Pio Scilligo

Dialäkt: Züritüütsch

s Graab vom Pio Scilligo in der Mattu, Pumatt

De Pio Scilligo (* 8. Jäner 1928 z Pumatt; † 3. Juli 2009 z Room) isch en walserisch-italienische katolische Prieschter, Psicholoog, Profässer und Inschtituutsgründer gsy.

Ussert syne Büecher über psicholoogischi Theeme hät er au zwäi pumattertüütschi Wöörterbüecher gschribe – s eerscht isch au e chlyni Gramatik.

Sys Läbe und syni Uusbildig

De Scilligo (oder äigetli «Schilling», wie de Name früener uf Tüütsch ghäisse hät) isch as nüünts vo zwölf Chind vom Michele Scilligo und de Anna Maria née Ferrera im Pumatter Wyler Staafulwald uf d Wält choo; syni Mueterspraach isch s «Pumattertitsch» gsy. Er hät scho as Bueb wele Prieschter wëërde, und de Doorffpfarer hät en a d Salesiaaner z Turyn vermittlet. Bi dëne hät er scho s letscht Primaarschueljaar bsuecht und dänn ab 1940 s Gimi. 1945 isch er em Salesiaaner-Orde byträtte.

Im Februaar 1948 isch er für der Orden uf Hongkong und Macau. Am eerschtgnännten Oort hät er vo 1950 bis 1953 Theology gstudiert und 1951 di eebig Profäss abgläit. Nach föif Semeschter Stuudium isch er uf Shillong versetzt woorde – das isch doozmaal im nordweschtindische Staat Assam gläge, isch hüt aber d Hauptstadt vom Staat Meghalaya) –, und deeten händ s en am 24. Juli 1954 zum Prieschter gweit. Nach anderthalb Jaar isch er wider zrugg uf Hongkong, zum deet zeerscht as gwöndliche Leerer und nachanen as Schuelläiter von eren Ordensschuel z würke. Wil er esoo vil Jaar z Hongkong gläbt hät, hät er näbet Walsertüütsch, Italienisch und Änglisch au Kantoneesisch chöne.

1963 isch er uf Kalifornie und hät im 65i a de staatlichen Uniwërsitëët vo San Francisco de «Master of Arts in Secondary Education» gmachet und im 67i a der Uniwërsitëët Stanford z Palo Alto de Toktertitel i «Educational Psychology» überchoo. Im 68i isch er äntli häi uf Itaalie – und a de Fakultëët für Erzieigswüsseschafte vo de Pööpschtliche Salesiaaner-Uniwërsitëët Dozänt woorde. Er hät aber gly gmërkt, das em na vil fëëlt – s isch ja au d Zyt gsy, wo d Psichology zu nöien Uufer uufprochen isch. So isch er i de Sibezgerjaar fascht Sumer für Sumer uf Kalifornie zrugg, zum sich a inowatyven Inschtituut usserhalb vom Uniwërsitëëtsbitriib wyterbilde. I dëne Jaar isch er am Center for Studies of The Person z La Jolla bim Carl Rogers, am Gestalt Institute z San Francisco i de Gstaltterapy, am Robert and Mary Goulding Western Institute for Group and Family Therapy i de Transakzioonsanalyse und am Mental Research Institute z Palo Alto gsy. 1975 isch er Mitgliid vo der International Transactional Analysis Association und 1976 vo de European Transactional Analysis Association woorde.

Zum Würken as Profässer ab 1974 reschp. 1976 a zwoo Röömer Uniwërsitëëte – zum Täil paralel zu synere Wyterbildig z Kalifornie – und as Inschtituutstiräkter und -gründer gits mee im Kapitel, wo chunt. I syne letschte Jaar hät er sich mit Counseling abggëë, das ghäisst mit professioneler psichosoziaaler Biraatig, und isch Eerebresidänt gsy vom «Coordinamento Nazionale Counsellor Professionisti».

Gstoorben isch er mit 81i z Room, aber bigrabe lyt er wider z Pumatt, uf em Fridhoof zer Chilchu.

Sys Würken i der akadeemische Psichology

Hooch- und Fachschuelwäse

De Scilligo hät zeerscht emaal a zwoo röömische Hoochschuele gleert: A de La-Sapienza-Uniwërsitëët isch er ab 1974 usserordentliche Profässer für Forschigsmetoodik am Inschtituut für Psichology gsy (bis i s 77i isch er au dëm syn Tiräkter gsy), und a de Pööpschtlichen Uniwërsitëët vo de Salesiaaner (UPS) hät er vo 1976 bis 1981 as ordentliche Profässer für Soziaalpsichology und Schuelpsichology gwürkt.

Die Zyt i de Sibezgerjaar, wo-n-er sich a inowatyven Inschtituut z Amërika wyterpildet hät (daadezue s Kapitel vorane), hät aber en groossen Yfluss uf de Scilligo ghaa, und er isch z Itaalie sälber zum Inschtituutsgründer woorde. 1977 hät er zäme mit de Carla Del Miglio und em Raffaella Guglielmotti s Inschtituut für Gstalt- und Transakzioonsanalyse («Istituto di Gestalt e di Analisi Transazionale», IGAT) uuftaa. Daadruususen isch dänn 1981 s Forschigsinschtituut für intrapsychischi und relazionaali Prozäss («Istituto di Ricerca sui Processi Intrapsichici e Relazionali», IRPIR) woorde, wo dezue ane 1986/1993 na s Bildigs- und Forschigsinschtituut für Erzier und Psichoterapöite («Istituto di Formazione e Ricerca per Educatori e Psicoterapeuti», IFREP) choo isch. S IRPIR-IFREP hät Sitz z Room, z Cagliari (Sardynie) und z Mestre (Veneezie). Zäme mit em Antonio Arto, em Eugenio Fizzotti und em Herbert Franta hät er dänn 1991/1994 di Hööcher Fachschuel für Klynischi Psichology a de Salesiaaner-Uni («Scuola Superiore di Specializzazione in Psicologia Clinica dell’UPS», SSSPC-UPS) ggründet und isch vo dëre 1995–2005 de Tiräkter gsy. Die Schuel schaffet mit de Salesiaaner-Uni zäme: d SSSPC stelt Leerbiuufträiti zur Verfüegig, und d UPS git de Studänte s Diploom. 2008 schliessli isch er na Mitgründer gsy vo de Fachschuel für Interpersonelli und Gruppepsichoterapy («Scuola di Specializzazione in Psicoterapia Interpersonale e di Gruppo», SSPIG) mit Sitz z Palermo (Sizilie).

1987 hät de Scilligo d Fachzytschrift Psicologia Psicoterapia e Salute (bis 1994: Polarità) ggründet und isch bis zu sym Tood dëren ire wüsseschaftlich Tiräkter gsy.

Eerige

Für syni Läischtige hät de Scilligo am 29. Mai 2009, churz vor sym Tood, d Silbermedalje vo de Salesiaaner-Uni überchoo.

Es git hüt au en Pio-Scilligo-Prys: D Fakultëët vo den Erzieigswüsseschafte vo de Pööpschtliche Salesiaaner-Uniwërsitëët und d «Scuola Superiore di Specializzazione in Psicologia Clinica (SSSPC-UPS)» gänd zäme mit em Trägerveräin vom «Istituto di Formazione per Educatori e Psicoterapeuti (IFREP)» d Premia Pio Scilligo use. Si gaat a Lüüt, wo-n-e gueti empyrischi Abschlussaarbet im Gibiet vo den Erzieigswüsseschafte gschribe händ.

S Büechli «Pumatter Tietsch», s «Pumattertietsch Werterbeuch» – und d Pumatter sälber

Em Scilligo syni Publikazioone bilded zäme mit dëne vo der Angela Bacher und de Silvia Dal Negro, mit em literaarische Schaffe vo der Anna Maria Bacher und de Daate vom Spraachatlas vo de tüütsche Schwyz en groosse Täil vom Wüsse, wo d Gërmanischtik hüt über s Pumattertüütsch hät.

Syni Büecher

S Pumattertüütsch Wöörterbuech vo 1993

1989 hät er es Büechli über syni Mueterspraach, s Pumattertüütsch, useggëë, wo-n-e Mischig us Wöörterbuech und Gramatik isch. Drinn häts au vil Byspilsätz, und dezue ane erlüüteret er syni Schrybwys uusfüerlich. Wie-n-er im Voorwoort schrybt, isch de Zwäck vo dëm Büechli, em Pumattertüütsch, wo vo de Junge chuum me gredt wird, es Tänkmaal z hinderlaa: Wir chunnu bloss hoffe daswer kneug zeiche lah wa mitum ziet niet vergengen. Dits haeni ich im si: riechi zeiche lah das die wa denah chomen chunnun wisse un losu was ist aes mal ksi und wi is gsi.

Vo 1989 bis 1993 hät er dänn e gröössers Wöörterbuech zämegstelt. Sys Ziil isch gsy, wie-n-er im Voorwoort schrybt, so vilne Mundaartwöörter wie nu mügli e kodifizierti schriftlichi Norm z gëë. Wil de Scilligo scho as Junge vo dihäime furt isch, hät er, wie-n-er mäint, der alt Tialäkt vo synere Mueter us Früduwald ganz ungstöört chöne bhalte – esoo, wie-n-er en i synere Juged z Staafulwald gredt gha hät. En Sprachwüsseschafter im Algimäinen oder en Tialäktoloog im Bsunderen isch de Scilligo aber nöd gsy. Gramatik oder Byspilsätz häts i dëm zwäite Buech nüme dine.

Zum de pumattertüütsch Woortschatz vo synere Juged samle, hät er zeerscht emaal uf e tüütsches Wöörterbuech zrugggriffe und hät sich deet drususen es Korpus vo öppe 5000 Wöörter zämegstelt. Mit de Hülff vo sym Brüeder Giuseppe Scilligo und em Lino Matli hät er dänn all Wöörter uusgsonderet, wo im Pumattertüütsch chuum pruucht wëërded. Drufabe hät er d Wöörterbüecher vo Greschonei und Eischeme entteckt und gmërkt, das s Greschoneitüütsch sym Pumattertüütsch starch glycht, und hät namaal 1000 Wöörter us dëm usegnaa. Wyteri hundert Wöörter hät er vom Gurinertüütsch gholt, und zwaar us eme Manuskript us de Zwänzgerjaar, wo-n-em der italienisch Walserforscher Enrico Rizzi ggëë gha hät. Und zletscht hät er na us de läbige Reed gschöpft, nämli us all dëne Gsprööch, wo-n-er mit em Giuseppe Scilligo gfüert hät. Edërewääg sind dän ales i alem 7500 Wörter und Sätzli zämechoo; 1993 hät er s Manuskript la trucke. S isch em aber klaar gsy, das mer a dëm Wöörterbuech na hett sele wyterschaffe, und er hät au d Lüüt pätte, das s em hälffid. Trotzdëm isch nie e zwäiti Uuflaag usechoo.

Syni Schrybwys vom Tialäkt isch ganz en äigeni und macht s richtig Läsen echli schwëër. Wil er ekäi Umluut und anderi Zuesatzzäiche bruucht, schrybt er «ae», «eu», «ie», «oe» und «ue» für [æ ø i œ y], aso öppe waeltsch [ʋæltʃ] «italienisch», feuss [føːsː] «Fuess», liet [lit] «Lüüt», toepf [tœpf] «Tauffi», luet [lyt] «luut». Lengi truckt er i Fäll, wo-n-er bi Chürzi nu äin Buechstabe schrybt, mit Vertopplig uus, i Fäll aber, wo-n-er en Zwiiluut schrybt, mit eme «h»: miidi [mɪːdɪ] «Müde, Müdigkeit», haehrt [hæːrt] «Hëërd, Ëërde». Voll durezie tuet er das aber nööd; er schrybt zum Byspil d meuter «die Mutter», säit aber, das me das tmeuhter uussprächi (lueg scho obe feuss und na une miesch). D Schrybig vom tipisch walsertüütsche palatalisierte /s/ isch zmäischt «sch» [ʃ] oder «zch» [ʒ]: miesch [miːʃ] «Mäuse», zchie [ʒi] «sie», denäbet aber im Genitiv «s», öppen i ds heers huehs «s Heers Huus, s Huus vom Pfarer», was mer as [ts heːrʃ hyːs] mues läse, und au im Fall vo maess «Mäss» wëër doch wol maesch [mæʃː] z erwaarte. Meedüütig isch au s «ch»: im Normaalfall staat das für en (eener wäiche) /ç/-Luut (chatza [çɑtsɑ] «Chatz») – nu nöd i de Verbindung chs, die isch as [ks] z läse (fuchs [fuks] «Fuchs»). Veräinhäitliche tuet er au im Fall vo der Uusluutverhërtig: er schrybt waeg «Wääg», säit aber, das me daa s «g» as [k] uussprächi (aso [ʋæk]), andersch als i waeg im waald «Wääg im Wald», wo s «g» für [g] stöch (aso [ʋæg]). Anderi, wo daas em Scilligo naagmachet hetted, gits nööd – de Walserverein Pomatt und d Schriftstelleri Anna Maria Bacher schrybed uf en Aart, wo d Luut tiräkter zum Uustruck bringed.

D Lüüt

I de Sächzger- und Sibezgerjaar hät de Scilligo au e Räie Pumatter Familie fotigrafiert. Die Bilder cha me hüt uf YouTube aaluege.

Publikazioone

Monografye

• La dinamica di gruppo: interazione sociale nei piccoli gruppi. Pontificio ateneo salesiano, Roma 1971.
• Dinamica di gruppo. Società Editrice Internazionale. Torino 1973.
• Pumatter Tietsch. Ds Kschrift un die Erst Werter. Il Tedesco di Formazza. La Scrittura e le Prime Parole. IFREP, Roma 1989.
• Gestalt e analisi transazionale: principi e tecniche. Editrice LAS, Roma 1990, ISBN 978-88-213-0064-6.
• Pumattertietsch Werterbeuch. Vocabolario Formazzino–Tedesco–Italiano e Italiano–Formazzino–Tedesco. IFREP, Roma 1993.
• La nuova sinfonia dei molti sé. Editrice LAS, Roma 2004, ISBN 978-88-213-0575-7.
• La ricerca scientifica tra analisi ed ermeneutica. Editrice LAS, Roma 2009, ISBN 978-88-213-0721-8.

Artikel

• Verso una tassonomia del rapporto di amore: il questionario QDA. I: Polarità 1, 1987, S. 345–365.
• Investigación clínica y práctica terapeutica: un abismo que salvar. I: Revista de psicoterapia 1, 1990, S. 9–32.
• Gli Stati dell’Io: definizione dimensionale per la ricerca empirica, per l’analisi clinica e per la formulazione del caso. I: Psicologia Psicoterapia e Salute 8, 2004.
• La base empirica della medicina alla ricerca di umanità e una psicoterapia naturalistica alla ricerca delle sue radici ermeneutiche. I: Psicologia Psicoterapia e Salute 10, 2006.
• Correlates of dimensionally defined Ego States in Transactional Analysis and social cognitive representations of relational processes and the Self. I: Psicologia Psicoterapia e Salute 10, 2006.

Bitröiti Aarbete

• James S. Simkin: Brevi lezioni di gestalt. Borla, Roma 1978, ISBN 978-88-263-0285-0.
• Allen E. Ivey: Il colloquio intenzionale e il counselling: facilitare lo sviluppo del cliente in un mondo multiculturale. Editrice LAS, Roma 2004.
• James P. Choca: Guida interpretativa del MCMI: Millon clinical multiaxial inventory. Editrice LAS, Roma 2004.

Quäle

• Università Pontificia Salesiana – Archivio storico: Scilligo, Pio 1928–2009 (Site cha nüme abgrüeft wärde; Suche im Webarchiv)[1] [2] Vorlage:Toter Link/www.unisal.it.
• IRPIR-IFREP: La storia dell’Associazione e del Fondatore raccontata da Pio Scilligo in occasione dei 25 anni dalla nascita dell’IRPIR (mit ere Foti vom Scilligo).
• Dott. Giampiero Bonacina: Pio Scilligo (Site cha nüme abgrüeft wärde; Suche im Webarchiv)[3] [4] Vorlage:Toter Link/dottorbonacinapsicologo.it (mit eme Film, wo me Scilligo ghöört und gseet rede).
• CSPL Centro Studi di Psicologia e Letteratura: Scilligo Pio (1928–2009).
• Pio Scilligo: Pumattertietsch Werterbeuch. Vocabolario Formazzino-Tedesco-Italiano e Italiano-Formazzino-Tedesco / Pumattertietsch-Waeltsch-Tietsch und Waeltsch-Pumattertietsch-Tietsch. IFREP, Roma 1993; daadrin bsunders s Voorwoort.

Lueg au: Il «valzer» di Don Pio Scilligo – vil Fotenen us em Läbe vom Pio Scilligo.