Gertrud Lutz-Fankhauser

D Gertrud Lutz-Fankhauser (* 7. Meerz 1911 z Rächthaute as Gertrud Fankhauser; † 29. Juuni 1995 z Burdlef; haimetberäächtigt z Walzehuuse) isch e humaniteeri Schwyzer Aktivischti un UNICEF-Viizebresidänti gsii.

Lääbe

D Gertrud Fankhauser isch e Doochter vum Johann Fankhauser, eme Cheeser, un dr Emma Fankhauser geb. Gurtner gsii. Noch em Stuudium an dr Handelsschuele z Bärn un z Frybùùrg het si ne Praktikum z Ängland gmacht. Anne 1930 isch si in d USA uusgwanderet. Vu 1931 bis 1934 het si as Biroaagstelti am Schwyzer Konsulaat z St. Louis (Missouri) gschafft, wu si ire speetere Mann, dr Carl Lutz, chännegleert het. Si sin zäme in d Schwyz retuur ghceert un hän im Jänner 1935 z Bärn ghyroote. Derno sin si uf Jaffa z Paleschtina graist, wu dr Carl Lutz as Konsulaarbeamte aagstellt wooren isch. D Gertrud Lutz het im Biro gschafft, ooni ass si zaalt wooren isch. 1937 isch s Baar uf Tel Aviv zooge, wu s dr Buurgerchrieg zwische dr Paleschtinänser un dr jiidische Yywandere erläbt het. Noch em Uusabruch vum Zweete Wältchrieg im Septämber 1939 het dr Carl Lutz di diplomaatisch Verdrättig vu dr Inträsse vum «Dritte Ryych» ibernuu. D Gertrud Lutz het fir di dytsche Fraue, Chinder un eltere Lyt gssoorgt, wu in dr Sammellaager un Gfängnis interniert woore sin. In dr Zämenaarbet mit dr britische Verwaltig het si si fir di dytshe Internierte au noo dr Abrais vu irem Mann im Spootjoor 1940 engaschiert. Si isch no bis im Oktoober 1941 ellai z Paleschtina bliibe.

Vu Jänner 1942 bis zum Friejoor 1945 het d Gertrud Lutz mit irem Mann z Budapest gläbt, wu dr Carl Lutz as Laiter vu dr Abdailig fir främdi Inträsse an dr Schwyzer Gsandtschaft gschafft het. Är het in däre Funkzioon bis zue 14 Staate verdrätte, wu im Chriegszuestand mit Ungarn gsii sin, unter anderem Großbritannie mit allne Dominie un paleschtinänsische Mandaatsbiet. Dr Lutz het eso bis zue dr nazionaalsozialistische Bsatzig vu Ungarn am 19. Meerz 1944 rund 5000 Uuswanderigsviisa uf Paleschtina fir di jiidisch Bevelkerig un ab Summer 1944 di sognännte kollektiive Schutzbäss un Schutzbrief chenne uusstelle. D Gertrud Lutz het bi dr Rettigsakzioone vu iiber 62'000 verfolgte Juude mitgmacht.

In dr Zyt vu dr sowjetische Blockaad vu Budapest zwische Ändi Dezämber 1944 un Mitti Februar 1945 het d Gertrud Lutz fir iiber 50 Mänsche gsoorgt, wu si im Chäller vum Schwyizer Konsulaat versteckt ghaa hän. Aafangs April 1945 hän s Lutze mit andere Diplomaate in d Schwyz deeref abraise, Dr Carl Lutz het si vu syre Frau drännt un het si 1946 schaide loo.

Dank ire Erfaarige us Paleschtina un Budapest het d Gertrud Lutz in d Chinderhilf chenne yystyyge. Vu 1946 bis 1948 het si as Delegierti vu dr Schwyzer Spänd z Jugoslaawie, z Finnland un z Poole gschafft. Vu 1949 bis 1950 het si d Delegazioon vu dr nei grindete UNICEF z Poole glaitet. E arg erfolgryychi Zyt het si z Brasilie ghaa, wu si vu 1951 bis 1964 d UNICEF-Missioon glaitet het. Vu 1965 bis 1966 het si in dr Dirkei gschafft. Voreb si as Viizebresidänti un Diräkteri vu dr UNICEF fir Europa un Noordafrika uf Paris gruefe wooren isch.

In dr Zyt vum Biafrachrieg 1968 bis 1970 isch d Gertrud Lutz uf Gämf gange, wel si deert mit andere Hilfswäärch besser het chenne zämeschaffe. Si hän no rund aire Millioon bedroote Chinder gluegt un hän z Nigeria au in dr Noochriegszyt wyter ghulfe. Dr Pariser Zäntraal isch d Getrud Lutz au no ire Pänsienierig 1971 verbunde bliibe.

Im «Uuruestand», wie si iri speetere Joor gnännt het, isch si zeerschtn in Bolitik yygstiige un het in irem Woonoort Zollikofe vu 1972 bis 1974 d Verantwortig fir d Schuelbflääg ibernuu – as di eerscht Gmaireeti im Kanton Bärn. Us em bolitische Lääbe het si si wäg ire Verbfliichtige bi dr UNICEF mieße zruggzie. Bis 1988 isch si Komiteemitgliid vu dr UNICEF gsii, wu si au bi internazionaale Kumferänze verdrätte het.

Wäärch

D Gertrud Lutz het iiber 50 Joor lang in dr humaniteere Hilf gschafft, vyylmool as ainzigi Frau in Greemie us Manne. As Delegierti dr Schwyzer Spänd un vu UNICEF het si chriegsgschäädigti un benoodailigti Chinder vor em Hungerdood grettet, het Spyysigs- un Erhooligsbrograam fir chranki Chinder un Juugedligi organisiert. Si het Chinder- un Mieterhaim un au Gsundhaitszäntre grindet, het Bfläägpersonal gschuelt, het mit Voordreeg Gäld gsammlet fir iri karitatiiv Aarbet un het d Frauebeweegig z Europa un z Afrika unterstitzt.

Verbunde bliiben isch si au mit ire Mitarbaiter*ne us dr Budapester Zyt un het fir d Anerkännig vu irem Engaschmänt bi dr Juuderettig gsoorgt. Intensiiv het si d Gertrud Lutz fir d Biecher- un Filmbrojäkt iber d Carl Lutz yygsetzt un au fir sy Nooloss, wu si ins Archiiv fir d Zytgschiicht vu dr ETH Züri brocht het. Ire aigene Nooloss isch in dr Gosteli-Stiftig z Worblaufen BE.

Hommage

Anne 2018 isch im Bundeshuus z Bärn e Sitzigsruum «Carl Lutz» yygweit woore. Uf dr Maandaafele stoot: «Dieser Raum ist allen Mitarbeiterinnen und Mitarbeitern des Departements gewidmet, die wie Carl Lutz, Harald Feller, Gertrud Lutz-Fankhauser, Ernst Vonrufs und Peter Zürcher 1944–1945 in Budapest eine grosse Menschlichkeit bewiesen haben, die uns ein Ansporn sein muss.»

Uuszaichnige

• 1960–1985: Eerebuurgeri vu dr brasiliaanische Bundesstaate Mato Grosso un Goiás. Noch ere sin verschiideni Chinder- un Mieterhaim un au Gsundhaitszäntre gnännt.
• 1978: Gräächti unter dr Velker vu dr Holocaust-Maanstätt Yad Vashem
• 1988: Eeremitgliid vu dr UNICEF

Literatuur

• Alexander Grossman: Nur das Gewissen, Carl Lutz und seine Budapester Aktion, Geschichte und Porträt. Im Waldgut, Wald 1986, ISBN 3-7294-0026-6.
• Theo Tschuy: Carl Lutz und die Juden von Budapest. 1995, ISBN 3-8582-3551-2.
• Helena Kanyar Becker (Hrsg.) Gertrud Lutz-Fankhauser: Diplomatin und Humanistin. Ausstellungskatalog, Basel und Bern 2006, ISBN 3-85953-043-7.
• Helena Kanyar Becker: Humanitäres Geschwafel lag mir fern, Gertrud Lutz Fankhauser. In: Helena Kanyar Becker (Hrsg.): Verdrängung, Verklärung, Verantwortung, Schweizerische Flüchtlingspolitik in der Kriegs- und Nachkriegszeit, 1940–2007. Basel/Zürich 2007, ISBN 978-3-7965-2404-2, S. 38–49.
• Therese Steffen Gerber: Gertrud Lutz-Fankhauser. In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.

Weblink

• Publikatione vo und über Gertrud Lutz-Fankhauser im Katalog Helveticat vo dr Schwiizerische Nationalbibliothek
• Nachlass Gertrud Lutz-Fankhauser, AGoF 550 in dr Findmittel vu dr Gosteli-Stiftig, Archiv zue dr Gschiicht vu dr schwyzerische Frauebewegig
• Uusstellig iber d Gertrud Lutz am Historische Inschtitut vu dr Uniwersiteet Bärn 2006
• Zivilcourage und Menschlichkeit – eine Uusstellig iber d Gertrud und dr Carl Lutz Uniwersiteet Züri 2007

Fueßnote

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vu dere Version vum Artikel „Gertrud_Lutz-Fankhauser“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.