Apsis (Astronomi)

As Apsis (griechisch „Wölbig“, Plural Apside) bezeichnet mer in dr Astronomi die beide Hauptscheitel uf dr elliptische Umlaufbahn vu eme Himmelskörper. Apoapsis isch debi dr Punkt mit dr gröschte Entfernig zum Hauptkörper un Periapsis säller mit dr gringschte. Wil d'Ellipse gnau zwei Hauptscheitel besitzt, wird dr Begriff meischtens in dr Mehzahl verwendet.

Wortherkumft un abgleititi Begriffe

Apsis ischs griechisch Wort fer „Wölbig, Boge“ un leitet sich vum Begriff Apsis us dr Architektur ab, apo- un peri- sin d'Vorsilbe „fern“ un „nooch“.

Für d'Hauptkörper Sunne, Erde, Mo un Sterne hän d'Apsiden eigeni Nämme, wo us dr entsprechete griechische abgleitet sin:

• -hel zue helios „Sunne“
• -gäum zue ge oder gaia „Erde“
• -selen zue selene „(Erd-)Mo“
• -astron „Stern“
• -galaktikum zue galaxis „Milchstross“
• denebe findet sich au -jovum zue lat. iupiter

Perizentrum und Apozentrum (lat. centrum „Axpunkt“) bezeichne debi speziell Punkte ime Mehkörper-System un beziege sich uf s' Baryzentrum, also uf dr gmeinsam Schwerpunkt.

Wird ime allgmein himmelsmechanische Zämmenhang vu dr Apside vu ere Bahn gschwätzt, ohni dass e bestimmte Zentralkörper gemeint isch, no känne si au as Perizentrum un Apozentrum, aber au as Perifocus un Apofocus (lat. focus „Brennpunkt“) bezeichnet werre.

Dr Abstand zwische System-Schwerpunkt un Apside isch d' Apsisdistanz (Apsidedistanz), oder Apsisabstand, also Periheldistanz (Perihelabstand, oft au kurz numme „Perihel“), Apheldistanz (Aphelabstand, „Aphel“), Perizentrumsdistanz u. s. w.

Z'beachte isch, dass „Periapsisdistanz“ („Periapsisabstand“) menkmol au as Bahnelement dr Winkel Argument vu dr Periapsis bezeichnet.

D'Verbindigslinie vu dr beide Apside isch d' Apsidelinie.

Exzentrizität un Apsisdistanz

Dr Zämmenhang zwische dr (numerische) Exzentrizität un dr Apsisdistanze isch

${\text{Exzentrizität}}={\frac {{\text{Apoapsisdistanz}}-{\text{Periapsisdistanz}}}{{\text{Apoapsisdistanz}}+{\text{Periapsisdistanz}}}}$

Apside un Apsidelinie

Übersicht über d'Referenzlinie vu dr Erdbahn

D'Grade durch die beide Apside wird Apsidelinie gnennt. Si entspricht in dr Hauptax vu dr Ellipse. Wäge Schwerkraftiflüsse vu andere Himmelskörper isch d'Apsidelinie nit fescht, sundern drillt sich langsam in d'Richtig vum umlaufede Himmelskörper. Säller Vorgang wird Apsidedrillig gnennt.

Bahnellipse un Baryzentrum

Wenn mer Bahndate nächer betrachtet un die zwei Apsidedistanze middelt, fallt menkmol uf, dass sich sälli middler Entfernig vu dr grosse Halbax underschidet. Wenn dr Hauptkörper nit wesetlich grösser wie dr zweit isch, wird dodra dr Effekt vum Baryzentrum dütlich gmacht. Denn nit dr Middelpunkt vum Hauptkörper stoht im Brennpunkt vu dr Bahnellipse, sundern dr gmeinsam Schwerpunkt vu dr Himmelskörper.

Bim System Erde-Mo lit s'Baryzentrum (dr Erde-Mo-Schwerpunkt) fascht 5000 km usserhalb vum Geozentrum, also im im Mo zuegwendete Beriich vum Erdmantel. Dr Erdmiddelpunkt beschribt doher monatlich e Ellipse vu 10.000 km Durchmesser.

Bi Doppelsterne (lueg unde) isch säller Effekt noch wesetlich grösser un ka oft sogar astrometrisch erfasst werre. So isch bispilswis scho um 1800 e periodischi Ortsveränderig vum hellschte Stern Sirius feschtgstellt worre, aber erscht 1862 isch si kleine Begleiter, e Wisse Zwerg optisch noochgwiise worre.

Sunne: Perihel un Aphel

S' Perihel isch dr sunnenächscht, s' Aphel (sprich etymologisch korrekt „Ap-hel“ menkmol, wil mer s ph fälschlich fer e griechischs phi haltet, „Afel“) dr sunnefernscht Punkt vu ere Planetebahn. D'Erde het ihr Perihel-Durchgang um dr 3. Jänner (2.–4. Jän.) bi 147,099 Mio. km un ihr Aphel-Durchgang um dr 5. Juli (3.–6. Juli) bi 152,096 Mio. km.

Entfernig vu dr Planete un Zwergplanete vu dr Sunne in Astronomische Einheite un Kilometer:

Himmelskörper	Perihel		Aphel
Merkur	0,306 AE	45,9 Mio. km	0,4667 AE	69,7 Mio. km
Venus	0,718 AE	107,4 Mio. km	0,728 AE	109 Mio. km
Erde	0,9833 AE	147,1 Mio. km	1,0167 AE	152,1 Mio. km
Mars	1,381 AE	206,7 Mio. km	1,666 AE	249,1 Mio. km
Ceres	2,544 AE	380,5 Mio. km	2,987 AE	446,8 Mio. km
Jupiter	4,951 AE	740,9 Mio. km	5,454 AE	815,7 Mio. km
Saturn	9,008 AE	1.347 Mio. km	10,069 AE	1.507 Mio. km
Uranus	18,275 AE	2.735 Mio. km	20,088 AE	3.004 Mio. km
Neptun	29,800 AE	4.456 Mio. km	30,316 AE	4.537 Mio. km
Pluto	29,58 AE	4.425 Mio. km	49,19 AE	7.375 Mio. km
Eris	37,845 AE	5.662 Mio. km	97,545 AE	14.593 Mio. km

Planete sin wiss, Zwergplanete sin grau hinterlegt.

Erde: Perigäum un Apogäum

Perigäum un Apogäum sin dr erdnächscht bzw. dr erdfernscht Punkt.

Bim Mo underschide sich dur die merklich elliptisch Form vu dr Mobahn (Exzentrizität 0,055) die beide Entfernige um über 13 Prozent. Si betrage 356.410 un 406.740 km un die gross Halbax 384.405 km (zue dr Differenz lueg obe, Baryzentrum).

Künstlichi Erdsatellite

Bi künstliche Erdsatellite heisse d'Apside gliich wie bim natürliche Erdmo. Git mer si as Höchi über dr Erdoberflächi a, fallt ihr Underschid natürlich meh uf wie bi geozentrische Distanze. Wird z. B. e 300 km hochi Kreisbahn uf e Exzentrizität vu numme 0,001 gänderet, ändere sich die zwei Höchene uf ca. 235 un 365 km. Russischi Synchronsatellite känne sogar Werte vu 500 bis ca. 80.000 km ufwiise, un e sog. Übergangsbahn zum Mond noch extremeri.

Um zuemindischt fer einigi Johre stabili Satellitebahne z'erhalde, muss s'Perigäum wäge dr Bremswirkig vu dr hoche Atmosphäri mindischtens 200 km hoch lige.

Mond-Satellit: Periselen un Aposelen

Periselen un Aposelen bezeichne dr mondnächscht bzw. der mondfernscht Punkt in dr Bahn vu eme Körper, wo um dr Erdmo kreist (englisch isch Perilune bzw. Apolune, vum latinische luna abgleitet, üblicher).
Zum Bispil het dr dritt Lunar Orbiter (1967) zuenächscht e Periselen vu 210 km Höchi un e Aposelen vu 1790 km gha. Nooch vier Däg isch d'Bahn uf 45 un 1850 km umgwandelet worre, um meh hochuflösedi Photos schiesse z'känne.

Mönd um anderi Planete

Konsequenterwiis wär an Peri- bzw. Apo- dr griechisch Namme vum Planet azhänge, wo aber oft nit geläufig isch. Doher umschribt mer's meischtens, numme bim Jupiter sait mer Perijovum un Apojovum (englisch Peri-, Apojove, vum latinische Genitiv Iovis).

Doppelsternsysteme: Periastron un Apastron (Peri- un Apozentrum)

Periastron un Apastron: Säller Punkt uf dr Umlaufbahn vu eme Doppelstern-Partner, wo säller am nächschte bzw. am wittschste vu sinem Begleiter entfernt isch.

Perizentrum un Apozentrum: Säller Punkt uf dr Umlaufbahn vum Partner in eme Doppelsternsystem, wo säller am nächste bzw. am wittschte vum Schwerpunkt (Baryzentrum) vum System entfernt isch.

Exoplanete

D'Definition fer Exoplanete bi ihrem Umlauf um ihr Zentralstern erfolgt analog.

Galaxie: Perigalaktikum un Apogalaktikum

Perigalaktikum un Apogalaktikum: Dr Punkt uf dr Umlaufbahn vu eme Stern ums Zentrum vum Milchstrossesystem, wo er am nächschte bzw. am witschte vu sällem ewegg isch.

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vum Artikel „Apsis_(Astronomie)“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.