Banndaag
| Dialäkt: Baseldütsch |
Dr Banndaag isch e Bruuch in vile Gmäinde vom schwizerische Kanton Basel-Landschaft, vom Zürcher Underland, bsundrigs im Furtdaal und im soledurnische Schwarzbuebeland.
An dr Uffert oder eme bestimmte andere Daag im Mai laufe d Bürger von ere Gmäind um d Gmäindsgränze (Bann) ume. Früener häi nume d Manne mitdöffe, hützudaags goot vilmol die ganzi Familie mit. D Lüt si im Allgemäine in Rotte ufdäilt, wo jedi drvo äi Däil vo dr Gränze kontrolliert und d Marchstäi schmückt. Es isch hützudaag fast überall e Volksfest mid Drummler und Pfifer und d Lüt mache Lärme mit Vorderladergweer und Äänligem.
Gschicht
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Dr Bannumgang het sini Ursprüng im Middelalter. Z Basel het män em Bannritt gsäit und scho 1493 gschriibe, ass d Gschäidheere, wo für d Marche verantwortlig gsi si, scho sit Urzite an dr Uffert e fiirligi Prozessioon um e Stadtbann abghalte häige, und dass si nochhär in äim Joor im Huus vo de Räblüt und im neggste wider im Huus vo de Gärtner für es Festmööli iikeert sige.[1] Es isch vorgschriibe gsi, ass jedes Joor am Oobe vor dr Uffert d Bammert alli Lüt ooni Usnaam und bin ere Stroof vo zää Schilling wurde ufbiete am neggste Morge grad noch dr Mäss sich vor dr Ulrichs Chille z versammle. Au dr Gschäidsmeyer, d Gschäidlüt und dr Lütbriester und s «Sakramänt» häi müesse drbii si. Denn si alli fiirlig um e Bann gritte. Wenn si öbbis gsee häi, wo verdächdig oder stroofbar gsi isch, het das müesse bestrooft wärde. Dr Dombrobst het dene, wo dr Umritt gmacht häi, e Mööli müesse barat mache mit «Subbe, Fläisch, Wii und Brot».[2]
Bis zur Reformazioon het dr Pfarrer gliichzitig mit em Bannumgang e Fluersäägnig gmacht. Das isch in de katholische Gegende wie im Birsegg und im Laufedaal au eso bliibe.[3] In de brotestantische Gmäinde isch nume no d Bürgerpflicht bliibe, regelmässig z kontrolliere, öb d Noochbere nid villicht d Gränzstäi verschoobe häi.
S Schiesse isch scho im 16. Joorhundert e wichdige Däil vom Gaudi gsi. 1598 isch s verbote worde, au wenn es bis denn üüblig gsi isch, ass d Uffert näben em Bannritt au mit Schiesse gfiirt worden isch. 1635 si bim Bannritt 60 oder mee Musketierer zu Ross und Traguner drbii gsi. Au Drummler und Pfifer si mitgridde.[4]
Im 19. Joorhundert isch dr Banndaag öbben eso verloffe: D Glogge häi am Morge afo lüte, und d Manne häi sich versammlet. D Gmäindirööt häi ufbasst ass alli drbii si und häi d Lüt in Rotte iidäilt. Underdesse häi die junge vil Lärme gmacht und mit Gweer in d Luft gschosse. Pfifer und Drummler häi gschbiilt und jedi Rotte het iire Däil vom Bann abgloffe. D Gränzstäi het mä mit grüene Zwiig dekoriert und d Buebe häi Spottliedli uf d Noochbere gsunge. Wenn sich d Banngänger vo zwäi Nochberdörfer underwägs aadroffe häi, het s nid sälte Strit gee und mänggisch isch s sogar zu Schleegereie choo.[5]
Wo die modärni Vermässig iigfüert worden isch, het dr Bruuch an Bedütig verloore und isch an vile Ort ganz verschwunde. In dr zwäite Helfti vom 20. Joorhundert häi en d Lüt in e Hufe Gmäinde wider iigfüert, mäistens in dr Form vom ene Volks- und Familiefest. Die urdümligsti Form vom Banndaag findet mä z Liestel, dr äinzige Gmäind, wo dr Banndaag e kommunale Fiirdig isch, und äini vo de wenige Gmäinde, wo am Banndaag no gschosse wird. Au döfe nume d Manne mitmache.
Brüüch
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Ass dr Ursprung vom Bannumgang vom Missdraue vor de Noochbere choo isch, wo men ene alli Schanddaate zuegmuetet het wie ass si häimlig d Marchstäi wurde verschiebe, gseet mä immer no in de Liedli, wo bim Umgang gsunge wärde. D Muttezer Buebe zum Bischbil singe bim Stäi an dr Gränze zu Münchestäi:
- Do stoot dr Muttezer Bannstäi,
- d’Hübelirutscher häi e käin,
- si häi en hinder em Oofe, Oofe,
- die Gmäin chan is ins Füüdle bloose, bloose.
An de Gränze zu de andere Gmäinde wird s Liedli entsprächend gänderet. Die katholische Gämpener wärde as Chrützlischisser vehöönt und d Bratteler as Chreeze, d. h. si siige langsaam.[6]
- Hie isch guet Liestler Ban
- Siebe Suppen und keini warm.
Weblingg
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Fuessnoote
[ändere | Quälltäxt bearbeite]- ↑ Peter Ochs, Geschichte der Stadt und Landschaft Basel, 1821, 5. Band, S.66
- ↑ Ochs 1821, 5. Band S.67f.
- ↑ Geschichte des Kantons Basel-Landschaft: Ursprünge des Banntags, ufgrüeft am 1. August 2012
- ↑ Schweizerisches Idiotikon, 6. Band, Spalte 1716
- ↑ Geschichte des Kantons Basel-Landschaft: Ursprünge des Banntags, ufgrüeft am 1.August 2012
- ↑ Banndaag uf dr Website vo Muttez, ufgrüeft am 1. August 2012
- ↑ Schweizerisches Idiotikon, Band 4, Spalte 1276, ufgrüeft am 1.August 2012
|
Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vum Artikel „Banntag“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde. |