Wenkerboge vo Otmisinge
Dr Wenkerboge vo Otmisinge isch es Blatt für di grosse Ufnaam vo dr dütsche Sproch, wo dr Sprochforscher Georg Wenker vo 1852 bis 1911 für de Düütsch Sprochadlas gmacht hed. D Schuele im domolige dütsche Rych hei e Frogeboge übercho mid Muschdersätz, zum se in lokale Tialäkt z übersetze.
Au im alemannische Sprochgebiet vo dr Schwiiz hei vili Gmeindschuele chli spöter so nen Frogeboge übercho. Z Otmisinge im Kanton Aargau hed d Schuelmeischterin Eugénie Salzmann de Wenkerboge mid dr Schriibmaschine usgfüllt. Ufem Boge gseet me nid, i welem Joor as das gsi isch. Das Blatt hed im Archiiv vom Sprochatlas d Nummere 44974.
Bsunders isch ass d Salzmann d Wortafäng und d Afangsbuechschtabe fasch immer chly gschribe hed. Wortvariante gid si in Chlammere aa. Genau eso wie uf em Boge isch alls do unde dra abgschribe. Nume di baar Satzzäiche, wo fäle, si korrigiert.[1]
Me cha die Bischpil verglyche mid de Teggschde vo der Schriftstelleri Sophie Haemmerli-Marti, wo öppe i dr glyche Zyt im Otmisinger Tieläkt gschribe hed.[2]
d Wenkersätz
[ändere | Quälltäxt bearbeite]- ìm wìnter flüüge di trochne bletter i de lùft ùme.
- es hörrt iez grad uf z’schneie, dènn wìrd s’ wätter wìder besser.
- tuè chòle-n-i òfe, dass d’mìlch bald süüt.
- dè guet alt maa ìsch mit sant-em ross ùfem iis y’broche ùnd ìs chalt wasser gheit (troolet).
- er ìsch vor vièr oder sächs woche gschtorbe.
- s’füür ìsch z’schtarch gsy, d’ wèje sìnd unde ganz schwarz (verbrönnt).
- er ìsst d’ eier ìmmer oni salz ùnd pfäffer.
- d’ füess tüem-mer verfluecht (verdannt, chäibe, verreckt) weh, i glaub, i ha ne blätz-ab.
- i bì bì dr frau gsy ùnd han-er es gsäit ùnd si het gsäit, si well’s au ìrer tochter säge.
- i wott’s au nùmme mache.
- i hau-dr jetz denn der chelle ùm d’ohre, du aff.
- Wo gòsch hì, sölle-mr mìt choh.
- és sind schlächti zyte.
- lièbs chìnd, blyb do ùnde schtoo, di böse gäns bysse di suscht z’tood.
- Du hèsch hùtt am meischte glehrt und bìsch brav gsy, du darfsch eener häi as di andere.
- du bìsch nònig gross gnuè fùrnè fläsche wy z’trìnke, du muèsch z’erscht no chli wachse.
- bis-so guet ùnd säg dyner schwöschter, si sell d’ chleider fùr eui muètter fertig näje ùnd suuber bùrste.
- wennt-e kennt hättisch, so wèrs andersch cho ùnd schtiènd bèsser ùmne.
- wer het mer de chorb mìt fleisch g’schtòle?
- er het der glyche to, sy häige-de zum trösche bstellt, si händs aber sälber gmacht.
- wem het er die neu gschìcht verzellt?
- me muess lut brüèle, sùscht verschtoot er eim need.
- mer sìnd müed und händ dùrscht.
- womr geschter z’oobe zrùgg cho sìnd, sìnd di andèrè scho ìm bett gsy ùnd händ fescht gschloofe.
- i der nacht ìsch der schnee blìbe, aber am morge ìsch er vergange.
- hìnder eusem huus stönd drü schöni öpfelbäumli mìt rote öpfel.
- chönned ìhr nìd no e-chly ùf is warte, denn gömmer mit èch.
- er töffet nid so tùmms züüg mache.
- eusi bärge sind nìd so höch, eui sind vìl höcher.
- wé mängs pfùnd wòscht und wé vìl brot wänd-er?
- J versto nech nìd, ìhr müend è chly lüüter rede.
- händ-er kès schtùckli wyssi söipfe fùr méh ùf em tìsch gfùnde?
- sy brüeder wìll zweu schöni neui hüüser i euèm gartè bouè.
- das wort ìsch em vo härze cho.
- das ìsch rächt gsy vone-ne.
- was sìtzè (hockè) do fùr vögeli ùf em müürli.
- puurè händ fùmf stièrè ùnd nün chüe ùnd zwölf schoof vors dorf bròcht und händ si welle verchaufe.
- d’ lüüt sìnd hùt alli ùf em fäld ùssè ùnd mèjè.
- gang nùmè, de bruun hùnd tuet (macht) dr nüüt.
- J bé mìt dène lüüte do-hìndè ùber d’ matte ìs chorn gfahre.