Appezeller Pflanzenämme

Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy

Die Liste zällt Nämme vo Pflanze uuf, wo im Appezellerland bruucht weeret. D Näme sind zämegsuecht woore us verschidnige Büecher, wobii d Schriibwiis tailwiis a d Dieth-Schriibwiiss apasst wooren isch. Wenns nöötig isch, d Bitoonig azgee, werd da gmacht, indem de bitoonti Vokaal schrääggstellt werd.

Abchörzige:

Appezellertütsch Hochtütsch Zoologisch Name
Moos (AI) n.; Mies n. Moos Bryophyta
Zinnchrut n. Schachtelhalm Equisetum sp.
Chatzeschwanz m. Acker-Schachtelhalm Equisetum arvense
Schefti (AI) f. Winter-Schachtelhalm Equisetum hiemale
Bòderüüchere f. Bärlapp Lycopodium sp.
Iibe f.; Iibetanne f.
Bèier: Schlimmbèier n.; Schnoderbèier n.
Eibe Taxus baccata
Tanne f. Weiss-Tanne Abies alba
Roottanne f. (AI) Fichte Picea abies
Loortanne (AI H M) f.; Leerche f. Lärche Larix decidua
Fòre (M), Före, Rootföre (AI) f.
Holz: Chieholz, Cheeholz; Zapfe: Fòrezapfe
Wald-Kiefer Pinus silvestris
Legföre, Chreesföre (AI) Berg-Kiefer Pinus montana
Reckholde (AI), Rèckolder (M) m.; Rèckholderebòmm m.
Gompfi: Latwääri f.
Wacholder Juniperus communis
Kanoonebotzer m. Rohrkolben Typha sp.
Grääs n.
Sòòme: Höüblueme
Gräser Graminae
Beese m. Binse Juncus sp.
Chemifègerli n. Frühlings-Segge Carex caryophyllea
Vögelibroot n.; Wäntelegrääs n. Zittergras Briza media
Haber m. Hafer Avena sativa
Wölde Habe (AI) m. Weiche Trespe Bromus hordeacus
Gèèrste f. Gerste Hordeum sp.
Chorn (V) n. Weizen Triticum vulgare
Töörgge m. Mais Zea mays
Bölle f. Zwiebel Allium cepa
Chnoblech (AI H), Chnoblì (M), Knubli (V) m. Knoblauch Allium sativum
Schnedlech (AI H), Schnedlì (M), Schnidli (V) m. Schnittlauch Allium schoenoprasum
Schnedlechbluest Alpen-Schnittlauch Allium scorodoprasum
Hòndshòde, Hòndsoode f. Herbstzeitlose Colchium autumnale
Ilge f. Lilie Lilium sp.
Bèrggülgene f. Feuerlilie Lilium bulbiferum
Kèiserchroone f. Türkenbund Lilium martagon
Tulipaane Tulpe Tulipa gesneriana
Geemedere (AI) f.; Geermäder m. Weisser Germer Veratrum album
Meerzesteerne m. Gelbe Narzisse Narcissus pseudonarcissus
Himmelsteerne m. Weisse Gartennarzisse Narcissus poeticus
Safferet Safran Crocus sativus
Mannströü n. Männertreu Nigritella nigra
Chueschüeli n. Fliegen-Orchis Ophrys muscifera
Imper m. Ingwer Zingiber officinale
Albere f. Weiss-Pappel Populus alba
Pappele, Paple f. Schwarz-Pappel Populus nigra
Zwaslistuude (AI) f.; Espe Zitter-Pappel Populus tremula
Pfiiffeholz (H)
Blüete: Chätzli n.
Sal-Weide Salix caprea
Nossbòmm m.
Frocht: Noss f.
Walnuss Juglans regia
Èile (AI) f. Schwarz-Erle Alnus glutinosa
Bölche (AI), Bilche (M) f. Birke Betula sp.
Haslruete (AI) f.; Haselnoss Haselnuss Corylus avellana
Chistenebòmm m. (AI); Marebömmli n.
Maroni: Mare (AI) f.; Chistene f.
Edelkastanie Castanes sativa
Bueche f. Rotbuche Fagus silvatica
Äächlebomm m. (AI); Ääche f.
Frocht: Äächle f.
Eiche Quercus sp.
Wöldi Lende (AI), Stèilende (H) f. Berg-Ulme Ulmus glabra
Haaf, Hampf m. Hanf Cannabis sativa
Brenessle f. Brennnessel Urtica dioeca
Gotterebotzer m.; Zaaböörsteli n.; Essigblueme f. Schlangen-Knöterich Polygonum bistorta
Rabarber, Rabarbere Rhabarber Rheum rhabarbarum
Ampfere, Hampfere f. ; Huus-, Luusampfere (AI) Sauer-Ampfer Rumex acetosa
Ròssampfere f. Wasser-Ampfer Rumex aquaticus
Blacke f.
Blätter: Blotzeblacke f.
Alpen-Ampfer Rumex alpinus
Ròssampfere (AI) f.; Spetzblacke (AI) f. Stumpfblättriger Ampfer Rumex obtusifolius
Randech m. Rote Rübe Beta vulgaris ssp.conditiva
Binätsch m.; Spinaat Spinat Spinacia oleracea
Negili n. Nelke Dianthus sp.
Ròssnegeli n. Kuckucks-Lichtnelke Lychnis flos-cuculi
Schlòtterhòse f. Rote Waldnelke Melandrium rubrum
Hennetarm Vogelmiere Stellaria media
Wolfswöörze f. Blauer Eisenhut Aconitum napellus
Bettsäächerli n.; Gäässeglöggli n. Buschwindröschen Anemone nemorosa
Bachbommele f.; Chròtteblueme f.; Èierblueme f.; Oostereblueme f. Sumpfdotterblume Caltha palustris
Bueberòlle (AI), Bèrgròlle (AI) f. Trollblume Trollius europaeus
Niele f. Waldrebe Clematis vitalba
Aaltmaa, Aalte Maa m. Alpenanemone Pulsatilla alpina
Goldblüemli n. Hahnenfuss (gèèli Aarte) Ranunculus sp.
Suumöpsli n. (AI); Spetzbèier n. Sauerdorn Berberis vulgaris
Semed (AI), Zimet, Zemet (H), Zemmet (M, V) m. Ceylon-Zimtbaum Cinnamomum verum
Moschgetnoss (AR), Nospetnoss f. (AI) Muskatnuss Myristica fragrans
Pfèffer m. Pfeffer Piper nigrum
Schèllechruut, Waarzechruut n. Schöllkraut Chelidonium majus
Cholrääbli n. Kohlrabi Brassica oleracea var.gongylodes
Chabes m. Kohl Brassica oleracea var.alba
Rööslichööl m. Rosenkohl Brassica oleracea var.gemmifera
Chööl m. Wirsing Brassica oleracea var.sabauda
Rääbe f. Weisse Rübe Brassica rapa
Landsgmèndsblüemli n.; Bettsäächerli n. Wiesen-Schaumkraut Cardamine pratensis
Boonefieli, Boonefèieli (M) Goldlack Cheiranthus cheiri
Räättech m. Rettich Rhaphanus sativus
Husroose f. Dach-Hauswurz Sempervivum tectorum
Santjohannsbèistòck (AI) m.; Santjohannsbèi (AI) n.; Santihansbèier (H M) n.; Zanthansbeer, Zantjohansbeer (V) f. Johannisbeere Ribes sp.
Stachelbèier Stachelbeere Ribes uva-crispa
Mèèlbèier (H) n.; Wiisdoone (AI) Weissdorn Crataegus sp.
Eepèi (AI), Èppeeri n. Erdbeere Fragaria vesca
Bluetworzle f. Gemeiner Tormentill Potentilla erecta
Silbermäänteli n. Alpen-Frauenmantel Alchemilla alpina
Bachglöggli n.; Chueschèlle f.; Kafibeckeli n.; Kapezinneli (AI), Kapuzinerli n. Bach-Nelkenwurz Geum rivale
Epfelbòmm m.
Frocht: Epfel (AI H M), Öpfel (V) m.
Apfelbaum Malus domestica
Holzepfel m. Holzapfel Malus sylvestris
Amerille, Marille Aprikose Prunus armeniaca
Wölde Chriesibòmm (AI) m. Wilde Vogel-Kirsche Prunus avium subsp.avium
Chriesibòmm m.
Frocht: Chriesi (AI H M), Kriesi (V) n.
Kirschbaum Prunus avium ssp.juliana
Wiechsle f.; Ämerli, Aamli Sauer-Kirsche Prunus cerasus
Zwèschge f. Zwetschge Prunus domestica
Pflumme f.
Arte: Kriecheli n.
Pflaume Prunus insititia
Schleehe (AI) Schwarzdorn, Schlehe Prunus spinosa
Berebòmm m.
Frocht: Bere (AR H M), Biere (V) f.
Kultur-Birne Pyrus communis
Moosèisch (AI) m.; Vogelbèibòmm (AI) m.; Vogelbèier n.
Frochtstand: Tralle, Trattle f.
Vogelbeerbaum, Eberesche Sorbus aucuparia
Wöldi Röösli n.
Frocht: Täghüüffeli; Täghüffli n.Pl. (AI)
Wilde Hecken-Rose Rosa sp.
Roose f. Garten-Rose Rosa centifolia
Brobèi (AI) n.; Brobèier, Bruubèier (H M) n. Brombeere Rubus fruticosus agg.
Imbèistuude (AI) f.; Imbèi, Himbèi (AI) n.; Ööntebèi (AI), Èntelibèier (H), Öntebèier, Èntebèier (M) n.; Èntebeer (V) f. Himbeere Rubus idaeus
Spanisch Noss f. Erdnuss Arachis hypogaea
Schlössli n. Hufeisenklee Hippocrepis comosa
Schlössli n. Hornklee Lotus corniculatus
Liistechruut n. Hauhechel Ononis repens
Bòòne f.
Arte: Höggerli n.
Garten-Bohne Phaseolus vulgaris
Èpse, Äbse (AI), Èrbs (H), Ärbs(e) (M), Ierbs (V) f.
Bowèèli (AI), Powèèrli (H), Poweer (M), Buwèrli (V); Röndeli (M V) n.
Garten-Erbse Pisum sativum
Schefe (AI); Chèfe Zucker-Erbse Pisum sativum L. subsp. sativum var. macrocarpon
Chlee m.; Süügeli n., Sügel m.; Hungsügl (AI) m.; Buebezocker (V) m. Rot-Klee Trifolium pratense
Chlee m.; Hungsügl (AI) m.; Maatlezocker (V) m. Weiss-Klee Trifolium repens
Isechruut n. Wald-Storchschnabel Geranium sylvaticum
Graanium Pelargonie Pelargonium sp.
Guggerchääs m.; Guggerchlee m.; Guggesch-Chääs-ònd-Brood (AI) n. Gemeiner Sauerklee Oxalis acetosella
Guggerblueme f.; Marreschlössli n. Buchs-Kreuzblume Polygala chamaebuxus
Baalme (AI), Stechpalme (M) m.; Stechlaub (AI, M) n. Stechpalme Ilex aquifolium
Ohorn m.
Frocht: Nase f. (AI)
Ahorn Acer sp.
Rebe f.
Frocht: Truube f.; Truubebèier n.
Weinrebe Vitis vinifera
Lendebomm (AI) m.; Lende f.
Blüete: Lendebluest m.
Linde Tilia sp.
Bòuel (AI) m.; Bòuwele (AR) f. Baumwolle Gossypium barbadense
Chääslichruut n. Wald-Malve Malva sylvestris
Bumeranze, Bommeranze f. Orangenbaum Citrus aurantium
Hartheu Johanniskraut Hypericum sp.
Fiööli, Fèieli, Figeli n. Veilchen Viola sp.
Gässläätere f. Waldweidenröschen Epilobium angustifolium
Chreser (AI) m. Efeu Hedera helix
Bòmmtròpfe m. Geissfuss Aegopodium podagraria
Buggele f.; Höüstèngel m. Wiesenkerbel Anthriscus sylvestris
Zèllere f. Sellerie Alpium graveolus
Chemi (AI), Chümi (H), Chümmi, Chemmi (M), Kemmi (V) m. Kümmel Carum carvi
Èmtboggle f. Berg-Kälberkopf Chaerophyllum hirsutum
Chörnli: Pöpperli n. Koriander Coriandrum sativum
Rüebli n. Karotte Daucus carota ssp.sativus
Vogelnestli n. Wilde Möhre Daucus carota
Iibrig (AI), Iiberi, Iiberech m.; Eemtstengel (AI), Èmtstèngel (AR) m. Bärenklau Heracleum sphondylium
Peeterli, Beeterli n. Petersilie Petroselinum crispum
Enes m. Anis Pimpinella anisum
Hagstude (AI) Hartriegel Cornus sanguinea
Sefi n. Heidekraut Calluna vulgaris
Alperoose f.; Alpenegeli, Haarznegeli n. Rostblättrige Alpenrose Rhododendron ferrugineum
Stèèroose (AI) f. Bewimperte Alpenrose Rhododendron hirsutum
Häslbèi (AI) n.; Häslibèier (H M) n.; Haselbeer (V) f. Heidelbeere Vaccinium myrtillus
Schwindlbèi (AI) n.; Schwindelbèier, Schwingelbèier n. Rauschbeere, Moorbeere Vaccinium uliginosum
Fochsbèi (AI) n.; Fòchsbèier (H M) n.; Fuxbeer (V) f. Preiselbeere Vaccinium vitis-idaea
Himmelsschlösseli n.; Truubetechnöpfli (H) n.; Tuubeschèlleli n.; Zitloose (AI), Zitterloose f. Hohe Schlüsselblume Primula elatior
Hennenöügli (AI), Chròttenöügli n. Mehlprimel Primula farinosa
Badenechtli n. Frühlings-Schlüsselblume Primula veris
Èisch (AI) m.; Esch (AR) m.; Esche (AR) f. Esche Fraxinus excelsior
Chèrngèiert (M) Rainweide, Liguster Ligustrum vulgare
Muettergòtteschruut n. Tausendgüldenkraut Centaurium erythraea
Entsioo m. Enzian] Gentiana sp.
Becherenzioo m. Stengelloser Enzian Gentiana acaulis
Himmelblöüeli n., Himmelblüemli n.; Tinteblüemli (AI) n. Frühlings-Enzian Gentiana verna
Isechruut n. Eisenkraut Verbena officinalis
Törnli Kriechender Günsel Ajuga reptans
Maseroo m. Majoran Majorana hortensis
Chuemönz f. Wasser-Minze Mentha aquatica
Bäsilge f. Basilienkraut Ocimum basilicum
Roosemarii m. Rosmarin Rosmarinus officinalis
Sälbli, Sälfli n. Garten-Salbei Salvia officinalis
Löütschebere (V) f. Melonenbirne, Pepino Solanum muricatum
Hèdepfl (AI), Hèrdepfel (H), Èrdepfel (M), Hèrdöpfel (V) m.; Gròmpere (V) f. Kartoffel Solanum tuberosum
Hennenöügli n. Augentrost Euphrasia rostkoviana
Chlatte f., Chlaffe f. Zottiger Klappertopf Rhinanthus alectorolophus
Chatzenöügli n. Ehrenpreis Veronica sp.
Chròttechresse f. Bachbunge Veronica beccabunga
Häälbläckli n. Fettblatt Pinguicula sp.
Ròssrippe f. Spitz-Wegerich Plantago lanceolata
Balleblacke f.; Floosòòme, Wägelisòòme m.; Wägelichruut n.; Höüschelme; Höüdieb m.
Blätter: Balleblacke (AI) f.
Breit-Wegerich Plantago major
Chrottebèi (AI) n.; Chrottebèier (H M) n. Rote Heckenkirsche Lonicera xylosetum
Holdebomm (AI) m.; Hòlder, Holder m.
Bèier: Holdebèi (AI) n.; Frochtstand: Tralle f.
Schwarzer Holunder Sambucus nigra
Schwölche (AI) Wolliger Schneeball Viburnum lantana
Guggummere f. Gurke Cucumis sativus
Chöörpse f. Kürbis Cucurbita pepo
Tüüfels-Chralle f. Kugelige Teufelskralle Phyteuma orbiculare
Chatzetööpli (AI) n. Katzenpfötchen Antennaria dioeca
Ròòmblüemli (AI) n. Arnika, Wohlverleih Arnica montana
Wormet (H M), Wuermet (V) f. Wermut Artemisia absinthium
Muumeli n.; Monetsblüemli n.; Chääsblüemli (AI) n. Gänseblümchen Bellis perennis
Tistle f. Distel Carduus sp.
Chääsdistle (AI) f. Silberdistel Carlina acaulis
Gässzötteli n. Flockenblume Centaurea jacea
Epfelblüemli n. Mutterkraut Chrysanthenum parthenium
Soldaate m.Pl.; Kapezinnestrick (AI) m. Kohldistel Cirsium oleraceum
Häädere f. Einköpfiges Ferkelkraut Hypochaeris uniflora
Salòòt m. Kopfsalat Lactuca sativa
Edelwiis Edelweiss Leontopodium nivale
Margrite (AI) n.; Margritli n. Gemeine Wucherblume Chrysanthemum leucanthenum
Gramülle (AI), Gramille, Kchamille f. Echte Kamille Matricaria recutita
Födlebotzblacke (AI), Huetblacke (AI) f.
Blätter: Huetblacke, Chrotteblacke
Weisse Pestwurz Petasites albus
Spiisechrut n. Hasenlattich Prenanthes purpurea
Blotze f. Alpen-Greiskraut Senecio alpinus
Chetteleblueme, Chueblueme (AI), Mèieblueme (AI), Schmalzblueme, Tüüfelsblueme f.; Chlepfere; Chrottepösch; Sònnwèndlig (AI) m.;
Blätter: Hòndszunge (AI) f.; Suküechli n.; Frochtstand: Mèiestüübe (AI) m.; Stüüber m.
Löwenzahn Taraxacum officinale
Häädebòck (AI) m.; Habermaarchle f. Wiesenbocksbart Tragopogon pratensis
Schlipfblueme f. (AI); Schlipfblüemli, Leemblüemli, Theeblüemli (AI) n.
Blätter: Chrottetach, Chrotteblacke, Huetblacke
Huflattich Tussilago farfara

Quelle[ändere | Quälltäxt bearbeite]

  • Hans Heinrich Bosshard: Mundartnamen von Bäumen und Sträuchern in der deutschsprachigen Schweiz und im Fürstentum Lichtenstein; Zöri 1978.
  • Joe Manser: Innerhoder Dialekt; Appezöll 2008. ISBN 3-9520024-9-6.
  • Stefan Sonderegger: Appenzeller Sprachbuch; Herisou 1999. ISBN 3-85882-310-4
  • Jakob Vetsch: Die Laute der Appenzeller Mundarten; Huber & Co., Frouefeld (1910).
  • Rudolf Widmer: Die Pflanzenwelt des Appenzellerlandes; Appenzeller Hefte, Herisou; 1975.
  • SDS, Band VI (u. a.)

Lueg au[ändere | Quälltäxt bearbeite]