Zum Inhalt springen

Waarehuus S. Knopf

Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy
Wäärbaazaig in: Stadtrat Freiburg (Hrsg.): Führer von Freiburg i. Br. 1926/27.
Inschrift am Ort vum friejere Waarehuus Knopf
Namesakzie iber 500 Franke vu dr Sally Knopf AG z Inderlache vum 2. Septämber 1935
Di eemoolig Willa vu dr Familie Knopf
Stolperschtai fir d Betty Knopf

S Waarehuus S. Knopf (im Fryburger Dialäkt s Knopfe) isch e Ainzelhandelsunternäme z Fryburg gsii, wu Ändi 19. Jorhundert vum jiidische Chaufmann Sally Knopf (aigetli Simon Knopf; 1845–1922) grindet wooren isch. Anderi Familiemitgliider, vor allem syni Brieder Max, Moritz un Albert, sin au Chauflyt gsii, lueg Waarehyyser Knopf.

Gschiicht

[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Am 20. Merz 1887 het im Oobergschoss vu dr Chaiserstrooß 32 (hite Kaiser-Joseph-Straße/Ecke Weberstraße) s Strassburger Engros-Lager M. Knopf ufgmacht,[1] wu vu Aafang aa em Sally Knopf un syre Frau Rebekka gheert het.[2]

Anne 1895 sin si ins Oobergschoss vum Gebei Chaiserstrooß 60 (Kaiser-Joseph-Straße 192) umzooge.[3][2] Dr Knopf het 1898 fir 175.000 Maark s ganmz Huus 60 gchauft, 1904 fir 400.000 Maark d Nr. 62 links dernääbe un 1910 fir 290.000 Maark mit dr Nr. 58 au s räächt Noochberhuus.

S Huus Nr. 60 het dr Knopf abrysse un vum Fryburger Architäkt Friedrich Ploch dur e Waarehuus ersetze loo, wu grooßi Fänschter in dr eerschte drei vu syne vier Stockwäärch ghaa het. Wu s Huus 62 vis-à-vis vu dr Minschtergass anne 1904 vu dr Fryburger Architäkt Walther un Jacobsen as Juugedschtiil-Chaufhuus umgstaltet wooren isch, sin 1910 di baide Noochbergebei zue re zuenige Sandschtaifassaad umböue woore. Si het neoklassizistischi Elemänt mit Juugedschtiilmerkmool verbunde un isch vum Fryburger Architektuurbiro Philipp Walter & Cie. blant woore.[2]

Dr Arthur, dr Suhn vum Sally Knopf, het s Unternäme no däm sym Dood wytergfiert. Anne 1927 het er fir 180 000 Maark s Grundstuck Nr. 56 (hite 190) mit em Wempesche Huus uf dr andere Syte vu dr Franziskanergass gchauft. S 1888 dodruf böue representatiiv Gebei, het er abrysse loo un dur s Neiböu vum Philipp Walther ersetzt. Mit syne runde Foorme het där Neiböu an d Chaufhyyser vum jiidische Architäkt Erich Mendelsohn gmaant.[2] D Fassaad vum Neiböu isch an s Huus 192 aagliche un mit ere scho glyy bim Aadrag heftig umstittene Brugg iber d Franziskanergass an Stammsitz aabunde woore. Böublään doderzue het s hite no in dr Akte vum Staatsarchiiv Fryburg iber e Brozäss, wu dr Fryburger Kommerzieroot Julius Mez 1910/1911 vor em Landgriicht Fryburg (A 25/1 Nr. 300) gege s Waarehuus Sally Knopf wäge „Hypothekengefährdung“ gfiert ghaa het.[4] Em Arthur Knopf sy Visioon isch s gsii, dur dr Chauf vu dr Hyyser 54 un 52 e grooße, ainhaitlige Waarehuusneiböu realisiere z chenne.[3]

Vu Fryburg uus sin verschiideni dytschi Filiaale entstande, z. B. z Colmar (Elsass) un 1899 z Löörech. Letschteri isch 1909 dur e modäärne Neiböu im Juugedschtiil ersetzt woore, wu hite d Stadtbibliothek Löörech din isch. Mit Baasel isch 1895 di eerscht Schwyzer Filiaale derzuechuu, wu s eerscht Waarehuus z Baasel gsii isch. In dr Joor druf het dr Knopf anderi Waarehyyser z Lozärn, z Fryburg i. Ü. (1907) un z Inderlache ufgmacht. In dr 1920er Joor sin d Schwyzer Filiaale zue vier vu Schwyzer glaitete, räächtli sälbschtständige Akziegsellschafte umgwandlet woore, wu aber im Yychauf kooperiert ghaa hän. Dur Hyroot vu zwoo vu dr fimf Deechtere vum Sally Knopf sin die Hyyser speeter in s Aigeduum vu Schwyzer gange.[5]

Di dytsche Waarehyyser sin ab 1933 boykottiert un 1938 „arisiert“ woore. Zum 1. April 1937 het dr langjeerig Prokurischt vu dr Firma, dr Fritz Richter, s Unternäme ibernuu. Dr Arthur Knopf isch anne 1938 ins KZ Dachau chuu, het aber 1939 in d Schwyz chenne fliichte. Sy Schweschter Betty isch Mitti 1920er-Joor wäge Depressioon in d Irreaastalt Illenau yygwiise woore[6] un 1940 im Rame vum „Euthanasie“-Brogramm, dr „Aktion T4“, vu dr Nazionaalsozialischte ermoordet woore. Am 27. Novämber 1944 isch s Fryburger Waarehuus bi dr „Operation Tigerfish“, eme britische Luftaagriff, zum grooße Dail gschlisse woore.[7]

Anne 1949 isch dr Knopf-Eerbe noch ere Reschtituzioonschlaag in eme Verglyych d Helfti vum Unternäme zuegsproche woore. S wider ufböue Kaufhaus Richter isch 1950 in Kaufhaus für Alle umgnännt woore un d Fasaad, wu stoo bliiben isch, isch in dr Joor druf e baar Mool umgstaltet woore. Aafangs 1980er Joor het d Spaarchasse s Gebei gchauft, s Chaufhuus het aber 1983 wäge Insolwänz mieße zuemache. 2011 isch s Gebei abgrisse un e Neiböu erriichtet woore, wel dr Aigediimeri e Sanierig no zytgmääße Standard nit wiirtschaftli erschiinen isch. Dur d Böulucke het mer chenne uf dr Koor vu dr Martinschilche luege, wäge däm het si ne Buurgeriniziatiiv grindet, wu si fir e Blatz an däre Stell yygsetzt het, mittlerwyyli isch do aber wider böue woore.[8] Dr Neiböu isch 2014 feertig woore, e Inschrift wyyst uf d Gschiicht vum Huus un di friejere Aigediimer Knopf aane. D Uusstellig „Waren.Haus.Geschichte – Die Knopf-Dynastie und Freiburg“ in dr Ryym vu dr Spaarchasse Mitti 2014 het uusfierliger d Familie Knopf un iri Waarehyyser gwiirdigt.[9]

Di 1927/1928 im neobarocke Schtiil böue Fryburger Willa vu dr Familie Arthur Knopf in dr Beethovenstrooß 8 ▼, wu där aber scho 1935 us finanziälle Grind het mieße verchaufe, isch no Chriegsänd vu dr franzeesische Bsatzigsdruppe bschlagnaamt woore, speeter isch si in verschiideni privaati Händ chuu. Si stoot unter Dänkmoolschutz un gheert syter 1989 dr Hamburger Johann Carl Müller-Stiftig, wu deert e integratiivi Montessori-Chinderschuel din het. E Stolperschtai am Yygang zum Gaarte vu dr Willa maant hite an d Gschiicht vu dr Familie Knopf.[10] Dr Stolperschtai verwyyst uf d Betty Knopf, wu aber Mitti 1920er-Joor mit dr Eltere, zletscht mit dr Mueter Rebekka Knopf im Huus Ludwigstrooß 30 z Fryburg ▼ gwoont het, wu bim Luftaagriff im Novämber 1944 ganz gschlisse wooren isch.[6]

Literatur

[ändere | Quälltäxt bearbeite]
[ändere | Quälltäxt bearbeite]
 Commons: Waarehyyser Knopf – Sammlig vo Multimediadateie

Fueßnote

[ändere | Quälltäxt bearbeite]
  1. ↑ Inserat „Eröffnung des Strassburger Engros-Lager M. Knopf“. In: Freiburger Zeitung digital. 20. März 1887, abgruefen am 12. Juni 2022.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Bernd Serger: Die Geschichte der Kaufmannsfamilie Knopf. In: Badische Zeitung. 12. Januar 2011, abgruefen am 12. Juni 2022.
  3. ↑ 3,0 3,1 Ulrich Ecker: Das Haus Zum Roten Kopf (Kaiser-Joseph-Straße 190, früher 56) In: Schau-ins-Land. 104, 1985, S. 221 ff.
  4. ↑ Staatsarchiv Freiburg: A 25/1 Nr. 300
  5. ↑ Thomas Tobler: Die Entwicklung der Schweizer Warenhäuser: Auszüge aus Testarbeit Thomas Tobler, HWV Bern. (MS Word; 48 kB) (Nicht mehr online verfügbar.) In: tobler-tobler.ch. 1976, S. 6, archiviert vom Original am 14. Juli 2014; abgruefen am 12. Juni 2022.
  6. ↑ 6,0 6,1 Wiedergutmachungsakten für Arthur Knopf im Staatsarchiv Freiburg, Signatur StAF F 202/32 7030
  7. ↑ Stadt Freiburg (Hrsg.): Freiburg 1944–1994. Zerstörung und Wiederaufbau. Waldkirch 1994, S. 103.
  8. ↑ Uwe Mauch: Baulücke an der Kaiser-Joseph-Straße: Ein Platz hat keine Chance. In: Badische Zeitung. 4. Januar 2012, abgruefen am 12. Juni 2022.
  9. ↑ Bernd Serger: Ausstellung zeichnet die Geschichte des jüdischen Kaufhauses Knopf nach. In: Badische Zeitung. 4. Juni 2014, abgruefen am 12. Juni 2022.
  10. ↑ Irmengard Nübel: Die Knopf- Villa in der Beethovenstr. 8. (PDF; 840 kB) (Nicht mehr online verfügbar.) In: Konzeption. Wiehremer Kindergarten e. V. Integrativer Montessori Kindergarten, 31. März 2011, S. 39, archiviert vom Original am 10. Juni 2015; abgruefen am 8. Juni 2019.

Koordinate: 47° 59′ 46″ N, 7° 51′ 3,1″ O

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vu dere Version vum Artikel „Warenhaus_S._Knopf“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.
Vun "https://als.wikipedia.org/w/index.php?title=Warenhaus_S._Knopf&oldid=1014635"