Rieterpark

De Rieterpark isch e öffetliche Zörcher Stadtpark i de Engi und hett e Flächi vo knapp 7 Hektaare. De Park litt meerhaitlich im Hang vom Moränehügel und het zwee Uusichtspünkt. Im Nordweste büütet sich en Uussicht über d Siil und de Üetliberg aa, d Chanzle im Süüde vom Park büütet e grossartigi Uussicht öber de Zörisee und d Alpe. Im Park litt d Villa Wesendonck, wo s Museum Rietberg drin isch. Seb isch e Kunstmuseum, wo uf Kunst us Asie, Ozeanie, Afrika und Altamerika spezialisiert isch und wo au för sini Sonderusstelige international bikannt isch.

Rieterpark und Hüser

D Ligeschaft bistoot us merere Hüser a de Gablerstroos i de Engi. Nördlich vo de Gablerstroos litt d Villa Schönberg, wo de Richard Wagner as Gast vo de Famili Wesendonck glebt het. Südlich vo de Gablerstroos isch d Villa Wesendonck mit de Remise und de noiji Glaspavillon Smaragd, wo hütt de Hoptiigang vom Museum isch. De Smaragd und d Villa Wesendonck sind mit unterirdische Uusstelligsrüüm verbunde, wo d Sonderuustelige stattfidet. Im Park selber stoot no d Villa Rieter.

De Hoptiigang mit de Kasse und ere Boutique mit Büecher, Replike und Postcharte isch im Smaragd. D Sonderusstelige sind i de underirdische Rüüm. I de Villa Wesendonck isch e festi Uusstelig mit indische Kunst us de Sammlig von der Heydt und emene Kafi. I de Parkvilla Rieter wered indischi Mooleraie uusgstellt und si het au Vorträgsääl und Büro.

Gschicht

S Gländ vom hüttige Park isch früenner e chlösterliche Rebberg gsii und hett dozmol Wyysenbühl ghaisse. Noch de Reformatio isch de Rebberg Bsitz vo de Stadt Zöri wore. De ältist Bau uf em Gländ, wo hütt no stoot, isch s chline Rebhüsli us em Endi vom 18. Joorhundert. Da Rebhüsli werd mengisch fälschlich as s «Lavaterhüsli» aglueget. Seb isch aber witter obe uf de Chanzle gstande. De Caspar Lavater (1741–1801) hett dai e Hüsli ghaa, won er sich zruggzoge hett um sini Schrifte öber d Physiognomii z schriibe. S Lavaterhüsli isch aber scho bi de Noigstaltig vom Park im 19. Joorhundert abbroche woore.

Ane 1851 isch de tütschi Sidehändler Otto Wesendonck (1815–1896) uf Zöri choo und het sich im Hotel Baur au Lac niderloo. 1852 hend de Otto und sini Frau Mathilde Wesendonck (Maitliname: Eckhard; 1828–1902) de Richard Wagner bim ene Beethovenkonzert im Zörcher Casino cheneglernt und zwöschet de Mathilde und em Richard Wagner het sich en amuröösi Fründschaft entwicklet. De Wagner het doozmol as Flüchtling z Zöri glebt, well er 1949 em Uufstand geg de König vo Sachse tailgnoo gha hett und steckbrieflich gsuecht woren isch. Um d Mathilde Wesendonck het sich afange e Zirkel vo Künstler bilde, wo zom Tail grosszügig mit Geld understützt wore sind. Doozmol hend vill Tütschi z Zöri glebt, wo noch de gschittrete Märzrevoluzioo hend müese flüche. Zom Fründechrais hend under anderem au de Hans von Bülow, d Cosima Liszt, de Georg Herwegh, de Ignaz Heim, de Gottfrid Semper und de Gottfried Keller ghört. De letscht het sich aber au ob de villne Tütsche z Zöri ufgregt und ane 1855 hett er geg di tütsche «Glehrte und Literate» gwetteret und sich bichlagt, as mer mee Hochtütsch, Französisch oder Italienisch ghööri as «üses alti Schwyzertütsch».

1854 het de Otto Wesendonck e Guet i de Engi gchauft, wo doozmool no en aigni Gmaind gsii isch. 1855 het de Bau vo de Villa Wesendonck aagfange und im Augste 1857 isch de Otto Wesendonck mit sinere Famili i d Villa ine züglet. Baut het si de Leonhard Zeugheer im Stil vo der italienische Renaissance. D Gstaltig vom Park isch vom Theodor Froebel (1810–1893) uusgfüert wore, wo au ander Pärk z Zöri gstaltet hett, so de Alti Botanischi Garte uf de Chatz i de Inestadt. Bi de Gstaltig sind d Hüser an Rand baut woore und jeglichi Symmetrie sind vermide woore.

Well de Otto Wesendonck wäred em Bau erfaare het, as im Huus Rosemont uf de andere Stroossesiite e psychiatrischi Klinik ine chöm, het er da Huus gchauft um da z verhindere. Da Huus Rosemont isch 1850 baut wore und 1856 vom Nervenarzt Ludwig Binswanger gchaufft wore. De Otto Wesendonck het denn s Huus em 20. Jänner 1857 gchaufft und drufabe isch uf Vorschlag vo sinere Frau Mathilde de Richard Wagner is s Huus Rosemont züglet. I dere Zitt het de d Opere Tristan und Isolde gschribe, won er sini ghaimi Liebi mit de Mathilde verarbaitet het. Denebet het er au Vers vo de Mathilde vertont, nämli d Wesendonck Lieder. Obwoll de Maa, wo vill uf Gschäftsraise gsii isch, die amuröösi Bizüchig vo sinere Frau toleriert het, het er 1858 us gsellschaftliche Gründ vo sinere Frau verlangt, as de Wagner wegzügle mue. De isch drufabe in e Chriise cho und isch glii denoo wege Schulde us de Schwiiz gfloche und isch im End uf Dreschde züglet.

I de 1860er-Joore isch de Park noml erwitteret und uusbaut woore und het die endgütligi Gstaltig äberchoo, wo hütt no bistoot.

Am 9. März 1871 hend di Tütsche i de Tonhalle vo Zöri de tütschi Siig öber Frankriich und s noie Tütschi Chaiserriich gfiiret. Debi isches zomene meetegige Uufruer cho. Vili Schwiizer hend im Bismarck-Tütschland e Gfoor gwitteret und sich vor de Tonhalle zämegrottet und i de Tütsche Stai nochegrüert. Zäme mit französische Ofiziere und Soldate hend si versuecht de Festsaal z stürme. Debii isch d Tonhalle verwüestet wore. De Tonhallekrawall het vier Taag lang duuret und s het debii au Tooti ggee.

Z Zöri het sich e starche Tütschehass entwicklet und d Villa Wesendonck isch under Polizaischutz gstellt wore. För d Famili Wesendonck isch aber de Ufethalt z Zöri immer problematischer wore und de Otto Wesendonck het em 31. Oktoober 1872 sini Ligeschaft em Bauwulefabrikant Adolph Rieter-Rothpletz (1817–1882) vo Winterthur verchaufft. D Famili Wesendonck isch denn uff Dreschde züglet. Nochdem de Adolph Rieter gstorben isch, het sii Soo, de Fritz Rieter (1849–1896), d Ligeschaft gerbt. De het s Wagnerhuus abriisse loo und dai för sini Schwigermuetter d Villa Schönberg baue loo und zmitzt im Park het er för sini aigni Muetter, d Ida Rieter-Rothpletz (1826–1896), d Villa Rieter anebaut.

Sini Noochome hend nöme permanent i de Villa Wesendonck glebt und d Villa isch vernochlässigt wore, isch aber för de Bsuech vom tütsche Chaiser Wilhelm II. zweggrichtet wore, wo denn vom 3. bis zom 6. Settember 1912 i de Villa Wesendonck loschiert het. Ab 1939 het d Villa as Flüchtlingsquartier tienet.

Ane 1944 het d Stadt Zöri d Ligeschaft för 3 Milioone Franke gchaufft und druus en öffetliche Park gmacht. D Villa Schönberg isch bi de Famili Rieter blibe. Ane 1945 het de Eduard von der Heydt sini Sammlig a de Stadt Zöri vermacht. Drufabe isches zo de Gründig vom Museum cho: de Bauhausgründer Johannes Itten (1888–1967) isch ane 1952 zom Gründigsdirekter vom Museum Rietberg wore. Er het den d Sammlig von der Heydt i de Villa Wesendonck as festi Uusstelig iigrichtet. D Villa Schönberg het d Stadt Zöri erst 1976 gchaufft, um de Abbruch z verhindere. De Rieterpark und di drai Villene sind denn under Denkmoolschutz gstellt wore. 1982 isch d Verwaltig vom Museum und s Ostasiatische Institut i d Villa Schönberg züglet.

D Sammlig vom Museum Rietberg isch mit de Zitt gwachse und ane 1985 sind di underiridische Rüüm in Aagriff gnoo wore. Da Konzept isch drum döregfüert wore, well me s Bild vom Park nöd het wöle mit Noibaute störe. De Noibau het e grüeni Ussefassaade und isch Smaragd gnennt wore. Debii söll de Vers »Hochgewölbte Blätter kronen Baldachine von Smaragd« die beede Architekte inspiert ha, wo si im Gidicht Im Treibhaus vo de Mathilde Wesendonck gfunde hend, wo de Richard Wagner vertont het.

Em 26. Dezember 1990 het de Orkan Lothar im Park grossi Schäde aagrichtig und vili alti Bömm sind umghait.

Chunstwerch im Park

Im Rieterpark stönd verschidnigi Chunstwerch.

Delfinbrune
1770
Denker
Bronze
Chünstler isch nöd bikannt
Frau mit Schwimmgurt
Ganymed
Bronze, 220 cm
Werner Friedrich Kunz
Hirt
Bronze, 102 cm
Alice Boner
„Objet trouvé“
Fundumständ und
Datierig nöd bikannt
Wächter mit Ross
Ming-Dynastie, 15. Jh.
Südchina
Wagnerstele
1954
Wagnerstele
1954
Wagnerbüste
Bronze, 1885
Fritz Schaper
Wasserträgeri
Bronze, 62 cm
Alice Boner

Büecher

Christine Barraud Wiener, Regula Crottet, Karl Grunder, Verena Rothenbühler: Die Stadt Zürich V. Die «Ausgemeinden» der Stadt Zürich bis 1860. Hrsg. von der Gesellschaft für Schweizerische Kunstgeschichte. Bern 2012 (Kunstdenkmäler des Kantons Zürich. Nöii Uusgoob, Band V), ISBN 978-3-03797-030-0, S. 173–178.
Axel Langer & Chris Walton (Hrsg.): Minne, Muse und Mäzen: Otto und Mathilde Wesendonck und ihr Zürcher Kunstzirkel. Zöri 2002, ISBN 3-907070-96-8.
Stadt Zürich (Hsg.): Museum Rietberg. Die Erweiterung. Zöri 2007, ISBN 978-3-907077-34-4.

Weblink

Commons: Rieterpark – Sammlig vo Multimediadateie

Rieterpark uf de Website vo de Stadt Zöri
d Website vom Museum Rietberg

47.3580088.530243Koordinate: 47° 21′ 28,8″ N, 8° 31′ 48,9″ O; CH1903: 682468 / 245813