Ordovizium

< Kambrium | Ordovizium | Silur > vor 488,3–443,7 Millionen Jahren
Atmosphärischer O2-Aadail (Durschnitt iber Periodeduur)	ca. 13,5 Vol % (68 % vum hitige Nivoo)
Atmosphärische CO2-Anteil (Durschnitt iber Periodeduur)	ca. 4200 ppm (11-fach hitig Nivoo)
Bodetämperatur (Durschnitt iber Periodeduur)	ca. 16 °C (2 °C iber em hitige Nivoo)
Syschtem Serie Stapfle ≈ Alter (mya) hecher hecher hecher jinger Ordovizium Oberordovizium Hirnantium 445,6–443,7 Katium 455,8–445,6 Sandbium 460,9–455,8 Mittelordovizium Darriwilium 468,1–460,9 Dapingium 471,8–468,1 Unterordovizium Floium 478,6–471,8 Tremadocium 488,3–478,6 diefer diefer diefer elter

S Ordovizium isch s zwait chronostratigrafisch Syschtem (bzw. Period in dr Geochronologi) vum Paläozoikum in dr Ärdgschicht. S Ordovizium het vor rund 488,3 Millione Johr aagfange un isch bis vor rund 443,7 Millione Johr gange. S wird vum Kambrium unterlageret. Noch em Ordovizium chunnt s Silur.

Name

Dr Name Ordovizium isch anne 1879 vum britische Geolog Charles Lapworth yygfiert wore. Är het e vu dr Ordovicer abglaitet, eme keltische Volksstamm, wu z Wales gläbt ghaa het. Im 19. Johrhundert isch s hitig Ordovizium zmaischt as untere Ainhait em Silur zuegrächnet wore. Go ne Stryt zwische dr Aahänger vum Adam Sedgwick, em Entdecker vum Kambrium, un em Roderick Murchison, em Bschryyber vum Silur, z schlichte, het dr Charles Lapworth anne 1879 fir d Schichte, wu vu beede fir ihri jewyligi Syschtem beaasprucht wore sin, dr Name Ordovizium yygfiert. Ihm isch ufgfalle, dass sich die Schichte, au dur ihri Fossilie, zimli dytli vu dr andere baide Syschtem unterschide hän. Aber dr nei Syschtemname zwische Kambrium un Silur het sich nume langsam duregsetzt un isch erscht anne 1960 dur dr International Geologisch Kongräss wältwyt anerkännt wore.

Definition un GSSP

D Basis vum Ordovizium isch vu dr International Union of Geological Sciences (IUGS) dur s Erschtufdrätte vu dr Conodonte-Art Iapetognathus fluctivagus definiert wore. Die Gränze lyt e weng oberhalb vum dr Cordylodus lindstromi-Conodonte-Zone un e bitzeli unterhalb vum Erschtufdrätte vu dr erschte planktonische Graptolithe (Staurograptus dichotomus un Rhabdinopora praeparabola). D Obergränze (= Untergränze vum Silurium) isch mit em Erschtufdrätte vu dr Graptolithe-Art Akidograptus ascensus feschtglait wore. S Erschtufdrätte vu dr Graptolithe-Art Parakidograptus acuminatus lyt nume gringfiegig hecher un dodermit scho in dr unterschte Stapfle vum Silur. Dr GSSP (global Aichpunkt) fir dr Aafang vum Ordovizium (un vu dr Tremadocium-Stapfle) isch s "Green Point-Profil" im Gros-Morne-Nationalpark, ca. 70 km vum Flughafe vu Deer Lake un uugfehr 10 km nerdli vu dr Ortschaft Rocky Harbour, im weschtlige Neifundland (Kanada).

Untergliderig vum Ordovizium

S Ordovizium wird in drei chronostratigrafischi Serie, Unter-, Mittel- un Oberordovizium unterglideret. Die Serie sin wyter in insgsamt 7 chronostratigrafischi Stapfle unterdailt:

Läben im Ordovizium, Diorama im National Museum of Natural History

• Syschtem: Ordovizium (488,3–443,7 mya)
  • Serie: Oberordovizium (Obers Ordovizium) (460,9–443,7 mya)
    • Stapfle: Hirnantium (445,6–443,7 mya)
    • Stapfle: Katium (455,8–445,6 mya)
    • Stapfle: Sandbium (460,9–455,8 mya)
  • Serie: Mittelordovizium (Mittlers Ordovizium) (471,8–460,9 mya)
    • Stapfle: Darriwilium (468,1–460,9 mya)
    • Stapfle: Dapingium (471,8–468,1 mya)
  • Serie: Unterordovizium (Unters Ordovizium) (488,3–471,8 mya)
    • Stapfle: Floium (478,6–471,8 mya)
    • Stapfle: Tremadocium (488,3–478,6 mya)

Z Europa sin langi Zyt au die regionale Stapfle brucht wore, wu in dr eltere Literatur no z finde sin au hite no in dr populärwisseschaftlige Literatur:

• Syschtem: Ordovizium
  • Serie: Oberordovizium
    • Regionali Stapfle: Ashgillium
    • Regionali Stapfle: Caradocium
  • Serie: Mittelordovizium
    • Regionali Stapfle: Llanvirnium
      • Regionali Unterstapfle: Llandeilium
      • Regionali Unterstapfle: Abereiddium
  • Serie: Unterordovizium
    • Regionali Stapfle: Arenigium
    • Regionali (un globali) Stapfle: Tremadocium

Die Yydailig isch stark an dr eltere britische Gliderig vum Syschtem orientiert gsii. Die isch aber no wyter differänziert gsii. Vor allem in dr eltere dytschspoachige Fachliteratur wird s Ordovizium au Untersilur gnännt.

Paläogeografi

Di paläogeografisch Situation vu dr Kontinänt isch wie im Kambrium bregt gsii vu geprägt vum Großkontinänt Gondwana un dr drei chlainere Kontinänt Laurentia, Baltica un Sibiria, derzue ere Raie vu Chlai- un Mikrokontinänt, wu urspringli Bstanddail vu Gondwana gsii sin. Baltica un Gondwana sin im Ordovizium ussenander gange, derzwische isch dr Tornquist-Ozean entstande. Laurentia isch no Norde zum Äquator driftet. Vu Gondwana un Baltica isch dur dr Iapetus-Ozean drännt gsii. Sibiria isch scho im Mittelordovizium am Äquator gläge.

Gondwana isch zue däre Zyt am Sidpol gläge. Dur d Verschiebig vu Gondwana het sich d Position vum geografische Sidpol im Lauf vum Ordovizium gänderet. Bezoge uf di hitige Kontinänt isch er vun ere Position im hitige sidlige Algerie zerscht e weng no Norde gwanderet bis uugfehr an di hitig Mittelmeerkischte vu Algerie (Mittelordovizium), derno bis zum Oberordovizium uf Weschtafrika. Dr Nordpol isch im Panthalassische Ozean gläge, wu dertemol um di ganz Wält gangen isch.

Im Unterordovizium isch dr Mikrokontinänt Avalonia vum Nordrand vu Gondwana abbroche un isch no Norde driftet. Zwische Avalonia un Gondwana isch dr Rheische Ozean ufgange. Avalonia het im im Mittelordovizium e aigeni Fauneprovinz bildet, wu sich vu däre vu Gondwana, Baltica un Laurentia unterschide ghaa het. Im Oberordovizium isch Avalonia mit Baltica zämmegstoße, doderby isch dr Tornquist-Ozean zuegange, d Fauneunterschid zwische Baltica un Avalonia sin verschwunde. Dr Iapetus-Ozean isch zwische Laurentia un Baltica all mee zuegange. Vermuetli au no im Unterordovizium isch dr Mikrokontinänt Perunica vu Gondwana abbroche isch isch glychfalls no Norde uf Baltica zuedriftet.

Im Oberordovizium (Hirnantium) isch e große Dail vu Gondwana veryyst (Nordafrika, Sidamerika, Saudi-Arabie). Uf dr bedroffene Kontinänt sin Tillit abglageret wore. Dur Glätscherschramme im aastohnig Gstai losst sich d Dransportrichtig vum Yys rekonschtruiere. In dr Meeresdbiet drumumme isch zue Ablagerige vu Sedimänt mit Dropstone chuu. Dropstones entstehn, wänn in Yysbärg yygfroreni grobi Gschieb dur s Abschmelze vu dr Yysbärg in zmaischt fyynchernigi Sedimänt gheie. Die Gschieb sin dur Inlandglätscher vum Untergrund ufgnuu un zue dr Kischte dransportiert wore. Dert sin allemol großi Dail abbroche un sin as Yysbärg uf s Meer dribe. D Mikrokontinänt vu dr Armorica-Gruppe (as Dail vum Hun-Superterran), wu speter fir Europa wichtig wäre, sin no am Nordrand vu Gondwana gläge.

Klima

Am Aafang vum Ordovizium isch s in dr Nechi vum Äquators wahrschyns seli warm gsii. Au us dr Biet vum domolige Sidpol sin kai Veryysige bekannt. Am Änd vum Ordovizium (Hirnantium-Stapfle) isch s aber zue aire vu dr greschte Veryysige im gsamte Äonothem vum Phanerozoikum chuu. Die Veryysig het e große Dail vu dr Sidhalbchugle droffe.

Noch ere Studie vu anne 2012 isch s Erschyyne vu Landbflanze in däre Zyt fir e starki Reduktion vum atmosphärische Chohlestoff verantwortli gsii. Wel d Landbflanze fir ihre Wachstum em Bode Calcium, Magnesium, Phosphor un Yyse entzoge hän, hän si ne chemischi Verwitterig vum Bode verursacht un doderdur isch dr Atmosphäre Chohledioxid entzoge wore. D global Abchielig um ca. 5 Grad, wu dodermit verbunde gsii isch, het zuen eme Massenuusstärbe gfiert.

Entwicklig vu dr Fauna

Liberty Formation (Ober-Ordovizium), Caesar Creek State Park bi Waynesville, Ohio, USA

Am Änd vum Kambrium isch s zuen ere wyterbraitete Regression chuu un vil Arte sin uusgstorbe. Dodrunter sin au e Dail vu dr Gliderfießer (Arthropoda) wie d Anomalocarida (Anomalocaris).

Im Unterordovizium isch s derno aber wider zuen ere Radiation chuu. D Koralle drätte zum erschte Mol uf mit dr bode Gruppe vu dr Rugosa un dr Tabulata. D Graptolithe hän am Aafang vum Ordovizium ihre erscht Ufdrätte. As letschte vu dr große Stämm vum Dierrych erschybne au d Mierschdierli (Bryozoa) un des scho in ere beachtlige Vilfalt. D Armfießer, wu s scho im Kambrium gee het, hän e großi Radiation durgmacht, e Huffe Gruppe vun ene erschyne zum erschte Mol. Im Ordovizium het au di aigetli Radiation vu dr Chopffießer (Cephalopoda) aagfange, wu scho im oberschte Kambrium mit aifache Forme entstande gsii sin. Si wäre zue dr greschte Raiber vum Ordovizium, mit Ghyyslengine vu bis zue 10 m un meh (zum Byschpel d Ornig Endocerida). In dr Gruppe vu dr Stachelhyter (Echinodermata) drätte d Seeigel (Echinoidea), d Seewalze (Holothuroidea), d Seestäärn (Asteroidea) un d Schlangestäärn (Ophiuroidea) zum erschte Mol uf. Au bi dr Seelilie (Crinoida) git s e schnälli Radiation. D Gruppe vu dr Carpoideam dritt zum erschte Mol in Erschyynig. D Trilobite diversifiziere sich, dodrunter het s jetz nektonischi Forme (d. h. wu frei schwimme) mit große, hochentwicklete Facetteauge, aber au (sekundär) blindi Forme, wu wohl im diefere Wasser gläbt hän. Unter dr chifellose Wirbeldierverwandte (Agnatha) hän sich d Pteraspidomorphi entwicklet. D Conodonte hän sich au seli schnäll entwicklet. Noch em Uusstäärbe vu dr Archaeocyathide bilde jetz Koralle, Bryozoe un Stromatopore zum erschte Mol Riff.

Am Ände vum Ordovizium isch s derno zuen eme Massenuusstäärbe chuu. Iber 100 Familie vu marine Organisme sin uusgstorbe. D Ursach isch allwäg e Kombination vu mehrere Faktore gsii: globali Abchielig dur d Ver#yysig im Hirnantium, Meeresspiegelabsänkig, Schließig vum Iapetus u. a.

Di biostratigrafisch Zoneyydailig basiert in dr Hauptsach uf Graptolithe, Trilobite, Conodonte un Brachiopode.

Entwicklig vu dr Flora

Grienalge sin im obere Kambrium un im Ordovizium verbraitet gsii. Vermuetlig sin scho im Ordovizium di erschte aifache Landbflanze entstande in Form vu nit vaskuläre Miesch, ähnlig dr hitige Läbermiesch. Spore vu däne erschte Landbflanze sin in dr oberschte ordovizische Sedimänt gfunde wore.

Mer vermuetet, dass arbuskuläri Mykorrhizapilz unter dr erschte Pilz uf em Land gsii sin, wu fir d Bsidlig vum Land dur Bflanze e wichtigi Roll gspilt ghaa hän, dur des ass mit dr Bflanze ne Symbiose yygange sin un ene mineralischi Nährstoff verfiegbar gmacht ghaa hän. Sonigi 460 Millione Johr alte fossilierti Hyphe un Spore sin z Wisconsin gfunde wore.

S Ordovizium z Mitteleuropa

Ufgschlosseni Hangiggränze vum Ordovizium am sidspitz vu dr Insle Hovedøya z Norwege. Dur Uffaltig lyt do dr häll ordovizisch Chalchstai iber em dunkle silurische Lättestai.

Dur d Meeresspiegelhegschtständ sin wyti Dail vu dr Landmasse iberfluetet gsii un s isch zuen ere Ablagerig vu flachmarine Sedimänt chuu. Karakteristisch fir s Ordovizium sin Chalchablagerige, unter anderem in wyte Dail vum hitige Skandinavie un vum Baltikum. In vile Biet sin Muetergstai vu Ärdel un Ärdgas abglageret wore, wie zum Byschpel dr estnisch Kukersit. Z Dytschland finde sich in dr Hauptsach Lätteablagerige (Lätteschifer) us em Ordovizium. Vor allem z Thüringe het s in däne Sedimäntgstai au Fossilie. E Bsunderhait unter ihne stellt dr Läderschifer dar. In ihm het s Klaschte (Bruchstuck vu Gstai, in däm Fall vilmol Quarzit), wu as Dropstone ditte wäre. Derzue het s im Läderschifer au Fossilie din, derwylscht di ibrige Schifer in dr Gegnig as ender fossilarm gälte. Si sin e wichtige Beleg fir d Armorica-Gruppe vu Chlaikontinänt, wu dertemol no dr Nechi vum Sidpol gläge sin, speter mit en Baltica verschmulze sin un hite dr Untergrund vu Mitteleuropa bilde.

Literatur

• B. D. Webby, F. Paris, M. L. Droser und I. G. Percival (Herausgeber): The Great Ordovician Biodiversification Event, S.41-47, Columbia University Press, New York 2004 ISBN 0-231-12678-6.
• Roger A. Cooper, Godfrey S. Nowlan und S. Henry Williams: Global Stratotype Section and Point for base of the Ordovician System. Episodes, 24(1): 19-28, Beijing 2001 ISSN 0705-3797
• Roland Walter: Erdgeschichte Die Entstehung der Kontinente und Ozeane. 5. Aufl., 325 S., de Gruyter, Berlin & New York 2003. ISBN 3-11-017697-1
• L. R. M. Cocks und T. H. Torsvik: European geography in a global context from the Vendian to the end of the Palaeozoic. In: D. G. Gee und R. A. Stephenson (Hrsg.): European Lithosphere Dynamics. Geological Society London Memoirs, 32: 83-95, London 2006 ISSN 0435-4052
• Gérard M. Stampfli, Jürgen F. von Raumer und Gilles D. Borel: Paleozoic evolution of pre-Variscan terranes: From Gondwana to the Variscan collision.Geological Society of America Special Paper, 364: 263-280, Boulder 2002 PDF
• Deutsche Stratigraphische Kommission (Hrsg.): Stratigraphische Tabelle von Deutschland 2002. Potsdam 2002 ISBN 3-00-010197-7 (PDF; 6,57 MB)
• Kommission für die paläontologische und stratigraphische Erforschung Österreichs der Österreichischen Akademie der Wissenschaften (Hrsg.): Die Stratigraphische Tabelle von Österreich (sedimentäre Schichtfolgen). Wien 2004 (PDF; 376 KB).

Weblink

 Commons: Ordovizium – Sammlig vo Multimediadateie

• Ordovician Chronostratigraphic Chart PDF
• International Stratigraphic Chart 2020/03 (PDF)
• Byschpel fir Ordovizium-Fossilie
• Charte vu dr Ärd im Ordovizium

Fueßnote

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vu dere Version vum Artikel „Ordovizium“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.