Musigalischi Komposition

Mit Komposition (vom latiin. componere ‚zämmèfüègè‘) (voaaltet: Donwärch) isch gmeint:

• d Schöpfig, s Zämmèmodlè un s originäre Erschtellè von èm musigalischè Kunschtwärch (s Komponyrè), sowiè
• s fèrtige, ufffüürbereitè Donschtüggle selber, bsunders sin musigalischè Uffbau.

I dè Regel handlèt s sich um è übberlifertes Wärch von èm Komponischt, wo d Möglichkeit zuè nèrè Rebroduktion biètet. Gegèbegriff sin:

• mündlichi Übberliferig: È Musigwärch lòt sich nit uff è Person zruggfüürè, sondern wörd als Gmeinguèt witterdrait un unterlyt dõdeby mitunter au Voänderigè;
• Improvisation: Musig entschtòt wôrènd èm Spillè selber un isch nit für d Rebroduktion denkt (dõdègegè isch d Fantasy è eigèni Kompositionsform);
• Interpretation: E Wärch, wo als Komposition vorlyyt, wörd vo èm Interpreet uffgfüürt (Sänger, Musiger).

In früènèrè Johrhundert isch d Kompositionsleeri (Harmonyleeri, Kontrapungt, Formèleeri), wo jewyls zitgnössisch gsi isch, meischtens von èm erfaarènè Komponischt im Lehrer-Schüèler-Vohältnis wittergää worrè. Hüt isch sy an europäischè Musighochschuèlè è Hauptschtudièfach, wo meischtens zee Semeschter lang gòt.

Komposition vo „klassischer“ Musig

Sechsschtimmigi Fugè us èm „Musikalischem Opfer“ vom J.S. Bach

Komposition isch vor allem èn Schaffensbrozèss, wo für diè „klassischi“ Musig (i. S. v. Kunscht- bzw. E-Musig) charakteristisch isch. Er bezeichnèt s Erfindè un s Feschthaaltè von èm Musigwärch durch dè Komponischt. D Feschtlegigè, wo dè Komponischt machè duèt, sin dõdeby je nõch Parameter un spezifischem Wärch unterschydlich gnau. In klassisch-romantischer Musig sin d Donhöchè präzis definyrt, au d Donduèr un dè Rhǜthmus, wo sich druus ergit, sin in Relation zum Grundtempo exakt beschtimmbar. Dõdemit lôn sich sèbbi als primäri Parameter odder Kompositionskategoriè benamsè. Dǜnamik un Artikulation chönnèd zwar au zimli differenzyrt vorgschribbè sy, sin abber nit wiè diè primärè Parameter in gnauè Wärt i dè Notèschrift darzschtellè un dõdemit sekundäri Parameter odder Kompositionskategoriè. D Dǜnamik un d Artikulation lôn im Interpreet èn gwǜssè Spylruum zum Interpretyrè. Sèll gildèt au für s Tempo, wo s nit in absolutem Maaß git, un s vorgschribbene Tempo (z. B. in Schlääg pro Minutè) abwyychè resp. abwyychènd interpretyrt wörrè cha, we-mò nit dè Tempoiidrugg („schnèll“, „mäßig“, „langsam“) ändèrè duèt. I dè Hand vum Komponischt lyt zuèdèm d Waal vo dè Bsetzig un d Inschtrumentation. Mit dè fortschrittèndè Uusdifferènzyrig vum sinfonischè Orcheschter isch s Simfonyorcheschter im Lauf vum 19. un 20. Jahrhundert zuènämmend zuè Kompositionskategory selber worrè, woby s sich allerdings meischtens doch um èn Brozèss handlè duèt, wo vor dè eigèntlichè Komposition (Bsetzigsuuswaal) odder dènõch (Inschtrumentation) gmacht wörrè muè.

I dè Konzentration vu dè musigalischè Kreation uff dè Komponischt un dõdemit uff è Individuum lyt è essentielles Mèrkmòl vo dè Klassischè Musig, wa au für iri gschichtlichi Entwicklig wesèntlich gsi isch. Sèll isch d Voruussetzig für diè zuènämmèndi Voehrig vum Komponischtè als „Genie“, wo sit èm 19. Johrhundert braktizyrt wörd, für d Übberliferig von èm wachsènde Kanon a „Meischterwärch“ un schlièßlich für d Drènnig un Spezialisyrig vom Komponischt un èm Interpreet. Neueri, nit-individualistischi Aasätz legèd dè Fokus uff diè künschtlerischè Praktikè, wo zwar individuèlli Uusformungè hèn, abber è historisch-gsellschaftlichi Verankerig uffwyysèd. Komponyrè wörd folglich als intelligentè un kreativè Vollzug von èrè sozialè Braxis aagluègèt.

Paradoxerwyys hèn abber graad sèlli Entwickligè im 20. Johrhundert zuè nèrè abnämmèndè Bedütig vum Komponischt gegèübber m Interpreet gfüürt, well dèsèll uff èn Kanon vu allgmein aaerkanntè „Meischterwärch“ zrugggriifè hèt chönnè, un dè zitgnössische Komponischt hèt gèg diè klassischè Komponischtè in Konkurränz drèttè müèsè. Dè Terminus „Klassischi Musig“ isch dõdemit zuènämmend für d Wandlig vo historisch übberliferter Musig in è aktuèlles Musiggschää aagluègèt worrè un dè Interpreet irèn eigèntlichè Dräger worrè. D Komponischtè hèn iri Nischè nu noch im Expèrimänt gfundè, wo sich vom historischè Matriaal immer witter unterschiddè hèt, un sin dõdemit in spezialisyrti Konzèrtreiè un Feschtival abdrängt worrè. I dè Konsequènz dõdevu hèt sich au s Publikum in Hörer vo „klassischer“ un „neuer“ Musig uffgschpaaltè. Well mit dè Phonography abber widderum èn „Kanon“ aa „Meischterinterpretationè“ übberliferbar worrè isch un vill Interpreetè sich dõdraa orièntyrèd, isch analog zuè dè Komponischtè hüt dè Stellèwärt vu dè zitgnössischè Interpreetè gsunkè. Dõmit isch diè gsamti „klassischi Musig“ in è Stagnation chò, un es isch frõglich, ob sy sich dõdruus wörd befreiè chönnè.

Kompositionsbrozèss sin Gegèschtand vo empirischè (musigwǜssèschaftlichi, psǜchologischer un soziologischè) Forschigè. Dõdeby unterschiidet mò zwǜschè retroschpektivè un in actu Dokumentationè un Analǜsè vo Kompositionsbrozèss.

Komposition i dè Rockmusig un im Jazz

Ußerhalb vo dè „klassischè Musig“ sin d Komposition un dè Komponischt von èrè relativ gringè Bedütig, well dört zaalrychi traditionèlli Uffgaabè vum Komponischtè arbètsdeilig erledigt wörred. Asè wörd im Jazz lediglich d Melody un s harmonische Grundgrüscht als Komposition bezeichnèt, wôrènd am hörbarè Ändergebnis s Arrangement un d Improvisation ebbèfalls èn bedütendè Aadeil hèt (è Konschtellation, wo i dè europäischè Kunschtmusig bis i d Mitti vum Baroggzitaalter vorchò hèt chönnè). Bedütendi Komponischtè vum Jazz wiè dè Duke Ellington, dè Miles Davis odder dè Wayne Shorter stôn entschprèchend i irem eignè Schattè als uusüèbendi Musiger. Ergo wörd im Gegèsatz zuè dè klassischè Musig diè gschichtlichi Entwicklig vum Jazz au vo dè uusüèbèndè Musiger un nit vo dè Komponischtè brägt.

I dè Rockmusig sin d Komposition, s Arrangement un d Ufffüürig ein kollektivè Brozèss, wo niè ganz i sini Einzelheitè uffgschlüsslèt wörrè cha. S Ergebnis vo sèllèm Brozèss isch au nu für d Präsentation durch sin Urhebber dènkt un nit als Vorlaag an andri Interpreetè, wo s im „klassischè“ Sinn bi dè Rockmusig au nit git. Oft wörrèd i sèbbèm Fall Notè nu i dè reduzyrtè Form odder gar nǜmmi bruucht, vo allem, wenn äng mit dè Studiouffnaamè gschaffèt wörd, wa diè klassischi Notation übberflüssig machè cha.

Dè unterschydliche Stellèwärt vum Komponyrè i dè „U-“ un „E-Musig“ füürt eventuèll zuè uneinheitlichè Maßschtääb im evaluyrèndè, ästhetischè Voglych.

Luèg au

• Musigäschthetik
• Improvisation
• Centonisation
• Songwriting
• Gruppèkomposition

Literadur

• Markus Bandur: Composition / Komposition [1996], im: Handwörterbuch der musikalischen Terminologie [Uusgaab mit losè Blätter], Franz Steiner, Wyysbaddè, spôter Stuègètt, 1971–2006; DVD, Stuègètt 2012; nòmòll voöffentlicht im: Terminologie der musikalischen Komposition, usègää vom Hans Heinrich Eggebrecht, Franz Steiner, Stuègètt 1996 (= Handwörterbuch der musikalischen Terminologie, Sonderband 2, S. 15–48), ISBN 3-515-07004-4.
• Norbert Jürgen Schneider: Komponieren für Film und Fernsehen Schott 1997, ISBN 3-7957-8708-4.
• Clemens Kühn: Kompositionsgeschichte in kommentierten Beispielen Bärèritter 2008, ISBN 3-7618-1158-6.
• Paul Hindemith: Unterweisung im Tonsatz Schott 1984, ISBN 3-7957-1600-4.
• Knud Jeppesen: Kontrapunkt. Lehrbuch der klassischen Vokalpolyphonie Breitchopf & Härtel 1985, ISBN 3-7651-0003-X.
• Matthias Schmidt: Komposition. In: Oesterreichisches Musiklexikon. Online-Uusgab, Wien 2002 ff., ISBN 978-3-7001-3077-2; Druckausgabe: Band 3, Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien 2004, ISBN 3-7001-3045-7.
• Marcello Sorce Keller: Siamo tutti compositori. Alcune riflessioni sulla distribuzione sociale del processo compositivo. Im: Schweizer Jahrbuch für Musikwissenschaft, Neui Folgè XVIII (1998), S. 259–330.
• Tasos Zembylas, Martin Niederauer: Praktiken des Komponierens: Soziologische, wissenstheoretische und musikwissenschaftliche Perspektiven. Wyysbaddè 2016.

Weblinggs

 Commons: Musical compositions – Sammlig vo Multimediadateie