Sunnezyt
«Zum Sunnezyt» z Züri
mit gmoolete Sache und der Huusgschicht undedra
(s Bild isch vomene Taag wo d Sunne grad nid gschune het).
Die Huussyte goot gäge Südoschte und drum cha das Zyt uf sim runde, bruune Zaaleband nume d Stunde vom Morge am Sibni bis öppen am Nomitaag am Drüü aazeige, wo d Sunne us der Chuttlegass wider furt goot.
Wänn d Sunne im Summer früener ufstoot, mues das Zyt doch äinewääg bis öppen am Sibni uf se waarte, wil si eerscht dänn über de andere Hüüser änet em Rännwääg und am Lindehoof obe fürechunt und jetz man ufs Huus «Zum Sunnezyt» abeluege.
Es Sunnezyt isch es Zyt, wo mit em Sunneliecht azeigt, was für ne Tageszyt ass es isch.
Das Zyt gseht so uus: Bi der normale Form het s i der Middi en Stäcke, wo am Bode oder amene Huus agmacht isch, und drumume e halbrunde Chreis vo Margge uf dere Syte, wo der Schatte vom Stäcke higoot – wänn d Sunne tuet schyne. Die Zeiche sind d Zifferedafele vom Zyt und es het immer eis für jedi Stund; das git en Skala. Wie s Bild vommene Zyt usgseht, ergit sech wäge de astronomische Konstelazioon und us der geografische Laag und em Platz, wo s stoot; es git flachi und rundi, grossi und chlyni Zifferedafele, und der Schatte vom Stäcke isch eigentlech der Zeiger vom Sunnezyt, wo sech bewegt fasch wie dä vo de mechanische Zyt. Meischtens macht me d Sunnezyt an ere Huuswand a, wil me se eso vo wytem gseht.
Gnau gnoo luegt me bi der Funkzioon vo vilne Sunnezyt nume uf en einzige Punkt; das isch s Ändi vom Stäcke oder bi andere Forme en chlyni Chugele; die heisst der «Nodus», und präzys dört wo däm syn punktförmige Schatte higoot cha me d Zyt mässe.
Me chan au umgcheert es Loch imene Bläch oder emene Stei mache und luege, wo der Sunnestraal derdur higoot, und so tuet d Sunne mit däm Punkt vo ihrem Liecht ufem Ziffereblatt d Zyt azeige.
D Sunnezyt könnt me scho sid der antike Zyt, wo der Sunneschatte vo de alten Ägipter, de Mesopotamier und de Chineese gmässe worden isch; der Vitruv het i sine Büecher vo de Sunnezyt und au vom Turm vo de Wind z Athen, wo hüt no stoot und wo grad acht so Zyt a sine Muure het, gschribe, und der römisch Kaiser Auguschtus het anne 10 vor Chrischtus ufem Marsfäld z Rom en Obelisk us Ägipte lo ufstelle und mit däm sym Schatte d Tageszyt agluegt. Sunnezyt sind no lang brucht worde, wo me für d Zytgloggetürm vo de Stedt scho die mechanische Zyt gha het, und es git se jo no hüt. So Sunnezyt cha me a Chile, a Schlösser und au a chlynere private Hüüser gseh. Bi vilne vonne sind zu de Stundezeiche no Figuure und Ornamänt ufgmoolet, und es git au Wärch mit Sinnsprüüch derby, wo öppe mit em Sunneliecht oder eifach mit der Zyt z tue händ.
Es git vil Aarte vo Sunezyt; modärni Konstrukzioone zeige no meh Sache als nume grad d Tageszyt, öppe d Jooreszyt, wo d Sunne immer wider underschidlech hööch überem Horizont stoot, und au der Stand vo de Stärnzeiche.
S Fachgebiet wo mit de Sunnezyt z tue het isch d Gnomonik.
-
s eltischte Sunnezyt,
(Ägipte) -
s Observatorium vo Jaipur -
es Sunnezyt uf der Insle Rychenau -
es Sunnezyt z Rapperschwil mit eme Mundartspruch
Literatur
[ändere | Quälltäxt bearbeite]- René R. J. Rohr: Die Sonnenuhr. Geschichte, Theorie, Funktion. Callwey, München 1982, ISBN 3-7667-0610-1.
- Hervé Staub: Les horloges silencieuses d'Alsace. Strassburg 1997.
- Hugo Philipp, Daniel Roth, Willy Bachmann: Sonnenuhren – Deutschland und Schweiz. Stuttgart 1994, ISBN 3-923422-12-1.
- Karlheinz Schaldach: Römische Sonnenuhren. Frankfurt am Main 2001, ISBN 3-8171-1649-7.
- Denis Savoie: Sundials, Design, Construction, and Use. 2009. ISBN 978-0-387-09801-2.
- Denis Savoie: La gnomonique moderne. 2001.
- Christopher Daniel: Sundials. Shire Publications,176,2004. ISBN 978-0747805588
- R. Rohr: Les cadrans solaires. 1965.
Weblink
[ändere | Quälltäxt bearbeite]
Commons: Sunnezyt – Sammlig vo Multimediadateie