Hiyawa

e Tail vo de phönizische Inschrift vom Azatiwada z Karatepe

Hiyawa (assyr. Que, babylon. Ḫume) isch e neohethitische Stadtstaat gsii.

Name

Hiyawa isch im Ebene Kilikie (altgriechisch: Kilikia Pedias) glege, d Hoptstadt isch Adana gsii, wo identisch mitem hüttige Adana i de Törggai isch. D Assyrer hend de Name vom Land echli ugnau as Que gschribe. S werd agnoo, ass de Nama Hiyawa e jüngeri Form vo Ahhiyawa isch, e Name wo scho i de Bronzezitt as e Königrich a de Ägäis gsii isch, wo diplomatischi Bizüchige mit de Hethiter ghaa het. Ahhiyawa werd drumm mit de Mykener gliichgsetzt. Well sich die scho früe z Kilikie niderloo hend, wie archäologisch cha nochegwise were, werd agnoo, ass de Name Hiyawa vo dene Mykener chunnt. Dezue passt o, ass sich d Könige vo Adana-Hiyawa as Noofaarer vom Muksas bizachnet. De werd i luwisch-phönizische Bilingue mpš gnennt. Baid Nameforme chönnt uf mykenisch *Mokwsos zruggfüert were, wo im klassische Griechische zu Mopsos woren isch, emene birüemte Woorseger, wo de Saag no Kilikie kolonialisiert het. So Saage und vaagi historischi Zügniss gend immer vill zom debattiere und d Mainige in de Förschig gönd wiit usenand.

Gschicht

I de Bronzezitt isch s Ebni Kiliki s Chernland vo Kizzuwatna gsii, emene Riich, wo im 14. Jh. v. Chr. vo de Hethiter underworffe woren isch. D Bivölkerig vo dem Land hett den vor alem us Luwier und Hurriter bistande. Nochem Bricht vom Pharao Ramses III. isch das Land vo de Seevölker wegförbet woore.

I assyrische Tegscht werd Que zerstmol im Joor 858 v. Chr. gnennt, wo de König Kate vo Que sich mit anderne neohethitische verbündet gege s assyrische Heer vom Salmanessar III. gchämpft hett. De Salamanessar hett die syrischi Koalition bisigt und isch 842, 840 und nomole 833 v. Chr. i Que iigfale und hett debi meriri Städt eroberet, drunder au Kisuatni, wo de alti bronzezittlich Name Kizzuwatna fortfüert. Er hett d Stadt Tarzi ignoo, da isch s antiki Tarsos. Dai hetter de Kate abgsetzt und a sinnere Stell a dem sii Brüeder Kirri iigsetzt. Hundert Joor spööter, nämmli i de baide Joore 738 und 732 v. Chr. werd de König Urikki vo Que gnennt, wo a de Assyrer Tribut zallt hett. Er isch vermuetli identisch mit em König Awariku vo Hiyawa vo de luwische Inschrifte, wo as e Noofaar vom Muksus bizaichnet werd.

Underem Sargon II. isch Que vo Assyrie kontrolliert wore. Ane 714 v. Chr. hend d Urartäer d Kimmerier bisigt, wo vom Kaukasus her i Chliiasie iigfale sind. D Kimmerier sind den is Piet vom König Mita vo Muški (em legendäre phrygische König Midas) gfale. De hett, ursprüngli e Find vo Assyrie, de Sargon bette, een im Champf gege d Kimmerier z understötze. Zo sinene Verbündete het o de Urikki vo Que und de Urballa vo Tabal ghört. De Sargon isch denn miteme Heer gege d Kimmerier zoge und ane 705 v. Chr. im Champf gfale.

En Underkönig vom Awariku isch de Azza-Tiwada gsii, wo e Stadt gründet hett, woner noch sich selber Azzatiwadiya gnennt hett, em hüttige Ort Karatepe. De hett luwisch-phönizischi Bilingue verfasst, wo maassgeblich zu de Entzifferig vom Luwische biitrait hend.

Underem Esarhaddon isch Que offebar vo Assyrie verwaltet wore.

I de Antiki isch Kilikie, so de griechisch Name, wo usem luwische Name Hilikia entstanden isch, wider en aignigs Königriich gsii.

König vo Hiyawa-Adana

I Chlammere stönd d Joore, wo die Könige bilait sind. Ali Joorzaale sind v. Chr. D Raiefolg und d Räng vo de Herrscher sind recht uusicher.

Muksas (phön. mpš), ev. saagehafte Stammvatter, cha, falls öberhopt historisch, zittlich nöd iigorrnet were
Kate (858–833)
Kirri (832)
Tulli vo Tanaku (831)
Awariku (ass. Urikki, 738–732), Noofaar vom Muksas
Azza-Tiwada, Underkönig vom Awariku
Kirua vo Illubru (bis 696)
Sanduarri vo Kundi und Sissu (bis 675)

Literatur

Que. In: Trevor Bryce (Hrsg.): The Routledge Handbook of the People and Places of Ancient Western Asia: The Near East from the Early Bronze Age to the Fall of the Persians Empire. Routledge, London/New York 2009, S. 583–584.
Dietz-Otto Edzard: Geschichte Mesopotamiens. C. H. Beck, München 2004. ISBN 3-4065-1664-5