Burgundischi Pfortè
Burgundischi Pfortè (französisch Trouée de Belfort) heisst dè öppè 30 Kilometèr witte, flache Sattel uff uugfäär 400 Meter Höchi zwǜschè Vogesè un Jura, wo s Rhydal un d Uusläufer vom Saônedal, wo vo Ognon un Doubs bildet wörrèd, vobindet. Geologisch isch d Pfortè, wo in Richtung Südwescht–Nordoscht volaufè duèt, è Übbergangszonè zwǜschè Obberrhy- un Bressegrabbè Deil vom Grabbèsischteem vo der Mittelmeer-Mjösè-Zonè.
S mildi Klima i dè Nordweschtschwiz un z Südweschtdütschland wörd maßgeblich durch dè Durchfluss vo mediterraner Luft us èm Rhonèdal durch diè Burgundischi Pfortè durrè bschtimmt. Èn Huufè Dyr un Pflanzè bruuchèd sèll Iifallsdor uf èm Wäg nõch Nordè. Èrscht am nördlichè Ènd vom Mittelrhydal wörd s Klima denn dütlich küèler. Au wôrend dè letschtè Wèchsel zwǜschè Kalt- und Warmzitè hèt diè Schneisè èn wichtigè Wäg zwǜschè Südwescht- un Mitteleuropa freigmacht un asè s Übberläbbè von villè Artè gsicherèt. È voglychbari Routè nõch Südoschtè durchs Jura durrè fäält.
D Pfortè vobindet dè düèfligendschtè Linniè nõch uff dirèktem Wäg diè französischè Städt Müllhuusè im Elsass un Besançon i dè Franche-Comté (als. «Freigrõfschaft Burgund») übber d Däler vo Ill un Doubs èwäg, vorby a dé nu è baar Kilometèr südweschtlich vom Sattel ligendè Stadt Montbéliard. Uffgrund vo dè Sattellaag bündlèt sich dört voschideni Vokeerswäg, so d Route nationale 83, dè Rhy-Rhoonè-Kanaal, wo ab 1784 baut worrè isch, d Ysèbaaschtreggi Paris–Basel, d A 36, wo i dè 1970er baut worrè isch, un d Ysèbaahochgschwindigkeitsschtreggi Rhy-Rhoonè. Schu i dè Antike hèn d Wäg, wo dõ durrè gloffè sin, strategischi Bedütung ghaa. Übber d Vogesè hèt s nu wènnig, schwirigi Übbergäng gää, no müèsamer isch èn Übbergang odder è Umgehig vom Jura gsi. Entschprèchend groß isch bis is 20. Johrhundert d Bedütung vo dè Feschtung Belfort gsi, wo durch iri Laag beidi Weschtuusgäng vo dè Pfortè im Griff ghaa hèt un wo villmòl Belagerungè uusgsetzt gsi isch.
Bolitisch isch s Gebièt sit èm Ènd vom Weschtrömischè Rych èn Deil vom Gränzgebièt zwǜschè dè Rychè vo dè Alamannè un dè Burgunder, wo beidi wènnig spôter unter Bybhaaltung vom Gränzvolauf Deil vom Frankèrych worrè sin. S hèt sich diè germanisch-romanischi Sprõchgränz bildèt. Sit èm Meersener Vodraag 870 ghört dè Nordoschtdeil i eim Stugg zum Oschtfränkischè bzw. Heiligè Römischè Rych, wo er znägscht Deil vom Herzogdum Schwõbè gsi isch. Dè Südweschtdeil isch znägscht ebbèfalls a s Oschtfränkische Rych chò, hèt abber schu ab 888 zum neubildetè Könnigrych Hochburgund ghört, durch sèll isch diè aalt Gränz widderhèrgschtellt worrè. Schlièßlich isch dè voeinigte Burgund 1033 widder as Rych chò. Uff unterer Ebbeni hèt dè größere nordöschtliche Deil mit Belfort zuè dè Grõfschaft Pfirt ghört, dè südweschtliche zuè dè Grõfschaft Mömpelgard (Montbéliard). Durch Hürõt isch Pfirt 1325 zuè dè Habsburger übbergangè un zum habsburgischè Sundgau chò, Mömpelgard 1397 zuè dè Schwõbè. Im Weschtfälischè Friddè isch dè habsburgische Sundgau 1648 nò nôcher weschtlich ligendè Gebièt a Frankrych übbergangè. Montbéliard isch 1793 vo revolutionärè französischè Truppè bsetzt worrè und isch 1801 im Friddè vo Lunéville vom Rych abdrèttè worrè, dõdefür isch Württèbärg 1803 im Reichsdeputationshauptschluss großzügig entschädigèt worrè.
Im Dütsch-Französischè Chrièg (1870/71) hèn diè dütschè Truppè vom 3. November 1870 bis zum 16. Februar 1871 Belfort belagerèt. D Stadt Belfort isch nõch dè Eroberung vo Paris zämmè mit dè Zitadellè vo Bitsch dè letschte Ort z Frankrych gsi, wo i sèllèm Chrièg belagerèt worrè isch.
Anno 1871 hèt mò sich bi dè Grenzzièung vo Elsass-Lothringè nit a dè aaltè bolitischè Gränz, sondern a dè Sprõchgränz orièntyrt, sèllèwäg isch s Gau Belfort, dè französischsprõchige Deil vom aaltè Sundgau entschtandè. Dõdemit lyt hüt s französische Département Territoire de Belfort zentraal i dè Burgundischè Pfortè.
Truppè vo dè Weschtalliyrtè, wo im Raamè vo dè Operation Dragoon im Rhonedelta glandet gsi sin, sin im Auguscht 1944 rächt schnèll s Rhonedal uèzuès zogè. Am 11. Septembèr 1944 sin Truppè vo dè 1. französischè Infantry-Division z Saulieu, weschtlich vo Dijon, uff Uffklärungseinheitè vo dè 6. US-Panzerdivision us èm General Patton sinèrè 3. US-Armee gschtossè. Zuè dè glychè Zit hèt dè rächt Flügel vo dè 7. US-Armee diè Burgundischi Pfortè bi Montbéliard erreicht ghaa.
Koordinate: 47° 38′ N, 6° 52′ O
|
Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vu dere Version vum Artikel „Burgundische_Pforte“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde. |