Wenkerboge vo Herte

Dr Wenkerboge vo Herte isch es Blatt für di grosse Ufnaam vo dr dütsche Sproch, wo dr Sprochforscher Georg Wenker vo 1852 bis 1911 für de Düütsch Sprochadlas gmacht hed. D Schuele im domolige dütsche Rych hend e Frogeboge übercho mid Muschdersätz, zum se in lokale Dialäkt z übersetze. Au im alemannische Sprochgebiet hend vili Gmeindschuele mitgmacht.

Hiwiis zuem Boge 41693

• Herte het dozémols zuem Amt Lörach im Großherzogtum Bade ghört un isch hütt en Oordsdeil vo Badisch-Rhyfälde.
• De Oord lit im Sproochruum vum Hoch- oder Südalemannische / Säckinger-Laufeburger Ruum.
• Die vierzig Sätz sin sellmols durch Schüeler notiert worde. Lährer war de Heinrich Dörle vu Herwelze, Bezirk Ämmedinge.
• As Üssproch vum Oortsnamme wird im Boge „Hèrdè“ ageh.
• In Süddischland sinn d Bege anne 1887 uffgno worde, der vo Hèrdè het d Nummere 41693 übercho.
• D geografisch Lag vu Hèrdè isch in dere Karde iitrage.

Wenkersätz

1. Im Winter fli_ege di_e trochene Blätter in der Luft umme.
2. Es hört glī ūf z'schneiè, d_erno wird's Wätter besser.
3. Thue Chole in der Ofe, daß d' Milch båld åfōt koche.
4. D_er guet ålt Må isch mit'm Roß durs Īs broche ůnd nis chålt Wåsser keit.
5. Er isch vor vi_er oder sèchs Wuche g_eschdorbe.
6. S' Für isch z'starkch gsī, d'Ku_eche sī unte ganz schwarz brännt.
7. Er ißt d'Eir allewīl ohne Sålz und Pfäffer.
8. D' Füeß thi_en mer rächt weh, i glaub, i hås důrgloffe.
9. I bi bi d_er Frau gsī, und haneres gseit, und sie het gseit, sie wells au d_er Tochter säge.
10. I wills au nimme thue.
11. I schlå di glī mit d_em Chochlöffel um d'Ohre, du Åff.
12. Wo gosch hī, mi_emer mit d_er goh.
13. Es sī schlächti Zitte.
14. Mi li_eb Chind, blīb do unte stoh, di_e böse Gäns bisse di dot.
15. Dů hesch hütte am meischte glehrt und bisch årtig gsi, du darfsch ehnder heim goh as di_e Andere.
16. Du bisch no it groß genu_eg, um ä Fläsche Wī ūsztrinke, du mū_esch zerst no ebbis wåchse ůnd größer wärde.
17. Gang bisch so gu_et und säg dīner Schwester, sie sell d'Kleider für eui Mueder fertig neie und mit d_er Bürschte sůfer måche.
18. Hättsch'en kännt, drno wärs anderscht cho, und s'thät besser um'en stoh.
19. Wär het mi Chratte mit Fleisch gschdohle.
20. Er het so do, als hätte se zu_em Dresche bschtellt, sie hais aber sälber do.
21. Wäm het er die neuie Gschicht verzèhlt?
22. M_er mu_eß lut schreie, sunscht verschtoht er is nit.
23. M_er sī mi_ed und hai Důrst.
24. Asmer geschtert zōbe zrůck cho sī, do sī di_e Andere schō im Bett glège und sī fescht am Schlofe gsī.
25. Der Schnee isch hinnècht bi eüs līge blībe aber hüte früeh ischer gschmelzt.
26. Hinter eůsem Hūs stöhnd drei schöni Epfèlbäůmli mit rote Epfèli.
27. Chönnt er it no èn Aůgeblickli ůf eůs warte, d_erno gömer mit êch.
28. Ihr dörfet nit äso Chindereie trībe.
29. Eusi Bärg sī it so höch, Eůi sī viel höcher.
30. Wi_e meng Pfund Würscht ůnd wi_e viel Brod weit er hå?
31. I verstand Euch nit, ir ment ä bitzeli lůtter schwätze.
32. Heiter kei Stückli wißi Seipfi für mī uff mīm Disch gfunde.
33. Si Bru_eder will em zweü schöni neůi Hǖser in eůiem Gart boůe.
34. Das Wort isch em vom Härze cho.
35. Das isch rächt gsī von'nem.
36. Was hocke do für Vögeli obe ůfem Mǖrli.
37. d'Bůre hai fümpf Sti_erè und nǖn Chüe und zwölf Schöfli vor's Dorf brocht, die hai si welle verchaufe.
38. D' Lüt sī hütte alli důssè ůfem Fäld und meie.
39. Gang ůmme, d_er brūn Hund thů_et d_er nüt.
40. I bi mit de Lüt do hinte über d'Matte in's Chorn gfahre.

Wörder im Wenkerboge

Bemerkig: å isch en Mittellut zwüschen a und o.

• heiß, nai, blåu, gråu, håue, Hånd, Hånf, Hèlm, Flåchs, èr wåchst, Bäsen, Pflumen, Brief, Hof, jung, chrumb
• Sunntig, Méntig, Zistig, Mittwoche, Dunstig, Frittig, Samstig
• ölf, fufzäh, sèchzäh, fufzig

Weblink

• Digitalisat vum Original Hertemer Wenkerboge

Luäg aü do

• Lischde vu alemannische Wenkerboge
• d Wenkersätz uf Hochdütsch