Vibrant
| Artikulationsarte |
|---|
| Sekundärartikulation |
| Nüt-polmonischi Luut |
Als Vibrante bezeichnet mer e Gruppe vo Konsonante wo doodurch entstehe dass d Artikulatore (meischtens d Zung un e bstimmts Deil vum Mund) locker anenander ghalte werre un deno durch de Artikulationsstrom (also de Atem) mehrmools usenander un wiider anenander bloose werre. Meischtens wiiderholt sich die Bewegig uugfäär drei Mool, aber au Vibrante mit weniger oder mit bis zue fümf Zungeschläg sin mögli. Wichtig isch dass d Artikulatore d Vibratione nüt bewusst usfüere sundern dass dr Luftstrom d Bewegig uslöst. Vibrante unterscheide sich doodurch vo de Tap, bimene Tap wird d Bewegig vum Artikulator sälber usgfüert, statt vum Lufstrom usglöst.
Es git drei verschidni Vibrante wo als Phonem i dr mänschliche Sprooch verchömme; d gnaui Ussproch vo denne drei isch allerdings in denne Sprooche wo si vorchömme arg unterschidlich un cha sogar vo Sprecher zu Sprecher e chly andersch sy.
- [ʙ] - Bilabialer Vibrant
- [r] - Alveolarer Vibrant
- [ʀ] - Uvularer Vibrant
Vibrante chönne nüt überall im Mund artikuliert werre. So isch es z. B. anatomisch unmögli en velare Vibrant z bilde wyl weder s Gaumesegel (Velum) noch s Mittelstugg vo dr Zunge beweglich gnue sin gägenander z vibriere.
De bilabiale Vibrant, wo mit dr Unter- un Oberlippe artikuliert wird, isch arg sälte. Er chunt in e paar Sprooche usem Amazonas (Wari’) un Neuguinea (Kele un Titan) vor. In andri Sprooch wird [ʙ] au als Zeiche vo Chälti bnutzt oder zume Rösser aatrybe.
De alveolare Vibrant isch umgangssprochlich au als "gerolltes-r" oder "Zungespitze-r" bekannt. Vo de Sprooche vo dr Wält hen zirka 75% en "r-artige" (rhotische) Konsonant un d Mehrheit devo isch en alveolare Vibrant, so au in viilene alemannische Dialäkt.
Dr aktive Artikulator vum alveolare Vibrant isch zwar älleweg d Zungespitze (d einzig Usnaam wo bekannt isch isch s Tschechische, lueg unte), dr Artikulationsort isch allerdings nüt älleweg alveolar. So findet sich im Spanische je nooch Dialäkt näbem alveolare au en dentale Vibrant. Au postalveolare Konsonante sin mögli, es isch aber kei Sprooch bekannt wo mit Sicherheit dentale, alveolare un postalveolare Vibrante vonenander unterscheidet.
Dr einzig bekannte alveolare Vibrant wo mitem Zungeblatt statt mit dr Zungespitze ussgsproche wird isch eis vo de beide r im Tschechische wie im Name vum Komponischte Antonín Dvořák (IPA: [r̝]). De Luut isch usserdäm e Kombination vumene Vibrant gfolgt vumene Frikativ.
De uvulare Vibrant isch eini vo de Ussproochmöglichkeite vum Zäpfli-r im Alemannische un andri weschteuropäischi Sprooche, wo allerdings änder sälte isch. Usserhalb vo Europa chunt er praktisch überhaupt nüt vor. S Abchasische im Kaukasus oder s Lakota vo Nordamerika hen en uvulare Vibrant[1][2].
Es isch numme ei Sprooch bekannt wo zwei verschidni Vibrante unterscheidet, un zwar d öschtliche Dialäkt vum Okzitanische wo möglicherwys vo ältri Sprächer de alveolare ([gari] - "gheilt") vum uvulare Vibrant ([ɡaʀi] - "Eiche") unterschide wird.
Fuessnote/Quelle
[ändere | Quälltäxt bearbeite]- Ladefoged, Peter & Maddieson, Ian. (1996). The Sounds of the World's Languages. Blackwell Publishing: Oxford, UK. ISBN 0-631-19815-6
- ↑ Rood, David S., and Taylor, Allan R. (1996). Sketch of Lakhota, a Siouan Language, Part I. Handbook of North American Indians, Vol. 17 (Languages), pp. 440–482.
- ↑ Lakota Language Consortium (2004). Lakota letters and sounds