Werner Marti

Dr Werner Marti (* 5. Septämber 1920 z Vogelsang bi Rapperschwil BE; † 9. Novämber 2013 z Biel) isch e Schwizer Lehrer, Sprochforscher un Schriftsteller gsi, wu si Läbe näben em Lehramt im Bärnditsche gwidmet het. D Bärner Sprochwisseschaftleri Ruth Bietenhard nännt-e "Ein Jakob Grimm der Berner Mundart".

Am 25. Septämber 2010 isch de Werner Marti z Aarau vom Verain Schwiizerdüütsch zum Ehremitgliid ernännt worde, als Dank für alles won èèr für de Verain und für d Mundart gmacht hät. Er isch uufgstande und hät sich mit ere churze Reed bedankt, d Blueme hät er aber grad sinere Frau, de Susanna, id Hand truckt.

Dr Werner Marti ase jung

Dr Marti Werner isch e Suhn vum Friedrich Marti, eme Seeländer Büür, un dr Bertha geb. Zesiger. Dr isch z Rapperschwil ufgwagse un schwätzt, wiä ner anne 85 gschriibe het, "noch heute einen mittelländischen Seeländer Dialekt mit stark bäurischem Einschlag". Dr het in ere Zit, wu d Bärner Landwirtschaft Not glitte het, numme derfe s (Lehrer-)Seminar bsueche, het also nit derfe stüdiäre. Ab 1940 isch er Primarlehrer z Seewil, z Utzischdorf un z Biel gsii. Dr her friäh e Familiä grindet un schliäßlig 5 Kinder z versorge gha.

Si erschti Fraü Frieda Junker isch anne 1948 gstorbe; dr het derno 1969 nomol ghirate un mit sinere zweite Fraü Susanna Baumgartner zwei witteri Kinder bikumme.

Sini grammatische Haüptwärk

Dr het scho lang welle d bärnditsch Sproch erforsche un wäge däm het er näbe sinere Arbet as Lehrer d Maturität nogmacht un anne 1959 bstande. Jetz het er kenne an d Uni goh; z Bärn het er Germanischtig mit Schwärpunkt Dialäktologii un germanischi Phililogii gstüdiärt, im Näbefach Änglisch un Volkskund. Anne 66 her er dr Dokter gmacht; si Dissertation heißt: "Wäärche – schaffe. Ein Wortkomplex in der Sprache des bernischen Seelandes".

Ab 1976 het er bis zu sinere Pensioniärig z Biel as Seminar-Lehrer gschafft.

Anne 72 het er si Biächli "Bärndütschi Schrybwys" rüsgä – si Schiibig isch im Verglich zu dr Dieth-Schrift necher am draditionälle ditsche Schriftbild.

Anne 1985 het er si "Berndeutsch-Grammatik" rüsgä. Diä isch also speter wiä diä meischte andere modärne Schwizer Dialäkt-Grammatike rüskumme un isch wenniger populärwisseschaftlig wiä diä andere (mit allene Vor- un Nochdeil: wisseschaftlig präziser un üsfiährliger, wenniger allgmeinverständlig), isch anderscht gliideret wiä d Grammatike, wu vum Verein Schwizerditsch initiiärt sin.

Dr Marti as Romanautor

Noch sinere Pensioniärig het er im Bieler Tagblatt e regelmäßigi Mundart-Kolumne (Bärnditsch) ufboije; Artikel do drüs het er anne 1988 as Buech ("Ds Johr uus") rüsgä. Anne 1995 het er si erschte Roman (uf Bärnitsch) rüsgää, e große, hischtorische Roman mit em Namme: "Niklaus und Anna"; anne 2001 isch dr Roman "Dä nit weiss, was Liebi heisst" gfolgt.

Bedittig

D Ruth Bietenhard verglicht dr Werner Marti mit em Jakob Grimm mit em Hiwiis, ass d modern ditsch Sproch im Grimm d Glichberächtigig in dr eijropäische Sprochkültür verdankt. Im Marti seigs z verdanke, ass s Bärnditsch hit nit numme as "Mundart", nai, as "('Kleinraum'-)Sprache" iigstuuft wird. Beidi Grammatiker diäg aü verbinde, ass si näbe dr druckene grammatische Arbet lebändigi Literatür gschriibe hän – dr Grimm un si Brueder Märli, dr Marti Gschichte un Roman.

Im Werner Marti sini Publikatione

Wäärche – Schaffe. Ein Wortfeldkomplex in der Sprache des bernischen Seelandes (= Diss. Bern 1966). Haupt, Bern 1968
Chlepfe uf der Geisle. Gschichte vo mir u vo angerne. Zytglogge, Oberhofen 2005, ISBN 3-7296-0696-4
Bärndütschi Schrybwys. Ein Wegweiser zum Aufschreiben in berndeutscher Sprache. Francke, Bern 1972; 2. A. 1985, ISBN 3-305-00074-0
Berndeutsch-Grammatik für die heutige Mundart zwischen Thun und Jura. Francke, Bern 1985, ISBN 3-305-00073-2
Ds Johr uus. Gschichte, Begägnige, Wörter. Us de Bärndütsch-Kolumne im Bieler Tagblatt vo de Johr 1986 bis 1988. Gassmann, Biel 1989
Resli. Eine Erzählung aus dem Berner Oberland. Staatlicher Lehrmittelverlag, Bern 1989
Niklaus und Anna. Mundartroman nach Dokumänt us der Zyt vo 1798 bis 1819. Zytglogge, Gümligen 1995, ISBN 3-7296-0509-7
Dä nid weis, was Liebi heisst. Bärndütsche Roman us der Zyt vorem Erschte Wältchrieg. Zytglogge, Gümligen 2001, ISBN 3-7296-0622-0
Chlepfe uf der Geisle. Gschichte vo mir u vo angerne. Zytglogge, Oberhofen 2005, ISBN 3-7296-0696-4

Quälle

Ruth Bietenhard: Ein Jakob Grimm der Berner Mundart. Dem Berndeutschforscher und Schriftsteller Werner Marti zum achzigsten Geburtstag. In: "Der kleine Bund" (Samstigsbiilag zu Der Bund), 2. 9. 2000.
Werner Marti: Vorwort. In: Werner Marti: Berndeutsch-Grammatik für die heutige Mundart zwischen Thun und Jura. Bern 1985

Weblink

Christian Schmid: Marti, Werner. In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.
Yytrag über Werner Marti im Lexikon vom Verein Autorinnen und Autoren der Schweiz
Schriftsteller Werner Marti gestorben. In: Berner Zeitung.ch vom 12. November 2013