Antarktis

Dä Artikel behandlèt dè geographische Begriff. Wèg dè Pflanzèwält Antarktis luèg i dè Pflanzègeography unter Pflanzèwält Antarktis, für dè Kontinènt, wo Deil vo dè Antarktis isch, luèg bi Antarktika.

D Antarktis. Diè grüèni Linniè stellt d Konvergenz vo dè Antarktis dar.

Kartè vo dè Antarktis

D Antarktis (altgrièchisch ἀνταρκτικός antarktikos „dè Arktis gegèübber“) umfasst alli Land- un Meeresgebièt, wo um dè Südpol lige, also im Grobè dè Kontinènt Antarktika un dè Südlichè Ozean (Südpolarmeer, Antarktik). Als geographisch-aschtronomischi Zonè wörd si durch dè südliche Polarchreis begränzt un langèd somit vom Südpol bis 66° 33′ südlichi Breiti. Als geografischi Gränz gildet diè antarktischi Konvergènz bi öppè 50° südlichi Breiti, wo s kaalti antarktischi unter s wärmeri subtropische Obberflächèwasser abbèfliesst. D Zonè zwǜschè 50° Süd un èm Polarchreis wörd au als subantarktisch benamst. Sit dè Definition vom Südlichè Ozean mit èm 60. Breitègrad (2000) fangt diè Gränz aa, sich au uff dè Antarktisbegriff uuszwǜrkè, d Subantarktis bildet denn jewyls d Südzonè vo dè Meeresgebièt zringsum, Südatlantik, Südpazifik un dè Südliche Indische Ozean.

D Antarktis isch ab 1820 vo voschidènè Forscher un Seefaarer erschlossè worrè. 1959 sin im Antarktisvodraag Reglè für diè frydlichi Nutzig un Forschig uffgschtellt worrè.

Dè Feschtlandberych vo dè Antarktis, de Kontinent Antarktika, bildet diè gröscht Iiswüèschtè vo dè Èrdè.

Geografy

Übbersicht

Größèvoglych vo Europa un Antarktika

D Antarktis isch è geographisch-aschtronomischi Polarchreiszonè bis 66° 33′ südlichi Breiti un hèt è Flächi vo 21,2 Millionen km²; diè geographischi Region gòt bis 50° südlichi Breiti un isch 52 Millionè km² groß. Dèvò isch dè gröschte Deil abber Wasser; nu wènnigi Landdeil vo dè antarktischè Halbinslè gön übber dè 66. Breitègraad drübber usè, ebbèso chlyni Deil vo dè Oschtantarktika. Dè Kontinènt Antarktika isch mit fascht 13,2 Millionen km² um öppè 2,7 Millionè km² größer wiè Europa. Diè exakti Flächi vom Festlandsberych isch nit bekannt, well großi Deil vo dè permanentè Iisbedeckig am Rand uss Schelfiis beschtôn, d Wasserflächènè wiè z. B. Meeresbuchtè übberdeckt.

Diè nägschtglägènè größerè Landmassè sin Füèrland a dè Südschpitzè vo Südamerika, denòch s Kap Agulhas z Südafrika sowiè d Inslè Tasmaniè un Neuseeland.

Antarktika

→ Hauptartikel: Antarktika

Antarktika: Mosaik uss Satellitèfotos

Antarktika bezeichnèt dè Kontinènt, wo öfter umgangssprõchlich als Antarktis bezeichnèt wörd.

Antarktischs Ysschild

Lueg: Antarktika

Meer

Antarktika isch umgää vom Südlichè Ozean. I dè Küschtènôchi git es è Reiè vo Randmeer, drunter:

• Amundsèsee
• Bellinghuusèsee
• Davissee
• McMurdo-Sund
• Rossmeer
• Weddell-Meer

Schelfysgebièt

Glaziologischi un ozeanographischi Prozèss a dè antarktischè Küschtè

D Küschtè vo Antarktika bschtòt zu nèm großè Deil uss Schelfys. Diè zwei gröschtè Schelfys, s Fichner-Ronne-Schelfys un s Ross-Schelfys, bedeggèd è Flächi, wo jewyls größer wiè Dütschland isch.

Ysbärg

Tǜpisch für d Antarktis sin gigantischi Dafèlysbärg, wo regèlmäßig vom Schelfys wägbrèchèd un uff èm Meer drybènd dausendi vo Kilometèr zrugglegè chönned. S cha è baar Johr duèrè, bis èn großè Ysbärg vollschtändig gschmolzè isch; allerdings cha èn großè Ysbärg lycht in è Huufè chlyneri usènandbrèchè, zum Byschpill durch differenzièlli Meeresschtrömig. Selli Langlèbigkeit vo großè Ysbärg hèt au d Grundlaag vo futuristischè Vorhabè gliferèt, Ysbärg als Süèßwasserschpycher, öppè mit Schlepper, nõch Afrika odder in anderi Drochègebièt z transportyrè.

Am 30. April 1894 isch zmitts im Atlantischè Ozean bi 26° 30′ S, 25° 40′ W-26.5-25.666666666667 (südöschtlich vo Trindade) èn Ysbärg gsichtet worrè; s isch diè nördlichschti Bosition von èm antarktischè Ysbärg, wo je uffgzeichnèt worrè isch.

Packyszonè

Antarktischè Krill

Dè antarktische Kontinènt isch von èrè rysigè Packyszonè umgää, i dèrrè sich eins vo dè üppigschtè Ökosischteem vo dè Wält entwicklèt hèt. I dè Meer wimmlèt s vo rysigè Schwärm vo antarktischem Krill (Euphausia superba) un anderè Chlychrèbs. Sellè Krill bildèt dè Aafang vo dè Naarungschetti für diè zaalrychè Meer- un Landdyr, wiè Fisch, Waal, Kalmare, Seelöwè, Seehünd, Pinguin un zaalrychi Meeresvögel.

Uff èm antarktischè Packys brütèd zwei Pinguinartè: Dè Kaiserpinguin un dè Adelièpinguin. Zu dè uff èm antarktischè Kontinènt brütendè Vögel zellèd abber au 19 flugfähigi Vogelartè wiè byschpillswys dè Königsalbatros sowiè dè Schneeschturmvogel un dè Silbèrschtrumvogel, welli beidi zum Deil uff hundert Kilometer landywärts ligendè Bärg brüètè düèn, wo ysfrei sin.

Unter dè Robbè, wo i dè Antarktis an Land gõn, sin vo allem d Weddellrobbè, d Krabbèfrèsser un dè Seeleopard z erwäänè. Im Summer chömmèd nò mee wiè 100 Millionè Zugvögel dezuè, wo uff èm Packys un dè vorglagertè Inslè brütèd. Eschtimyrt frèssèd allei d Waal im Südlichè Ozean 55 Millionè Tonnè Tintenfisch, sell entschpricht öppè drei Virtel vo dè Mengi vom Fischfang vo dè wältwitè Fischereiflottè.

Im Gegèsatz zum vylfältigè Läbbè i dè Ozeane un a dè Schelfysränder erschinèt diè wènigè ysfreiè Regionè, wo auch als antarktischi Oasè bezeichnèt wörred un diè sich im Innerè vo dè Antarktis befindèd, öd un leer, well dört kaum höcher entwicklèti Läbensformè vorgfundè wörred. Stattdessè wörred selli Gebièt vorwigend vo Mikroorganismè, Moos un Flèchtè sowiè einigè wirbellosè Dyrle bevölkerèt. I dè gsamtè Antarktis git s nu zwei Blüètèpflanzè: diè Antarktischi Schmièlè (Deschampsia antarctica) un s Nelkègwächs Antarktischi Pèrlwurz (Colobanthus quitensis). Durch dè Mènsch ygschleppt worrè sin abber au dè Krǜchende Haanèfuèß, d Wasserseggè, d Rischpègräser Poa annua un Poa pratensis sowiè dè Hüenerdarm. S gröschte duèrhaft landläbendi Dyr i dè Antarktis isch è 12 Millimeter großi, flügellosi Zuckmuggèart, wo Belgica antarctica heißè duèt. Nebbè diversè Algè wörred mittlerwyl mee wiè 200 Flechtèartè, mee wiè 100 Moos- un Läbermoosartè sowiè öppè 30 Macrofungi vorgfundè.

D Antarktis bildèt è eignes Pflanzèrych, wo antarktischs Pflanzèrych heißè duèt. S umfasst d Südinslè vo Neuseeland, dè süd-weschtliche Deil vo Patagoniè un dè antarktische Kontinènt un beherbärgt drizee unterschidlichu Pflanzègattigè, wiè zum Byschpill d Südbuèchè (Nothafagus), Gunnera odder Fuchsia, vo dennè diè meischtè allerdings nit i dè Antarktis selbscht deheim sin.

Artèrychtum am Meeresboddè

Meeresboddè mit voschidnè wirbellosè Benthontè (Boddèläbewesè) vor nèrè Yswand im McMurdo-Sund vor èm Viktorialand

A dè Küschtè un uff èm Schelf vo dè Antarktis läbed insgsamt 208 Fischartè. Dèvò ghöred 96 Artè (46 %) zu dè Antarktischè (Notothenioidei), ènèrè bsunders a s Läbbè bi zimli nidrigè Temperaturè abasstè Unterornig vo dè Barschartigè (Perciformes). D Schybèbüüch (Liparidae) un d Aalmuètèrè (Zoarcidae) stellèd 31 bzw. 11 % vo dè voblybèndè Fischfauna. Diè großi Mehrheit vo sellnè Fischartè läbt uff èm Meeresboddè).

S marine Benthal vo dè Antarktis, dè Läbbensruum am Meeresboddè, isch von èrè Villzaal vo Dyrli un Pflanzè, im sognanntè Benthos, bevölkerèt.

Einigi Individuü vo sellèrè Boddèfauna sin schu meereri hundert Johr aalt, wa druff schlièßè lòt, dass d Verhältnis am antarktischè Meeresboddè i sellèm Zitrüüm kei größeri Voänderigè erfaarè hèn. D Ysbärg, wo jöhrlich vom Antarktischè Ysschild wägkeièt un sich mit brutaler Chraft is Meer schièbèd, pflüègèt dè Meeresboddè um. Mindeschtens füüf Brozènt vom Kontinèntalsockel sin durch sellèn Vorgang „vonarbt“. Sell bedütet è durchuus großi Voänderig für diè lokalè Läbbensformè.

Rutscht èn Ysbärg is Meer, schliferèt er oft bis zuè nèm Kilometer übber glatti Flächè, ooni im Grund steggèzbliibè. Uff sim Wäg zièt er langi Gräbbè i dè Boddè, bis er an èm Höger zum Stòò chunnt, wo mò au „Ysbèrgfridhof“ mènnè duèt. D Folgè vom kabuttè Boddè uffgrund vo sellèm Vorgang un s aaschlièßende Abschmelzè i sellèm Beraich vom Meeresboddè bliibet meereri Johr lang bschtò.

D Widderbesidlig vom durchzogenen Beraich fangt mit dè Fisch aa, s folget d Seeschtèrnli un Seeigel. Mit dè Rüggkeer vo Glasschwämm als letschti Pionyr stellt sich nõch è baar Johrzehnt wieder è Glychgwicht y.

Sellè Vorgang widderholt sich byschpillswys am Ysbèrgfridhof vom südöschtlichè Weddellmeer uugfäär alli 35 Johr, im Beraich vom Kontinentalsockel alli 230 Johr. Au wenn diè rutschendè Ysbärg è Kataschtroph für diè lokal Flora un Fauna vom Meeresboddè sin, bewǜrked si langfrischtig è Zuènaam vo dè Artèvillfalt, well asè bis denn ortsfrèmdi Artè d Möglichkeit für d Besidlig gää wörd.

Aschtrophǜsik

Im Lauf vom 20. Johrhundert hèt mò d Möglichkeitè regischtryrt, welli d Antarktis für aschtrophǜsikalischi Untersuchigè bǜètet. 1912 hèt dè Frank Bickerton, è Mitglyd vo dè Mawson-Expedition, zuèfällig dè èrschte Meteorit i dè Antarktis èntdeggt. Sit 1969 wörd sǜstematisch nõch Meteoritè gsuècht, well d Antarktismeteoritè zimli guèt konservyrt sin un nu gringi Vowitterigsschpurè zeigèd. An è baar Örtlichkeitè i dè Antarktis sin meteoritischi Objèkt gfundè worrè. Sit dè 1950er wörred Detektorè für kosmischi Straalig bedribbè, sit dè 1980er wörd selli untersuècht un mò bruucht dè Standort au mee un mee für d Infrarot-, Submillimeter-, Radio- un Neutrinoaschtronomy.

Klimatology

S antarktischi Ozonloch am 15. Oktobèr 1987

Diè vo Glaziologè gwunnenè Ysboorchèrn bildèt è wichtigi Informationsquällè für Klimatologè, well uss dè Zämmèsetzig vo sellènè un dè Schichtuffbautè Rüggschlüss zogè wörrè chönned übber d Klimagschicht vo dè Èrdè. Selli Ysarchiv langèd witter i d Èrdgschicht zrugg wiè an jedem anderè Ort vom Èrdball. Zglych lifèrèd si komplementäri Informationè zu dè Ysboorchèrn vo dè Nordhalbkuglè, wiè zum Byschpill uss Grönland, well durch diè großi rüümlichi Dischtanz vo dè Probèentnaam regionali Unterschyd identifizyrt wörrè chönnèd.

Witerfüürendi Informationè zu dè Klimaforschigsbrojèkt findet mò im Artikel vom Cape-Roberts-Boorbrojèkt.

Medizin

S Personal vo dè Antarktisschtationè wörd nõch strengè medizinischè un psǜchologischè Kriteriè uusgwäält, well d Stationè meischtens übber längeri Zit vo dè Ußèwält isolyrt sin. Diè medizinischi un psǜchologischi Beobachtig vo dè Wǜssèschaftler bǜètet einzigartigi Möglichkeitè, u. a. für d Untersuèchig vom Yfluss vom Daag-/Nachtrhǜthmus, vo dè Ernäärig un èm psǜchischè Woolbefindè vo chlynè Gruppè unter hochem Stress.

Meteorology

D Antarktis spillt für s Wetter vo dè Südhalbkuglè è wichtigi Rollè, dõrum wörred uff èm Kontinènt umfangrychi meteorologischi Untersuchigè durrègfüürt. Selli Untersuchigè wörred sit dè 1950er a d Anrainerschtaatè witergää, well si è großi Bedütig für d Wettervorhèrsaag ynämmed.

Gröschti Uusdeenig vom antarktischè Ozonloch (24. Septembèr 2006, NASA/NOAA)

Au aeronomischi Untersuchigè, sell heißt, Untersuchigè vo dè höcherè Schichtè vo dè Èrdatmosphärè, vo allem vo dè Stratoshärè, hèn im uusgehendè 20. Johrhundert a Bedütig gwunnè. Dè Schwèrpunkt bildet dõ Forschigè übber s Ozonloch, wo 1985 erschtmòls nõchgwisè wörrè hèn chönnè.

Ozeanography

Dè Südliche Ozean untergliderèt sich in sinèrè Düèfèschtruktur i drei Berych: s antarktische Obberflächèwasser, s zirkumpolare Düèfèwasser un è drunter ligendi stationäri Schicht. Im Beraich vom Kontinèntalschelf sin dõgègè nu zwei Beraich unterschidè; übber è lycht modifizyrti Schicht vom zirkumpolarè Düèfèwasser lyt è Schicht Schelfwasser.

S zirkumpolare Düèfèwasser isch i s wältumschpannende Zirkulationssischteem vo dè Ozean ybundè, so dass d Region è großi Rollè im globalè Wärmehuushalt spillt.

È wesèntlichu Rollè chunnt dõdeby dè vertikalè Zirkulationsschtrööm zuè, wo dè Uusduusch zwǚschè m Düèfè- un Obberflächèwasser bewǜrked. Sell füürt dezuè, dass zum eintè s Düèfèwasser durch Wärmeabgaab a dè vill kälterè Atmosphärè abküèlt, zum anderè abber au mit Koll!èdioxid un Sauerschtoff uss dè Luft aagreicherèt wörd.

Öppè 1500 Kilometer vor dè Küschtè findet mò mit dè antarktischè Konvergenz è stabili Strömig, dè antarktische Zirkumpolarschtrom, wo dè Kontinènt oschtwärts umschpüèlt. Selli Strömig drènnt s kaalte antarktische Wasser vo dè wärmerè nördlicherè Ozean un sorgt dõdurrè für è effektivi Wärmeisolation vo dè Antarktis, diè wesèntlich zu dè extreem nidrigè Temperaturè vom Kontinènt bydrait.

Bolitik un Wǜrtschaft

Wit entfèrnt vo dè Wälthandelsroutè, öd un läbènsfindlich, isch d Antarktis vo dè Kolonialisyrig im 19. un früènè 20. Johrhundert nit bedroffè gsi. Au d Staatè, wo klassischi Territorialaaschprüch geltènd machèd, hèn sich ygschtò müèsè, dass diè tatsächlich Durrèsetzig vo sebbè Anschprüch schlichtwäg unrealistisch isch.

Uff Initiativeè vom Geophǜsikalischè Johr i dè Johr 1957/58 isch sellèwäg è Form vo dè internationalè Zämmèarbèt gfundè worrè, wo ebbèso eimòlig isch wiè d Antarktis selbscht. Uff dè Grundlaag vom Antarktisvodraag vo 1959 hèt sich s Antarktische Vodraagssischteem entwicklèt, wa unabhängig vo dè UNO isch un d Antarktis von èrè wǜrtschaftlichè Uusbeutig un militärischer Nutzug freischtellt. Uff èm Höhepungt vom Kaaltè Chrièg isch è internationals Vodraagswärch gschaffè worrè, wo hüt è Schlüsselschtellig i dè internationalè Umwältbolitik hèt. Luèg dezuè au Antarktisvodraag

Fischerei

I dè rychè antarktischè Fischgründ sin i dè Saison 1998/99 offizièll knapp 120.000 Tonnè, durch illegalè Fischfang abber schätzungswys s Füüffache, gfangè worrè. 1998 sin vo dè französischè un australischè Marine acht illegale Fischtrawler uffgbrocht worrè.

I dè Fangsaison 2009/10 sin nõch Aagaabè im Fachjournal PNAS 202.000 Tonnè Krill i dè antarktischè Gwässern gfangè worrè, odder s Vyrfache vo 2002/03.

Tourismus

Tourischtèpfad

Obwoll d Antarktis für d Menschè è läbbensfeindlichi Umgebig darstellè duèt, sin touristischi Reisè dörthy immer belièbter. D Abgschiddèheit, fäälendi Infraschtruktur, Witterungsvohältnis un strèngu Umwältschutzufflaagè machèd selli Uusflüüg abber zuè nèm Vognüègè, wo nu zimli zahlungschräftigè Personè vorbhaaltè bliibt. S git einigi kommerzièlli Aagebot für Chrützfaartè i d Antarktisregion. Dõdrübber usè bǜèted Voaaschtalter Landuusflüüg uff dè Kontinènt un diè vorglagertè Inslè aa. Ußerdèmm isch es für Tourischtè möglich, mit èm Chlyflugzüüg diè US-amrikanischi Amundsen-Scott-Südpolschtation z besuèchè. Für Vollprofis git s au d Glegèheit, einigi Bärg uff èm antarktischè Kontinènt zu beschtiigè. Für Fans vo extremè Outdoor-Erläbnis biètet sich èn Uffenthalt im Zeltlager Patriot Hills aa, sèll isch nu per Chlyflugzüüg z erreichè isch. Alli Reisè i s antarktische Gebièt (dèzuè zellt alles südlich vom 60. Breitègrad) unterligèd dè Beschtimmungè vom 1991 in Chraft drètènè Umwältschutzprotokoll, welles Beschtanddeil vom internationalè Antarktisvodraags isch.

Dè Tourismus beschränkt sich im Wesèntlichè uff d Monät Novembèr bis Februar. Wôrend 1990/91 1.055 Tourischtè i d Antarktis chò sin, sin s i dè Saison 2010/11 schu 34.000 Tourischtè (2008/09 sogar 40.000) gsi. Nõch dè USA stellt Dütschland diè zweitgröschti Besuèchergruppè. Belièbteschtè Startpunkt für Antarktisreisè isch Ushuaia am Südzipfèl vo Argentiniè. Vo dört uus isch diè antarktischi Halbinslè durch d Drake-Passagè z erreichè un nu ca. zwei Dagesreisè entfèrnt.

Als bsunders ußergwöhnlichi touristischi Aktion hèt s 1995 èrschtmòls èn Antarktis-Marathon mit èrè zimli begrènztè Teilnemmerzaal gää. Sit 2006 findet all Johr dè Antarctic Ice Marathon i d! Nôcho vom Ellsworthbärg statt. Èn anderè Marathonlauf isch dè Antarctica Marathon, wo uff dè King George Island uusdrait wörd. Ußerdèm findet jedè Summer am Neujohr uff McMurdo s Musigfeschtival IceStock statt.

Gschichte

Aanaamè un Aanäherig

Wältchartè vom Orontius Finaeus uss èm Johr 1531, Südhemisphèrè mit dè hǜpothetischè Terra Australis

Lang vor dè Entdeckig vom Kontinènt Antarktika im Johr 1820 hèt mò d Exischtenz von èm rysigè Südkontinènt aagnõ, wo è Gegègwicht zuè dè Landmassè vo dè Nordhalbkuglè bildè hèt söllè. Sellè Kontinènt mit èm Nammè Terra australis isch uff zaalrychè Wältchartè vo dè früè Neuzit abbildèt. Well è baar vo sebbè Darschtelligè, zum Byschpill d Chartè vom Piri Reis vo 1513, d Chartè vom Orontius Finaeus vo 1531, d Chartè vom Gerhard Mercator vo 1569 odder d Chartè vom Philippe Buache vo 1754, gwǜssi Ähnlichkeitè mit dè datsächlichè Laag un Form vo dè Antarktis uffwysèd, git s Autorè, wo vermuètet, dass d Antarktis schu lang vor èm offizièllè Datum 1820 entdèckt worrè isch. Bsundere für d Chartè vom Piri Reis isch sell abber nit diè einzigi un nit diè plausibelschti Dütungsmöglichkeit.

Entdèckungsschtand bis zu dè Reis vom Abel Tasman nõch èrè Chartè vom Hendrik Hondius uss èm Johr 1650

Tatsächlich abber git s nit dè gringschte Bewys für d Aawesèheit vo Lütt i dè Antarktis vor èm 19. Johrhundert. Allerdings sin durchuus schu Entdeckigsreisè im Südpolargebièt unternõ, asè sin zum Byschpill diè Südlichè Shetlandinslè wõrschinlich schu 1599 durch dè Dirk Gerritz odder Gabriel de Castilla 1603 entdèckt worrè. Dè James Cook hèt dè Südlichè Ozean i dè Johr 1772 bis 1775 durchchrützt un deby 1773 als wõrschinlich erschtè Mènsch dè Südlichè Polarchreis übberquert, abber Packiis hèt vohinderèt, dass er d Antarktis selbscht z Gsicht chriègt hèt.

Entdeckig un Polerkundig

Luèg au bi; Lischtè vo dè Antarktisexpeditionen

Diè èrscht Sichtig vo dè Antarktis cha nit mit absoluter Sicherheit an èm Ereignis feschtgmacht wörrè: Käpten Fabian vo Bellingshuusè vo dè russischè Marine, Kaptän Edward Bransfyld vo dè britischè Marine un dè US-amrikanischè Robbèjäger Nathaniel Palmer hèn d Antarktis innerhalb von è baar Dääg odder Wuchè gsää, wòrschinlich isch dè Bellingshuusè am 16. Jänner^jul./ 28. Jänner 1820^greg. dè èrschte gsi. Diè èrscht Landig hèt nu ei Johr spôter durch dè US-amrikanische Robbèjäger John Davis am 7. Februar 1821 stattgfundè, als sellè è baar vo sinè Mannè mit eim Boot a Land gschickt, um nõch Robbè Uusschau z haaltè. Dè $nglisch Seefaarer James Weddell isch bi guètè Witterigsbedingungè 1823 im nõch ym benamstè Weddell-Meer bis uff 74° 15′ Süd vorgschtoßè. Dè französische Könnig hèt druffhy dè Jules Dumont d’Urville beuffdrait, sellèn Rekord z brèchè, doch dèm sini Reis 1837–1838 isch èrscht im zweitè Aalauf erfolgrych gsi, als er s Adelie-Land gsichtet hèt.

Nõchdèmm 1831 dè arktische Magnetpol lokalisyrt worrè isch, isch dè James Clark Ross mit sinè Schiff HMS Erebus un HMS Terror 1839 zum antarktischè Magnetpol uffbrochè. Uff dè Suèchi dènõch hèt dè Ross zwar sini uugfähri Bosition bschtimmè chönnè, dè Pol sèlber abber nit erreichè chönnè. Deby hèt er au d Ross-See kartyrt, è Seeregion, welli spôter nõch ym benamst worrè isch.

Diè eigèntlich Eroberig vo dè Antarktis abber hèt 1895 mit èm 6. Internationalè Geographischè Kongrèss aagfangè, wo in Londoner Imperial Institute stattgfundè hèt. Am 3. Auguscht isch uff sellèm Kongrèss è Resolution voabschydet worrè, wo feschtghaaltè hèt, „that this Congress record its opinion that the exploration of the Antarctic regions is the greatest piece of geographical exploration still to be undertaken“, un hèt diè Wǜssèschaftler vo dè Wält uffgforderèt, Expeditionè dörthy z blaanè.

Wild wiè kei andres Land vo üsèrer Èrdè lyg s dõ, nò nit gsää un nit bedrèttè. (Roald Amundsen, 1911)

In èrè Zit, wo mò gmeint hèt, diè gsamt W$lt sig entdeckt worrè, hèt mò d Antarktis als letschtes unbekannts Flèckli uff dè Èrdè aagluègt, un d Eroberig vo sellèm Deil vo dè Èrdè wurde isch zuè nèrè Metapher für dè Triumph vom Imperialismus worrè. I dèmm Sinn hèt dè Leonard Darwin, dè Bräsident vo dè Royal Geographical Society wôrend sim Abschièdsèssè für dè Robert Falcon Scott, bevor desèll zuè sinèrè Antarktisexpedition uffbrochè isch:

„Scott is going to prove once again that the manhood of our nation is not dead and that the characteristics of our ancestors who won the Empire still flourish among us.“

Diè èrscht Antarktisexpedition vom Scott (1901–1904) isch bis uff 400 Meilè a dè Südpol hèrrè chò.

Diè Gauss, ygschlossè im Ys, wòhrend dè èrschtè dütschè Südpolarexpedition am 29. März 1902.
Sell Foto isch uss ènèm Fesselballon uffgnô worrè un isch diè èrscht Luftuffnaam i dè Antarktis.

Diè èrschti dütschi Südpolarfaart, d Gauß-Expedition, hèt vo 1901 bis 1903 unter dè Leitig vom Erich vo Drygalski stattgfundè. Uusgschtattet mit èm Schiff Gauß sin d Forscher uff èm Kaiser-Wilhelm-II.-Land glandet un hèn von èm Forschigsballon uus dè Gaußbärg gsichtet.

D Nimrod-Expedition (1907–1909) vom Ernest Henry Shackleton, früères Mitglyd vom Scott sinèrè Mannschaft, hèt sich èm Südpol bis uff 97 Meilè gnähèrèt, bis si zum Retourgõ zwungè worrè sin.

Am 14. Dezembèr 1911 hèt dè Roald Amundsen mit èrè norwegischè Expedition als èrschtè dè Südpol erreicht, èn Monnet bevor dè Scott Robert un sini Begleiter, wo zèrscht i dè Antarktis aachò sin, am Pol ygloffè. Dè Scott isch uff èm Retourwäg durch èn Schneegschtürm uffghaaltè worrè – sini Gschpôônli un er durch diè extreemi Kälti zu sellèm Zitpunkt ums Läbbè chò.

Als vyrtè großè Antarktisentdecker i sellèrè Ära hèt dè Douglas Mawson goltè, zèrscht è Mitglyd vo dè Nimrod-Expedition unter dè Leitig vom Shackleton, bevor er 1911 è eigni Expedition i d Antarktis gleitet hèt.

Diè zweit dütschi Südpolarexpedition unter dè Leitig vom Wilhelm Filchner hèt 1912 mit èm Expeditionsschiff Deutschland, wo für nüü Monnet im Packys ygschlossè gsi isch, s Filchner-Ronne-Schelfys un s Prinzregent-Luitpold-Land.

Eini vo dè legendärschtè Expeditionè i dè Antarktis isch abber diè 1914 aagfangèni Expedition Endurance gsi, wo zum Zyl gha hèt, d Antarktis z übberquerè, abber ebbèso wiè s Expeditionsschiff Deutschland, im Packys ygschlossè gsi isch.

Sistematischi Erkundig uss dè Luft

Bransfieldschtrõß

Ein neui Ära vo dè Antarktisentdeckig hèt 1928 mit dè Expeditionè vom US-Amrikaner Richard Evelyn Byrd un vom Auschtralièr Hubert Wilkins aagfangè. Wilkin hèt am 16. Novembèr 1928 dè wältwit èrschtè Motoorflug i d Antarktis durrègfüürt un am 20. Dezembèr 1928 mit èm Carl Ben Eielson d Antarktischi Halbinslè übberflogè. Au uff dè zweitè Wilkins-Hearst-Expedition hèt dè Wilkins un witeri Pilotè zwǜschè Dezembèr 1929 un Januar 1930 mengi Flüüg übber m antarktischè Feschtland absolvyrt. Dè größerè Erfolg hèt abber dè Byrd uff sinèrè èrschtè vo füüf Antarktis-Expeditionè erzylè chönnè, wo s vom Bernt Balchen gschtüèrtè Flùgzüüg Floyd Bennett am 29. November 1929 dè Südpol erreicht hèt. Am 23. Novembèr 1935 isch dè US-Amrikaner Lincoln Ellsworth mit sinèm Pilotè Herbert Hollick-Kenyon (1897–1975) zum èrschtè erfolgrychè Trans-Antarktis-Flug gschtartet.

Bi sinè Erkundungè hèt dè Byrd s Hauptaugèmèrk uff Forschig glait. Bi dè vom Dezembèr 1946 bis April 1947 stattgfundendè Operation Highjump, dè gröschtè Antarktisexpedition vo allnè Zitè, hèt dè Byrd 4700 Menschè, 13 Schiff un 23 Flùgzüüg zum Stützpunkt Little America im McMurdo-Sund brocht un hèt mee als 70.000 Luftbilduffnaamè machè lõ. Im Byrd sini Expeditionè hèn d Basis glait für diè moderni Kartyrig un Erforschig vom südlichschtè Kontinènt.

1938 hèt è dütschi Expedition unter Vorsitz vom routinyrtè Polarkaptäns Alfred Ritscher d Reis zum Südpol blaant. Als Schiff hèt mò s Katapultschiff Schwõbèland uusgwählt, dè schwimmende Flùgzüügschtützpunkt vo dè Lufthansa, vo dèmm mò mit Hůlfi vo Dampfkatapülter 10 t schweri Dornier-Flùgboot vom Tǜp Wal startè hèt chonnè. Selli revolutionäri Technig hèt d Lufthansa schu sit 1934 für dè Luftposchtvokeer mit Südamerika ygsetzt. D Schwabenland isch no im Hèrbscht 1938 i dè Hamburger Werftè für d Expedition antarktistauglich gmacht worrè. Nõch dè Umbaumaßnaamè vo dè Schwabenland (sie isch vorher hauptsächlich i Trooègwässer ygsetzt worrè isch) hèt si Hamburg am 17. Dezembèr 1938 volõ un hèt d Antarktis am 19. Januar 1939 erreicht. I dè folgendè Wuchè sin uff insgsamt 15 Flüüg vo dè beidè Flugboot Boreas un Passat fascht 600.000 km² Flächi übberflogè un fotografyrt worrè. Deby wurden sin Bilder gmacht worrè. Knapp 1/5 vo dè antarktischè Flächi isch asè èrschtmòls dokumentyrt worrè. Dè Nammè vom neuentdècktè Land isch Neuschwõbèland.

Kap Williams, isch am 19. Februar 1819 entdèckt worrè

Nur emòl isch s i dè Antarkti tatsächlich zuè Kampfhandligè wegè Gebiètsaaschprüch chò: 1952 hèn argentinischi Soldatè uff britischi Forscher gschossè, als selli vosuècht hèn, è zerschtörti Forschigsschtation widder uffzbauè. Argentiniè hèt diè Antarktischi Halbinslè für sich beaaschprucht, well selli Landzungè a irem nördlichè Èndi nu öppè 1480 km vo dè Südschpitzè vo Südamerikas entfèrnt isch.

Nõch Amundsen un Scott sin èrscht am 31. Oktober 1956 widder Menschè uff èm Südpol gsi, wo dè US-amrikanische Konteradmiral George Dufek dört mit èm Flùgzüüg vom Tǜp R4D Skytrain glandet isch.

Dè Antarktisvodraag isch è internationali Übberykumpft, wo feschtlait, dass diè unbewoonti Antarktis zwǜschè 60 un 90 Grad südlicher Breiti uusschlièßlich für diè frydlichi Nutzig vorgsää isch, bsunders d! wǜssenschaftlichi Forschig, vorbhaaltè blibbè isch. Dè Vodraag isch uff dè Antarktiskonferènz 1959 vo zwölf Signatarschtaatè z Washington berõtè worrè un 1961 in Chraft drèttè. Er hèt großi bolitischi Bedütig chriègt, well er dè èrschti Vodraag nõch èm Èndi vom Zweitè Wältchrièg gsi isch, wo diè Brinzipiè vo dè frydlichè Koexischtenz zwǜschen Staatè vo unterschydlicher Gsellschaftsorning fixyrt hèt.

Dè Antarktisvodraag isch am 1. Dezembèr 1959 unterzeichnet worrè un isch am 23. Juni 1961 in Chraft drèttè. Er hèt urschprünglich è Laufzit vo 30 Johr ghaa; 1991 isch er um witerei 50 Johr volängerèt worrè.

Religion

Chapel of the Snows vo dè McMurdo-Station i dè Antarktis

Mit dè zuènämendè Erschlièßig un Erforschig vom Kontinènt Antarktika isch au s Bedürfnis für diè (christlichi) Religionsuusüèbig vor Ort uffchò. 1947 isch i dè Nôchi vo dè chilenischè Arturo-Prat-Station è Statuè baut worrè, wo dè Unserè Liäbè Frau uff èm Bärg Karmel gwidmet isch, un als Denkmòl uss dè Zit vor èm Antarktisvodraag gildèt. Selli Statuè ghört zu dè gschütztè Antarktisdenkmôler. 1956 isch d Chapel of the Snows als übberkonfessionelli Kapellè i dè McMurdo-Station baut worrè. Sie isch nõch èm ganz uss Ys gmachtè Gebäude i dè argentinischè Belgrano II-Station dè südlichschte Sakralbau vo dè Wält.

Gegèwart

Am 28. Novembèr 1979 isch dè Air-New-Zealand-Flug 901 wèg èm Navigationsfääler gegè dè Mount Erebus dätscht. Am 13. Novembèr 1998 isch è LC-130-Hercules-Maschinnè vo dè New York Air National Guard, wo sich uff ènèm Vosorgigsflug befundè hèt, in ènèrè Gletscherschpaltè steckè blibbè.

1996 isch durch Satellitèuffnaamè èn rysigè See uss flüssigem Wasser entdeggt worrè. Dè Wostoksee lyt unter ènèm 3.600 Meter dickè Yspanzer i dè Nôchi vo dè russischè Station Woschtok.

Dè Reinhold Messner un dè Arved Fuchs hèn als Èrschti vom 13. Novembèr 1989 bis zum 12. Februar 1990 dè gsamti Kontinènt übber dè Südpol in 92 Dääg z Fuèß durchquert. 2001 hèn inè diè beidè Antarktis-Abentürerinnè Ann Bancroft un Liv Arnesen uff Schièr glych duè.

Dè antarktische Vokeer orientyrt sich hauptsächlich a dè klimatischè Bedingigè, um dè ökologische Fuèßabdrugg so gring wiè möglich z haaltè.

1998 isch è internationals Umwältschutzabchò für dè Schutz vo dè Antarktis in Chraft drättè, wo dè Kontinènt vorläufig für 50 Johr vor allnè Artè vo Rohschtoffabbau schützè duèt. S Abchò isch vo voschidnè Umwältschutzorganisationè am Aafang vo dè 1980er-Johr unter m Titel „Wältpark Antarktis“ is Läbbè gruèfè un bsunders vo Greenpeace witerentwicklèt un forcyrt worrè.

Diverses

Antarktis un Australiè

Antarktis und Afrika

Antarktis un Südamerika

Bulgarischè Briefmarkèblock zum 10. Johresdag vo dè bulgarischè Antarktisforschig

• In vylè Kartè isch èn Unerreichbarè Pol (Pole of Inaccessibility) ydrait, sell isch dè Punkt i dè Antarktis, wo am witeschtè von èrè Küschtè entfèrnt isch. Nebbè dèm i dè Kartè ydraitè Pol bi 83° 50′ S, 65° 47′ O, wo sich uff d Ysflächi bezièt, git s èn witerè Unerreichbarkeits-Pol bi 77° 15′ S, 104° 39′ O i dè Nôchi vo dè Woschtok-Station, wo sich uff d Landmassè vo dè Antarktis beziè duèt.
• Vill Lütt un Organisationè (NGOs, z. B. d Antarctic and Southern Ocean Coalition (ASOC)) vosuèchèd, d Antarktis i dè Ar von dè Menschèhand fascht völlig unberüèrtè Schutzgebièt z erhaaltè. Anderersits isch dè Antarktistourismus inzwǜschè è boomends Gschäft. Vo Reisè mit Schiff un Jachtè, Fischerei, Vosorgigs- un Inschpektionsfaartè, Sightseeing-Übberflüüg (Qantas Airways) bis hy zum Bärgschtiigè mit Aareis per Flugzüüg isch alles möglich.

Literadur

Sachbuèch

• Ingo Arndt, Claus-Peter Lieckfeld: Logbuch Polarster. Expedition is antarktische Packiis. In: Geo. Frederking & Thaler, Münchè 2005, ISBN 978-3-89405-654-4.
• Huw Lewis-Jones, Scott Polar Research Institute, Martin Hartley: Abenteurer im Eis Porträts 1845–hüt (Orginaltitel: Face to Face, Polarworld übbersetzt vo dè Heike Brühl un dè Christel Klink). In: Geo. Frederking & Thaler, Münchè 2009, ISBN 978-3-89405-752-7.
• Peter-Matthias Gaede: Arktis+Antarktis. Die Pracht der weißen Wüsten …. In: GEO Special. Gruner + Jahr, Hamburg 2003, ISBN 978-3-570-19395-2.
• Apsley Cherry-Garrard: Die schlimmste Reise der Welt. Die Antarktis-Expedition 1910–1913 (Orginaltitel: The Worst Journey of the World – Volume I + II, Salzwasser, Bremè 2010, ISBN 978-3-86195-279-4, übbersetzt vom Simon Michelet). Semele, Bèrlin 2006, ISBN 978-3-938869-04-8.
• John May, Doug Allan (Fotograf): Das Greenpeace-Buch der Antarktis (Orginaltitel: The Greenpeace Book of Antarctica, übbersetzt vom Lothar Beyer, dütschschprõchigi Redaktion: Rudi Holzberger, Lothar Beyer). 4. Ufflaag, Maier, Ravènsburg 1991 (Èrschtufflaag 1988), ISBN 3-473-46166-0.
• Sanford Moss, Lucia de Leiris (Illuschtrationè): Antarktis. Ökologie eines Naturreservats (Orginaltitel: Natural History of the Antarctic Peninsula übbersetzt vo dè Ina Raschke), Spektrum, Heidelbärg/Bèrlin/New York 1992, ISBN 3-86025-051-5.
• Klaus Odening: Antarktische Tierwelt. Einführung in die Biologie der Antarktis. Im: Berliner Tierpark-Buch. Band 37. Urania, Leepzisch/Jena/Bèrlin 1984 (ooni ISBN).
• Norbert W. Roland: Antarktis – Forschig im ewigè Iis. Spektrum, Heidelbärg/Bèrlin/New York 2009, ISBN 978-3-8274-1875-3.
• Christian Walther: Antarktis. Ein Reise-, Lese- und Informationsbuch über den Kontinent am Südpol. 7. Ufflaag, Stei, Welver 2010, ISBN 978-3-86686-958-5.
• Sara Wheeler: Terra incognita – Travels in Antarctica. Vintage, London 1996, ISBN 0-09-973181-9.
• GEO-Magazin. Nr. 9, Gruner + Jahr, Hamburg 1998 S. 157–161 („Artenvielfalt“).

Kartè

• Antarktis-Kartè un Luftbilder uf de Website vom Bundesamt für Kartography un Geodäsy, Frankfurt am Main
• International Travel Maps & Books: Antarctica Travel Refer. Map, 1:8.000.000, 3rd Edition, Vancouver 2000, ISBN 1-55341-001-7
• L.L. Ivanov. Antarctica: Livingston Island and Greenwich, Robert, Snow and Smith Islands. Scale 1:120000 topographic map. Troyan: Manfred Wörner Foundation, 2009, ISBN 978-954-92032-6-4
• Manfred Leier: Weltatlas der Ozeane – mit den Tiefenkarten der Weltmeere. Frederking un Thaler, Münchè 2001, ISBN 3-89405-441-7, Düèfèkartè S. 218–225, Relièfkartè S. 42–43
• Ute C. Herzfeld: Atlas of Antarctica – topographic maps from geostatistical analysis of satellite radar altimeter data. Springer, Bèrlin 2004, ISBN 3-540-43457-7
• Robert Clancy, John Manning, Henk Brolsma: Mapping Antarctica: A Five Hundred Year Record of Discovery. Springer, 2014 [Zaalrychi hischtorischi Kartè], ISBN 978-94-007-4320-5 [Printuusgaab]; ISBN 978-94-007-4321-2 [eBook]

Weblingg

 Commons: Antarktis – Sammlig vo Multimediadateie

• Suech no Antarktis in dr Dytsche Digitale Bibliothek (DDB)
• Cryosphere today (engl.) Grafikè zu dè derzitigè Iisbedeckig vo dè Polregionè vo dè Èrdè (mit Archiv)
• Südliche Eisbedeckung uf abmcdonald.freeserve.co.uk (Memento vom 4. März 2008 im Internet Archive)
• Scientific Committee on Antarctic Research (änglisch)
• NASA Antartic Master Directory (Beschrybigè vo wǜssenschaftlichè Datè, wo i dè Antarktis erhobbè worrè sin; in änglisch)
• uwamrc.ssec.wisc.edu: Automatic Weather Station Observations (Memento vom 24. Februar 2009 im Internet Archive) (vo de National Science Foundation)
• Vozeichnis vo dütschschprõchigè geographischè Nämmè vo dè Antarktis (vom BKG) (Memento vom 23. Jänner 2009 im Internet Archive)
• NASA LIMA Landsat Image Mosaic of Antarctica

Einzelnõchwys

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vum Artikel „Antarktis“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.