop longues. D Ärmel sìn zlàng.


Ìm Sìnn vu-n-era Rìchtung (zu ebbrem geh), kààt ma „züe“, „zu“ oder „zum“ sàga.

Rìchtung: → zu ebber
Fàll Beispìeler
züe + Personnàlpronom Ar kummt züe m(ì)r.  DitschEr kommt zu mir.  FrànzeeschIl vient chez moi.

Ar kummt züe d(ì)r.  DitschEr kommt zu dir.  FrànzeeschIl vient chez toi.
Ar kummt züe-n-em.  DitschEr kommt zu ihm.  FrànzeeschIl vient chez lui.
Ar kummt züe-n-'ra.  DitschEr kommt zu ihr.  FrànzeeschIl vient chez elle.
Ar kummt züe-n-'is.  DitschEr kommt zu uns.  FrànzeeschIl vient chez nous.
Ar kummt züe-n-'er.  DitschEr kommt zu ihr.  FrànzeeschIl vient chez vous.
Ar kummt züe-n-'na.  DitschEr kommt zu ihnen.  FrànzeeschIl vient chez eux.

zu + Àrtìkel oder Adjektiv
(üsser „em“)
Ar geht zu dr Fràui.  DitschEr geht zu der Frau.  FrànzeeschIl va chez la femme.
Ar geht zu sim Suhn.  DitschEr geht zu seinem Sohn.  FrànzeeschIl va chez son fils.
Sa geht zu ìhrem Suhn.  DitschEr geht zu ihrem Sohn.  FrànzeeschElle va chez son fils.
Vìel Glìck zu dr Hochzitt!  DitschViel Glück zu der Hochzeit!  FrànzeeschTous nos veux de bonheur pour le mariage!
zu + Àrtìkel „em“ → zum
(Dativ Makulin oder Neutrum)
Sa geht zum Mànn.  DitschSie geht zum Mann.  FrànzeeschElle va chez le mari (ou chez l'homme).
Ar geht zum Suhn.  DitschEr geht zum Sohn.  FrànzeeschIl va chez le fils.
Vìel Glìck zum Gerburtstàg!  DitschViel Glück zum Geburtstag!  FrànzeeschTous nos veux de bonheur pour l'anniversaire!



D Präposition „z“ kààt ma vor ema Momant vum Tàg oder vor ema Stàdtnàmma schriiwa. Dàs ìsch typisch àlemànnisch; uf Hoochditsch wìrd dia Präposition nìmm so verwanda.

Zitt, fer a Momant vum Tàg
Beispìeler
z Morga  Ditscham Morgen, morgens  Frànzeeschle matin
z Mittàg  Ditscham Mittag, am Nachmittag, nachmittags  Frànzeeschà midi, l'après-midi
z Owa  Ditscham Abend, abends  Frànzeeschle soir
z Nàcht  Ditschnachts  Frànzeeschla nuit
Ort, fer a Stàdt
Typisch àlemànnisch Àndra meegliga Vàriànta
Ar wohnt z Rìxa, nìt z Milhüüsa.  DitschEr wohnt in Rixheim, nicht in Mülhausen.  FrànzeeschIl habite à Rixheim, pas à Mulhouse.
Ar wohnt ìn Rìxa, nìt ìn Milhüüsa.
Z Bàsel steht a Schloss.  DitschIn Basel steht ein Schloss.  FrànzeeschA Bâle il y a un château.
Ìn Bàsel steht a Schloss.

Do ìsch kè Apostroph notwandig vor em „z“ denn 's ìsch kè Elision.

Mìt ema Verb
Beispìeler
Ar hàt nit z màcha.  DitschEr hat nichts zu machen.  FrànzeeschIl n'a rien à faire.
Dàs hàt mìt dam nit z düe.  DitschDas hat mit diesem nichts zu tun.  FrànzeeschCeci n'a rien à voir avec cela.
As fàngt jetz àà, z ragna.  DitschEs fängt jetzt an zu regnen.  FrànzeeschIl commence maintenant à pleuvoir.
Ar fàngt àà, ebbis z màcha.  DitschEr fängt an, etwas zu machen.  FrànzeeschIl commence à faire quelque chose.
Ar fàngt àà, ebbis ufz'bàuia.  DitschEr fängt an, etwas aufzubauen.  FrànzeeschIl commence à construire quelque chose.
Ar ìsch do fer mìtz'màcha.  DitschEr ist hier um mitzumachenen.  FrànzeeschIl est ici pour participer.

Ìn dr Milhüüser Gegend wìrd dia Präposition „z“ meischtens gànz kurz üsgsprocha, ohna Vokàl àm And. Do ìsch kè Elision, àlso sott theoretisch kè Apostroph derzwìscha kumma. Àwer mìt ema Apostroph ìsch's mankmol doch besser lasbàr.


As gìtt Orta wo zìmlig dittlig a Vokàl àm And z heera ìsch. Un logischerwiis wìrd's dernoh aui gschrìewa. Zum Beispiel:

  • „za“ ìm Mìnschtertàl. Beispeil: fer mìtzamàcha.
  • „ze“ ìm Unterelsàss. Beispiel: fer mìtzemàcha.

Schriiwa wia ma redt?[Quälltäxt bearbeite]

Tàfla àm Igàng vu dr Stàdt

As ìsch nìt ìmmer eifàch z'schriiwa exàkt wia ma dr Dialekt üssprìcht, oder heert. As gìtt (zum Beispiel) làwandiga Diskussiona, wia ma àm beschta dr Nàmma „Milhüüsa“ sott schriiwa.


Uf Orthal, „Milhüsa“, oder aui „üü“ wagem Schrìftbìld vu dr Diphtong „Mülhausen“ uf Hoochditsch, mìt zwei Vokàla.

Un àm Ààfàng vum Wort:

  • „Mìl“, wial's normàlerwiis mìt em „Mül“ vum Hoochditscha pàsst.
  • Oder „Mil“, wial ma's scho ewig a so gschrìewa gsah hàt (bsunders vor Orthal).
  • Oder „Mül“, wial vìel Elsasser èifàch „Mülhüüsa“ uf Elsassisch wia uf Frànzeesch oder Hoochditsch üsspracha.
  • Oder àndra Vàriànta mìt „e“, wo àwer nìt zu Orthal gheera!

So Diskussiona fìnda nia kè And, wial da erscht Vokàl a so kurz ìsch, àss'r küüm z'erkenna ìsch. Àlso war's eiglig egàl, wia ma dàs schribt, dr Dialekt ìsch jo nìt so normàlisiart.

Phonetischa Verbìndung zwìscha Vokàla[Quälltäxt bearbeite]

Wenn zwei Vokàla direkt ànànder üsgsprocha wara, ìsch's nìt scheen zum Heera. Noh màcht ma a Konsonnànt derzwìscha, numma àss's scheener teent. Meischtens ìsch da Konsonnànt a „n“, wo ma „-n-“ oder „ n “ schribt.

  • S Hüss wo ìch wohn. → S Hüss wo-n-ìch wohn. (oder S Hüss wo n ìch wohn.)  DitschDas Haus wo ich wohne.  FrànzeeschLa maison où j'habite.
  • 's ìsch wia ìhr wann. → 's ìsch wia-n-ìhr wann.  DitschEs ist wie ihr wollt.  FrànzeeschC'est comme vous voulez.
  • So a Hüss dat mìr gfàlla. → So-n-a Hüss dat mìr gfàlla.  DitschSo ein Haus würde mir gefallen.  FrànzeeschUne maison comme ça me plaîrait.
  • Jetz düe ìch assa. → Jetz düe-n-ìch assa. → Jetz düe-n-i assa.  DitschJetzt esse ich.  FrànzeeschMaintenant je mange.
  • Ìch hà a Kàtz. → Ìch hà-n-a Kàtz. → oder noch eifàcher gschrìewa: Ìch hàn a Kàtz.  DitschIch habe eine Katze.  FrànzeeschJ'ai un chat.
  • Jetz hà ìch Hunger, wagadam bì ìch miad. → Jetz hà-n-ìch Hunger, wagadam bì-n-ìch miad. → oder noch eifàcher gsajt un gschrìewa: Jetz hàn i Hunger, wagadam bìn i miad.  DitschJetz habe ich Hunger, deswegen bin ich müde.  FrànzeeschMaintenant j'ai faim, c'est pourquoi je suis fatigué(e).

Ìn teil Orta vum Elsàss sajt ma ehnder „Jetz hà-w-i Hunger“, oder noch eifàcher gschrìewa „Jetz hàwi Hunger“.


A Vàriànta vu dara Regel ìsch wenn dr Konsonnànt àm And vum Wort schàngschiart, numma àss's scheener teent oder eifàcher zum Üsspracha ìsch.

(ìch glàuib  Ditschich glaube  Frànzeeschje crois)
  • Jetz glàuib ìch. → Jetz glàuiw ìch. → Jetz glàuiw i.  DitschJetz glaube ich.  FrànzeeschMaintenant je crois.


Bsunderheita vum Milhüüser Dialekt[Quälltäxt bearbeite]

Milhüüser Fàhna

Z Milhüüsa wìrd vìelmols „a“ àm And vu da Wärter gmàcht, mehr às ìn àndra Gegend vum Elsàss (wo zum Beispiel ehnder „i“ oder „e“ àm And vu da Wärter steht).
D Gràmmàtik vu Milhüüsa ìsch wohrschins aui eifàcher às ìn àndra Gegend vum Elsàss. Vìelmols kààt ma nìt amol nìt dr Sìngulàr vum Pluràl unterscheida, wial d beida Form gliich üssahn.


Hàsch dina Pìlla nìt vergassa? (eina oder mehrera?)  DitschHast du deine Pille (oder Pillen?) nicht vergessen?  FrànzeeschN'as-tu pas oublié ta pilule ? (ou tes pilules ?)
Lüega dia scheena Brucka àà! (eina oder mehrera?)  DitschSchaut diese schöne Brücke an! (oder schönen Brücken?)  FrànzeeschRegardez ce beau pont ! (ou ces beaux ponts ?)