Wenkerbogen vu Harda

Dr Wenkerboge vu Harda isch e Blatt vu dere grosse Ufnaam vu dr ditsche Sprooch, wo im 19. Joorhundert angefange het un hit Bschdanddeil vum Ditsche Sprochadlas isch. Sällimols, wo dr Sproochforscher Georg Wenker vo 1852 bis 1911 sinner Sproochadlas vorbereitet hed, hänn alli Schuele im domolige ditsche Riich e Froogeboge mid vierzig gliche Muschdersätz vorgleit bikumme, wu d' Schiäler middem Léhrer in de lokal Mundart uffschriewe hänn mièn.

Hiwiis zuem Boge 41308

• Harda het dozemols zuem Bezirksamt Staufe im Großherzogtum Bade ghärt.
• De Ord lit im Sproochruum vum Hochalemannische / Nördlige Millemer Ruum.
• D Schueler hänn mit Hilf vum Lährer Adolf Stark vu Mauene bi Enge de Wenkerboge üssgfillt.
• Vu de vierzig Wenkersätz sinn alli iitrage. Sowit des goht, isch d Schriibwiis inn de Bege iwernumme worre.
• As Üssproch vum Ortsnamme wird im Boge „Harda“ agä.
• In Süddischland sinn d' Bege anne 1887 uffgnumme worre, der vo Harda het d' Nummrä 41308 kriägd.
• D' geografisch Lag vu Harda isch in dere Karde iitrage.

Wenkersätz

1. Im Winter fliege die trochene Bletter in der Luft uma.
2. S hört gli uf mit schneie, drno wird’s Watter wieder besser.
3. Thue Chole in dr Ofa, daß d Milch bald zchocha anfangt.
4. Da guet alt Mann ischt mitem Roß durchs Is brocha und ins chalt Wasser keit.
5. Dr isch vor vier oder sechs Wocha gschtorba.
6. S' Für isch dschtarch gsi, d Chucha sind jo unta ganz schwarz brennt.
7. Dr ißt d Eier allewiil ohni Salz und Pfaffer.
8. D Fieß dhämer selli weh, i glaub, i ha si durgloffa.
9. I bi bi dr Frau gsi und hanaras gsait, und sie hät gsait, sie wills a ihrer Tochter saga.
10. I wills a nimmi wieder thué.
11. I schlag di gli mitem Chochlöffel um d Ohrā, du Āff.
12. Wo gosch du hii, sollemer mitr goh?
13. S sind schlachti Zita.
14. Mi lieeb Chind, blib do unta stoh, di böösa gans bißā di dodt.
15. Du häscht hüt am meschta glährt und bisch artig gsii, du darfsch ehnder haim goh als die Andera.
16. Du bisch no nüt groß gnue, um a Flascha Wiin uus ztrinka, d' muesch no eppis waxa un größer wära.
17. Gang bi so guet und sag dira Schweschter, sie soll Chlaider für euer Mueter färtig naia und mit dr Büürschta sufer macha.
18. Hättscha du kchännt, drno wärs andersch chu und s thät besser umma schtoh.
19. Wär her mer mi Chorb mit Flaisch gschtoohla?
20. Dr thuet aso als hätta sena zum drescha bschtellt, sie hanns aber selber thoo.
21. Wann hattr die nai Gschicht verzehlt?
22. Mr mueß lut bruela, sunscht versthoht r is nüt.
23. Mr sin mued und han Duurscht.
24. Wo mer geschtert zoba zruck chu sin, do sin di Andera scho im Bett glaaga un sinn fescht am Schloofa gsi.
25. Dr Schnee isch dia Naacht bi us lieega bliba, abr hütt a Morga ischr gschmolza.
26. Hinter unsrem Hus schtehn drei schöni Epfelbaimli mit roa Epfili.
27. Chöner nüt no a Augablick ufis waarta, drano gähmer mitich.
28. Da därfa käini so Chinderaia triiba.
29. Unsri Barg sind nüt a so hoch, eüri sin viil höcher.
30. Wié vil Pfund Wüürscht und wié vil Brod wanner ha?
31. I verschtand ich nüt, dr muén a wang luter schwatza.
32. Hannr kai Stückli wiißi Saipfe für mich uf mim Tisch gfunda.
33. Sin Brueder will sich zwai schäni neii Hüser in eura Garda boua.
34. S Wort ischim vu Harza chu.
35. Des isch racht gsii vun annr.
36. Wa sitza do für Vögili oba uff dem Müürli.
37. D Buura han fünf Oxa und nün Chue und zwölf Scheefli vors Dorf brocht, sii hann sie wella verchaufa.
38. D Düt sin hüt alli dussa ufm Fäld und maia.
39. Gang nur, dr bruun Hund thuet dr nüüt.
40. I bi mit da Lüta dohinta übr d Matta ins Chorn gfahra.

Werder im Wenkerboge

• haiß, nain, blau, grau, haua, Hand, Hanf, Helm, Flax, er waxt, Basa, Pfluma, Brief, Hoft, jung, chrumm.
• Suntig, Mäntig, Zischtig, Mittwocha, Dunschtig, Fritig, Samschtig
• elf, fufzehn, sächzehn, fufzig

Luäg aü do

• Lischde vu alemannische Wenkerboge
• d Wenkersätz uf Hochdütsch

Wo s her isch

• Digitalisat vum Original Wenkerboge vu Harda