Illyrische Sproch
| Illyrisch | |
|---|---|
| Gsproche i: | Weschtlicher Balkan |
| Usgstorbe im: | circa 6tes Johrhundert?
Möglicherwys nüt usgstorbe sundern im Albanische erhalte |
| Klassifikation: | Indo-europäisch
|
| Offizieler Status | |
| Amtssproch vo: | - |
| Sprochkürzel | |
| ISO 639-1 | - |
| ISO 639-2 | - ine |
| SIL | - xil |
D' illyrische Sproch isch e Sproch oder e Grupp vo Sproche gsi wo i dr Antike ufem weschtliche Balkan vo de illyrischi Stämm gsproche worre isch. S'Illyrische het zue de indo-europäischi Sproche ghört, isch aber üsserscht spärlich überliifert. S'Illyrische isch durch d'Romanisiirig vo de Illyrer un spöter durch d'Slaweyfäll usgstorbe; d'albanische Sproch chönnt aber e lebändigi Noochfolgersproch sy. Durch d'spärlichi Quellelag isch die Verwandtschaft aber unsicher un au e Herchumft vo dr albanische Sproch vo dr dakischi Sproch gilt als warschynlich (lueg unte).
Spure
[ändere | Quälltäxt bearbeite]D'illyrische Sproch het chuum schriftlichi Spure hinterlo un isch wege dem bsunders spärlich überliifert. S'isch bisher no kei ganzer illyrischer Satz gfunde worre; deswege sin d'einzige Quelle e handvoll vo Wörter wo i griechischi oder römischi Quelle überliifert sin. Usserdem sin mehreri Personename überliifert.
Über d'illyrische Grammatik isch praktisch gar nüt bekannt; numme dass d'indo-europäische Fäll erhalte gsi sin isch sicher.
Wortuswahl
[ändere | Quälltäxt bearbeite]
|
Sprochwüsseschaftlichi Yteilig
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Usser dass s'Illyrische e indo-europäischi Sproch gsi isch isch nüt sicher. Sprochwüsseschaftler sin sich nüt emol einig ob Illyrisch e Kentum oder e Satem Sproch gsi isch; d'meischti Spure düte allerdings uf e Centum Sproch hi. Au ob s'Illyrische ei einzigi Sproch oder e Familie vo verwandti Sproche gsi isch, isch nüt eidütig chlärt.
D'Verwandtschaft zwüschem Illyrischi un dr thrakischi Sproch/dakischi Sproch isch ebefalls nüt chlor. Im früehi 20te Johrhundert isch mer vonere enge Verwandtschaft zwüsche de zwo Sproche usgange; us Mangel a Beweis wird die Theori inzwüsche aber abglehnt. Hüt werre d'zwo Sproche separati Sprochfamilie innerhalb vo de indo-europäische Sproche zughordnet.
Als Gränz zwüsche de Illyrer un de Thraker wird dr Fluss Drini aagsehe, allerdings cha mer kei scharfi Trennlinie zwüsche de zwo Gruppe ziehe.
Ebefalls vorgschlage worre isch e Verwandtschaft zwüsche Illyrisch un Messapisch, wo i Süditalie gsproche worre isch. Die Theori stützt sich uf archeologischi Ähnlichkeite zwüsche mesapischer un illyrischer Chultur un ähnlichi Personename.
Usserdem hen andri Sproche s'Illyrischi beyflusst:
- Im Süde het s'Altgriechisch e starche Yfluss gha; so sin zum Byspiil Illyrer mit griechischi Name bekannt (Cleitus, Glaukias).
- Im Norde sin d'Illyrer mit de Kelte y Chontakt cho un s'Illyrischi het viilycht Element usem Cheltische überno.
- Intensiver Sprochustuusch zwüsche Illyrer un Thraker isch sowiiso warschynlich.
- De gröschte Yfluss het aber mit Sicherheit s'Latiinisch gha, noochdäm d'illyrische Stämm vo de Römer unterworfe worre sin. D'illyrische Stämm sin sprochlich durch d'sognannti Jireček Linie trennt gsi wo öber durch s'hütige Albanie gange isch. D'Regione nördlich devo sin chulturel unter römischem Yfluss gschtande, selle südlich devo unter griechischem. D'Thraker un d'Daker sin durch d'glyche Linie trännt gsi.
Wenn oder ob s'Illyrischi vum Balkanromanisch – oder Dalmatische Romanisch entgültig verdrängt worre isch, isch nüt chlor. I de Chüschteregione isch d'Romanisiirig schnäller vürschi gange während sich im Landesinnere un em Hochland s'Illyrische lenger ghalte het. S'Illyrischi isch entweder irgetwenn zwüsche dr Zitwende un de Slaweyfäll usgstorbe oder aber het sich im Albanischi erhalte.
Verwandtschaft vo Albanisch un Illyrisch
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Wyl d'albanische Sproch kei näheri Verwandte unter de indo-europäische Sproche het gange mangi Sprochwüsseschaftler devo us dass d'Sproch uf s'Illyrische zrugggoht.
Die Theori wird gstützt durch d'folgendi Überlegige:
- Obwohl s'Illyrische numme ganz spärlich überliifert isch gits e paar lexikalischi Paralle ( rhinós (Näbel), frühalbanisch ren, albanisch re (Wolke)).
- S'git im albanische Sprochruum mehreri Biet wo kei slawischi Flurname z'finde sin, also muss dört e andri Volksgrupp gläbt ha.
- S'isch kei Ywandrig vo de Albaner belegt, weder i Quelle noch archeologisch.
- Archeologisch git's e kei Bruch zwüsche dr illyrische un albanische Era.
Allerdings bedüte d'archeologischi Fünd jo numme dass d'Bvölkrig nüt verdrängt worre isch, über e Kontiunität vo dr Sproch seit des nüt us. Au dass d'Quelle über e möglichi Ywandrig schwyge isch nüt bsunders merckwürdig; d'byzantinischi Schryberling hen sich zu derre Zit vorallem um d'Araber Sorge gmacht un de Balkan total ignoriirt. Usserdäm ergäbe sich wyteri Problem:
- S'Albanische het kei bsunders grossi Aazahl vo griechischi Lehnwörter, obwohl d'Illyrer im hütige Albanie über Johrhunderte mit de Grieche i engem Ustuusch gstande sin un sich sogar scho bi de spärlichi Überrescht vum Illyrische griechischi Spure finde.
- D'antike illyrischi un römischi Flurname im albanische Sprochruum müsste eigetlich andersch luute wenn se direkt übernumme worre wäre. Sii folge nämli nüt em albanische Luutwandel un müesse deswege usenere andri Sproch entlehnt worre sy. So muess Shkodër zum Byspiil vo Latiinisch Scodra cho; Vlora (uf Gegisch Vlonë) müsst uf Albanisch Alorë heisse wenn dr Name diräkt übernumme worre wär.
Deswege verdräte mangi Sprochwüsseschaftler un Historiker e zweiti Theori. D'albanische Sproch isch derre Theori nooch zwar vum Illyrische abgleitet, aber nüt vo däm Illyrisch wo im hütige Albanie gsproche worre isch. Derre Theori nooch sin d'Illyrer wo nördlich vo dr Jireček Linie gwohnt hen (also unter latiinischem un nüt griechischem Yfluss) wegem Drugg vo de Slawe i de Süde abgwandert un hen sich mit de dörtige Illyrer vermischt.
Allerdings cha mer au die Theori weder beweise noch wiiderlege wyl vo dr illyrischi Sproch ebe fascht nüt überliifert isch.
Albanisch, Romänisch un Dakisch
[ändere | Quälltäxt bearbeite]E zweiti Theori zum Ursprung vo dr albanischi Sproch, wo sich immer meh durchsetzt, isch dass s'Albanisch e Noochfolgersproch vo dr dakische Sproch isch, ähnlich wie d'romänische Sproch, wo s'Produkt vo dr Romanisiirig vo de Daker isch.
Die Theori wird durch mehreri Überlegigi gstützt:
- Dr (zimli grossi) romanischi Wortschatz im Albanischi goht nüt uf Dalmato-Romanisch zrugg, stattdesse chömme d'Wörter usem Balkan-Romanisch un finde sich au i dr Romänische. So finde sich mangi Wörter, Luutverschiebige un semantischi Wandel numme im Albanische un Romänische, nüt i de andri romanischi Sproche.
- Usserdem findet sich i beidi Sproche e ähnlichs nüt-romanisches Substrat wo möglicherwys uf e gmeinsami Abstammig vo dr dakische Sproch chönnt zruggange.
- Viili Name vo antiki Städt im albanischi Sprochruum folge nüt em albanische Luutwandel (lueg obe), die Städt wo em Luutwandel folge (Shtip, Shkupi, Nish, sin i Biet wo früeher vo Thraker, Dardaner un Paioner bsiidelt gsi sin.
- Usserdem hen s'Albanisch un s'Romänisch grammatischi un phonologischi Merkmol gmeinsam. So isch s'Romänische d'einzigi romanischi Sproch wo de Artikel noochställt; s'Albanischi het des Merkmol aber au, z. B. lule e bukur (wörtlich: Bluem d schö – e schöni Bluem).
- Mangi Sprochwüsseschaftler erchläre d'Trennig zwüschem Serbische un em Bulgarische durch e albanisch-romänischi Pufferzone wo öschtlich vum Fluss Morava soll gsi sy.
Die Theori erchlärt de Ursprung vo dr albanischi Sproch zimli plausibel; uf Grund vo dr spärliche Quellelag isch allerdings praktisch jedi Theori Spekulation.
Usser denne zwo Möglichkeite (Illyrer oder Daker) chömme au no andri Volksgruppe i Frog wo früeher ufem Balkan gsiidelt hen.