Schabbat
Dr Schabbat oder Schabbos (hebr. שבת ), jiddisch Schabbes, draditionell z Europa Sabbat, isch dr letst Dag vo dr jüdische Wuche und dr wöchentlig Ruhedag. S Wort chunnt vo hebr. שבת ‘sitze’.
Im Judedum
[ändere | Quälltäxt bearbeite]
Wie dr Schabbat entstande isch, isch unbekannt. Noch dr Bible (2. Mos. 20, 10f.) isch dr Schabbat ä stränge Ruhedag, wo jedi Arbet—usser dr Rettig vo Läbe odr dr Vermiidig vo Liide—verbote isch. So muess mä zum Bispil d Chüeh mälche, wil si sust wurde an ihre übervolle Uter liide. Wil aber d Arbet verbote isch, muess es as ä Wärk um Gottes Wille usgfüehrt wärde, das heisst, es daf kei Verdienst drbi si. Die rabbinisch Dradition het genaui Regle festgleit, wo die ganzi Ziit erneueret und de Bedingige, wo sich verändere, abasst wärde. As Arbet zele au chliini Sache, wie s Azünde vo Füür. Vo do isch festgleit worde, ass au s Azünde vom Strom verbote isch. Religiösi Jude, wo doch nit uf elektrischs Liecht am Schabbat wei verzichte odr in Hochhüüser wei d Lift bruuche, hai technischi Lösige für sonigi Broblem gfunde, wie automatischs Azünde und Uslösche vom Liechd. Au s Reise isch verbote uf Grund vo 2. Mos. 16, 29. Noch dr Mischna daf mä sech bis zu 2000 Elle vo dehei empfärne.
Dr Schabbat isch ä wichdige Fiirdig, wo in dr Familie begange wird. Am Fritig wird bis zum Iigang vom Schabbat alles vorbereitet. S Ässe wird kocht und im Ofe glo, ass es nit chalt wird. D Familie versammlet sich am Fritigoobe und zündet grad bevor die drei erste Stärn ufgöön, wo dr Afang vom Schabbat verkünde, d Schabbatcherze aa. Dr Kiddusch, dr Säge, wird gsait über emä Glas Wii. In dr Synagoge wird än Abschnitt us dr Thora vorgläse, d Sidra, wo d Parasche (hebr. פרשה , parascha) von erä bestimmte Wuche isch, und d Haftara (hebr. הפתרה, 'Abschluss' ), än Abschnitt us de Prophete.
Z Israel
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Dr Staat Israel het zwar ä groossi jüdischi Mehrheit, aber nume a Minderheit vo religiöse Jude, wo sich an d Bibelgsetz halte. D Iihaltig vom Schabbat sorgt für vili Usenandersetzige zwüsche religiöse und sekuläre Jude, wo mänggisch in Gwalt chönne usarte.
Dr Schabbat isch für d Jude dr gsetzlig wöchentlig Ruhedag und staatligi und vili öffentligi Iirichtige si gschlosse. Im Verchehr fahre d Autibus und d Züg nit, und d Fluglinie El-Al undernimmt keini Flüg. Dr Binneverchehr am Schabbat isch privat und in religiöse Siidlige und Stadtquartier ganz verbote. Wo religiösi Jude in dr Nöchi vo Durchfahrtstrosse läbe, düen sich mänggisch religiösi Rowdy zsämmerotte, wo Stei uf Auti gheije. Sonigi Broblem wärde im allgemeine nit glöst, ass mä d Friidensbrächer wurd verfolge und vor Gricht stelle, sondern mä baut Umwäg und Muure, alles Lösige wo die Sekuläre, wo die meiste Stüüre zahle, verergere.
Kultur- und Sportverastaltige finde hüfig am Schabbat statt, und die Religiöse chönne nit deilnäh. Aber au die, wo nit wurde go luege, si bös, wil si das as Entheiligung vom Schabbat aluege.
In de letste Johr isch au z Israel die kapitalistischi Iichaufkultur ufcho, wo d Lüt es as ä Vergnüegig aaluege, am Schabbat in Iichaufszentrum zum Shopping. Es git Gmeinde und Regionalverwaltigunge, wo brobiere das mit Gwärbbestimmige z verhindere und die Chaufhüüser vo Inspäkter lön lo schliesse. Aber au d Buesse, wo die Undernähme müesse zahle, halte si nume sälte ab, am Schabbat ufzmache.
Im Christedum
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Sit s Christedum dr Sunndig as Ruhe- und Fiirdig igfüehrt het, git s nume no chliini Sekte wie d Seventh-Day-Babtists und d Adventiste, wo dr Samstig as Sabbat heilige. Si wärde under em Name Sabbatarier zsämmegfasst.