Tonhallekrawall

De Tonhallekrawall isch e meetägige Uufruer z Zöri vom 9. März bis zom 12. März 1871 gsii, mit merere Toote und Verletzte. De Krawall het sich gege die Tütsche grichtet, wo doozmol e Siigesfiir abghalte hend. As Motiiv vo de Verhaftete sind e latente Tütschehass aggee wore, wo dozmol vo de Press gschüüret woren isch. De Tonhallekrawall isch aine vo de wenige Aless gsii, wo s Schwiizer Militeer för de inneri Aktivtienst iigsetzt woren isch.

Hindergründ

Em 2. Settember 1870 hett de Nordtütschi Bund d Franzoose underem Chaiser Napoleon III. bisigt. De Bismarck het drufabe afange, mit de süüdtütsche Chliistaate verhandle und im November isch bischlosse wore, en noie Tütsche Bund z gründe. D Folg dodevo isch d Gründig vom Tütsche Chaiserriich gsii und em 3. März 1871 het die ersti Riichtagswaal stattgfunde. Di Tütsche, wo denn z Zöri glebt hend, hend drufabe e Siigesfiir i de Tonhalle planet, wo vo de Zörcher Regierig biwiligt woren isch. D Siigesfiir isch uf de 9. März plaanet gsii.

d Tonhalle

Di domooligi Tonhalle isch bi de hüttige Sächsilüütewiise z Zöri gstande. Si isch vorene s Chornhuus gsii und 1867 zo de Tonhalle umbaut wore.

de Tonhallekrawall

Di Tütsche hend sich em Dunschtigoobed, em 9. März 1871, i de Tonhalle z Zöri troffe um de tütschi Siig öber Frankriich und s noije Tütsche Chaiserriich z fiire. D Polizai het im voruus vernoo, as Arbaiter vo de Nordostbaa und vo de Noimöli en Aaschlaag uf s Fest plaanid und dromm sind ali Kantoospoliziste und Stadtpoliziste uufbotte wore, dezue no 150 Füsilier vom Militeer, wo z Zöri stationiert gsii sind.

Meriri hondert Lütt sind denn au vor de Tonhalle ufmarschiert und hend afange Stai gege d Tonhale rüere. E paar französischi Offizier sind i d Tonhalle iidrunge und hend afange schlägle. D Polizai, wo versuecht het, d Staiwörffer z verhafte, isch vo Glotzer aktiiv bihinderet woore. Im end isches em Militeer glunge, d Masse abzdrenge und di Tütsche hend chöne d Tonhalle verloo.

D Polizai het drufabe de Bifeel usegge, as di Tütschi Bootschaft und bikannti tütschi Staatsbörger gschützt were müend. Under anderem isch dodebi au d Villa Wesendonck im hüttige Rieterpark under Polizaischutz choo.

Em Friitig, em 10. März, het sich de Schauplatz verschobe. 300 bis 400 Staiwörffer hend aafange d Strooffastalt stürme, wo di Verhaftete vom Voroobed interniert wore sind. Wo si s Toor gstürmt hend, het s Militeer, wo de Uuftraag gha hett, d Stroofastalt z bischütze, Schüss abgee und debii isch e Glotzer tödt wore.

Em Samstig hend sich i de Industriiort Winterthur, Uster und Horge Arbaiter versammlet und sind uf Zöri gfaare. D Kantoosregierig het de Bundesroot imformiert und um Undersrützig bette. Öber 1000 Mentsche hend z Zöri demonstriert. Vorem Roothuus isch de Rücktriit vo de Regierig gforderet woore, anderi hend sich vor de Strooffastalt versammlet. Us Sicherhaitsgründ sind d Züüghüser biwacht woore. Im Oobed isches zom Zemestoos vo de Kavalleri und de Demonstrante choo, debii sind vier Demonstrante umchoo und meriri verletzt woore.

De Krawall isch em Sunntig witterggange, aber em Sunntoigoobed isch uf Bifell vom Bundesroot s Militeer mit 3500 Soldate i vier Bataillon iigruckt und hett de Krawall biendet.

di Verhaftete

Bi de Krawell sind 42 Lütt verhaftet woore, sechs dodevo sind fraichoo. Di andere 36 sind bis zo zee Mönet Gfängnis verurtailt wore. As Motiiv hett sich e latente Tütschehass usegstellt. Di Verhaftete hend gmaint, di Tütsche nemid ene d Arbet ewegg und bichömid au e höchere Loo. Dezue isch en Angst vorem noie Tütsche Chaiserrich choo, wo vo de Press gschüüret woren isch.

Literatur

• Hans Schmid: Der Zürcher Tonhallekrawall vom 9. März 1871 und seine Folgen. Bopp, Zürich 1925.
• Meinrad Suter: Kantonspolizei Zürich 1804-2004; Zöri 2004. ISBN 3-033-00060-6.
• Hervé de Weck: Tonhallekrawall In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.