Veni creator spiritus

Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy
Veni creator spiritus
Àllgmain
Gebrüüch: Hymna
Litürgischer Kàlander: Schtundagebatt (Vesper) ìn dr Pfìnschtnoweena-n-Ààdàcht
Harkunft vum Täkscht: Rabanus Maurus
Modus: Àchter Toon
Chorààlbüach: Graduale Romanum (1908), S. 121*
Dialäkt: Mìlhüüserdiitsch

Veni creator spiritus LL-Q397 (lat)-Mathieu Kappler-Veni creator spiritus.wav [ˈveni kreˈator ˈspiritus](info)[1] („Kumm, Schäpfer Gaischt“) ìsch a làtiinischa Hymna üss’m 9. Joohrhundert, wo woohrschiins dr Rabanus Maurus kùmponiart hàt. Dr Heinrich Lausberg hàt gsajt, àss dr Gsàng ààlasslig vum Ààchaner Konziil vu 809 verfàsst worra-n-ìsch — ’s Ziil vum Konziil ìsch gsìì, ìm Ufftrààg vum Kaiser Kàrl dr Grooss dr Filioque ìns groossa Glàuiwabekanntniss iiz’fiaga; dr Gsàng hatt àlso àls Iischtimmungsgsàng fìr d’ Tailnammer diant. Mìndeschtens ìsch’s sìcher, àss dr Gsàng ìm theoloogischa-n-Umfald vu dam Konziil äntschtànda-n-ìsch.

Daa Gsàng zeehlt bii da weeniga Gebatta ìn dr Litürgii vu dr làtiinischa Kìrìch, wo sìch diräkt àn dr Hailiggaischt wanda. Schpeetschtens zitter’m 10. Jahrhundert wìrd’r ìm Schtundagebatt àls Hymna vu dr Vesper gsunga. Sallamols ìsch’s àui ìn dr Pfìngschtoktààv gsunga worra, àwwer zitter dr Àbschàffung vu dara Oktààv noh-n-em Zwaita Vàtikàànischa Konziil wìrd’s wahrend dr Pfìnschtnoweena-n-Ààdàcht gsunga. Schpeetschtens zitter’m 11. Jahrhundert wìrd Veni creator spiritus àui bii Synooda, Wäiha un Ordinàzioona gsunga. Dr Gsàng wìrd àui àm Ààfàng vu dr Pàpschtwàhl gsunga, wänn d’ Kàrdinaala ìns Konklààwa iinagehn.

Täckscht mìt Ìwwertrààgunga[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Zitter’m 12. Joohrhundert sìnn mehrera Ìwwersätzunga vum Gsàng gmàcht worra. Dr Histooriker Franz Josef Worstbrock hàt gsajt, àss Veni creator spiritus d’ Hymna ìsch, wo ìm diitscha Mìttelàlter àm hüüfigschta-n-ìwwersätzt worra-n-ìsch. Ìm diitscha Schproochràuim sìnn naawa-n-em làtiinischa Täkscht d’ Ìwwersätzung vum Martin Luther un vum Heinrich Bone àm maischta verbraita. Ìn dr Lütheerischa Wärsioon ìsch trotzdam d’ Raihjafolg vu dr drìtta un dr viarta Schtrofa vertöischt. Dr làtiinischa Hymna ìsch unter’m Liadnümroo 341 ìns Gotteslob uffgnumma worra. D’ Wärsioon uff Diitsch (Liadnümroo 342) ìsch a Kontrafaktuur mìt’ra Ìwwersätzung vum Friedrich Dörr.[2]

Làtiinischer Täkscht (GL 341) Martin Luther (1524) Heinrich Bone (1847)

1. Veni, creator Spiritus,
mentes tuorum visita:
imple superna gratia,
quae tu creasti pectora.

2. Qui diceris Paraclitus,
donum Dei altissimi,
fons vivus, ignis, caritas
et spiritalis unctio.

3. Tu septiformis munere,
dextrae Dei tu digitus,
tu rite promissum Patris
sermone ditans guttura.

4. Accende lumen sensibus,
infunde amorem cordibus,
infirma nostri corporis
virtute firmans perpeti.

5. Hostem repellas longius
pacemque dones protinus;
ductore sic te praevio
vitemus omne noxium.

6. Per te sciamus da Patrem
noscamus atque Filium,
te utriusque Spiritum
credamus omni tempore.

7b. Deo Patri sit gloria
et Filio, qui a mortuis
surrexit, ac Paraclito,
in saeculorum saecula.

1. Komm, Gott Schöpfer, Heiliger Geist,
besuch das Herz der Menschen dein,
mit Gnaden sie füll, denn du weißt,
daß sie dein Geschöpfe sein.

2. Denn du bist der Tröster genannt,
des Allerhöchsten Gabe teu’r,
ein geistlich Salb an uns gewandt,
ein lebend Brunn, Lieb und Feu’r.

4. Du bist mit Gaben siebenfalt
der Finger an Gotts rechter Hand;
des Vaters Wort gibst du gar bald
mit Zungen in alle Land.

3. Zünd uns ein Licht an im Verstand,
gib uns ins Herz der Lieb Inbrunst,
das schwach Fleisch in uns, dir bekannt,
erhalt fest dein Kraft und Gunst.

5. Des Feindes List treib von uns fern,
den Fried schaff bei uns deine Gnad,
daß wir deim Leiten folgen gern
und meiden der Seelen Schad.

6. Lehr uns den Vater kennen wohl,
dazu Jesus Christ, seinen Sohn,
daß wir des Glaubens werden voll,
dich, beider Geist, zu verstehn.

7b. Gott Vater sei Lob und dem Sohn,
der von den Toten auferstand;
dem Tröster sei dasselb getan
in Ewigkeit alle Stund.

1. Komm, Schöpfer Geist, kehr bei uns ein,
besuch das Herz der Kinder dein:
Die deine Macht erschaffen hat,
erfülle nun mit deiner Gnad.

2. Der du der Tröster wirst genannt,
vom höchsten Gott ein Gnadenpfand,
du Lebensbrunn, Licht, Lieb und Glut,
der Seele Salbung, höchstes Gut.

3. O Schatz, der siebenfältig ziert,
o Finger Gottes, der uns führt,
Geschenk, vom Vater zugesagt,
du, der die Zungen reden macht.

4. Zünd an in uns des Lichtes Schein,
gieß Liebe in die Herzen ein,
stärk unsres Leibs Gebrechlichkeit
mit deiner Kraft zu jeder Zeit.

5. Treib weit von uns des Feinds Gewalt,
in deinem Frieden uns erhalt,
dass wir, geführt von deinem Licht,
in Sünd und Elend fallen nicht.

6. Gib, dass durch dich den Vater wir
und auch den Sohn erkennen hier
und dass als Geist von beiden dich
wir allzeit glauben festiglich.

7b. Dem Vater Lob im höchsten Thron
und seinem auferstandnen Sohn,
dem Tröster auch sei Lob geweiht
jetzt und in alle Ewigkeit.

Ìm Täkscht vum Rabanus ìsch uschrpìnglig d’ lätschta Schtrofa-n-asoo gsìì:

7. Praesta hoc, Pater piissime,
Patrique compar unice,
cum Paracleto Spiritu
regnans per omne saeculum.

7. Dies bewirke, liebster Vater,
Und, dem Vater gleich, du Einziger,
Zusammen mit dem Beistand Geist
Herrschend in alle Ewigkeit.

Wittera Ìwwersätzunga hann unter àndrem dr Angelus Silesius (1668) un dr Johànn Wolfgang vu Goethe (9. Àwrìl 1820) gmàcht.[3]

Vertoonunga[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Gregoriàànischer Gsàng a capella (làtiinisch, äärschta Schtrofa)
Gregoriàànischer Gsàng mìt Orgel (làtiinisch, àlla Schtrofa)
D’ Orgelmüüsik fìr Veni creator spiritus

D’ ältschta gregoriàànischa Melodii (ìm àchta Kìrchatoon) ìsch ums Joohr 1000 z’ Kempta-n-ìwwerliafert.

Vokààlwarker[ändere | Quälltäxt bearbeite]

  • Perotinus: Veni Creator Spiritus.
  • Guillaume de Machaut: Veni Creator Spiritus (M 21).
  • Giovanni Pierluigi da Palestrina: Veni Creator Spiritus, a 4 (in: Hymni totius anni..., Rom 1589).
  • Orlando di Lasso: Veni Creator Spiritus, zwai verschììdana Wärsioona fìr 5 un fìr 6 Schtìmma.
  • Tomás Luis de Victoria: Veni Creator Spiritus, a 4.
  • Carlo Gesualdo: Veni Creator Spiritus, a 6 (in: Sacrae cantiones, liber II, 1603)
  • Marc-Antoine Charpentier: Veni Creator Spiritus (H 69)
  • Niccolò Jommelli: Veni Creator Spiritus, fìr Soprààn, Choor, Schtriicher un b.c. (um 1750).
  • Joseph Renner jun.: Veni Creator Spiritus fìr 8-schtìmmig Choor, op. 34a (1898).
  • Gustav Mahler: 1. Sàtz vu siinera 8. Sinfonii (1910). Ìn dam Wark sätzt dr Mahler d’ Hymna ìn Beziihung zär Schlussszääna üss ìm Goethe siim Faust II, wo d’ Grundlààga vum Täckscht vum zwaita Sàtz ìsch
  • Karol Szymanowski: Veni Creator fìr Soprààn, Choor un Orkäschter, op. 57 (1930).
  • Carl Orff: Veni Creator Spiritus fìr zwai A-cappella-Choora (1953).
  • Johann Nepomuk David: Veni Creator Spiritus fìr gmìscht Choor a cappella (1957).
  • Hermann Schroeder: Veni creator Spiritus, Hymna fìr grooss Orkäschter op. 39 (1961/62).
  • Alwin Michael Schronen: Veni creator Spiritus, Hymna für 4-schtìmmig Mannerchoor a cappella (1995).
  • Walter Steffens: Veni, Creator Spiritus fìr Klàwiar un gmìscht Choor (1981).
  • Carlo Pedini: Veni creator spiritus fìr Choor, Orgel un Fleeta (2000).
  • Meindert Boekel: Veni Creator Spiritus fìr Mannerchoor un Blààsorkäschter. Weeniga Schtälla ìn dr Pàrtitüür känna mìt’ra Soprànìschta bsätzt wara
  • Cristóbal Halffter: Veni Creator Spiritus fìr Choor SATB, Ensemblechoor mìt Unterschtìtzung vum Puplikum, Orgel ad libitum un Ìnschtrumäntààlensemble

Beàrbaitunga fìr Orgel[ändere | Quälltäxt bearbeite]

  • Hieronymus Praetorius: Veni Creator spiritus
  • Samuel Scheidt: Veni Creator spiritus, üss Tabulatura nova
  • Nicolas de Grigny: Veni Creator, üss Livre d’orgue.
  • Johann Gottfried Walther: Choralvorspiele Komm, Gott, Schöpfer, Heiliger Geist, Nr. 68, 69 (Fuga in Consequenza, nella quale il Consequente seque la Guida per una Diapente grave sopra ’l Sogetto), 70.
  • Johann Sebastian Bach: Choralvorspiel Komm, Gott, Schöpfer, Heiliger Geist BWV 667 (vum Arnold Schönberg fìr Orkäschter ìwwergschàfft).
  • Otto Olsson: Gregorianska melodier op. 30 (1910).
  • Maurice Duruflé: Prélude, Adagio et Choral varié sur le Veni Creator op. 4 (1930).
  • Zoltán Gárdonyi: Partita sopra Veni Creator Spiritus (1958).
  • Jean Langlais: Trois Méditations sur la Sainte Trinité : Le Père – Le Fils – Le Saint Esprit (1962).
  • Peter Maxwell Davies: Veni Creator Spiritus op. 225 (2002).
  • Ludger Stühlmeyer: Komm, Heilger Geist, der Leben schafft (2016).
  • Zsolt Gárdonyi: Toccata Veni Creator Spiritus (2020)

sunschtiga Beàrbaitunga[ändere | Quälltäxt bearbeite]

  • Ross Edwards: Veni Creator Spiritus für fìr Schtriichorkäschter (1997).
  • Karlheinz Stockhausen: Klang – 2. Stunde: Freude fìr zwai Hàrpfa (2005).
  • Patrick Pföß: Hauch (ìwwer d’ Hymna „Veni Creator Spiritus“) fìr Horn, Striicher un Orgel (2019).

Lìteràtüür[ändere | Quälltäxt bearbeite]

  • Hugh Henry: Veni Creator Spiritus. In: The Catholic Encyclopedia. Band 15. Robert Appleton Company, Näi York 1912 (amerikanisches Englisch, newadvent.org [abgerufen am 29. Oktober 2023]).
  • Heinrich Lausberg: Der Hymnus „Veni Creator Spiritus. Westdeutscher Verlag, Opladen 1979, ISBN 3-531-05078-8.
  • Hartmut Köhler: Veni creator spiritus. Zur Geschichte und Kontrafaktur eines Hymnus. In: Henning Krauss (Hrsg.): Mittelalterstudien. Erich Köhler zum Gedenken. Haidelbäärch 1984, S. 133–146.
  • Gabriele Obst: Veni creator spiritus! Die Bitte um den Heiligen Geist als Einführung in die Theologie Karl Barths. Gütersloher Verlagshaus, Gütersloh 1998, ISBN 3-579-02021-8.
  • Stefan K. Langenbahn: Veni, Creator Spiritus. In: Walter Kasper (Hrsg.): Lexikon für Theologie und Kirche (LThK). 3. Auflage. Band 10. Herder, Freiburg im Breisgau 2001, Sp. 591–592.
  • Raniero Cantalamessa: Komm, Schöpfer Geist. Betrachtungen zum Hymnus Veni Creator Spiritus. 3. Auflage. Herder, Friiburg ìm Briisgàui 2007, ISBN 978-3-451-29161-6.
  • Yan Suarsana: Der Hymnus „Veni creator spiritus“ in zwei mittelalterlichen Übersetzungen. Eine quellen- und sprachkritische Untersuchung. In: Jahrbuch für Liturgik und Hymnologie. Band 47, 2008, ISSN 0075-2681, S. 151–170, JSTOR:24237588.

Weblìnks[ändere | Quälltäxt bearbeite]

 Commons: Veni creator spiritus – Sammlig vo Multimediadateie

Ainzelnoohwiisa[ändere | Quälltäxt bearbeite]

  1. ↑ Dàs ìsch d’ Üssschprooch vum Kìrchalàtiinischa-n-üss Itààlia.
  2. ↑ Markus Bautsch: Über Kontrafakturen gregorianischen Repertoires – Veni Creator Spiritus. Pfàrräi Mater Dolorosa, Berliin, abgruefen am 30. Oktober 2023.
  3. ↑ Goethe Berliner Ausgabe. Band 2. Aufbau-Verlag, 1973, S. 774 (archive.org [abgerufen am 30. Oktober 2023]).
Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vu dere Version vum Artikel „Veni_creator_spiritus“ vu de hochdütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.
Vun "https://als.wikipedia.org/w/index.php?title=Veni_creator_spiritus&oldid=1043342"