Schwizerbluet

Usflüügler bim Wirtshuus vo St. Jakob bi Besel, 1787.

Schwizerbluet isch dr Naame vom ene Baasler Rootwii gsi, wo z Sankt Jakob an dr Birs bis in die zwäiti Helfti vom 19. Joorhundert aabaut und usgschänkt worde isch. Dr Wii, wo dr Naame von em uf d Schlacht aaspiilt, wo 1444 dört zwüsche Äidgenosse und Franzoose gschlaage worde isch, isch überregionaal bekannt gsi und sogaar literaarisch veraarbäitet worde.

Aabau

Dr Räbbau in und um Baasel het sit em Middelalter e langi Dradizioon ghaa und bis ins 18. Joorhundert e groossi Bedütig, wirtschaftlig (Wii as Grundnaarigsmiddel) und au fortifikatoorisch (d Räbstöck si unregelmäässig vor de Stadtmuure aapflanzt worde, zum Aagriff uf d Stadt schwiiriger mache). Dr Hööhepunkt isch im 17. Joorhundert gsi, im 18. Joorhundert het dr iihäimisch Wii as eender minderwärtig gulte und as Getränk für die äifache Lüt. D Baasler Ooberschicht het sich iire Wii us em Elsass, em Markgrööflerland und us andere Regioone vo dr Schwiz lo choo.

E Charte vo St. Jakob us em Joor 1657. Dr Räbacker, wo als Scherchessel bezäichnet isch, cha mä linggs vo dr Legände as iigfassts Fäld gsee, won e Abhang duurs duure goot.

Bi St. Jakob an der Birs isch dr Räbbau woorschinlig erst in dr Nöizit ufchoo. E Räbacker git s zum erste Mol uf de Chartebilder vom Georg Friedrich Meyer us dr zwäite Helfti vom 17. Joorhundert. Es isch zerst e Fäld vo anderthalb Jucharte gsi, wo e hoochi Muur drum ume gsi isch. Die isch iigstürzt am Ändi vom 18. Joorhundert und nit wider ufbaut worde, sondern mä het e Haag drum ume pflanzt, wo weeniger Schatte gworfe het und d Bedingige für e Räbbau verbesseret het. Zum Räbbau vom Guet St. Jakob, wo im Baasler Waisehuus ghöört het, si no anderi Grundstück im Umfang vo im Ganze öbbe zää Jucharte choo. Wil dr dr Flechinutze vo Räbland hööcher gsi isch as vo andere Aapflanzige und s für e Handel mit Äigegwäggs käini Zunftbeschränkige gee het, het sich die Kapitaalaalag für s Waisehuus seer gloont. Es isch vil mee Wisswii as Rootwii aabaut worde. D Wiiärnt vom Joor 1802 zum Bispil isch 16 Suum roote und 80 Suum wisse Wii gsi.

D Ufsicht über dr Räbbau z St. Jakob het dr Läächemaa vom Wirtshuus vo St. Jakob gfüert. Um d Aarbet sälber häi sich vier bis fümf Räblüt und iiri Familie kömmeret, also äine für öbbe zwäi Jucharte. Dr Loon het us Gäld und Naturaalie (Wisswii und Geträid, gratis Logii und Befreijig vo Frondienst) bestande. Dr Verdienst us dere Aastellig het zerst as guet gulte, aber im 19. Joorhundert isch s noodinoo schlächter worde. Es isch immer schwiiriger worde, gäignets und willigs Personaal für e Räbbau z finde, und vo 1835 het mä Räbstöck afo usreisse. Wil nöiji Siidlige, Stroosse und Iisebaanlinie d Landwirtschft mee und mee zruggdrängt hsi, het au spöötistens uf s 20. Joorhundert zue dr Räbbau bi St. Jakob ufghöört.

D Bekannthäit vom Schwizerbluet

Z Baasel isch s Schwizerbluet dr bekanntist iihäimisch Wii gsi, au wenn d Brobleem wägen em begränzte Nutze bekannt gsi si. Mä het offesichtlig uswärtige Rootwii müesse drzuechaufe, für dass s Wirtshuus vo St. Jakob gnueg Wii gha het. E chli maliziöös isch in der Historisch-topographischen Beschreibung der Stadt Basel vom W. Th. Streuber us em Joor 1856 gschriibe: „Der zu St. Jakob als Schweizerblut verabreichte rothe Wein dürfte meistentheils gerade aus dem Lande stammen, woher 1444 die Feinde der Schweizer gekommen sind.“

Im Merck’s Warenlexikon vo 1884 isch s „Baseler Schweizerblut“ zu de bekanntiste Schwizer Wii zelt worde. Woorschinlig isch dr Rootwii mit sim bemerkenswärte Naame sit em äidgenössische Schützefest und dr 400-Joor-Fiir vo dr Schlacht bi St. Jakob vo 1844 über d Regioon uuse bekannt worde. Er isch e Laagerwii gsi, im Geegesatz zum Wisswii, wo as Most drunke worde isch und het het vo dr Kwalidäät us für guet gulte. Dr Gopfriid Käller het en as Hochzitsgoob in sinere Nowälle Das Fähnlein der sieben Aufrechten eso erwäänt:

Im Keller liegt mir wohlverspundet ein Faß vierunddreißiger Rotwein, sogenanntes Schweizerblut, das ich vor mehr als zwölf Jahren selbst in Basel gekauft habe. Bei eurer Mäßigkeit und Bescheidenheit wagte ich noch nie, den Wein anzustechen, und doch liegt er mir im Zins um die zweihundert Franken, die er gekostet hat; denn es sind gerade hundert Maß. Ich gebe euch den Wein zum Ankaufspreis, das Fäßchen werde ich so billig als möglich anschlagen, froh, wenn ich nur Platz gewinne für verkäuflichere Ware, und ich will nicht mehr von hinnen kommen, wenn wir nicht Ehre einlegen mit der Gabe!

1920 het dr amerikaanisch Autor Edward Alexander Powell in sim Räisebricht The New Frontiers of Freedom immer no s Schwizerbluet erwäänt, het s aber uf e Wii us Murte und d Schlacht bi Murte im Joor 1476 bezooge.

Nääme und Dradizioone

Dr ursprünglig Naame vom Räbacker mit dr Muure drum, wo wie e Fäld nääbedraa ghäisse het, isch Schäärchessel gsi. Dä Fluernaame läitet sich möögligerwiis vo de Bezäichnige Schäär für e Muulwurf und Chessel für sini Baute ab. In de Akte vom Baasler Waisehuus dauche au nume d Begriff Schäärchessel und Schäärchesselwii uf. Schwizerbluet as Übernaame für e Wii isch jünger und het sini Wurzle woorschinlig in dr Früezit vo dr nazionaale Gschichtsschriibig, wo im 18. Joorhundert aagfange het. Wäge dr Stäimuure ume Räbacker het mä dänkt, ass das dr Blatz gsi sig, wo fast alli äidgenössische Drubbe in dr Schlacht bi St. Jakob an dr Birs vo 1444 umchoo si; noch dr Überliiferig het an de Muure vom Siechehuus vo St. Jakob dr Ändkampf stattgfunde. Grad näben em Schäärchessel isch en andere Räbacker gsi, wo si Naame Im Delfin noch em franzöösische Dauphin, wo d Armee vo de Armaniake aagfüert het, üüberchoo het. Mä vermuetet ass dr Baasler Filologii- und Gschichtsbrofässer Johann Jakob Spreng, wo 1748 die ersti öffentligi Gedächtnisreed uf dr Schlacht vo St. Jakob ghalte het, mit em Name Schwizerbluet füürechoo isch. 1750 het dr Lokaalhistoriker Daniel Bruckner in siner Beschreibung historischer und natürlicher Merkwürdigkeiten der Landschaft Basel gschriibe:

Es seyn zwar schon manche Gelehrte und nicht Gelehrte auf St. Jakob gekommen, und werden villeicht noch manche dahin wandeln; [...wir] lassen denenselben ihren Trunk Scherkessel oder Schweizerblut alldorten, oder was sie wollen, gut schmacken. [...] Unter diesem Namen wird allhier derjenige köstliche rote Wein verstanden, der in dem ummauerten Rebacker zu St. Jakob wächst, allwo damals die Schweitzer so tapfer gefochten, davon auch der einte Name gekommen.

Mit em Wii vo St. Jakob häi sich allerlei Brüüch verbunde. De Bewooner vom Siechehuus nääbedraa het mä wääred dr Zit vo dr Lääsi dr Dradizioon nooch Gäld und Naturalie gschänggt, aber si hä nid in d Nööchi vo de Räbacker und de [[Trotte<Drotte]] däfe goo. Am Ruedolfsdaag, em 17. April, si d Baasler Bürger uf St. Jakob gange, zum dört dr Wii zsämme mit Naase, won en iihäimischi Karpfeart si, z konsumiere. En andere Usflug het mä am 26. August, am Jooresdaag vo dr Schlacht, gmacht. Us de Noochberort Münchestäi und Muttez si wääred dr Fasnachtszit die junge Manne uf St. Jakob, wo si Wii und Broot üüberchoo häi. D Gmäindivorsteher und Bürger vo Münchestäi häi au Wii bim jöörlige Bannritt üüberchoo. S Wäidrächt vo de Schööfer vo St. Jakob isch de Gmäinde Muttez, Münchestäi und Riinech reegelmäässig mit Wii und Schoofchees zaalt worde. Schliesslig het mä de Zimmerlüt us Münchestäi Wii vo St. Jakob bi dr Ernöijerig vom Galge uf em Gellert usgschänggt.

Liddratuur

• Paul Koelner: «Schweizerblut» - Zur Geschichte des Weinbaus zu St. Jakob an der Birs. Basel 1944.
• Stefan Hess: Der Weinberg des Herrn Burgermeister. In: Basler Zeitschrift für Geschichte und Altertumskunde, 98. Band, 1998, S. 35–48 (doi:10.5169/seals-118400)

Fuessnoote

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vum Artikel „Schweizerblut“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.