Chanukka

Chanukka (חנוכה, [xanʊˈkaː] Chanukkia^ⓘ^/?; dt.: „Weijig, Iiweijig“; au: Chanukkah, Hanukkah oder Liechterfest, im Surbdaalerjiddisch Chánige) isch e jüdischs Fest zum Gedänke an d Wiideriiweijig vom zwäite Tämpel, wo dr Serubbabel z Jerusalem im Jahr 164 vor dr Zitewändi het lo baue. Es foot jedes Joor am 25. Daag vom Monet Kislew (Novämber/Dezämber) aa und goot acht Dääg lang.

Gschicht und Müthe

Chanukka erinneret an d Wideriiweijig vom zwäite jüdische Tämpel z Jerusalem im jüdische Joor 3597 (164 v. d. Z.) noch em erfolgriiche Makkabäerufstand vo de Juude z Judäa gege die hellenisierte Juude und makedonische Sürer, wien er im Erschte Buech vo de Makkabäer und au im Talmud überliiferet isch. D Makkabäer häi dr Herrschaft vom Riich vo de Seleukide über Judäa en Änd gmacht, häi dr Zeus-Altar, wo d Grieche im Tämpel ufbaut gha häi, wäggtoo und dr jüdisch Tämpeldienst wider iigfüert.

D Menora, dr Lüüchter mit de siiben Ärm im Tämpel, häig denn nie me sölle uslösche. Noch dr Überliiferig het mä wäge dr Erooberig dur d Süürer nume no äi Chrueg vo gweitem Ööl chönne finde. Sovil Ööl het nume für en äinzige Daag glängt. Zum nöis gweits Ööl z mache bruucht mä aber acht Dääg. Es sig derno e Wunder bassiert, und s Liecht häig acht Dääg lang brennt, bis mä nöis gweits Ööl gmacht het. An das Wunder erinnere die acht Liechter vom Chanukka-Lüüchter. Je noch dr Dradizioon, wo mä re folgt, wird jede Daag äi Liecht mee aazündet, bis am Ändi alli acht brenne, oder me foot mit alle acht Liechter aa und zündet jede Daag äins weniger aa.

Ass dr Lüüchter mäistens nüün Ärm oder Liechthalter het, sött nid düsche: s nüünte Liecht isch dr Diener (hebr. Schamasch). Nume mit däm darf mä die andere aazünde, wemmä die notwändige Sääge (hebr. Bracha) drüüber gsäit het. As Liechter wärde Cherze oder Ööllämpli bruucht. Vilmol wird Olivenööl verwändet, wie bi dr Menora im Tämpel.

Noch dr Entweijig vom Zwäite Tämpel isch s Chanukkawunder zur Wiideriiweijig gfiirt worde, wie me cha lääse bi 1 Makk 4,36–59 EU; 2 Makk 10,5–8 EU (Septuaginta) (die Zitaagoob im Nöije Testamänt (Joh 10,22 EU) datiert noch em Fest vo dr Tämpelweijig), bis im Joor 3830 vo dr jüdische Ziträchnig (70 n. d. Z.) dr Tämpel dur d Römer ändgültig zerstört worden isch. Do isch die jüdischi Bevölkerig verdriibe worde (Jüdischi Diaspora), und jetz häi d Juude Chanukka dehäim afo fiire.

Chanukka-Brüüch

Chanukka isch vor allem e hüüsligs Fest. An de Ööbe vo dr Chanukka-Wuche versammle sich d Familie mit Fründ zum Fiire. S Fiire in dr Gmäinschaft isch üüblig, d Chinder bechömme Gschängg und Süessigkäite. Mä isst vor allem Spiise, wo in Ööl bache worde si, wie Berliner (hebr. סופגניות Sufganiyyot) oder Latkes (Härdöpfelblätzli) mit Öpfelmues und Nidel und anderi Spezialidääte us dr jüdische Chuchi. Wenn d Liechter aazündet si, singe d Lüt Maos Zur und anderi Chanukkalieder. Früener het mä d Liechter nume in de Hüüser aazündet, erst spööter au in de Synagoge. In dr Litratuur wird s Fest under anderem vom Heinrich Heine erwäänt. In sinere Dänggschrift für e Ludwig Börne beschribt dr Heine e Spaziergang vo de bäide Schriftsteller, wo vo jüdischer Abstammig gsi si, dur die winterligi Frankfurter Juudegass.

Hanukkah Prayer/O Hanukkah/Maoz Tzur

Dr Lüüchter, d Chanukkia, wird sofort aazündet, wenn s dunkel wird. Drbii bättet mä, singt Lieder und verzellt d Gschicht vo Chanukka. Au s Spiil mit em Dreidel isch beliebt. Das isch e Kräisel mit vier Site. Uf dene stöön vier hebräischi Buechstaabe (Nun Gimel He Schin). Das wird interpretiert as d Aafangsbuechstaabe vom hebräische Satz «E groosses Wunder isch dört bassiert» (hebr.: נס גדול היה שם - Nes Gadol Haja Scham). Z Israel stöön uf de Dräidel hüte d Aafangsbuechstaabe vo de Wörter vom Satz: נס גדול היה פה - Nes Gadol Haja Po «E groosses Wunder isch doo bassiert.» Bim Spiil, wo us em 16. Joorhundert stammt und wo mä für Gäld, Spiilmarke oder anders gspiilt het, si s d Aafangsbuechstaabe vo de Wörter uf Jiddisch נִישט («nüt», das häisst mä macht nüt und dr neggst Spiiler isch an dr Räije), גאנץ («ganz», das häisst mä nimmt alles), האלבּ («halb», mä gwünnt d Helfti) und שטעל («stell», mä muess iizaale).

En anders beliebts Chanukkaspiil isch «Glogge und Hammer».

Wääred de Dääg vo Chanukka iberchömme d Chinder Münze zum Gschängg, und si wärde ermuetigt, e Däil vom Gäld für wooldäätigi Zwäck zu spände (Zedaka). Füre Bruuch, zue Chanukka e Gänsebroote z mache, gitt mä as Grund aa, ass mä s Fett für e Lüüchter chönn bruuche.

Termin vom Chanukkafest

Dr ersti Daag isch immer dr 25. Kislev, aber d Fiir foot immer am Daag vorhär aa, wenn d Sunne undergoot.

2014 (5775): 17. bis 24. Dezämber 2014
2015 (5776): 7. bis 14. Dezämber 2015
2016 (5777): 25. Dezämber 2016 bis 1. Januar 2017
2017 (5778): 12. bis 20. Dezämber 2017
2018 (5779): 2. bis 10. Dezämber 2018
2019 (5780): 22. bis 30. Dezämber 2019
2020 (5781): 10. bis 18. Dezämber 2020
2021 (5782): 29. Novämber 2021 bis 6. Dezämber 2021
2022 (5783): 19. bis 26. Dezämber 2022
2023 (5784): 8. bis 15. Dezämber 2023
2024 (5785): 26. Dezämber 2024 bis 3. Januar 2025
2025 (5786): 15. bis 22. Dezämber 2025
2026 (5787): 5. bis 12. Dezämber 2026

Lueg au

Liste vo de jüdische Fest

Litratur

Elizabeth Breuilly, Joanne O'Brien, Martin Palmer: Die religiösen Feste der Welt: Wissen Sie, was Ihre Nachbarn bei Chanukka feiern? Warum sie Ramadan halten? Tosa, Wien 2009, ISBN 978-3-85003-343-5.
Claudia Emmendörfer-Brößler; Amt für Multikulturelle Angelegenheiten (Hrsg.): Feste der Welt - Welt der Feste: ein interkulturelles Lesebuch. 2., überarbeitete und ergänzte Auflage, VAS Verlag für Akademische Schriften, Bad Homburg vor der Höhe 2012, ISBN 978-3-88864-466-5.

Weblingg

Commons: Chanukka – Sammlig vo Multimediadateie

talmud.de: Chanukkah – Das Lichterfest
de.chabad.org: Wüssenswärts über Chanukka (Site cha nüme abgrüeft wärde; Suche im Webarchiv)[1] [2] Vorlage:Toter Link/www.de.chabad.org
Jüdisches Bildungszentrum Karlsruhe: Chanukkalieder
Wie zündet mä d Chanukka-Cherzen aa?
J. Jean Ajdler: The Order of Lighting the Hanukkah Candles: The Evolution of a Custom and the Influence of the Publication of the Shulhan Arukh; in: Hakirah 7 2009, S. 205–226 (pdf; 276 kB)