Fritz Gysling

Dialäkt: Undermarkgreflerisch

Dr Fritz Gysling (* 28. Juli 1895 z Züri as Friedrich Gysling, † 20. Juli 1984 z Züri) isch e Schwyzer Schbroochforscher gsii.

Läbe

Ùf d Wäld chùù ùn ùfwagse isch dr Fritz Gysling z Züri, Bùùrger vù Züri isch er aber èèrschd ane 1918 woore. Syyni Eldere sin dr Karl Gysling ùn d Marie geb. Schlegel gsii.

Ùf d Volchsschuel gangen isch er z Züri. Noch dr Schuel isch er an s Lèèrerseminar Küsnacht gange ùn hed am 22.09.1921 d Abschlùsbriefig as Primarlèèrer gmachd.

Im Èèrschde Wäldchrieg isch er yyzooge woore ùn hed syyni Uusbildig miese ùnderbräche. Wän er als Urlaub ghaa hed vùm Dienschd, hed er as Huuslèèrer bi dr Familie vùm Fiirschd vù Liechdeschdai im Palace Hotel z St. Moritz ùnderriichded.

Im SS 1918 hed er an dr Universideed Züri aagfange Romanischtik z schdudiere. Abgschlose hed er syy Schduudiùm mid ere Dokteraarbed bim Profässer Jakob Jud iber di romaanische Dialäkt vù dr Valle Anzasca im Piemont.

Noch syynem Abschlùs am Lèèrerseminar hed er vierzg Joor lang an dr Wengi-Schuel z Züri as Sekundarlèèrer ùnderriichded

Am 8. Dezämber 1923 hed er d Ida Grossmann (1893–1960) ghyroode. Mid iire hed er zwee Siin ghaa. Noch em Dood vùn ere ane 1960 hed er derno am 11. Jäner 1968 d Lilli Sturzenegger (1917–1986) ghyroode.

Foorschig

Walserdialekte in Oberitalien, aini vù dr wichdigschde Publikatione vùm Fritz Gysling (zäme mid em Rudolf Hotzenköcherle)

Dr Fritz Gysling hed vor alem iber d Walser gforschd. Bi dr Aarbed an syynere Dokteraarbed hed er dr Dialäkt vù Makanaa chäne glèèrd ùn är hed derno aagfange iber d Walserdialäkt z Italie z forsche. Au di andere Walsergmaine in dr Schwyz, z Liechdeschdai ùn z Vorarlberg sin e Schwäärpùnggd in syym Forscherlääbe gsii, aber au s Wallis.

Im Sùmer 1929 hed er zäme mid em Rudolf Hotzenköcherle Toonùfnaame vù dr Walserord z Italie vorberaided. Die Ùfnaame sin im Oktober 1929 vùm Wilhelm Doegen gmachd woore, verefendligd hän dr Gysling ùn dr Hotzenköcherle die Ùfnaame mid Abschdrifde derno ane 1952.

Im romaanische Dialäkt vù Urnafasch, ital. Ornavasso, hed er iber 300 Läänwèèrder gfùnde ùn bschriibe, wù no us em friejere Walserdialäkt schdame, wù z Urnafsch bis in s 19. Jh. gschwäzd wooren isch.

Im Zäntrum vù dr Forschig isch fir dr Gysling aliwyyl dr Mänsch gsii, syyni Gschiichd, syyni Bryych, syyni Schbrooch. E guedi Sachchändnis vù dr Lääbenswyys, vù dr Wäärchzyyg ùn Gschiirer, vùm Huusböu, vù dr Landschafd mid iire Dier- ùn Bflanzewäld isch fir iin imer d Voruussezig gsii fir e äärschdhafdi Schbroochwiseschafd.

Wän sich dr Gysling mid dr Walserdialäkt z Italie bschefdigd hed, hed er des nie us ere nostalgische Sentimentalideed uuse gmachd: Mir hyyle dääre Vergangehaid nid noo. Was is blybd, was mir chene due, was mir sole due, isch: d Schbroochräschd vù dr siidwalserische Gmainschafde sorgfäldig samle ùn sichde. (Zitat ibersezd us: Die Alpen 49, 1973, S. 81).

Uuswaal vù syyne Schrifde

• Contributo alla conoscenza del dialetto della Valle Anzasca, Novara Firenze 1929 (Archivum Romanicum 13), Zugl. Univ. Züri, Diss. 1929
• Welsch und Deutsch in Gressoney. In: Vox Romanica 6, 1941/1942, 111–140.
• Hochzeitsbräuche aus Rima (Piemont). In: Schweizerisches Archiv für Volkskunde 49, 1953, 16–33.
• Gressoney et les rapports linguistiques franco-provençaux-grisons. In: La Valle d’Aosta. Relazioni e comunicazioni presentate al 31. Congresso Storico Subalpino di Aosta, 9-10-11 Settembre 1956. Band 1. [Cuneo 1958], 103–112.
• Fossilien der Walsermundart von Ornavasso. Studia Neophilologica 40, 1968, 386–413.
• Zu einigen Fremdwörtern in der Mundart von Alagna. In: Wir Walser 7, 1969, 1, S. 16–24.
• Zu einigen Orts- und Flurnamen in Gressoney (Paul Zinsli zum 65. Geburtstag in Dankbarkeit gewidmet). In: Wir Walser 10, 1, 1972, 42–49.
• «Ds huedreifji» – ein Schulbeispiel eines walserischen Leitworts. In: Wir Walser 11, 1973, 1, S. 12–18.
• Pflanzen- und Tiernamen aus den südlichen Monte-Rosa-Tälern. In: Die Alpen 49, 1973, 73–82.

• Fritz Gysling und Rudolf Hotzenköcherle: Walser Dialekte in Oberitalien in Text und Ton. Begleittexte zu den Sprachplatten des Phonogramm-Archivs der Universität Zürich. Frauenfeld 1952. 48 S. und 1 Karte.

Schrifde iber dr Fritz Gysling

• Paul Zinsli: Glückwunsch und Dank. Dem Walserforscher Fritz Gysling zum 80. Geburtstag. In: Wir Walser 1/1975: 32–35
• Paul Zinsli: † Dr. Fritz Gysling. In: Wir Walser 2/1984: 38–39 (bzw. Neue Zürcher Zeitung, 4./5. August)
• Rudolf Trüb: Personaldaten. In: Sprachatlas der deutschen Schweiz. Abschlussband. Tübingen und Basel 2003, S. 20.