Spiessluute

hethitischi Spiessluute, Relief us Alaca Hüyük, 14. Joorhundert v. Chr.

D Spiessluute hüüffig o Langhalsluute gnennt, isch di ältisti öberliferti Form vomen Halsinstrument. Si isch us Mesopotamie und Anatolie bikannt, spööter o vo ägyptische Darstellige. Si cha as Vorgängeri vo de moderne Halsinstrument aagluegt were. Halsinstrument hend de Vortail, as de Too starch variert were cha, wmmer d Saite uf de Hals druggt, so ass weniger Saite nötig sind um vil verschidnigi Töö z spile. De Nootail isch, as d Aazaal Saite bischrenkt were mue.

Uufbau und Spillwiis

Spießluute ghört zo de Langhalsluute. Verschidnigi früebabylonischi und hethitischi Relief zaiget Luteniste. Debii isch s Instrument mengisch recht gnau widergee. Deno cha gschlosse were, ass de Schallkörper d From vonnere Chürpse hett und sisch guet mögli, ass uusghöölti Chürpse bruucht wore sind, aber au anderi äänlich groosi natürlichi Hoolforme, wie de Panzer vonnere Schildchrott hend chöne bruucht were. De Hoolkörper isch miteme Resonator, z. B. Leder, öberspannt wore. E lange Spiess isch dör de Schallkörper gsteckt wore oder drufufe. Zwoo oder drai Saite wered am undere End vom Spiess festgmacht und am obere End mit Chordle aabunde, d End vo dene Chordle hanget as Zottle vom Halsendi abe. D Stimmig vo de Saite isch woll mit Hilf vo dene Chordle passiert. Saitehalter sind no nöd bikannt gsii.

De Lutenist druckt s Instrument mit aim Arm a sini Brust und schloot d Saite miteme Plektrum aa, natürli cha d Saite au mit de Hand zupft were, wa e fiinnere Too gitt. De oberi Tail vom Spiess tient as Griffbrett, wo de Lutenist mit de andere Hand d Toonhööchi agitt, wobii Bünd as Griffhilf aabroocht wore sind. Well d Form und Spillwiis vo de primitiive Spiessluute äänlich isch, wie bi de hüttige Gitarre, werd mengisch bhoptet, d Spiessluute sai die ältisti Form vo de Gitarre.

Gschicht und Entwicklig

e blutte Kultmusiker mittere Spiessluute us Eshnunna, Mesopotamie, guet 1900 v. Chr.

Mesopotamie

Z Mesopotamie sind verschidnige Harfe und Laiere verbraitet gsii, d Halsinstrument sind vermuetli vo fremde Bergvölcher öbernoo wore. Trotzdem stammed die ältiste Darstellige vo Luute aus Mesopotamie und zwoor us de Akkadezitt (2350-2170 v. Chr.). Uff Rollsigel is dere Zitt sind mengisch Mane abbildet, wo e Langhalsluute spilet. Well die Sigel recht chlii sind, chönd chuum Detail erchennt were, wie die Instrument uufbaut sind.

Us de Stadt Ešnunna, wo nördlich vo Babylon glegen isch, isch e blutte Musiker abbildet, wo e Spiessluute spillt, en äänlichs Relief stammt us Nērebtum (hütt: Iščāli), wo doozmool under de Kontrolle vo Ešnunna gstanden isch. Beedi Relief zaiget e Maa mitere uuffälige Frisur, zwee langi Doppelzöpf. De Schallkörper vom Instrument isch chürpseförmig, di zwoo oder drai Saite sind une am Schallkörper aagmacht und lauffed öber de Spiess, wo si am End mit Chordle agmacht sind. D End vo den Chordle hanget abe und bildet Zottle.

Babylonischi Teggscht nenned Mane im Tienst vo de Göttin Ištar, wo Luute (sumerisch: giš gù.dé »s Holz wo redt«; babylonisch: inu) zupfet und tanzed. S werd vermuetet, as möglicherwiis de sumerischi Name im arabische Instrumentrename Oud (ʿūd, mit Artikel al-ʿūd) witterlebt und dodemit öber spanisch alaud zom tütsche Wort Luute gfüert hett.

Elam

Us Elam, e Kultur, wo östlich vo Mesopotamie im iranische Bergland glegen isch, sind ebefalls Darstellige vo blutte Mane bikannt, wo Langhalsluute spilet. D Bai vom Lutenist sind starch geg use bboge, vermuetli weler tanzt. S Instrument hett zwoo Saite, wo am End vom Hals mit Chordle aagmacht sind. S Plektrum isch sehr guet erchennbar.

Hethiter

Relief us Karkamis, 10./9.Jh.v. Chr. mitere Musig- und Tanzszene, linggs e Lutenist

Jünger isch e hethitisches Relief usem 14. Joorhundert v. Chr, wo bim Sphinxtor vo de Stadt Alaca Höyük abbildet isch, e Stadt, wo nördlich vo de hethitische Hoptstadt Ḫattusa gelegen isch. Uf dem Relief cha de bundierti Spiess guet erchennt werde und meriri chliini Schallöcher ufem Schallkörper, wo äänlich gformt isch, wiene moderni Gitarre, aber vill chlinner isch. De Lutenist schloot siis Instrument miteme Plektrum aa, woner miteme Band a sim Gurt agmacht hett. Au do hanget zwoo Chordle abe.

D Luute werd bide Hethiter weniger hüüffig dargstellt as d Laiere, deför chunnt d Harfe fast nöd vor. Wegedem cha agnoo were, as i hethische Teggscht d Luute mitem Sumerogramm ^GIŠTIBULA bizaichnet, werd, de hethitisch Name isch aber nöd bikannt. Si isch bi religiööse Fest zupft wore, dezue isch gsunge wore.

D Langhalsluute het fast unveränderet d Bronzezitt öberlebt und e spoothethitisches Relief us Karkamis vom 10./9. Jh. v. Chr. zaigt e Musigensemble. E Maa spillt miteme Plektrum e Langhalsluute, die baide Chordle wo abehanget sind zämegchnüpft. En andere Maa bloost e Doppelflööte, e dritte hett zwai chliini Grüüschinstrument, en art Handchlappere i de Hand und e Tänzer chlatscht d Händ öberem Chopf zäme. En Aigehait vo spoothethitische Langhalsluuten isch, as di baide Chordle uf halber Hööchi zämegchnüpft sind.

Ägypte

D Luute isch woll erst relatiiv spoot uf Ägypte choo, debii wird agnoo, as d Hethiter oder d Hurriter da Instrument z Ägypte bikannt gmacht hend. Mit de Zitt isch d Luute zomene bliebte Instrument woore und s gitt vili bildlichi Darstelige vo Luteniste, im Gegesatz zo Mesopotamie, wo d Luteniste Mane sind, aber mee Fraue. Debii sind d Bünd tailwiis ase gnau iizaichnet, asmer Tonart vo de Luute bistime cha. De Hals lauft im oberen End mengisch in e Vogelchopf uus, de Schallchaste cha noi us Holz gmacht sii, wa dezeu füert, as Saitehalter aabrocht were chönnt.

Lueg ono

• Hethitischi Musig
• Pandura

Literatur

• Ulrich Klein: Laute, im Der Klein Pauly, Bd. 3, Sp. 522.
• Peter Päffgen: Die Gitarre, Schott 1988/2002. ISBN 3-7957-2355-8. S.11-18.

Weblink

• [1] d Entwicklig vo de Halsinstrument