Assyrie

Muni mit Menschechopf und Flügel us em Balascht vom Sargon z Dur-Scharrukin

Assyrie isch es Land in Mesopotamie gsi, wo vom 17. Johrhundert BCE bis ins 7. Johrhundert BCE ä wichtigi Rolle in dr Region gschbiilt het.

Mä underscheidet drei gschichtligi Periode: s altassyrische Riich vo 1800 bis 1375 BCE, s middelassyrische Riich vo 1392 bis 1076, und s neuassyrische Riich vo 883 bis 608, wo ä Groossdeil vom Middlere Oschde und ziitwiis Ägypte beherrscht het.

In dr Gäägewaart verstoot me under Assyrer en ethnischi Minderhäit im Noochen Oschte, wo Syrisch-Aramääisch reedet und em syrische Christendum aaghöört. Me sott die bäide Begriff drum nid verwäggsle.

Kultur

Urschbrünglig hai d Assyrer än akkadische Dialäkt, s Assyrisch, gschwätzt, schbööter Aramäisch, aber d Amtsschbrooch isch s Assyrische bliibe, wo me in Keilschrift uf Dondafele gschriibe het. Sie hai eini vo de früeche Hochkulture ufbaut, won ä Hochpunkt under em Assurbanipal (668 bis 627) erreicht het und vo de Sumerer, de Hurriter, Hethiter und Perser beiiflusst gsi isch. Ihr Haupgott isch dr Assur gsi, dr Schutzgott vo dr Schdadt Assur.

Gschicht

S altassyrische Riich

Nach em Niidergang vo Südoschdmesopotamie wo währed em dritte Johrdusig vor dr Ziitwändi d Hegemonie über d Gegend gha het, hai d Babylonier und d Assyrer z Assur d Glägeheit usgnutzt und d Gebiet under ihrer Kontrolle erwiiteret. Assyrie het zwar under em Schamschi-Adad I. über s nördlige Mesopotamie Macht gha, aber Mesopotamie as Ganzes isch zum gröschde Deil vo Babylonie dominiert worde.

S middelassyrische Riich

Assyrie zwüschem 9. und 7. Johrhundert BCE

In dr Middi vom zweite Johrduusig het s im Middlere Oschde drei Grossmächt gha: Ägypte, d Hethiter in Chliiasie und Mitanni. Dr König vo Mitanni Sauschtatar het im 15. Johrhundert Assur eroberet und Assyrie isch a mitannische Vassalleschdaat worde. Aber vom Weschde us si d Mitanni vo de Hethiter und vo Oschde vo de Assyrier agriffe und immer schwecher worde, au wenn Ägypte sii politisch underschdützt het. Dr Assur-uballit I. (1365-1330) het Assyrie unabhängig gmacht und Babylonie gschwecht. Wo dr babylonisch König, wo mit erä Dochter vom Assur-uballit verhürotet gsi isch, vo Adlige umbrocht worden isch, isch dr assyrisch König in Babylon iigmarschiert und het dr Kurigalzu zum König gmacht. Mitanni het dr Adad-nirari I. am Afang vom 13. Johrhundert eroberet, und dr Salmanassar I. het d Hauptschdadt nach Kalach verleit und Assyrie nach Weschde bis nach Karkemisch erwiiteret. Si Sohn, dr Tukulti-Ninurta I., het dr babylonisch König Kadaschman-Buriasch abgsetzt und dr alt Titel "König vo Sumer und Akkad" agnoh. Aber denn het sich Babylon gege dr Tukulti-Ninurta erhobe und schböter het Assyrie de babylonische König Melischipak II. und Marduk-apal-iddin I. müesse Tribut zahle. Nochdäm s Hethiterriich sehr schwach worden isch, het dr Assur-resch-ischi I. dr babylonisch König Nebukadrezar I. in erä Schlacht gschlage und Assyrie weschwärts vergrösseret. Dr Tiglat-Pileser I. isch bis ans Middelmeer vorgschdosse und het Phönizie eroberet, isch zweimol in Babylonie iimarschiert, het aber dr babylonisch König nid chönne absetze. Au är het dr Titel "König vo Sumer und Akkad" drait. Noch em Tiglat-Pileser I. isch s Assyrische Riich währed faschd zwei Johrhundert vo schwache König beherrscht worde und verfalle.

S neuassyrische Riich

Es assyrischs Chriegsschiff, um 700 BCE

S neuassyrische Riich het mit dr Thronbeschdiigig vom Adad-nirari II. im Johr 911 agfange, und noch ihm hai assyrischi König wie dr Adad-nirari II. s Gebiete vom Königriich nach Weschde vergrösseret, dr Asurnasirpal II. (883–859) bis zum Middelmeer, dr Salmaneser III. (858–823) het Babylonie underworfe und Urartu bekämpft. Vo 823 bis 745 isch Assyrie militärisch weniger aktive gsi, aber dr Tiglat-Pileser III. (745–727) isch bis zur Sinai Wüeschti vordrunge und het Ägypte bedroht. Dr Esarhaddon (681–669) het in Ägypte die kuschitische Pharao bekämpft bis si sich nach Nubie zruggzoge hai. Noch em Dod vom Assurbanipal (669–627) isch Assyrie erschöpft gsi und siis Riich isch in churzer Ziit verfalle. Die chaldäischi Dynaschtii us Babylon het s eroberet und im Johr 612 si Ninive und die andere groosse assyrische Schdedt zerschdört worde.